Wyspa Clippertona: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
m int. / dr. red. |
m MalarzBOT: zmiana szablonu {{Państwo stary szablon infobox}} na {{Jednostka administracyjna infobox}} |
||
| (Nie pokazano 28 wersji utworzonych przez 14 użytkowników) | |||
Linia 1:
{{Jednostka administracyjna infobox
|
|
|
|
|
|
|
|hymn = <center>[[Plik:La Marseillaise.ogg]]</center>[[Hymn Francji|La Marseillaise]]<br />(Marsylianka)
|lokalizacja_obraz = Localisation de l'ile de Clipperton.png▼
|
|państwo = Francja
|
|
|
|stanowisko zarządzającego = administrator
|
|
|
|
|
|strefa czasowa = [[Uniwersalny czas koordynowany|UTC]] -8
|
|
|
|
|
|
|
▲ |ludność =
▲ |gęstość =
▲ |UTC = -8
▲ |hymn =
▲ |domena =
}}
[[Plik:Ile de Clipperton (carte-fr).svg|thumb|240px|Mapa atolu Clipperton]]
'''Wyspa Clippertona''' (dawniej: ''Clipperton''<ref>[http://ksng.gugik.gov.pl/pliki/zmiany_egzonimow/zmiany_egzonimow_na_49_posiedzeniu.pdf Zmiany egzonimów na 49 posiedzeniu KSNG].</ref>;
== Geografia ==
[[Plik:Clipperton ISS008.jpg|mały|lewo|Zdjęcie satelitarne]]
[[Plik:Clippertonisland.jpg|thumb|240px|Palmy na Wyspie Clippertona]]
Wyspa Clippertona geograficznie zaliczana jest do [[Ameryka Północna|Ameryki Północnej]], choć politycznie związana jest z [[Oceania|Oceanią]]. 950 km dzieli ją od najbliższej wyspy – [[Socorro (Revillagigedo)|Socorro]] w meksykańskich wyspach [[Revillagigedo (archipelag)|Revillagigedo]]
== Charakterystyka atolu ==
Lądowy pierścień całkowicie otacza [[laguna|lagunę]] w kształcie zbliżonym do elipsy o wymiarach 2,4 × 3,8 km i ma 11 km obwodu. Szerokość tego pierścienia wynosi od 50 do 200 m, a powierzchnia lądu ok. 1,7 km². Powierzchnia atolu, uformowana z twardej skały koralowej, wznosi się średnio 3 m n.p.m., jedynie w południowo-wschodnim krańcu laguny wznosi się skała [[Rocher Clipperton|Clipperton Rock]] o wysokości 29 m, pochodzenia wulkanicznego – najwyższy punkt atolu. [[Rafa koralowa|Rafy koralowe]] o szerokości ok. 50 m otaczają atol prawie ze wszystkich stron; jest on dostępny jedynie w dwóch miejscach: od północnego wschodu i południowego zachodu<ref name="JZ">Jerzy Zabiełło: ''Clipperton – samotny atol na Pacyfiku'', „[[Poznaj Świat]]” R. XIX, nr 1 (218), styczeń 1971, s. 31–32.</ref>.
Pierwotnie laguna, o powierzchni ok. 7,1 km², posiadała dwa połączenia z oceanem: po stronie północno-wschodniej oraz południowo-wschodniej. W latach 1840–1858 laguna została odcięta od oceanu, zapewne na skutek sztormu. Obecnie laguna nie posiada połączenia z Oceanem. Izolacja wód laguny od oceanu doprowadziła do śmierci wielu koralowców i [[Eutrofizacja|eutrofizacji]] środowiska, które w ten sposób tworzy specyficzny [[ekosystem]], w którym np. nie występują żadne ryby. Głębokość laguny w większości nie przekracza 20 m [[p.p.m.]] W jej obrębie znajduje się kilka głębszych basenów, jednak wspominana często 90-metrowa głębia (''Trou sans fond'' – „dziura bez dna”) z kwaśną, zawierającą [[kwas siarkowy]] wodą przy dnie, pomimo rozległych badań nie została zidentyfikowana.
Na terenie laguny, w pobliżu brzegów atolu, znajduje się łącznie dziesięć wysepek, których sumaryczna powierzchnia nie sięga 5 000 m². Gleba na nich składa się ze żwiru i piasku koralowego, często scementowanego ptasim [[Guano|guanem]]. Wyróżniają się tu ''Les îles aux Œufs'' (Wyspy Jaj), nazwane tak ze względu na mnogość gniazd zamieszkujących je populacji [[Głuptaki|głuptaków]].
W wodach terytorialnych Clipperton stwierdzono występowanie 115 gatunków ryb, ale jedynym przejawem działalności gospodarczej jest połów tuńczyków. W [[1890]] sprowadzono [[kokos właściwy|palmy kokosowe]] i obecnie rosną na kilku stanowiskach.▼
== Klimat ==
Wyspa ma tropikalny oceaniczny, wilgotny [[klimat]]. [[Pora deszczowa]] trwa od maja do października. W tym czasie na wyspie występują tropikalne burze, a atol otrzymuje 80–100 mm opadów dziennie. Przynoszą je silne wiatry południowo-zachodnie. [[Pasat]] północno-wschodni wieje rzadziej i przynosi okresy rozpogodzeń. [[Wilgotność względna]] utrzymuje się na poziomie 70–100%<ref name="JZ" />. Przeciętne temperatury wynoszą 20–32 °C. Otaczające wody oceanu są ciepłe z zachodnim prądem, który płynie bezpośrednio od lądu stałego.
== Flora i fauna ==
Powierzchnia pierścienia atolu jest w ogromnej większości pozbawiona roślinności. Twardą skałę koralową pokrywa jedynie ok. 20-centymetrowej grubości warstwa luźnych okruchów zwietrzałego koralowca i czerwonawego piasku, zabarwionych na powierzchni na zielono przez [[glony]]. Do lat 60. XX w. tylko w jednym miejscu w południowo-zachodniej części wyspy rósł niewielki lasek [[Kokos właściwy|palm kokosowych]] ([[Język francuski|fr.]] ''Bois de Bougainville'' – Las Bougainville’a), posadzony z końcem XIX w. W ciągu dziesięcioleci z rozkładających się liści, owoców kokosowych i ptasich odchodów wytworzyła się w nim cienka warstwa [[Gleba|gleby]], której grubość nie przekracza 20 cm. Dziś pojedyncze palmy lub ich niewielkie kępy znajdziemy jeszcze w kilku innych punktach wyspy. Lokalnie spotykane są również niewielkie płaty roślinności trawiastej. Kilka gatunków roślin zielnych obserwowano okresowo u stóp [[Rocher Clipperton|Skały Clippertona]]<ref name="JZ" />, a budujące ją skały są w wielu miejscach porośnięte przez glony.
▲W wodach terytorialnych Clipperton stwierdzono występowanie 115 gatunków ryb, ale jedynym przejawem działalności gospodarczej jest połów tuńczyków
== Historia ==
Najprawdopodobniej atol został odkryty przez Europejczyków już w XVI w. Mieli tego dokonać żeglarze hiszpańscy<ref name="JZ" />. Jedne źródła podają tu ekspedycję [[Ferdynand Magellan|Ferdynanda Magellana]] i rok 1521<ref name="JP">John Pike: ''Clipperton – history'', [w:] Globalsecurity.org [https://www.globalsecurity.org/military/world/oceania/cp-history.htm].</ref>, co uczyniłoby Clipperton i niektóre wyspy [[Mikronezja|Mikronezji]] pierwszymi obszarami Pacyfiku, do których dotarli Europejczycy. Inne, że wyspę odkrył Hiszpan [[Álvaro de Saavedra Cerón]] 15 listopada 1528 roku<ref>Jorge A. Vargas: ''Mexico and the Law of the Sea: Contributions and Compromises'', vol. 69 (Publications on Ocean Development), Martinus Nijhoff Publishers, 2011 {{ISBN|9789004206205}}.</ref><ref>Ione Stuessy Wright: ''Voyages of Alvaro de Saavedra Cerón 1527–1529'', University of Miami Press, 1953.</ref>. Wyprawa ta została zlecona mu przez [[Hernán Cortés|Hernána Cortésa]], hiszpańskiego konkwistadora w [[Meksyk]]u, w celu znalezienia drogi z kontynentu amerykańskiego na [[Filipiny]] oraz odszukania i uwolnienia załóg statków hiszpańskich, które rozbiły się w pobliżu [[Moluki|Wysp Korzennych]].
W 1705 r. na atol dotarł [[John Clipperton]], angielski [[korsarz]], skonfliktowany z [[William Dampier|Williamem Dampierem]]. Miał on tu uczynić na kilka lat swoją bazę, z której wyruszał w poszukiwaniu hiszpańskich statków, pełnych cennych ładunków<ref name="JZ" />. Przez długi czas krążyły pogłoski, że Clipperton ukrył na atolu wiele skarbów. W marcu 1711 r. [[Francja|francuskie]] fregaty „La Princesse” i „La Découverte”, dowodzone przez Martina de Chassiron i Michela du Bocage, wyruszyły z wybrzeży [[Peru]] do [[Chiny|Chin]] w poszukiwaniu [[jedwab]]iu i złota. Po drodze królewscy żeglarze zobaczyli na środku oceanu wyłaniającą się znikąd wyspę, którą ochrzcili jako Wyspę Męki Pańskiej (fr. ''Île de la Passion''), ponieważ odkryli ją w Wielki Piątek (wówczas 3 kwietnia), dzień męki Chrystusa. Sporządzili oni pierwszą mapę i zajęli atol dla Francji. Pierwsza ekspedycja naukowa miała miejsce w 1725 r. Prowadzona była ponownie przez M. Bocage’a, który spędził na wyspie kilka miesięcy<ref name="Clip">Clipperton Island [http://www.molossia.org/clipperton.html].</ref>.
W 1858 r. Francja formalnie zgłosiła roszczenia do atolu i zaanektowała go<ref name="JP" />. Wyspa została wcielona w skład Kolonii Oceanii, czyli późniejszej [[Polinezja Francuska|Polinezji Francuskiej]]. W tym czasie armator z [[Hawr]]u, Lockhardt, otrzymał od [[Napoleon III Bonaparte|Napoleona III]] monopol na eksploatację guana na atolu. Okazało się jednak, że złoża tego nawozu na wyspie są zbyt małe, by ich eksploatacja była opłacalna. W roku 1895 próbę eksploatacji guana podjęła tu brytyjska ''Pacific Islands Company''<ref name="CF">Christophe Forcari: ''Clipperton, un destin noir au milieu de nulle part'', „La Libération”, 21 czerwca 2016.</ref> (później [[Nauruańska Korporacja Fosforytowa]]). Francuzi nie dopuścili jednak do penetracji atolu przez konkurencję. Równolegle z interwencją na drodze dyplomatycznej wysłali w rejon wyspy Clippertona swój krążownik<ref name="JZ" />. Gdy przedsiębiorcy zrezygnowali z prac a okręt francuski odpłynął, w 1897 r. atol zajął [[Meksyk]], a w 1906 r. wybudował na nim niewielką [[Latarnia morska|latarnię morską]] i zostawił tam strażników. Aby podkreślić meksykańską suwerenność nad atolem, w 1907 roku meksykański prezydent [[Porfirio Díaz]] wysłał tam mały oddział złożony z jedenastu żołnierzy wraz z żonami, pod rozkazami kapitana Ramona Arnauda. Meksykańska marynarka miała dostarczać na wyspę paliwo do palnika latarni, wodę, prowiant i inne niezbędne do życia produkty trzy razy do roku, jednak dostawy przerwano. [[Zapomniani z wyspy Clippertona|Zapomniani]] w ferworze kolejnych przewrotów rządowych Meksykanie w większości wymarli, a niedobitków zabrała w lipcu 1917 r. amerykańska [[kanonierka]] [[USS Yorktown]]<ref name="CF" />.
W następnych latach własność wyspy była przedmiotem sporu między Francją a Meksykiem. W końcu Francja zwróciła się w 1930 r. do [[Watykan]]u o rozstrzygnięcie sporu, kto jest właścicielem samotnego atolu. Stolica papieska przekazała temat do rozstrzygnięcia królowi [[Włochy|Włoch]], [[Wiktor Emanuel II|Wiktorowi Emanuelowi II]], który ostatecznie w 1931 r. przyznał atol Francji<ref name="Clip" />.
W 1935 roku z wyspy utworzono osobną posiadłość (''Domaine public de l’État français'') administrowaną przez Wysokiego Komisarza Francji w Polinezji Francuskiej. Kiedy Clipperton został ostatecznie uznany za własność francuską, odbudowano dawną latarnię morską, a Francuzi założyli na wyspie placówkę wojskową. Placówka pozostała tam tylko przez siedem lat, po czym Francuzi ją opuścili<ref name="Clip" />.
Pod koniec lat 30. XX w. atol był dwukrotnie odwiedzany przez prezydenta [[Franklin Delano Roosevelt|Franklina D. Roosevelta]], który chciał, aby został on przejęty przez USA i wykorzystywany jako baza lotnicza na Pacyfiku. Plany te jednak nie zostały wówczas zrealizowane. Natomiast w roku 1944 w trakcie tajnej operacji armii amerykańskiej na wyspę przybyła niewielka załoga wojskowa. Do 1945 r. funkcjonowała tu stacja meteorologiczna, niewielki skład amunicji, a szeroki pas plaży w północno-zachodniej części atolu wykorzystywany był jako lądowisko dla samolotów<ref name="JP" />.
== Przypisy ==
| |||