1865
rok kalendarzowy w XIX wieku
Rządzący państwami w 1865
Wydarzenia w Polsce
- 17 lutego – powstańcy styczniowi Emanuel Szafarczyk i Aleksander Waszkowski zostali powieszeni publicznie na stokach Cytadeli.
- 17 marca – rozpoczęto budowę mostu łyżwowego na Wiśle we Włocławku.
- 23 maja – w Sokołowie Podlaskim dokonano egzekucji księdza Stanisława Brzóski, generała, naczelnego kapelana wojsk powstańczych, ostatniego dowódcy powstania styczniowego.
- 5 lipca – w Warszawie ukazało się pierwsze wydanie tygodnika Kłosy.
- 10 lipca – założono Ogród Zoologiczny we Wrocławiu.
- 28 września – w Warszawie odbyła się prapremiera Strasznego dworu Stanisława Moniuszki zakończona wielką manifestacją patriotyczną.
- 18 listopada – rozpoczęła działalność Kolej Fabryczno-Łódzka.
Wydarzenia na świecie
- 31 stycznia – Izba Reprezentantów Stanów Zjednoczonych przyjęła 13. poprawkę do konstytucji, znoszącą niewolnictwo (weszła w życie po jej ratyfikacji przez trzy czwarte stanów, 6 grudnia 1865).
- 7 lutego – wojna secesyjna: zwycięstwo unionistów w bitwie nad Hatcher's Run.
- 8 lutego – prekursor genetyki Gregor Mendel, podczas posiedzenia lokalnego towarzystwa naukowego w Brnie, zaprezentował sformułowane przez siebie reguły przekazywania cech dziedzicznych.
- 13 marca – wojna secesyjna: ogłoszono niezrealizowany do końca pobór 300 tysięcy Afroamerykanów do Armii Stanów Skonfederowanych.
- 16 marca – wojna secesyjna: nierozstrzygnięta bitwa pod Averasborough.
- 18 marca – paragwajski dyktator Francisco Solano López wypowiedział wojnę Argentynie.
- 19 marca – wojna secesyjna: rozpoczęła się bitwa pod Bentonville.
- 21 marca – wojna secesyjna: zwycięstwo wojsk Unii w bitwie pod Bentonville.
- 25 marca – Pedro Antonio Pimentel został prezydentem Dominikany.
- 2 kwietnia – wojna secesyjna: zwycięstwa Unionistów w III bitwie pod Petersburgiem i bitwie pod Selmą.
- 3 kwietnia – wojna secesyjna: wojska Unii zdobyły Richmond w Wirginii, stolicę Skonfederowanych Stanów Ameryki.
- 6 kwietnia – powstał niemiecki koncern chemiczny BASF.
- 8 kwietnia – wojna secesyjna: wygrana wojsk Unii w bitwie pod Appomattox Station.
- 9 kwietnia – wojna secesyjna: gen. Robert E. Lee podpisał w Appomattox kapitulację wojsk konfederatów, co uważane jest za zakończenie wojny.
- 12 kwietnia – wojna secesyjna: wojska Unii zdobyły port i miasto Mobile w Alabamie.
- 13 kwietnia – wojna secesyjna: wojska Unii zajęły stolicę Karoliny Północnej Raleigh.
- 14 kwietnia:
- w Teatrze Forda w Waszyngtonie prezydent USA Abraham Lincoln został postrzelony w głowę przez aktora Johna Wilkesa Bootha, w wyniku czego zmarł następnego dnia w szpitalu.
- zmarł na skutek przepicia prezydent Gwatemali Rafael Carrera. P.o. prezydenta został Pedro de Aycinena.
- 15 kwietnia – wiceprezydent Andrew Johnson zastąpił zmarłego Abrahama Lincolna na stanowisku prezydenta USA.
- 25 kwietnia – prezydent Peru Juan Antonio Pezet został odsunięty na 2 miesiące od władzy w wyniku rebelii pod wodzą płk Mariano Ignacio Prado.
- 26 kwietnia
- Annibale de Gasparis odkrył planetoidę Beatrix.
- wojna secesyjna: konfederacka armia Josepha Johnstona skapitulowała pod Durnham w stanie Karolina Południowa.
- zabójca prezydenta Abrahama Lincolna, John Wilkes Booth, zginął na oblężonej farmie w Wirginii w strzelaninie ze ścigającym go oddziałem kawalerii.
- 27 kwietnia – na Missisipi zatonął statek SS Sultana. Zginęło od 1200 do 1700 osób.
- 1 maja – wojna paragwajska: Brazylia, Argentyna i Urugwaj zawarły sojusz w celu obalenia paragwajskiego dyktatora Francisco Solano Lópeza.
- 2 maja – w Abbeville w Karolinie Południowej odbyło się ostatnie posiedzenie gabinetu prezydenta Skonfederowanych Stanów Ameryki Jeffersona Davisa.
- 10 maja – jedyny prezydent Skonfederowanych Stanów Ameryki Jefferson Davis został schwytany w Georgii przez żołnierzy Unii.
- 16 maja – w hiszpańskim wojsku zniesiono wymóg „czystości krwi”.
- 17 maja – w Paryżu założono Międzynarodowy Związek Telegraficzny (obecnie Międzynarodowy Związek Telekomunikacyjny).
- 25 maja – około 300 osób zginęło w wybuchu składu amunicji w mieście Mobile (Alabama).
- 10 czerwca – premiera opery Tristan i Izolda Richarda Wagnera.
- 2 lipca – William Booth założył Armię Zbawienia.
- 4 lipca – opublikowano Alicję w Krainie Czarów.
- 5 lipca:
- w Stanach Zjednoczonych powołano Secret Service.
- w Anglii wprowadzono pierwsze na świecie ograniczenie prędkości.
- 7 lipca – powieszono czterech spiskowców zamieszanych w zabójstwo Abrahama Lincolna.
- 14 lipca – Edward Whymper wraz z sześcioosobowym zespołem jako pierwsi zdobyli szczyt Matterhorn w Alpach Zachodnich.
- 19 lipca – założono miasto Lincoln w Argentynie.
- 21 lipca – Dziki Zachód: Springfield (Missouri) rewolwerowiec Dziki Bill Hickok podczas pierwszego klasycznego pojedynku rewolwerowego zastrzelił Davisa K. Tutta.
- 28 lipca – walijscy osadnicy założyli miasto Puerto Madryn w Argentynie.
- 22 sierpnia – Nowojorczyk William Sheppard złożył wniosek o opatentowanie niezwykle przydatnego mydła w płynie.
- 19 września – Christian Peters odkrył planetoidę Io.
- 25 września – wybuch wojny Chile i Peru z Hiszpanią
- 11 września – wystawienie dokumentu nadającego Katowicom Kattowitz status miasta. Zarząd miejski wprowadzono 28 grudnia 1866.
- 26 listopada – wojna Chile i Peru z Hiszpanią: bitwa morska pod Papudo.
- 5 grudnia – wojna Chile i Peru z Hiszpanią: Chile i Peru zawarły antyhiszpański sojusz.
- 6 grudnia – Francja i Monako zawarły unię celną.
- 10 grudnia – Leopold II Koburg został królem Belgów.
- 17 grudnia – w Wiedniu odbyła się premiera VIII Symfonii „Niedokończonej” Franza Schuberta.
- 18 grudnia – weszła w życie XIII poprawka do Konstytucji Stanów Zjednoczonych, znosząca niewolnictwo.
- 23 grudnia – Belgia, Francja, Szwajcaria i Włochy zawarły Łacińską Unię Monetarną.
- 24 grudnia – w mieście Pulaski w stanie Tennessee sześciu weteranów armii Południa założyło Ku Klux Klan.
- Trwał rosyjski podbój Azji Środkowej. Rosjanie zdobyli Taszkent.
- W Rosji wprowadzono zakaz drukowania książek i prasy w językach litewskim i białoruskim.
- Rozpoczynają się wojny Stanów Zjednoczonych z plemionami Siuksów.
- Władcą Rumunii został ks. Karol Hohenzollern-Sigmaringen.
- Ustalenie wysokości bramki piłkarskiej na 2,4 metra.
Urodzili się
- 5 stycznia – Bodo Ebhardt, niemiecki architekt i konserwator zabytków (zm. 1945)
- 15 stycznia – Marceli Godlewski, polski ksiądz katolicki, działacz społeczny (zm. 1945)
- 31 stycznia – Henri Desgrange, francuski kolarz szosowy, pomysłodawca i organizator Tour de France (zm. 1940)
- 6 lutego – Andrew Claude de la Cherois Crommelin, brytyjski astronom (zm. 1939)
- 12 lutego – Kazimierz Przerwa-Tetmajer, poeta okresu Młodej Polski (zm. 1940)
- 19 lutego – Sven Hedin, szwedzki geograf, podróżnik (zm. 1952)
- 7 marca – Martyn Jordan, walijski rugbysta (zm. 1902)
- 10 marca – Julian Nowak, profesor medycyny, rektor UJ, premier II RP (zm. 1946)
- 17 marca – Gabriel Narutowicz, pierwszy prezydent niepodległej Polski (zm. 1922)
- 19 marca – o. Pius Antoni Przeździecki OSPPE, w latach 1931 do 1942 Generał Zakonu św. Pawła Pierwszego Pustelnika (zm. 1942)
- 20 marca – Wiktor Kulerski, wydawca i założyciel „Gazety Grudziądzkiej” oraz poseł na Sejm RP (zm. 1935)
- 30 marca – Gwidon Maria Conforti, włoski biskup katolicki, założyciel Związku Misyjnego Księży, święty (zm. 1931)
- 3 kwietnia – Robert MacMillan, szkocki rugbysta (zm. 1936)
- 4 kwietnia – Zdzisław Lubomirski, książę, prezydent Warszawy, członek Rady Regencyjnej (zm. 1943)
- 9 kwietnia – Erich Ludendorff, niemiecki generał i polityk (zm. 1937)
- 15 kwietnia – Olga Boznańska, polska malarka okresu modernizmu (zm. 1940)
- 17 kwietnia – Urszula Ledóchowska, polska zakonnica, założycielka urszulanek szarych, święta katolicka (zm. 1939)
- 26 kwietnia – Akseli Gallen-Kallela, malarz fiński, twórca serii obrazów inspirowanych fińską epopeją narodową Kalevala (zm. 1931)
- 27 kwietnia – Władysław Garbiński, polski rotmistrz armii rosyjskiej, jeździec, prezydent Kielc (zm. 1908)
- 28 kwietnia – Piotr Bieńkowski, polski archeolog (zm. 1925)
- 29 kwietnia – Max Fabiani, słoweńsko-włoski architekt i urbanista (zm. 1962)
- 1 maja – Erik Lindh, fiński żeglarz, medalista olimpijski (zm. 1914)
- 3 maja – Michael Berkowitz, żydowski pedagog i pisarz, pionier ruchu syjonistycznego (zm. 1935)
- 25 maja – Pieter Zeeman, fizyk holenderski (zm. 1943)
- 2 czerwca – Hugo Clason, szwedzki żeglarz, medalista olimpijski (zm. 1935)
- 5 czerwca – Felicjan Szopski, polski kompozytor i pianista (zm. 1939)
- 6 czerwca
- Ernst Krogius, fiński żeglarz, medalista olimpijski (zm. 1955)
- Wincenty Rapacki, polski aktor, śpiewak (zm. 1943)
- 13 czerwca – William Butler Yeats, irlandzki poeta, dramaturg i filozof (zm. 1939)
- 23 czerwca – Hugh Ker, szkocki rugbysta (zm. 1938)
- 15 lipca – Alfred Harmsworth, brytyjski dziennikarz i wydawca (zm. 1922)
- 21 lipca – Edmund Thormählen, szwedzki żeglarz, medalista olimpijski (zm. 1946)
- 26 lipca – Philipp Scheidemann, polityk niemiecki (zm. 1939)
- 6 sierpnia – Daniel Rambaut, irlandzki rugbysta (zm. 1937)
- 20 sierpnia – John Orr, szkocki rugbysta (zm. 1935)
- 25 sierpnia – Carl August Kronlund, szwedzki curler (zm. 1937)
- 3 września – Konstanty Laszczka, polski rzeźbiarz, malarz i grafik (zm. 1956)
- 4 września:
- Maria Karłowska, założycielka Zgromadzenia Sióstr Pasterek, błogosławiona katolicka (zm. 1935)
- Robert Warren, irlandzki rugbysta, sędzia sportowy (zm. 1940)
- 28 września – Wacław Wolski, polski inżynier, wynalazca, przedsiębiorca naftowy i działacz społeczny, obrońca Lwowa (zm. 1922)
- 5 października – Matthew McEwan, szkocki rugbysta i sędzia sportowy (zm. 1899)
- 19 października – Stanisław Sokołowski, pionier polskiego leśnictwa, rzecznik utworzenia Tatrzańskiego Parku Narodowego (zm. 1942)
- 25 października – Walter Leistikow, niemiecki malarz i grafik, współzałożyciel Berlińskiej Secesji (zm. 1908)
- 31 października – Wilfrid Michael Voynich, amerykański antykwarysta i kolekcjoner polskiego pochodzenia, odkrywca Manuskryptu Voynicha (zm. 1930)
- 10 listopada – Władysław Umiński, polski pisarz, prekursor literatury science-fiction (zm. 1954)
- 28 listopada – Maria Berchmana Leidenix, austriacka zakonnica, męczennica, błogosławiona katolicka (zm. 1941)
- 8 grudnia – Jean Sibelius, fiński kompozytor (zm. 1957)
- 16 grudnia – Paulina od Serca Jezusa, włoska zakonnica działająca w Brazylii, założycielka Małych Sióstr Niepokalanego Poczęcia, święta katolicka (zm. 1942)
- 30 grudnia – Rudyard Kipling, angielski pisarz, autor „Księgi dżungli”, laureat Nagrody Nobla (zm. 1936)
- data dzienna nieznana:
- József Déry, węgierski taternik, działacz turystyczny, turysta i sędzia (zm. 1937)
- William McCrum, irlandzki przedsiębiorca, piłkarz i działacz piłkarski (zm. 1932)
- Pierre Rabot, francuski żeglarz, medalista olimpijski
Zmarli
- 13 stycznia – Józef Dzierzkowski, polski pisarz i publicysta, prekursor lwowskiej cyganerii literackiej (ur. 1807)
- 19 stycznia – Pierre-Joseph Proudhon, francuski polityk, ekonomista, socjolog i dziennikarz (ur. 1809)
- 10 lutego – Heinrich Lenz, niemiecki fizyk (ur. 1804)
- 16 lutego – Tadeusz Wolański, polski archeolog, autor hipotezy o słowiańskim pochodzeniu Etrusków (ur. 1785)
- 5 marca – Heinrich Wilhelm Schott, austriacki botanik (ur. 1794)
- 23 marca – Antonín Pich, czeski znachor i zielarz (ur. 1795)
- 1 kwietnia – Giuditta Pasta, włoska śpiewaczka operowa, sopran (ur. 1797)
- 15 kwietnia – Abraham Lincoln, szesnasty prezydent USA (ur. 1809)
- 26 kwietnia – John Wilkes Booth, zabójca prezydenta Abrahama Lincolna (ur. 1838)
- 30 kwietnia – Robert FitzRoy, brytyjski żeglarz, wiceadmirał, gubernator Nowej Zelandii (ur. 1805)
- 25 maja – Magdalena Zofia Barat, francuska zakonnica, założycielka Zgromadzenia Najświętszego Serca Jezusa, święta katolicka (ur. 1779)
- 1 lipca – Ignacy Falzon, maltański duchowny katolicki, błogosławiony (ur. 1813)
- 13 sierpnia – Ignaz Semmelweis, wiedeński lekarz położnik, prekursor antyseptyki, współcześnie uznawany za jednego z pierwszych praktyków „evidence-based medicine” (ur. 1818)
- 26 sierpnia – Johann Franz Encke, niemiecki astronom (ur. 1791)
- 29 sierpnia – Robert Remak, polski i niemiecki lekarz, żydowskiego pochodzenia, twórca nowoczesnej embriologii (ur. 1815)
- 4 grudnia – Adolf Kolping, niemiecki ksiądz katolicki, błogosławiony (ur. 1813)
- 24 grudnia – Paula Elżbieta Cerioli,współzałożycielka Instytutu Zakonnego Sióstr Świętej Rodziny, święta katolicka (ur. 1816)
Święta ruchome
- Tłusty czwartek: 23 lutego
- Ostatki: 28 lutego
- Popielec: 1 marca
- Niedziela Palmowa: 9 kwietnia
- Wielki Czwartek: 13 kwietnia
- Wielki Piątek: 14 kwietnia
- Wielka Sobota: 15 kwietnia
- Wielkanoc: 16 kwietnia
- Poniedziałek wielkanocny: 17 kwietnia
- Wniebowstąpienie Pańskie: 25 maja
- Zesłanie Ducha Świętego: 4 czerwca
- Boże Ciało: 15 czerwca