Stefan Mossor

polski generał

Stefan Adolf Mossor (ur. 23 października 1896 w Krakowie, zm. 22 września 1957 w Warszawie[1]) – generał dywizji ludowego Wojska Polskiego, teoretyk sztuki wojennej, twórca jednego z planów wojny obronnej Polski z Niemcami, zastępca szefa Sztabu Generalnego WP (1946–1949), więzień stalinowski.

Stefan Mossor
Ilustracja
Stefan Mossor, 1947
generał dywizji generał dywizji
Data i miejsce urodzenia

23 października 1896
Kraków, Austro-Węgry

Data i miejsce śmierci

22 września 1957
Warszawa, Polska

Przebieg służby
Lata służby

1914–1957

Siły zbrojne

Armia Austro-Węgier
Wojsko Polskie
ludowe Wojsko Polskie

Formacja

Legiony Polskie

Jednostki

6 Pułk Strzelców Konnych
Sztab Generalny
Grupa Operacyjna „Wisła”

Stanowiska

zastępca dowódcy pułku
dowódca pułku kawalerii
zastępca szefa SG
dowódca grupy operacyjnej

Główne wojny i bitwy

I wojna światowa:

wojna polsko-bolszewicka
II wojna światowa:

walki przeciwko partyzantce antykomunistycznej
Akcja „Wisła”

Odznaczenia
Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari Krzyż Niepodległości Order Krzyża Grunwaldu III klasy Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Walecznych (1920–1941, trzykrotnie) Złoty Krzyż Zasługi (II RP) Srebrny Krzyż Zasługi (II RP) Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921 Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości Medal za Warszawę 1939–1945 Medal za Odrę, Nysę, Bałtyk Medal Srebrny za Długoletnią Służbę Komandor Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja) Oficer Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja) Krzyż Wojenny Czechosłowacki 1939 Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Węgierskiego Zasługi (wojskowy) Order Partyzanckiej Gwiazdy I klasy
Odznaka Grunwaldzka
Grób Stefana Mossora na Wojskowych Powązkach

Życiorys

edytuj

Młodość

edytuj

Urodził się w rodzinie inteligenckiej 23 października 1896. Jego rodzicami byli Kazimierz i Józefa Konstancja Kretschmer[2]. Miał dwóch braci Stanisława i Tadeusza (1898–1929)[3]. Był wychowywany w rodzinie o tradycjach patriotycznych. Naukę w szkole średniej rozpoczął w jednym z lwowskich gimnazjów. W latach 1908–1914 kontynuował naukę w Jarosławiu. Kształcił się w tamtejszym C.K. I Gimnazjum, kończąc VII klasę w 1914 (w jego klasie był Stanisław Trojan)[4][5][6]. Przed wybuchem I wojny światowej dostał się na studia na Akademię Leśną w Wiedniu[7].

I wojna światowa

edytuj

Po wybuchu I wojny światowej został skierowany do hufca zapasowego, przemianowanego następnie na 2 pułk piechoty[8]. Został przetransportowany w kierunku Rusi Zakarpackiej. Oddział, w którym służył, pierwszą bitwę stoczył 23 października na terenie Galicji[9]. 29 października jego oddział stoczył bitwę pod Mołotkowem[10], w trakcie której Stefan Mossor został ranny[11]. Za zasługi podczas bitwy został awansowany do stopnia chorążego[10]. 4 listopada postrzelił się w dłoń i został oddelegowany do pełnienia funkcji telefonisty. Cztery dni później został odesłany do szpitala[10]. 4 grudnia 1914 wstąpił do kawalerii. W lipcu 1915 roku służył w 2 szwadronie 2 pułku ułanów. Był żołnierzem pododdziału, który przebył kampanię karpacką. Wiosną 1915 walczył na Bukowinie. 13 czerwca 1915 szwadron przeprowadził szarżę pod Rokitną[10]. Następnie trafił do Rarańczy, gdzie nastąpił zastój w walkach. 30 września świętował rocznicę wymarszu z Krakowa. W październiku został przerzucony na Wołyń[12]. Podczas pierwszej dekady listopada służył na rzecz walczącego pod Lisowem i pod Kostiuchnówką 3 pułku II Brygady[12]. Podczas jednego z patroli doznał kontuzji lub został ranny. Na początku grudnia 1915 znalazł się w szpitalu[13]. 10 lutego 1916 odszedł do Stacji Zbrojnej Legionów Polskich do Przemyśla[13]. Został wycofany do strefy przyfrontowej. 10 października przybył pod Baranowicze. Po ogłoszeniu aktu 5 listopada odbył kolejną podróż na ziemie Królestwa Polskiego[13]. Pełnił służbę w oddziale sztabowym. W lutym 1917 został patrolowym. 12 marca został oddelegowany do 6 szwadronu 2 pułku ułanów. Wykonywał zadania służby garnizonowej. W maju został awansowany do stopnia kaprala[13]. Po kryzysie przysięgowym pozostał w szeregach 2 pułku ułanów i stanął w Medyce[14]. Na początku 1918 znalazł się w szpitalu[15]. 25 stycznia pełnił służbę w 1 szwadronie będącym pododdziałem pieszym 2 pułku ułanów[15]. W lutym 1918 doszło do buntu, na skutek którego Mossor został internowany i odesłany do Włoch przez Austriaków[15]. Według dokumentów znalazł się w miejscowości Moline, został wcielony do 6 pułku ułanów i dowodził plutonem[15]. W marcu otrzymał urlop do Jarosławia. W sierpniu został wysłany do szkoły oficerów kawalerii w Stockerau[15]. W kolejnym miesiącu przebywał w rodzinnych stronach[3]. Podczas walk z Ukraińcami zaciągnął się do nowo utworzonego szwadronu, a także przedarł się przez zajętą przez Ukraińców wieś Potylicz. Po wykonaniu rozkazu dowódca wystąpił o nadanie mu Orderu Virtuti Militari[16].

Dwudziestolecie międzywojenne

edytuj

Po odzyskaniu niepodległości służył w Wojsku Polskim. W styczniu 1919 został awansowany na stopień oficerski[16]. Został przydzielony na etat w 11 pułku ułanów w szwadronie zapasowym pułku znajdującym się w Mińsku Mazowieckim[17]. Półtora miesiąca później przydzielono go do Armii Polskiej we Francji pod dowództwem generała Józefa Hallera[17]. 7 lipca zameldował się w dowództwie i sztabie armii w Krakowie[17]. W czerwcu zajął się formowaniem V dywizjonu syberyjskiego. Podczas wojny polsko-bolszewickiej dowodził 1 szwadronem 4 pułku strzelców konnych[18].

Rok 1921 rozpoczął jako student Politechniki Lwowskiej[19]. Zostały mu zaliczone 4 semestry. Jako rezerwista na własną prośbę poddał się weryfikacji. Został zweryfikowany jako porucznik, następnie powrócił do 6 pułku strzelców konnych w Hruszowie[19]. Pod koniec lutego ubiegał się o przeniesienie z 6 pułku strzelców konnych do 3 pułku szwoleżerów. 20 kwietnia tego samego roku otrzymał przydział do pułku szwoleżerów[20]. Na skutek reorganizacji Mossor trafił do Płocka[21]. 11 maja został czasowo zastępcą dowódcy 2 szwadronu. 17 stycznia 1922 został przeniesiony na stanowisko pełniącego obowiązki dowódcy 3 szwadronu. 8 marca objął również adiunkturę pułku[22]. 3 sierpnia 1922 otrzymał awans na rotmistrza z lokatą 329[23]. 4 listopada tego samego roku ożenił się z Marią Topczewską[24]. Następnie został oddelegowany do Centralnej Szkoły Jazdy do Grudziądza[24].

W latach 1921–1927 dowodził szwadronem w 3 pułku Szwoleżerów Mazowieckich w Suwałkach. W latach 1927–1928 był słuchaczem Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie. Po pierwszym roku nauki, w drodze wyróżnienia, w stopniu majora, skierowany z dniem 25 października 1928 na dwuletni normalny kurs w École Supérieure de Guerre w Paryżu[25]. Po ukończeniu studiów i uzyskaniu tytułu naukowego oficera dyplomowanego z 1 listopada 1930 został przydzielony do Wyższej Szkoły Wojennej na stanowisko wykładowcy[26]. W styczniu 1934 został przeniesiony do 10 pułku strzelców konnych w Łańcucie na stanowisko zastępcy dowódcy pułku[27]. 15 września 1935 powrócił do Wyższej Szkoły Wojennej[28].

We wrześniu 1937 marszałek Edward Śmigły-Rydz, na prośbę gen. bryg. Tadeusza Kutrzeby, przydzielił go do jego sztabu na stanowisko I oficera sztabu generała do prac przy GISZ. Od 14 listopada 1937 do 10 stycznia 1938 pod kierownictwem generała Kutrzeby opracował Studium planu strategicznego Polski przeciw Niemcom (do czasu odnalezienia i opublikowania rękopisu studium, nazywanego wówczas „memorandum gen. Kutrzeby”, jego autorstwo przypisywano mylnie Tadeuszowi Kutrzebie). Był autorem publikacji Sztuka wojenna w warunkach nowoczesnej wojny (3 wydania: 1938, 1945, 1986).

W lutym 1939 został odznaczony francuskim Krzyżem Oficerskim Legii Honorowej[29]. 10 marca 1939 został odsunięty od planowania operacyjnego i objął stanowisko dowódcy 6 pułku strzelców konnych[30]. 27 sierpnia został przydzielony do Armii „Łódź”[31].

II wojna światowa

edytuj

Uczestnik wojny obronnej w 1939 w stopniu podpułkownika dyplomowanego, jako dowódca 6 pułku strzelców konnych im. Hetmana Wielkiego Koronnego Stanisława Żółkiewskiego w Kresowej Brygadzie Kawalerii. 11 września został wzięty do niewoli niemieckiej. Został skierowany do Rawy Mazowieckiej, a następnie do obozu przejściowego w Görlitz[32] (Stalag VIII A). Przez pierwszy miesiąc do połowy października pełnił rolę starszego bloku A[32]. Następnie trafił do obozu II A w Prenzlau[32]. Pod koniec lutego 1941 został przeniesiony do Neubrandenburga[33].

W czasie pobytu w oflagu w Neubrandenburgu 17 kwietnia 1943 wraz z grupą polskich oficerów został przywieziony przez Niemców do Katynia, gdzie zostały odkryte masowe groby ofiar zbrodni katyńskiej[34]. Został tam zapoznany z masowymi grobami polskich oficerów więzionych wcześniej w obozie w Kozielsku[35]. Na podstawie tego pobytu Stefan Mossor sporządził raport z 23 sierpnia 1943, który przekazał Naczelnemu Wodzowi[36]. Po powrocie z Katynia odsunął się od życia obozowego. 11 czerwca został przeniesiony do Oflagu 8 we Frauenbergu pod Lübben[37]. Po przyjeździe podjął starania o odesłanie do Neubrandenburga, przestał wychodzić na apele. 4 sierpnia 1943 został odesłany do Neubrandenburga[38]. W styczniu 1944 został przeniesiony do Oflagu II D Gross-Born[39]. Zabezpieczając się przed zarzutami o kolaborację z Niemcami, sporządził i zakopał na terenie obozu odpisy memoriałów[40]. Obóz Gross Born opuścił jako ostatni[41].

Po II wojnie światowej

edytuj

W lutym 1945 zgłosił się do służby w ludowym Wojsku Polskim. Obejmował kolejno stanowisko zastępcy szefa sztabu 1 Armii WP, potem zastępcy dowódcy 12 Dywizji Piechoty[42]. Z początkiem czerwca 1945 został mianowany pułkownikiem i przeniesiony do Warszawy, gdzie został zastępcą szefa I Oddziału Sztabu Generalnego, a potem przewodniczącym Komisji Weryfikacyjnej Wojska Polskiego. We wrześniu 1945 został szefem gabinetu ministra obrony narodowej, zostając awansowany do stopnia generała brygady[42]. Wtedy też ożenił się po raz drugi z Reginą, z którą miał syna Romana (ur. 1946)[43][44][45]. Został również członkiem komitetu redakcyjnego Bellony[46]. W styczniu 1946 objął stanowisko zastępcy szefa Sztabu Generalnego[47]. W tym samym miesiącu ukazała się książka Sztuka wojenna w warunkach nowoczesnej wojny[48]. Od 1947 był członkiem Polskiej Partii Robotniczej[49]. W lutym 1947 przeprowadzał inspekcje w Wojewódzkich Komitetach Bezpieczeństwa w Katowicach, Krakowie i Lublinie, po których zaproponował, aby jeszcze wiosną 1947 rozpocząć akcję przesiedleń ludności ukraińskiej na Ziemie Zachodnie[50]. Propozycję tę powtórzył 27 marca na posiedzeniu Państwowej Komisji Bezpieczeństwa, aby ludność ukraińską z województwa rzeszowskiego wysiedlić na zachód Polski. Mossor był dowódcą powołanej w celu przesiedlenia ludności ukraińskiej Grupy Operacyjnej „Wisła” liczącej 19 335 żołnierzy, około 700 milicjantów, kilkudziesięciu funkcjonariuszy UB, oddział Służby Ochrony Kolei liczący 874 ludzi, jedna eskadra 10 samolotów Po-2, 1 Douglas, 4 pociągi pancerne 10 drezyn pancernych[51]. Kiedy 24 kwietnia 1947 prezydium rządu podjęło uchwałę w sprawie Akcji „Wisła” – otrzymał od ministra obrony narodowej marszałka Michała Roli-Żymierskiego nominację na Pełnomocnika Rządu do Spraw Akcji Przesiedlenia Ludności Ukraińskiej i Walki z UPA[50][52]. Chociaż w dyrektywie nr 7 marszałek Żymierski jasno poinstruował gen. Mossora, że głównym celem Akcji „Wisła” są przesiedlenia, a bezpośrednia walka z UPA jest celem ubocznym, drugorzędnym to w rezultacie tej akcji UPA straciła około 70% stanu osobowego i bazę zaopatrzeniową (praktycznie całą siatkę cywilną) na Rzeszowszczyźnie[53]. W uznaniu zasług został 22 lipca 1947 mianowany został generałem dywizji, po czym objął stanowisko dowódcy V Okręgu Wojskowego w Krakowie. Pod koniec 1949 został przeniesiony na stanowisko szefa Biura Studiów przy MON[42].

Osobny artykuł: Akcja „Wisła”.

Generał w okresie powojennym często uczestniczył w oficjalnych uroczystościach[54]. Zgodnie z jego wytycznymi zostały zmienione metody walki z podziemiem antykomunistycznym[55].

13 maja 1950 aresztowany pod zarzutem antypaństwowego „spisku w wojsku” (m.in. wraz ze gen. Stanisławem Tatarem i Jerzym Kirchmayerem)[56]. Oskarżano go o to, że w czasie II wojny światowej działał na szkodę państwa i narodu polskiego, sporządzając memoriały, w których „nakreślił projekt faszystowskiej Polski pod protektoratem hitlerowskich Niemiec”, a po 1945 prowadził – wraz z gen. Tatarem, gen. Kirchmayerem, gen. Hermanem, płk. Utnikiem, płk. Jureckim, płk. Nowickim oraz kmdr ppor. Wackiem – działalność szpiegowską skierowaną przeciwko państwu ludowemu[42]. 13 sierpnia 1951 w tzw. „procesie generałów” Najwyższy Sąd Wojskowy, w składzie ppłk Roman Waląg, ppłk Roman Bojko i mjr Teofil Karczmarz, uznał go winnym zarzucanych czynów i skazał na dożywotnie więzienie i degradację[57]. W 1951 wszystkie jego prace zostały wycofane z polskich bibliotek oraz objęte cenzurą[58]. W więzieniu poddawany brutalnym torturom, jednak śledczym nie udało się go złamać i zmusić do obciążenia zarzutami innych, przede wszystkim gen. Wacława Komara i marsz. Żymierskiego. Karę Mossor odbywał w Zakładzie Karnym we Wronkach[59]. 10 grudnia 1955 Rada Państwa skorzystała z prawa łaski i zamieniła karę dożywocia na 15 lat więzienia. Najwyższy Sąd Wojskowy udzielił Mossorowi rocznej przerwy w odbywaniu kary i 13 grudnia 1955 opuścił więzienie[60]. 24 kwietnia 1956 jego sprawa została wznowiona, w efekcie czego postępowanie zostało umorzone, a generała prawnie zrehabilitowano[42]. Po przemianach polskiego października, w listopadzie 1956 powrócił do służby wojskowej, obejmując ponownie stanowisko szefa Biura Studiów przy MON[42].

Zmarł na serce w Warszawie 22 września 1957[61], został pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach kwatera A30 2 półkole grób 11[62]. Dowództwo LWP reprezentowali na pogrzebie wiceminister obrony narodowej gen. Janusz Zarzycki i szef Sztabu Generalnego gen. Jerzy Bordziłowski, gen. bryg. Adam Czaplewski oraz gen. bryg. Wojciech Jaruzelski[63]. Z powodu wizyty w Chinach w uroczystościach nie wziął udziału minister obrony narodowej gen. Marian Spychalski[64].

Życie prywatne

edytuj

Mieszkał w Warszawie. Był dwukrotnie żonaty, od 1922 z Marią z domu Topczewską (zmarłą w 1940), z którą miał syna, a od 1945 z Reginą Ramułt z domu Boufałł (1912–1996), z którą miał syna i córkę oraz pasierba[65]

Ordery i odznaczenia

edytuj

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. Stefan Adolf Mossor [online], Sejm-Wielki.pl [dostęp 2019-07-16].
  2. Pałka 2008 ↓, s. 19.
  3. a b Pałka 2008 ↓, s. 33.
  4. Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Gimnazyum w Jarosławiu za rok szkolny 1914. Jarosław: 1914, s. 58.
  5. Księga pamiątkowa poświęcona zjazdowi jubileuszowemu z okazji 50-lecia istnienia Gimnazjum I. w Jarosławiu 1884-1934. Jarosław: 1934, s. 150.
  6. Pałka 2008 ↓, s. 21.
  7. Pałka 2008 ↓, s. 24.
  8. Pałka 2008 ↓, s. 25.
  9. Pałka 2008 ↓, s. 26.
  10. a b c d Pałka 2008 ↓, s. 28.
  11. Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Gimnazyum w Jarosławiu za rok szkolny 1916. Jarosław: 1916, s. 11.
  12. a b Pałka 2008 ↓, s. 29.
  13. a b c d Pałka 2008 ↓, s. 30.
  14. Pałka 2008 ↓, s. 31.
  15. a b c d e Pałka 2008 ↓, s. 32.
  16. a b Pałka 2008 ↓, s. 36.
  17. a b c Pałka 2008 ↓, s. 37.
  18. Pałka 2008 ↓, s. 38.
  19. a b Pałka 2008 ↓, s. 43.
  20. Pałka 2008 ↓, s. 44.
  21. Pałka 2008 ↓, s. 45.
  22. Pałka 2008 ↓, s. 46.
  23. Pałka 2008 ↓, s. 48.
  24. a b Pałka 2008 ↓, s. 50.
  25. Dziennik Personalny M.S.Wojsk. Nr 14 z 05.11.1928 r., s. 370.
  26. Dziennik Personalny M.S.Wojsk. Nr 1 z 28.01.1931 r., s. 13.
  27. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 2 z 26 stycznia 1934 roku, s. 10.
  28. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 11 z 31 sierpnia 1935 roku, s. 98.
  29. Pałka 2008 ↓, s. 117.
  30. Pałka 2008 ↓, s. 119.
  31. Pałka 2008 ↓, s. 122.
  32. a b c Pałka 2008 ↓, s. 141.
  33. Pałka 2008 ↓, s. 147.
  34. Zbrodnia katyńska w świetle dokumentów. Londyn: Gryf, 1982, s. 193.
  35. Zbrodnia katyńska w świetle dokumentów. Londyn: Gryf, 1982, s. 196, 198.
  36. Zbrodnia katyńska w świetle dokumentów. Londyn: Gryf, 1982, s. 199.
  37. Pałka 2008 ↓, s. 157.
  38. Pałka 2008 ↓, s. 159.
  39. Pałka 2008 ↓, s. 160.
  40. Pałka 2008 ↓, s. 166.
  41. Pałka 2008 ↓, s. 171.
  42. a b c d e f Stefan Mossor. Generał, teoretyk wojskowości [online] [dostęp 2019-07-16] (pol.).
  43. Dane osoby z katalogu osób „rozpracowywanych”. katalog.bip.ipn.gov.pl. [dostęp 2019-07-16].
  44. Resortowa rodzina Turczyńskich. niezalezna.pl, 2 stycznia 2014. [dostęp 2015-01-01].
  45. Pałka 2008 ↓, s. 182.
  46. Pałka 2008 ↓, s. 201.
  47. Pałka 2008 ↓, s. 207.
  48. Pałka 2008 ↓, s. 200.
  49. Pałka 2008 ↓, s. 203.
  50. a b Pałka 2008 ↓, s. 254.
  51. Pałka 2008 ↓, s. 254–255.
  52. Pamięci gen. Stefana Mossora [online], www.mysl-polska.pl [dostęp 2019-07-16].
  53. Droga donikąd. Działalność OUN i jej likwidacja w Polsce, Warszawa 1973.
  54. Piotr Różański,Oficerowie II RP kontra wykleci Fokus Historia 2018 Nr 4.
  55. Pałka 2008 ↓, s. 232.
  56. Pałka 2008 ↓, s. 335.
  57. Pałka 2008 ↓, s. 358.
  58. Cenzura PRL. Wykaz książek podlegających niezwłocznemu wycofaniu 1 X 1951 r. posł. Zbigniew Żmigrodzki. Nortom: Wrocław, 2002, s. 29. ISBN 83-85829-88-1.
  59. Jan Łożański: W więzieniach PRL. Powojenne wspomnienia kuriera z Sanoka. Brzozów-Rzeszów: Muzeum Regionalne PTTK im. Adama Fastnachta w Brzozowie, Okręgowa Komisja Badania Zbrodni Hitlerowskich – Instytut Pamięci Narodowej w Rzeszowie, 1991, s. 65. ISBN 83-900130-0-2.
  60. Pałka 2008 ↓, s. 373.
  61. Pałka 2008 ↓, s. 391.
  62. Pałka 2008 ↓, s. 393.
  63. Królikowski 2010 ↓, s. ?.
  64. Pałka 2008 ↓, s. 392.
  65. Janusz Królikowski, Generałowie i admirałowie Wojska Polskiego 1943−1990, t. III, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2010, ISBN 978-83-7611-801-7, OCLC 833638240., s. 26.
  66. M.P. z 1947 r. nr 11, poz. 27 „za bohaterskie czyny w walce z niemieckim najeźdźcą, oraz za wybitne zasługi położone przy organizacji i odbudowie Odrodzonego Wojska Polskiego”.
  67. M.P. z 1931 r. nr 132, poz. 199 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.
  68. M.P. z 1937 r. nr 260, poz. 410 „za zasługi w służbie wojskowej”.
  69. Dziennik Personalny Ministra Spraw Wojskowych nr 40 z 22 czerwca 1923.
  70. M.P. z 1934 r. nr 259, poz. 338 „za zasługi na polu akcji przeciwpowodziowej w 1934 roku”.
  71. M.P. z 1928 r. nr 260, poz. 636 „w uznaniu zasług, położonych w poszczególnych działach pracy dla wojska”.

Bibliografia

edytuj