Wsola
Wsola – wieś w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie radomskim, w gminie Jedlińsk.
| {{{rodzaj miejscowości}}} | |
 Kościół pw. św. Bartłomieja | |
| Państwo | mazowieckie |
|---|---|
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności |
ok. 1500 |
| Strefa numeracyjna |
(+48) 48 |
| Kod pocztowy |
26-660[1] |
| Tablice rejestracyjne |
WRA |
| SIMC |
0625326 |
Położenie na mapie gminy Jedlińsk  Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}} | |
Położenie na mapie Polski  Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}} | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}} | |
Położenie na mapie powiatu radomskiego  Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}} | |
| Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|type:airport} | |
Do 1954 siedziba gminy Wielogóra. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie radomskim.
Wieś położona 5 km od Radomia i 85 km od Warszawy. Przez miejscowość przebiega droga krajowa nr 7, będąca częścią międzynarodowej trasy E77.
Przystanek autobusów podmiejskich z Radomia do Jedlińska (ew. Jedlanki) (linia A).
Części wsi
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0624976 | Marcelów | przysiółek |
Historia
Nazwa Wsola (Wszolyn, Wssola, Wsolia) pochodzi od kreślenia wszoł, czyli „staropolskiej nazwy wszy bydlęcej, lub też pogardliwego określenia nędzarza (forma ta zmieniła się w wyniku tzw. mazurzenia)”[4].
Wieś odnotowana została jako parafia w Liber beneficiorum Jana Długosza (lata gromadzenia danych: 1470–80), gdzie wskazywano na istnienie w 1440 kościoła wsolskiego pod wezwaniem św. Bartłomieja. Tutejsza parafia, fundowana przez ród Ślizów herbu Abdank, erygowana była ok. 1358 Ślizowie, oprócz Wsoli, byli również właścicielami pobliskiego Piastowa. Przez pięć wieków obie wsie dzieliła wspólna historia. Ok. 1480 Jan Kochanowski (dziad poety) poślubił we Wsoli Barbarę Szlizównę, która w wianie wniosła m.in. Czarnolas. W okresie Reformacji wieś stanowiła dziedzictwo szlachty sprzyjającej nowym nurtom. Posiadaczami Wsoli byli wówczas m.in. Anna ze Ślizów Dąbrowska, określana jako heretyczka, Anna Ożarowska, kolatorka walcząca z kościołem o dobra plebańskie, Andrzej Lasota – wielki brat polski oraz Adam Kochanowski – bratanek Jana Kochanowskiego, sędzia lubelski, który w XVI w. zamienił kościół wsolski na zbór ariański braci polskich.
Na początku XVII w. Krzysztof Siemieński, kolejny dziedzic Wsoli, wytoczył Adamowi Kochanowskiemu wygrany proces o zwrot zawłaszczonych dóbr kościoła wsolskiego. W 1629 Siemieński wzniósł na miejscu starego drewnianego kościółka murowaną świątynię. W 1644 właścicielem Wsoli został Stanisław Witkowski – zięć Jana Kochanowskiego; jego syn, noszący również imię Stanisław, przekazuje Wsolę córce Elżbiecie, która wnosi wieś w posagu Aleksandrowi Adamowi Drzewieckiemu – wojewodzie lubelskiemu. W 1750 Wsola, za sprawą ich córki Konstancji, żony Józefa, kasztelana lubelskiego, stał się dziedzictwem rodu Sołtyków. Właścicielem dóbr stał się m.in. syn Konstancji i Józefa, Kajetan Sołtyk – biskup krakowski, którego porwanie przez Rosjan przyczyniło się do zawiązania konfederacji barskiej.
Kolejnymi właścicielami dóbr wsolskich byli: bratanek biskupa Józef – kasztelan małogoski i zawichojski oraz jego syn Franciszek Salezy – senator i kasztelan Królestwa Polskiego. W 1877 syn Franciszka, Marceli, sprzedał Wsolę z Piastowem Wincentemu i Annie Grobickim herbu Trąby. W 1881 z dóbr Piastów został wydzielony folwark Wsola. W 1893 właścicielami Wsoli zostali synowie Wincentego i Anny – Jakub i Aleks, trzeci z synów Piotr, otrzymuje Piastów.
W 1912 Jakub Grobicki stał się jedynym właścicielem folwarku Wsola. Dwa lata później ukończona została budowa pałacyku według projektu łódzkiego architekta Augusta Furuhjelma. W 1920 Jakub Grobicki sprzedał majątek wsolski Marii Magdalenie Pruszakównie herbu Leliwa, która cztery lata później udostępniła pałac i folwark swojej bratanicy Aleksandrze z Pruszaków oraz jej mężowi Jerzemu Gombrowiczowi, bratu Witolda Gombrowicza. W 1929 Aleksandra Gombrowicz wykupiła na własność dobra wsolskie na publicznej licytacji zarządzonej przez Towarzystwo Kredytowe Ziemskie.
W latach 30. XX w. Wsola, podobnie jak i wiele innych majątków w tym okresie, znalazła się w trudnej sytuacji finansowej. Ratunkiem dla ich właścicieli była dzierżawa lub sprzedaż ziemi. Do 1945, kiedy majątek na mocy Dekretu PKWN przejął na własność Skarb Państwa, Aleksandra Gombrowiczowa sprzedała kolonistom bądź osobom prywatnym 153 ha gruntów. Częstym gościem Aleksandry i Jerzego był Witold Gombrowicz, dla którego pobyty we Wsoli były okazją do wypoczynku, oddania się twórczości pisarskiej, a także obserwacji środowiska ziemiańskiego. To tutaj zrodził się pomysł napisania Ferdydurke[5]. W 2004 sołtys wsi zarządził nadanie nazw ulicom.
Ważniejsze miejsca i zabytki
- pałac Gombrowiczów, zaprojektowany w 1914 przez łódzkiego architekta fińskiego pochodzenia Augusta Furuhjelma, od 1926 był własnością Jerzego Gombrowicza, starszego brata Witolda; po wojnie mieścił się tu posterunek MO, dom starców i Dom Pomocy Społecznej; w 2005 podjęto decyzję o adaptacji dworku na potrzeby muzeum Witolda Gombrowicza. Jego uroczyste otwarcie nastąpiło 11 października 2009
- kościół w stylu neoromańskim pod wezwaniem św. Bartłomieja, zbudowany w latach 1918–1930, w miejscu poprzedniego z 1629; wewnątrz rzeźba Chrystusa Zmartwychwstałego z XVI w. oraz późnobarokowy i rokokowy wystrój[6];
- obiekt parkowo-pałacowy; na terenie parku znajduje się grobowiec rodziny Gordonów de Huntley, XIX-wiecznych właścicieli Gorynia[6];
Edukacja
Przy ulicy Szkolnej 1, znajduje się Zespół Szkół Publicznych imienia Witolda Gombrowicza. Imię pisarza nosi od 2003, ponieważ ten wielokrotnie przebywał we Wsoli, goszcząc w majątku swojego brata Jerzego. Majątek ten wraz z okazałym, dobrze zachowanym do dziś dworkiem sąsiaduje ze szkołą.
Przyroda
1,5 km na wschód od wsi znajduje się uroczysko leśne „Wsola” (pow. 550 ha), będące naturalnym przedłużeniem najdalej na zachód wysuniętej części Puszczy Kozienieckiej. Na początku XX w. powszechnie występowała tu jeszcze jodła. Na dzień dzisiejszy drzewostan uroczyska stanowią młode i niezbyt bogate bory sosnowe. W środku kompleksu znajduje się gajówka Wsola, a za nią na południe rozciąga się dość spore torfowisko Duży Ług, odwadniane przez strumyk wpadający do rzeki Mlecznej, naprzeciwko wsi Owadów[6].
Turystyka
Przez Wsolę prowadzą następujące szlaki turystyczne:
– szlak pieszy czarny: Bartodzieje – Wsola
– szlak rowerowy czarny: Wsola – Kozinki – Cerekiew
– szlak rowerowy zielony: Gulin – Wsola – Lesiów
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych poprzez wyszukiwarkę. Poczta Polska S.A., styczeń 2013. [dostęp 2015-03-26].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ GUS. Rejestr TERYT
- ↑ S. Piątkowski: Jedlińsk: monografia historyczna miejscowości i jej okolic. Warszawa: Instytut Technologii Eksploatacji - Państwowy Instytut Badawczy, 2012, s. 22. ISBN 83-7789-069-0.
- ↑ Muzeum Witolda Gombrowicza we Wsoli. Warszawa: Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza w Warszawie, 2009, s. 111–129.
- ↑ a b c Karol Piasecki, "Puszcza Kozienicka", Wydawnictwo PTTK "Kraj" Warszawa, 1990, ISBN 83-7005-252-5, s. 79–80
Linki zewnętrzne
- Wsola, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 65.