Paweł III (papież)

papież w latach 1534-1549

Paweł III (łac. Paulus III, właśc. Alessandro Farnese; ur. 29 lutego 1468 w Canino, zm. 10 listopada 1549 w Rzymie[1]) – papież w okresie od 13 października 1534 do 10 listopada 1549[2].

Paweł III
Paulus Tertius
Alessandro Farnese
Papież
Biskup Rzymu
Ilustracja
Herb duchownego
Kraj działania

Państwo Kościelne

Data i miejsce urodzenia

29 lutego 1468
Canino

Data i miejsce śmierci

10 listopada 1549
Rzym

Miejsce pochówku ?, ?
Papież
Okres sprawowania

13 października 1534–10 listopada 1549

Wyznanie

katolicyzm

Kościół

rzymskokatolicki

Prezbiterat

26 czerwca 1519

Nominacja biskupia

28 kwietnia 1501

Sakra biskupia

2 lipca 1519

Kreacja kardynalska

20 września 1493
Aleksander VI

Kościół tytularny

SS. Cosma e Damiano (23 września 1493)
S. Eustachio (październik 1503)
biskup Tusculum (15 czerwca 1519)
biskup Palestriny (9 grudnia 1523)
biskup Sabiny (18 grudnia 1523)
biskup Porto e Santa Rufina (20 maja 1524)
biskup Ostia e Velletri (15 czerwca 1524),

Pontyfikat

13 października 1534

Sukcesja apostolska
Data konsekracji

2 lipca 1519

Konsekrator

Leon X

Współkonsekratorzy

Lorenzo Pucci
Andrea della Valle

Tycjan, Paweł III z nepotami

Życiorys

edytuj

Wczesne życie

edytuj

Pochodził ze znanego rodu Farnese[3]. Jego rodzicami byli Pierluigi Ranuccio Farnese i Giovannella Caetani; miał czworo rodzeństwa[3]. Jego rodzina posiadała majątki w okolicy jeziora Bolsena[1]. Jako młodzieniec pozostawał pod wpływem florenckich i rzymskich humanistów, a szczególny wpływ na jego edukację wywarł Pomponiusz Letus[3]. Przebywając we Florencji na dworze Wawrzyńca Wspaniałego, Farnese zaprzyjaźnił się z Giovannim Medicim, późniejszym papieżem Leonem X (1513–1521). Studiował nauki humanistyczne we Florencji i w Pizie[3]. Karierę w Kurii Rzymskiej rozpoczął w 1491 roku urzędem protonotariusza apostolskiego[3]. W 1492 został skarbnikiem Kościoła rzymskiego[1]. Rok później został kreowany kardynałem diakonem Santi Cosma e Damiano przez Aleksandra VI[2]. Od 1503 był kardynałem diakonem Sant'Eustachio; w latach 1519–1523 – kardynałem biskupem Tusculum; w 1523 został kardynałem biskupem Palestriny; w latach 1523–1524 – kardynałem biskupem Sabiny; w 1524 został kardynałem biskupem Porto e Santa Rufino i od 1524 był kardynałem biskupem Ostia e Valletri[3]. W latach 1499–1519 był biskupem Montefiascone-Corneto, w 1509 roku otrzymał biskupstwo Parmy, dwukrotnie był biskupem Benewentu (1514–1522 i 1528–1530)[3]. Święcenia kapłańskie przyjął w 1519[1]. W latach 1508–1510 administrator diecezji Vence, w 1521 administrator diecezji Sulmona-Valva, w 1525 administrator diecezji Anagni, 1530–1532 administrator diecezji Bitonto, w 1534 administrator diecezji Sora[3]. W 1524 roku został mianowany przez Klemensa VII dziekanem Kolegium Kardynalskiego[2].

Wybór na papieża

edytuj
Osobny artykuł: konklawe 1534.

Po śmierci Klemensa VII kardynałowie zebrali się na konklawe. Zaledwie po dwóch dniach obrad, 13 października 1534 roku, 66-letni kardynał Farnese został jednomyślnie obrany papieżem i przyjął imię Pawła III[1]. Został koronowany 3 listopada.

Pontyfikat

edytuj

Zaraz po intronizacji postanowił przeprowadzić reformę Kościoła[2]. Wprawdzie nie udało mu się zwołać soborów do Mantui i Vicenzy (odpowiednio 1537 i 1538), lecz ograniczenie wydatków na Kolegium Kardynałów wpłynęło korzystnie na planowaną reformę[1].

W 1536 roku papież powołał komisję kardynalską, która miała opracować raport na temat nadużyć w Kościele[1]. Komisji tej przewodniczył kardynał Gasparo Contarini (a w jej skład wchodzili m.in. Gianpietro Carafa, Marcello Cervini i Reginald Pole) i gotowy raport na temat nadużyć odczytano papieżowi w dniu 9 marca 1537 roku[1]. Raport ten jest znany jako Consilium de Emendanda Ecclesia; jednak zawarte w nim postulaty nigdy nie weszły w życie[1]. Do umieszczenia pozycji raportu na indeksie ksiąg zakazanych przyczynił się Paweł IV.

W roku 1537 napisał encyklikę Sublimus Dei, w której bronił Indian[4] uznając, że mają duszę[5].

Kiedy wojna pomiędzy Francją a Niemcami dobiegła końca i 15 września 1544 podpisano pokój w Crépy, papież mógł rozpocząć przygotowania do zwołania soboru[1]. Na prośbę Karola V sobór miał się zebrać w Trydencie 1 listopada 1542[2]. Wkrótce potem sobór został suspendowany i wznowiono go dopiero 5 marca 1545 (otwarty został 13 grudnia 1545)[2]. W czasie obrad soboru dyskutowano sprawy związane z reformą Kościoła oraz sprawy doktrynalne (m.in. Biblia, grzech pierworodny i sakramenty)[1]. Wkrótce potem, wiosną 1547 – z powodu wybuchu epidemii tyfusu, obrady zostały przeniesione do Bolonii[2]. Cesarz stanowczo się temu sprzeciwił (Bolonia leżała w papieskiej strefie wpływów), lecz Paweł nie ugiął się pod żądaniami Karola powrotu obrad soboru do Niemiec[2]. Po ośmiu sesjach, 14 września 1549, sobór został zawieszony[1].

Popierał reformy zakonów, jak i powoływał nowe zgromadzenia[1]. 27 września 1540 bullą Regimini militantis ecclesiae powołał do życia Towarzystwo Jezusowe[1]. W 1542 roku zreformował inkwizycję, która od tego czasu nosiła nazwę „Święte Oficjum”, i na którego czele stało sześciu kardynałów[2]. Nakazał przyozdobić freskami Zamek św. Anioła (dawny grobowiec Hadriana). Podjął decyzję w sprawie przekształcenia Kapitolu.

17 grudnia 1538 obłożył interdyktem Anglię i ekskomunikował Henryka VIII, co doprowadziło do oderwania się Anglii od Kościoła katolickiego[1]. Neutralna postawa, jaką chciał zachować wobec Karola V i Franciszka I, spowodowała brak jednolitej kampanii przeciw Turkom, którzy zagrażali państwom chrześcijańskim w Europie[1]. Jednocześnie popierał cesarza w jego konflikcie z Ligą szmalkaldzką i zachęcał króla francuskiego do prześladowania hugenotów[1].

Pod koniec pontyfikatu przeciwko Pawłowi wystąpiła jego najbliższa rodzina, co przyspieszyło śmierć papieża spowodowaną ostrym atakiem febry[1].

Paweł jest różnie oceniany przez historyków[2]. Z jednej strony widział on potrzebę reformy Kościoła i podjął nawet kroki w tym kierunku[2]. Z drugiej jednak strony, zachowywał się jak typowy papież renesansowy (nepotyzm), nadając swoim krewnym wysokie stanowiska[2]. Niewątpliwie jednak zwołanie soboru jest korzystnie odbierane przez badaczy papiestwa[1]. Wbrew powszechnym opiniom Farnese nie jest pierwszym papieżem reformy katolickiej[1].

Życie prywatne

edytuj

Siostrą papieża była Giulia Farnese[6]. Była metresą Aleksandra VI i urodziła mu córkę, Laurę Orsini[7]. Paweł, w czasach, gdy był jeszcze kardynałem, utrzymywał związek z kochanką, prawdopodobnie arystokratką o nazwisku Ruffina[6]. Z tego związku urodziło się czworo dzieci – Pier Luigi, Paolo, Ranuccio i Costanza[6]. Dwóch swoich wnuków – Alessandra Farnese[3] i Ranuccia Farnese[3] – kreował kardynałami, gdy byli w wieku 14–16 lat[2].

Nominacje kardynalskie

edytuj

W czasie pontyfikatu, Paweł III kreował 71 kardynałów, na dwunastu konsystorzach[3].

Mecenat artystyczny

edytuj

Jeszcze jako kardynał, Farnese przyjaźnił się z ludźmi nauki i sztuki[8]. Jednym z jego pierwszych, papieskich przedsięwzięć było odrestaurowanie Uniwersytetu Rzymskiego, a także wybudowanie pałacu rodu Farnese[8]. Przez praktycznie cały swój pontyfikat dbał o wykształcenie członków swojej rodziny i o zapewnienie jej statusu jednego z najważniejszych rodów we Włoszech[8]. Jednym z głównych twórców tamtych czasów był kontrowersyjny pisarz Pietro Aretino, który opisywał także życie Pawła III[8]. Był także hojnym darczyńcą na rzecz Biblioteki Watykańskiej[8]. W latach 1543–1549 nakazał ozdobić freskami Zamek św. Anioła[8]. Największym protegowanym papieża był Michał Anioł i jego uczeń Giacomo della Porta, których sprowadził do Rzymu i zlecił dokończenie Sądu Ostatecznego i odbudowanie bazyliki św. Piotra[8]. Paweł jest nazywany „ostatnim papieżem Renesansu”[8].

W czasie pontyfikatu Pawła, w roku 1543, ukazało się rewolucyjne dzieło Mikołaja Kopernika, O obrotach sfer niebieskich, w którym astronom zamieścił w przedmowie do księgi specjalną dedykację dla Pawła III[8]. Papież zapoznał się z tym dziełem, lecz nie przedstawił oficjalnego stanowiska Kościoła[8].

Przypisy

edytuj
  1. a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t John N. D. Kelly: Encyklopedia papieży. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1997, s. 364-366. ISBN 83-06-02633-0.
  2. a b c d e f g h i j k l m Rudolf Fischer-Wollpert: Leksykon papieży. Kraków: Znak, 1996, s. 133-134. ISBN 83-7006-437-X.
  3. a b c d e f g h i j k Farnese, Alessandro. The Cardinals of the Holy Roman Church. [dostęp 2013-05-15]. (ang.).
  4. Sublimus Dei On the Enslavement and Evangelization of Indians, „Papal Encyclicals”, 29 maja 1537 [dostęp 2018-04-22] (ang.).
  5. Natale Benazzi: 1001 faktów z historii Kościoła. Kraków: Wydawnictwo Salwator, 2010, s. 385. ISBN 978-83-7580-180-4.
  6. a b c Ludwig von Pastor: The history of the popes, from the close of the middle ages. T. XI. Londyn: Kegan Paul, Trench, Trubner, Co & Ltd., 1912, s. 17-20.
  7. The Last Popes of the Middle Ages. 1447–1521. W: Philip Schaff: History of the Christian Church. T. VI: From Boniface VIII. to Martin Luther. A.D. 1294–1517. Christian Classics Ethereal Library. (ang.).
  8. a b c d e f g h i j Ludwig von Pastor: The history of the popes, from the close of the middle ages. T. XII. Londyn: Kegan Paul, Trench, Trubner, Co & Ltd., 1912, s. 523-648.

Bibliografia

edytuj
  • Pope Paul III. Catholic Encyclopedia. [dostęp 2013-05-15]. (ang.).

Linki zewnętrzne

edytuj