Wątroba: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
→Budowa makroskopowa: lit. |
Nie podano opisu zmian |
||
(Nie pokazano 33 wersji utworzonych przez 25 użytkowników) | |||
Linia 1:
{{dopracować|źródła medyczne=2010-09|więcej przypisów=2010-09}}
{{inne znaczenia|gruczołu w organizmie| inne znaczenie słowa [[Wątroba (ujednoznacznienie)|Wątroba]]}}
{{Anatomia infobox
|nazwa = Wątroba
|nazwa angielska =
|nazwa łacińska = iecur
|grafika = Leber Schaf.jpg
|opis grafiki = Wątroba [[Owca domowa|owcy]]: (1) prawy płat, (2) lewy płat,<br />(3) płat ogoniasty, (4) płat czworoboczny,<br />(5) [[Tętnica wątrobowa właściwa|tętnica wątrobowa]] i [[żyła wrotna]],<br />(6) wątrobowe [[Węzeł chłonny|węzły chłonne]],<br />(7) [[pęcherzyk żółciowy]]
|narządy =
|tętnice = [[tętnica wątrobowa właściwa]] i jej gałęzie prawa i lewa, [[tętnica pęcherzykowa]] (od prawej gałęzi)
Linia 14 ⟶ 15:
|commons = Category:Livers
}}
{{Siostrzane projekty
|cytaty = wątroba
}}
'''Wątroba''' ({{Gr.|ἧπαρ}}, {{Łac.|hepar}}) – wielofunkcyjny [[gruczoł]] obecny u wszystkich [[kręgowce|kręgowców]], a także u niektórych innych zwierząt. Stanowi część [[Układ pokarmowy|układu pokarmowego]] położoną [[Otrzewna|wewnątrzotrzewnowo]]. U większości zwierząt dzieli się na dwa płaty. U [[Człowiek rozumny|człowieka]] jej masa wynosi 1,5–1,7 kg u mężczyzn i 1,3–1,5 kg u kobiet. [[Masa przyżyciowa]] jest o 500–800 g wyższa, ze względu na zawartą w niej [[krew]]. U [[Świnia domowa|świń]] wątroba osiąga masę 1,2–2 kg, natomiast u [[Koń domowy|koni]] i [[Bydło domowe|bydła domowego]] 4,5–5,5 kg<ref name="zoot" />. Kolor wątroby wykazuje zmienność gatunkową<ref name="zoot" />, na jej barwę wpływa wiele czynników (np. wiek osobnika, skład jego pokarmu, stan odżywienia)<ref name="pa" />.
[[Plik:Liver 01 animation1.gif|thumb|250px|Położenie wątroby u [[Człowiek rozumny|człowieka]]]]
U ludzi wątroba znajduje się pod [[przepona (mięsień)|przeponą]],
== Budowa
=== Anatomia ===
W budowie [[Anatomia|anatomicznej]] wątroby wyróżnia się dwie powierzchnie:
* [[Trzewia|trzewną]];
* przeponową – dzieli się na 4 części: przednią, tylną (tzw. pole nagie, jedyna o wyraźnych granicach, niepokryta [[Otrzewna|otrzewną]]), prawą oraz górną.
Według tradycyjnego podziału
* prawy
* lewy
* czworoboczny
* ogoniasty
Podział wątroby na 4 płaty nie odpowiada jednak jej rzeczywistej anatomii, która posiada budowę segmentarną. Składa się ona bowiem z 2 płatów i 8 segmentów, pomiędzy którymi granicą nie jest jednak więzadło sierpowate, ale linia przebiegająca od pęcherzyka żółciowego do żyły głównej dolnej ([[linia Cantliego]]). Rzeczywista granica między lewym i prawym płatem przebiega na prawo od więzadła sierpowatego. Każdy płat składa się z czterech segmentów. Podstawą segmentarnego podziału wątroby jest przebieg rozgałęzień [[Żyła wrotna|żyły wrotnej]], którym towarzyszą gałęzie [[Tętnica wątrobowa właściwa|tętnicy wątrobowej właściwej]] i [[Drogi żółciowe|przewodów żółciowych]] (przebiegają one przez wnękę wątroby, zwaną także wrotami wątroby). Następnie, wnikając do wnętrza narządu, dzielą się kolejno na: [[Tętnica wątrobowa międzypłacikowa|tętnicę wątrobową międzypłacikową]], [[Żyła wątrobowa międzypłacikowa|żyłę wątrobową międzypłacikową]] oraz [[przewód żółciowy międzypłacikowy]]. Te trzy przewody, określane jako triada wątrobowa, znajdują się natomiast w międzypłacikowej [[Tkanka łączna|tkance łącznej]]. Wnikając do płacika, dzielą się na [[Tętnica wątrobowa śródpłacikowa|tętnicę wątrobową śródpłacikową]], [[Żyła wątrobowa śródpłacikowa|żyłę wątrobową śródpłacikową]] oraz [[przewód żółciowy śródpłacikowy]]. Segmentem jest część [[Miąższ narządu|miąższu]] wątroby zawierająca określoną gałąź żyły wrotnej, tętnicy wątrobowej i przewodu żółciowego. Segmenty i płaty wątroby oddzielone są od siebie przegrodami [[Tkanka łączna|łącznotkankowymi]]. Segmentarne i płatowe układy naczyń i przewodów żółciowych nie wykazują wzajemnych połączeń (poza gałęziami [[Żyły wątrobowe|żył wątrobowych]]). Podstawową jednostką anatomiczną wątroby jest [[zrazik wątrobowy|zrazik]] (znajduje się pomiędzy trzema żyłami środkowymi), zaś czynnościową – [[gronko]] (znajduje się pomiędzy dwoma zrazikami). Zrazik powstaje poprzez wnikanie do wnętrza wątroby [[Tkanka łączna luźna|tkanki łącznej luźnej]] (wiotkiej), z której zbudowana jest torebka wątroby, otaczająca narząd.
[[Plik:Human liver.jpg|thumb|250px|Obraz mikroskopowy wątroby człowieka]]
[[Plik:Hepatic structure2 pl.svg|thumb|250px|Ułożenie komórek w wątrobie]]
W wątrobie można wyróżnić łącznotkankowy [[Zrąb narządu|zrąb]] oraz miąższ, które tworzą podstawowe jednostki strukturalno-czynnościowe wątroby ([[hepatocyt]]y)<ref name="Sawicki" />. Układają się one w blaszki (płytki, beleczki) wątrobowe, oplecione [[Naczynie krwionośne|naczyniami krwionośnymi]] i przewodami żółciowymi śródpłacikowymi. Beleczki odchodzą promieniście od żyły centralnej.
=== Unaczynienie i unerwienie ===
[[Krew]] do wątroby doprowadzana jest za poprzez dwa naczynia krwionośne<ref name="Sawicki" />:
# żyła wrotna wątroby ([[Układ wrotny wątroby|układ wrotny]]) – płynie nią odtlenowana krew (tzw. krew czynnościowa) ze [[Śledziona|śledziony]], [[Żołądek|żołądka]] i [[Jelito|jelit]], jest bogata w [[składniki odżywcze]] i [[sole mineralne]], które wątroba przechwytuje i przetwarza, ta droga odpowiada za doprowadzanie 75% całej krwi do wątroby i 70% [[tlen]]u;
# tętnicą wątrobową właściwa – doprowadza krew natlenowana (tzw. krew odżywcza), ta droga dostarcza 25% całej krwi do wątroby i 30% tlenu.
Krew żylna i tętnicza mieszają się w [[Naczynie włosowate|naczyniu włosowatym]]{{odn|Krzymowski|Przała|2005|s=379}}, a następnie odprowadzane one są trzema żyłami wątrobowymi poprzez żyłę główną dolną do [[Prawy przedsionek serca|prawego przedsionka serca]].
[[Nerw]]y wątroby pochodzą z [[Układ współczulny|układu współczulnego]] i włókien [[Układ przywspółczulny|przywspółczulnych]] [[Nerw błędny|nerwu błędnego]]. Do [[Błona surowicza|błony surowiczej]] wątroby dochodzą gałązki czuciowe prawego [[Nerw przeponowy|nerwu przeponowego]].
== Funkcje ==
Wątroba [[Człowiek rozumny|człowieka]] [[Biosynteza|syntetyzuje]], magazynuje oraz [[Wydzielanie|wydziela]] wiele różnych substancji, m.in.:
* syntetyzuje [[Krzepnięcie krwi#Osoczowe czynniki krzepnięcia|czynniki krzepnięcia krwi]]<ref name="Fizjologia" />, [[heparyna|heparynę]], [[cholesterol]] i [[Triacyloglicerole|trójglicerydy]], a także niektóre [[Hormony zwierzęce|hormony]] i [[prohormony]] (np. [[angiotensynogen]], [[insulinopodobny czynnik wzrostu|IGF-1]]);
* syntetyzuje i wydziela [[żółć]]<ref name="Ganong" />{{odn|Krzymowski|Przała|2005|s=485}} (do 1,5 litra na dobę);
* syntetyzuje i magazynuje niektóre [[białka]] [[osocze krwi|osocza]] [[krew|krwi]]<ref name="Fizjologia" /><ref name="Ganong" /> (np. [[albuminy]], [[protrombina|protrombinę]], [[fibrynogen]]) oraz [[enzymy]];
* magazynuje [[żelazo]] oraz [[witaminy]]: [[witamina A|A]], [[witamina D|D]], [[witamina K|K]] oraz niewielkie ilości [[witamina B12|B<sub>12</sub>]] i [[Kwas askorbinowy|C]] (które uwalnia w razie potrzeby).
Oprócz powyżej wymienionych, wątroba pełni również wiele funkcji [[Metabolizm|metabolicznych]] oraz [[Detoksykacja (metabolizm)|detoksykacyjnych]], m.in.:
* przekształca toksyczny [[amoniak]] w [[mocznik]] ([[cykl ornitynowy]])<ref name="zoot" />, natomiast [[puryna|puryny]] – [[kwas moczowy]];
* sprzęga metabolity wielu substancji chemicznych (takich jak [[bilirubina]], [[Steroidy|sterydy]], [[lek]]i) z [[kwas glukuronowy|kwasem glukuronowym]];
* przekształca [[polisacharydy]] w łatwo przyswajalną dla organizmu [[glukoza|glukozę]], zaś jej nadmiar – w [[glikogen]] lub [[tłuszcze]] (które magazynuje, buforując w ten sposób poziom glukozy we krwi);
* przekształca [[aminokwasy]] w glukozę na drodze [[Glukoneogeneza|glukoneogenezy]]<ref name="Biologia" />;
* rozkłada zużyte [[erytrocyt]]y oraz wytwarza nowe;
* neutralizuje [[trucizna|toksyny]]<ref name="zoot" />: [[Etanol|alkohol]] i inne [[Używka|używki]] oraz niektóre leki (głównie [[barbiturany]]);
* pełni funkcję [[Termoregulacja|termoregulacyjną]]<ref name="zoot" /> (krew wypływa z wątroby cieplejsza o 1 [[Skala Celsjusza|°C]]).
== Choroby ==
[[Plik:Wątroba marska (Ultima Thule).jpg|thumb|
Wątroba, ze względu na pełnione w organizmie funkcje, jest stale narażona na różnego typu uszkodzenia, spowodowane m.in.: [[Zatrucie|zatruciami]], [[Etanol|alkoholem]], [[Pasożytnictwo|pasożytami]] (np. [[motylica wątrobowa]]), czy też infekcjami [[Wirusy|wirusowymi]] (np. [[Wirus zapalenia wątroby typu A|WZW typu A]], [[Wirus zapalenia wątroby typu B|B]], [[Wirus zapalenia wątroby typu C|C]], [[Cytomegalowirus|cytomegalia]]) i [[Bakterie|bakteryjnymi]]. Istnieją też pewne wrodzone zaburzenia wątroby (np. [[zespół Gilberta]], niedrożności wewnątrzwątrobowe, [[Hemochromatoza dziedziczna|hemochromatoza]]). Te i inne problemy z prowadzą do różnych rodzajów komplikacji: [[niewydolność wątroby|niewydolności wątroby]], [[Marskość wątroby|marskości wątroby]], [[Rak wątrobowokomórkowy|raka]], pourazowych [[Ropień wątroby|ropni]] albo [[Żółtaczka (medycyna)|żółtaczki]]. Choroby wątroby są jednymi z najczęstszych schorzeń i stanowią poważny problem społeczny. Większość osób ze schorzeniami wątroby nie jest w ogóle świadoma choroby, aż do bardzo zaawansowanego stadium.
Jednakże wątroba ma duże zdolności regeneracyjne. Obecnie przeprowadza się zabiegi polegające na usunięciu jednego z płatów wątroby (jako materiału do [[Przeszczepianie narządów|przeszczepu]] bądź z przyczyn leczniczych). Usunięty płat zostaje zregenerowany. Jednak zbyt duże i powtarzające się uszkodzenia (przyczyną mogą być [[Hepatotoksyczność|substancje hepatotoksyczne]] lub wirusy) prowadzą do zaburzeń w regeneracji, w wyniku czego zostaje zniszczona architektura narządu, zwłóknienie tkanki, a co za tym idzie – dochodzi do utraty funkcji ([[marskość wątroby]]).
== Zobacz też ==
Linia 136 ⟶ 77:
== Przypisy ==
<references>
<ref name="
<ref name="
<ref name=
<ref name=
<ref name="Sawicki">{{cytuj książkę |autor = Wojciech Sawicki |tytuł = Histologia |data = 2005 |wydawca = [[Wydawnictwo Lekarskie PZWL]] |miejsce = Warszawa |isbn = 83-200-3127-3 |strony = 430–431}}</ref>
<ref name="zoot">{{cytuj książkę |tytuł = Zootechniczny słownik encyklopedyczny |wydawca = [[Powszechne Wydawnictwo Rolnicze i Leśne|Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne]] |miejsce = Warszawa |rok = 1965 |strony = 646}}</ref>
</references>
==
* {{Cytuj książkę |nazwisko = Krzymowski |imię = Tadeusz |nazwisko2 = Przała |imię2 = Jadwiga |tytuł = Fizjologia zwierząt. Podręcznik dla studentów wydziałów medycyny weterynaryjnej, wydziałów biologii i hodowli zwierząt akademii rolniczych i uniwersytetów |rok = 2005 |wydawca = [[Powszechne Wydawnictwo Rolnicze i Leśne|Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne]] |miejsce = Warszawa |isbn = 83-09-01792-8 |odn = tak}}
{{Układ pokarmowy}}
Linia 170 ⟶ 97:
[[Kategoria:Anatomia jamy brzusznej]]
[[Kategoria:Gruczoły]]
[[Kategoria:Układ pokarmowy człowieka]]
[[Kategoria:Układ pokarmowy kręgowców]]
|