Wsola: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
m →top: poprawa linkowań |
|||
| (Nie pokazano 34 wersji utworzonych przez 18 użytkowników) | |||
Linia 1:
{{
|nazwa = Wsola
|
|
|opis zdjęcia = [[Kościół św. Bartłomieja we Wsoli|Kościół św. Bartłomieja]] (2009)
|
|
|
|
|
|miejscowość podstawowa =
|
|
|
|
|kod pocztowy = 26-660{{r|poczta}}▼
|tablice rejestracyjne = WRA▼
▲ |kod pocztowy = 26-660
▲ |tablice rejestracyjne = WRA
|
|współrzędne = 51°29'13"N 21°07'22"E<ref name="prng">{{PRNG Miejscowości|152002|data=2023-11-05}}</ref>
|
|
▲ |www =
}}
{{wikinews|Kategoria:Wsola|Wsoli i okolic}}
Linia 30 ⟶ 26:
[[Plik:Uroczysko Wsola.JPG|thumb|Wjazd do Wsoli od strony wschodniej]]
[[Plik:Wsola zimą.JPG|thumb|Zima we Wsoli, ul. Kalinowa]]
'''Wsola''' – [[wieś]] w [[Polska|Polsce]] położona w [[województwo mazowieckie|województwie mazowieckim]], w [[powiat radomski|powiecie radomskim]], w [[Jedlińsk (gmina)|gminie Jedlińsk]].▼
▲'''Wsola''' – [[wieś]] w [[Polska|Polsce]], położona w [[województwo mazowieckie|województwie mazowieckim]], w [[powiat radomski|powiecie radomskim]], w [[Jedlińsk (gmina)|gminie Jedlińsk]]{{r|R2013|teryt}}.
Prywatna wieś szlachecka, położona była w drugiej połowie XVI wieku w powiecie radomskim [[województwo sandomierskie (I Rzeczpospolita)|województwa sandomierskiego]]<ref>Corona Regni Poloniae. Mapa w skali 1:250 000, Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk i Pracownia Geoinformacji Historycznej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego</ref>. Do 1954 siedziba [[Wielogóra (gmina)|gminy Wielogóra]]. [[Podział administracyjny Polski (1975–1998)|W latach 1975–1998]] miejscowość położona była w [[województwo radomskie|województwie radomskim]].
[[Wieś]] położona 5 km od [[Radom]]ia i 85 km od [[Warszawa|Warszawy]].
Przez miejscowość
Wieś jest siedzibą rzymskokatolickiej parafii [[Parafia św. Bartłomieja we Wsoli|św. Bartłomieja]]{{r|par}}.
== Integralne części wsi ==
{|class="wikitable" width="60%"
|+Integralne części wsi Wsola{{r|R2013|teryt}}
|-
! SIMC !! Nazwa !! Rodzaj
|-
|0624976 || [[Marcelów (Wsola)|Marcelów]] || przysiółek
|}
== Historia ==
Nazwa ''Wsola'' (''Wszolyn'', ''Wssola'', ''Wsolia'') pochodzi od kreślenia ''wszoł'', czyli „staropolskiej nazwy wszy bydlęcej, lub też pogardliwego określenia nędzarza (forma ta zmieniła się w wyniku tzw. mazurzenia)” [Piątkowski, 2012]<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko= Piątkowski |imię=S. |tytuł= Jedlińsk: monografia historyczna miejscowości i jej okolic |data=2012 |wydawca = Instytut Technologii Eksploatacji - Państwowy Instytut Badawczy |miejsce=Warszawa | isbn=8377890690 |strony=22}}</ref>.
Wieś odnotowana została jako parafia w ''[[Liber beneficiorum]]'' [[Jan Długosz|Jana Długosza]] (lata gromadzenia danych: 1470–80), gdzie wskazywano na istnienie w 1440 kościoła wsolskiego pod wezwaniem [[Bartłomiej Apostoł|św. Bartłomieja]]. Tutejsza [[parafia]], fundowana przez ród Ślizów herbu [[Abdank (herb szlachecki)|Abdank]], erygowana była ok. 1358 Ślizowie, oprócz Wsoli, byli również właścicielami pobliskiego [[Piastów (powiat radomski)|Piastowa]]. Przez pięć wieków obie wsie dzieliła wspólna historia. Ok. 1480 [[Kochanowscy herbu Korwin|Jan Kochanowski]] (dziad poety) poślubił we Wsoli Barbarę Szlizównę, która w wianie wniosła m.in. [[Czarnolas (powiat zwoleński)|Czarnolas]]. W okresie [[Reformacja|Reformacji]] wieś stanowiła dziedzictwo szlachty sprzyjającej nowym nurtom. Posiadaczami Wsoli byli wówczas m.in. Anna ze Ślizów Dąbrowska, określana jako [[herezja|heretyczka]], Anna Ożarowska, [[kolator]]ka walcząca z kościołem o dobra plebańskie, Andrzej Lasota – [[Bracia polscy|wielki brat polski]] oraz Adam Kochanowski – bratanek [[Jan Kochanowski|Jana Kochanowskiego]], [[Sędzia ziemski|sędzia]] lubelski, który w [[XVI wiek|XVI w.]] zamienił [[Kościół (budynek)|kościół]] wsolski na [[zbór]] [[arianizm|ariański]] [[bracia polscy|braci polskich]].▼
▲Wieś odnotowana została jako parafia w ''[[Liber beneficiorum]]'' [[Jan Długosz|Jana Długosza]] (lata gromadzenia danych: 1470–80), gdzie wskazywano na istnienie w 1440 kościoła wsolskiego pod wezwaniem [[Bartłomiej Apostoł|św. Bartłomieja]]. Tutejsza [[parafia]], fundowana przez ród Ślizów herbu [[Abdank (herb szlachecki)|Abdank]], erygowana była ok. 1358 Ślizowie, oprócz Wsoli, byli również właścicielami pobliskiego [[Piastów (powiat radomski)|Piastowa]]. Przez pięć wieków obie wsie dzieliła wspólna historia. Ok. 1480 [[Kochanowscy herbu Korwin|Jan Kochanowski]] (dziad poety) poślubił we Wsoli Barbarę Szlizównę, która w wianie wniosła m.in. [[Czarnolas (powiat zwoleński)|Czarnolas]]<ref name="wsola">Karol Piasecki, "Puszcza Kozienicka", Wydawnictwo PTTK "Kraj" Warszawa, 1990, {{ISBN|83-7005-252-5}}, s. 79–80</ref>. W okresie [[Reformacja|Reformacji]] wieś stanowiła dziedzictwo szlachty sprzyjającej nowym nurtom. Posiadaczami Wsoli byli wówczas m.in. Anna ze Ślizów Dąbrowska, określana jako „[[herezja|heretyczka]]”, Anna Ożarowska, [[kolator]]ka walcząca z kościołem o dobra plebańskie, Andrzej Lasota – członek wspólnoty [[
Na początku [[XVII wiek|XVII w.]] Krzysztof Siemieński, kolejny dziedzic Wsoli, wytoczył Adamowi Kochanowskiemu wygrany proces o zwrot zawłaszczonych dóbr kościoła wsolskiego. W [[1629]] Siemieński wzniósł na miejscu starego drewnianego kościółka murowaną świątynię. W [[1644]] właścicielem Wsoli został Stanisław Witkowski – zięć [[Jan Kochanowski|Jana Kochanowskiego]]; jego syn, noszący również imię Stanisław, przekazuje Wsolę córce Elżbiecie, która wnosi wieś w posagu Aleksandrowi Adamowi Drzewieckiemu – [[Wojewoda (Polska średniowieczna)|wojewodzie]] lubelskiemu. W 1750 Wsola, za sprawą ich córki Konstancji, żony Józefa, [[kasztelan]]a lubelskiego, stał się dziedzictwem rodu [[Sołtykowie herbu własnego|Sołtyków]]. Właścicielem dóbr stał się m.in. syn Konstancji i Józefa, [[Kajetan Sołtyk]] – [[biskup]] krakowski, którego porwanie przez [[Imperium Rosyjskie|Rosjan]] przyczyniło się do zawiązania [[konfederacja barska|konfederacji barskiej]]. ▼
▲Na początku
Kolejnymi właścicielami dóbr wsolskich byli: bratanek biskupa [[Józef Sołtyk (zm. 1803)|Józef]] – [[kasztelan]] małogoski i zawichojski oraz jego syn Franciszek Salezy – [[Senat (I Rzeczpospolita)|senator]] i [[kasztelan]] [[Królestwo Polskie (kongresowe)|Królestwa Polskiego]]. W 1877 syn Franciszka, Marceli, sprzedał Wsolę z [[Piastów (powiat radomski)|Piastowem]] Wincentemu i Annie Grobickim herbu [[Trąby (herb szlachecki)|Trąby]]. W 1881 z dóbr [[Piastów (powiat radomski)|Piastów]] został wydzielony folwark Wsola. W 1893 właścicielami Wsoli zostali synowie Wincentego i Anny – Jakub i Aleks, trzeci z synów Piotr, otrzymuje [[Piastów (powiat radomski)|Piastów]].
W 1912 Jakub Grobicki stał się jedynym właścicielem folwarku Wsola. Dwa lata później ukończona została budowa pałacyku według projektu łódzkiego architekta [[August Furuhjelm|Augusta Furuhjelma]]. W 1920 Jakub Grobicki sprzedał majątek wsolski Marii Magdalenie Pruszakównie herbu [[Leliwa (herb szlachecki)|Leliwa
W 2004 [[sołtys]] wsi zarządził nadanie nazw ulicom. ▼
W latach 30. XX w. Wsola, podobnie jak i wiele innych majątków w tym okresie, znalazła się w trudnej sytuacji finansowej. Ratunkiem dla ich właścicieli była dzierżawa lub sprzedaż ziemi. Do 1945, kiedy majątek na mocy [[Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego|Dekretu PKWN]] przejął na własność [[Skarb państwa|Skarb Państwa]], Aleksandra Gombrowiczowa sprzedała kolonistom bądź osobom prywatnym 153 [[Hektar|ha]] gruntów.
== Ważniejsze miejsca i zabytki ==
* [[pałac]] [[Gombrowicz]]ów, zaprojektowany w 1914 przez łódzkiego architekta fińskiego pochodzenia Augusta Furuhjelma, od 1926 był własnością Jerzego Gombrowicza, starszego brata [[Witold Gombrowicz|Witolda]]; po [[II wojna światowa|wojnie]] mieścił się tu posterunek [[Milicja Obywatelska|MO]], dom starców i [[Dom pomocy społecznej|Dom Pomocy Społecznej]]; w 2005 podjęto decyzję o [[Adaptacja (architektura)|adaptacji]] [[
* [[
* obiekt parkowo-pałacowy; na terenie [[park]]u znajduje się [[grobowiec]] rodziny [[Klan Gordon|Gordonów de Huntley]], [[XIX wiek|XIX]]-wiecznych właścicieli [[Goryń (województwo mazowieckie)|Gorynia]]<ref name="wsola"/>;
Linia 59 ⟶ 70:
Przy ulicy Szkolnej 1, znajduje się Zespół Szkół Publicznych imienia [[Witold Gombrowicz|Witolda Gombrowicza]]. Imię pisarza nosi od 2003, ponieważ ten wielokrotnie przebywał we Wsoli, goszcząc w majątku swojego brata Jerzego. Majątek ten wraz z okazałym, dobrze zachowanym do dziś dworkiem sąsiaduje ze szkołą.
==
1,5 km na wschód od wsi znajduje się [[Uroczysko|uroczysko leśne]] „Wsola” ([[Powierzchnia|pow.]] 550 [[Hektar|ha]]), będące naturalnym przedłużeniem najdalej na [[Strony świata|zachód]] wysuniętej części [[Puszcza Kozienicka|Puszczy Kozienieckiej]]. Na początku [[XX wiek|XX]] w. powszechnie występowała tu jeszcze [[Jodła pospolita|jodła]]. Na dzień dzisiejszy [[drzewostan]] [[Uroczysko|uroczyska]] stanowią młode i niezbyt bogate [[Las iglasty|bory sosnowe]]. W środku [[Zespół przyrodniczo-krajobrazowy|kompleksu]] znajduje się [[gajówka]] ''Wsola'', a za nią na południe rozciąga się dość spore [[torfowisko]] ''Duży Ług'', odwadniane przez [[Strumień|strumyk]] wpadający do rzeki [[Mleczna (dopływ Radomki)|Mlecznej]], naprzeciwko wsi [[Owadów (województwo mazowieckie)|Owadów]]<ref name="wsola"/>.▼
▲1,5 km na wschód od wsi znajduje się [[Uroczysko|uroczysko leśne]] „Wsola” ([[Powierzchnia|pow.]] 550 [[Hektar|ha]]), będące naturalnym przedłużeniem najdalej na [[zachód]] wysuniętej części [[Puszcza Kozienicka|Puszczy Kozienieckiej]]. Na początku [[XX wiek|XX]] w. powszechnie występowała tu jeszcze [[Jodła pospolita|jodła]]. Na dzień dzisiejszy [[drzewostan]] [[Uroczysko|uroczyska]] stanowią młode i niezbyt bogate [[Las iglasty|bory sosnowe]]. W środku [[Zespół przyrodniczo-krajobrazowy|kompleksu]] znajduje się [[gajówka]] ''Wsola'', a za nią na południe rozciąga się dość spore [[torfowisko]] ''Duży Ług'', odwadniane przez [[Strumień|strumyk]] wpadający do rzeki [[Mleczna (dopływ Radomki)|Mlecznej]], naprzeciwko wsi [[Owadów (województwo mazowieckie)|Owadów]]<ref name="wsola"/>.
== Turystyka ==
Przez Wsolę prowadzą następujące szlaki turystyczne:
* {{szlak|czarny}} – szlak pieszy czarny: [[Bartodzieje (powiat radomski)|Bartodzieje]] – Wsola,
* {{Szlak rowerowy|czarny}} – szlak rowerowy czarny: Wsola – [[Kozinki]] – [[Cerekiew (województwo mazowieckie)|Cerekiew]],
* {{Szlak rowerowy|zielony}} – szlak rowerowy zielony: [[Gulin]] – Wsola – [[Lesiów]].
{{Przypisy|
* <ref name=pwl>{{Polska w liczbach|id=wies_Wsola|nazwa=Wieś Wsola w liczbach|data dostępu=2020-02-11}}</ref>
* <ref name=nsp>{{cytuj stronę | url = http://stat.gov.pl/download/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/5670/21/1/1/1_miejscowosci_ludnosc_nsp2011.xlsx|tytuł = GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.}}</ref>
* <ref name = R2013>''Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części'' ({{Dziennik Ustaw|2013|200}})</ref>
* <ref name = "teryt">[http://www.stat.gov.pl/broker/access/performSearch.jspa?searchString=&level=miejsc&wojewodztwo=&powiat=&gmina=&miejscowosc=&advanced=true GUS. Rejestr TERYT]</ref>
* <ref name=poczta>{{Poczta Polska|2013|s=1556|data dostępu=2020-12-22}}</ref>
* <ref name=par>[https://diecezja.radom.pl/wsola-parafia-pw-sw-bartlomieja/ Opis parafii na stronie diecezji]</ref>
}}
== Linki zewnętrzne ==
* {{SgKP|XIV|65|Wsola}}
{{Gmina Jedlińsk}}
[[Kategoria:
[[Kategoria:Wsola]]
| |||