Szarańczyn strąkowy

gatunek roślin

Szarańczyn strąkowy, drzewo karobowe, karob, ceratonia (Ceratonia siliqua L.) – gatunek zimozielonego drzewa należący do rodziny bobowatych. Występuje dziko i w uprawie w regionie śródziemnomorskim. W polskiej florze wymieniony jako gatunek przejściowo dziczejący (efemerofit)[4]. Strąki nazywane są chlebem świętojańskim.

Szarańczyn strąkowy
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

bobowce

Rodzina

bobowate

Rodzaj

szarańczyn

Gatunek

szarańczyn strąkowy

Nazwa systematyczna
Ceratonia siliqua L.
Sp. Pl. 1026. 1 Mai 1753
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3]

Owoce i nasiona
Pokrój

Morfologia

edytuj
Pokrój
Drzewo dorastające do 15 m, kora popękana w kolorze szarobrązowym, korona drzewa dość szeroka o nielicznych gałęziach.
Liście
Skrętoległe, skórzaste, parzysto-pierzaste, złożone z 5–9 listków, odwrotnie jajowatych lub okrągławych, krótkoogonkowych. Sztywne w dotyku, błyszczące i ciemnozielone. Liście opadają co dwa lata w lipcu i tylko częściowo odnawiane są wiosną następnego roku (w kwietniu i maju)[5].
Kwiaty
Rozdzielnopłciowe, bez korony, kwiat męski z 5 pręcikami, kwiat żeński z 1 słupkiem. Zebrane w groniaste lub kotkowate kwiatostany.
Owoce
Duże strąki w skórzastej okrywie – do 20 cm długości i 2 cm szerokości, z miąższem miękkim, brązowawym[6]. Owoce zawierają dużo małych nasion w kolorze brązowym.

Zastosowanie

edytuj
  • Roślina uprawna: w rejonie Morza Śródziemnego oraz w Azji Mniejszej występują jego duże plantacje. Nie jest tam jednak powszechnie spożywany, służąc raczej jako roślina pastewna. Owoce, zawierające do 50% cukrów, do czasu rozpowszechnienia się trzciny cukrowej i buraków cukrowych były głównym źródłem cukru dla mieszkańców regionu. W smaku owoce przypominają osłodzone kakao, dlatego też używane są jako jego substytut, głównie ze względu na bardzo niską zawartość tłuszczu, hipoalergiczność oraz brak kofeiny. Wypiekom i polewom owoce przerobione na mąkę nadają ciemną barwę[6].
  • Z owoców wyciskany jest sok o nazwie kaftan, który używany jest jako syrop do konserw owocowych oraz jako dodatek do wyrobu napojów alkoholowych. Zmielone i wypalone nasiona stanowią namiastkę kawy[7].
  • Uzyskiwana z nasion guma karobowa (znana także jako mączka chleba świętojańskiego) używana jest jako substancja zagęszczająca i oznaczana symbolem E410. Karob znajduje zastosowanie również w przemyśle kosmetycznym, papierosowym, przy produkcji syropów, a nawet papieru.
  • Dawniej nasiona karobu, ze względu na jednolity rozmiar i stałą masę (ok. 200 mg), służyły jako jednostka masy (używane dziś na określenie tej jednostki słowo karat, wywodzi się od greckiego słowa keration oznaczającego właśnie karob[8]).
  • Strąk, sześć nasion szarańczynu i łuk wykonany z jego drewna znaleziono w Egipcie w wykopaliskach z czasów Średniego Państwa (2133 – ok. 1786 p.n.e.)[9].

Obecność w kulturze

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-27] (ang.).
  3. Ceratonia siliqua, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
  4. Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 57, ISBN 978-83-62975-45-7.
  5. I. Batlle, J. Tous: Carob tree. Ceratonia siliqua L.. [w:] Promoting the conservation and use of underutilized and neglected crops. 17 [on-line]. Institute of Plant Genetics and Crop Plant Research, Gatersleben/International Plant Genetic Resources Institute, Rome, Italy, 1997. [dostęp 2011-09-04]. (ang.).
  6. a b J.G. Vaughan, C.A. Geissler: Rośliny jadalne. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2001, s. 120. ISBN 83-7255-326-2.
  7. Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.
  8. Gabriele Colditz, Adam Grabowski, Peter Colditz: Owoce egzotyczne: [warzywa, owoce, orzechy]. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Multico, 1995, s. 53. ISBN 83-7073-066-3.
  9. a b c Zofia Włodarczyk: Rośliny biblijne. Leksykon. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2011. ISBN 978-83-89648-98-3.