Ordowik

okres ery paleozoicznej

Ordowik (ang. Ordovician)

Ordowik
485,4–443,8 mln lat temu
Średnia objętość w atmosferze
Tlenu

ok. 13.5% obj.[a]

Dwutlenku węgla

ok. 4200 ppm[b]

Inne uśrednione dane
Temperatura

ok. 16 °C[c]

Poziom morza (pow. obecnego)

Około 180 m; rośnie do 220 m w późnym ordowiku i spada gwałtownie do 140 m w trakcie zlodowaceń pod koniec okresu[1]

Tabela stratygraficzna
poprzedni okres
kambr
następny okres
sylur
  1. 68% obecnej. Zobacz też: Zawartość tlenu w atmosferze w fanerozoiku
  2. 15 × poziom przed rewolucją przemysłową. Zobacz też: Zawartość dwutlenku węgla w atmosferze w fanerozoiku
  3. 2 °C różnicy w stosunku do obecnej. Zobacz też: Średnie temperatury w fanerozoiku

System ordowicki wydzielił Charles Lapworth w 1879 roku, kończąc spór między Adamem Sedgwickiem a Roderickiem Murchisonem o warstwy graniczne kambru i syluru. Nazwa pochodzi od celtyckiego plemienia Ordowików zamieszkującego północną Walię.

Geologia

edytuj
 
Wapienie i inne łupki ordowiku

Stratygrafia ordowiku bazuje na konodontach, graptolitach (zwłaszcza w osadach głębokomorskich) i na trylobitach (w osadach płytkomorskich). Wśród graptolitów dendroidy są istotne stratygraficznie w dolnym ordowiku, a graptolity właściwe w środkowym i górnym ordowiku. Pomocniczo używa się w datowaniach skał także ramienionogów. Przez większość okresu trwała transgresja oceanów i poziom oceanów był rekordowo wysoki (według niektórych danych[według kogo?] – najwyższy w historii Ziemi). Pod koniec ordowiku doszło do zlodowacenia części Gondwany, zwłaszcza obecnej północnej Afryki i półwyspu Arabskiego, spowodowane przesunięciem się części Gondwany na biegun południowy. Zlodowacenia doprowadziły do obniżenia się poziomu mórz. W tym okresie nasiliła się orogeneza kaledońska.

Pojawiły się glony słodkowodne oraz prawdopodobnie pierwsze grzyby i rośliny lądowe, określane nieformalnie psylofitami. Najstarszą znaną rośliną telomową jest ryniofit kuksonia (Cooksonia) z ludlowu Anglii i Walii.

 
Ordowickie trylobity z gatunku Asaphus kowalewskii
 
Zachowane w wapieniu organizmy z górnego ordowiku (Ohio)

Wśród bezkręgowców najliczniejsze były trylobity, które zwłaszcza we wczesnym ordowiku były u szczytu rozwoju. Z ordowiku znany jest największy trylobit w historii – Isotelus rex o długości około 72 cm – jednak większość gatunków ma typowe rozmiary kilku, kilkunastu centymetrów. W tym okresie doszło do rozwoju graptolitów, zarówno bentonicznych dendroidów jak i nowo powstałych we wczesnym ordowiku planktonicznych graptolitów właściwych, które w środkowym i późnym ordowiku były dominującą grupą wśród graptolitów. Duży rozwój nastąpił wśród zwierząt konodontonośnych, które stały się powszechne we wszystkich środowiskach morskich. Liczne były także ramienionogi, zarówno bezzawiasowe, jak i zawiasowe (zwłaszcza rząd Orthida) ze skorupkami zbudowanymi z węglanu wapnia. Od późnego ordowiku ramienionogi zawiasowe zdecydowanie przeważały nad bezzawiasowymi. Doszło do radiacji i wzrostu liczebności łodzikowatych, które w tym okresie doszły do szczytu swego rozwoju. Szczególnie ważna była wtedy podgromada Endoceratoidea i rząd Orthocerida. Największe ówczesne łodzikowate miały muszle dochodzące do 9 metrów długości. Większość łodzikowatych z ordowiku miała muszle o kształcie lekko zwężającej się prostej rurki. Rozwój nastąpił też u cystoidów, które były wówczas głównymi przedstawicielami szkarłupni. Często spotykane są gąbki, zwłaszcza o szkielecie krzemionkowym, oraz ślimaki i małżoraczki. Również hiolity i jednotarczowce były pospolite, choć nastąpił spadek ich liczebności w porównaniu do kambru.

W ordowiku pojawiło się wiele nowych grup fauny bezkręgowej, choć nie osiągnęły one wówczas znaczącej liczebności: mszywioły, liliowce, jeżowce, wężowidła, rozgwiazdy i wielkoraki. Liliowce miały pewne znaczenie skałotwórcze, tworząc wapienie krynoidowe. W tym okresie powstały pierwsze niewątpliwe koralowce, w tym pierwsi przedstawiciele rzędów Rugosa i Tabulata, bardzo istotnych w późniejszych okresach. Rugozy (zwane koralowcami czteropromiennymi), a zwłaszcza tabulaty stały się pospolite w ordowiku środkowym i zaczęły budować pierwsze rafy koralowe, choć niedużych rozmiarów. Inną nowo powstałą grupą zwierząt były stromatoporoidy, zazwyczaj zaliczane do gąbek wapiennych, które razem z koralowcami budowały rafy.

Rozwijały się również grupy powstałe w kambrze, które nie osiągnęły znacznej różnorodności czy liczebności w ordowiku, przede wszystkim małże, ale także pierwotniaki reprezentowane przez otwornice aglutynujące oraz krzemionkowe radiolarie.

Wśród kręgowców, w ordowiku rozwijały się różne grupy bezżuchwowców, zwłaszcza formy opancerzone określane jako ostrakodermy. Zasiedlały one zarówno przybrzeżne wody morskie oraz akweny słodkowodne. Doniesiono o bardzo niekompletnych szczątkach ryb, jednak jak dotychczas przynależność tych znalezisk do ryb nie została powszechnie zaakceptowana.[potrzebny przypis]

Pod koniec ordowiku nastąpiło masowe wymieranie zwierząt, prawdopodobnie związane z gwałtownymi zmianami środowiskowymi.

Ordowik na ziemiach Polski

edytuj

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. B.U. Haq, S.R. Schutter. A Chronology of Paleozoic Sea-Level Changes. „Science”. 322 (5898), s. 64–68, 2008. DOI: 10.1126/science.1161648. Bibcode2008Sci...322...64H. 
  2. Nicoll et al., 1999

Bibliografia

edytuj
  • Włodzimierz Mizerski, Stanisław Orłowski, Geologia historyczna dla geografów, PWN, 2005.
  • Stanisław Orłowski, Michał Szulczewski, Geologia historyczna, Wydawnictwa Geologiczne, 1990.

Linki zewnętrzne

edytuj



← mln lat temu
Ordowik
←4,6 mld 541 485 443 419 359 299 252 201 145 66 23 2