Antonín Dvořák

kompozytor i dyrygent czeski

Antonín Leopold Dvořák (ur. 8 września 1841 w Nelahosevsi, zm. 1 maja 1904 w Pradze[1]) – czeski kompozytor, dyrygent i pedagog.

Antonín Dvořák
Ilustracja
portret kompozytora
Imię i nazwisko

Antonín Leopold Dvořák

Data i miejsce urodzenia

8 września 1841
Nelahozeves

Pochodzenie

czeskie

Data i miejsce śmierci

1 maja 1904
Praga

Instrumenty

skrzypce, fortepian, organy

Gatunki

muzyka poważna, muzyka romantyczna

Zawód

kompozytor, dyrygent, pedagog

Odznaczenia
Order Korony Żelaznej III klasy (Austro-Węgry)
podpis
Strona internetowa
Dom rodzinny w Nelahozevsi
Muzeum Antonína Dvořáka w letnim pałacyku Amerika w Pradze

Był czołowym przedstawicielem czeskiej muzyki narodowej (obok Bedřicha Smetany). Komponował symfonie (najbardziej znana Z Nowego Świata, 1893), kwartety smyczkowe, opery, poematy symfoniczne, pieśni, msze, utwory fortepianowe oraz koncerty – w tym najsłynniejszy Koncert wiolonczelowy h-moll op. 104, o którym Johannes Brahms pisał: „Gdybym wiedział, że wiolonczela jest zdolna do takich rzeczy, sam bym napisał ten koncert”.

Życiorys

edytuj

Antonín Dvořák urodził się i dorastał w miejscowości Nelahozeves niedaleko Pragi. Jego ojciec František był rzeźnikiem. W latach 1853–1856 młody Antonín Dvořák przebywał w miejscowości Zlonice, gdzie zaopiekował się nim miejscowy kantor i organista Antonín Liehmann, który uczył go gry na skrzypcach, fortepianie i organach. W wieku 16 lat przeniósł się do Pragi, by studiować grę organową w Praskiej Szkole Organowej. Jednocześnie grał na altówce w orkiestrze Teatru Tymczasowego (późniejszego praskiego Teatru Narodowego) pod kierownictwem Bedřicha Smetany. Podjął również pracę jako organista kościoła św. Wojciecha na praskim Nowym Mieście[2].

 
Pomniki Dvořáka przed praskim Rudolfinum

Bardzo wcześnie rozpoczął swoją działalność kompozytorską. 17 listopada 1873 wziął ślub z Anną Čermákovą. Żona Dvořáka zwróciła się o ocenę prac męża do Johannesa Brahmsa, który polecił Dvořáka berlińskiemu wydawcy Simrockowi. To właśnie dla niego Dvořák napisał w 1878 pierwszą część Tańców Słowiańskich, która zyskała entuzjastyczne recenzje. Zajął się również dyrygenturą. W 1884 został zaproszony do Londynu, aby poprowadzić swoje Stabat Mater, dzieło wokalno-instrumentalne, napisane po śmierci jednej z córek.

W 1891 w Birmingham miało miejsce prawykonanie Requiem pod dyrekcją kompozytora (czeska premiera miała miejsce w Národním divadle w Pradze w kwietniu 1892). Dzięki licznym sukcesom Dvořák otrzymał doktorat w Pradze i Cambridge oraz w konserwatorium praskim, gdzie wychował wielu znakomitych czeskich kompozytorów jak Vítězslav Novák i Josef Suk.

W 1892 Dvořák został zaproszony do Stanów Zjednoczonych. Założycielka Narodowego Konserwatorium w Nowym Jorku, Jeanette Thurber chciała pozyskać Dvořáka jako kierownika tejże instytucji. Początkowo wahający się kompozytor przyjął w końcu tę propozycję; w czasie pobytu w Stanach skomponował w 1895 dziewiątą symfonię, jedno ze swych najgłośniejszych dzieł. Jego grób znajduje się na cmentarzu wyszehradzkim w Pradze.

Twórczość

edytuj

Twórczość Antonína Dvořáka jest syntezą muzyki epok klasycyzmu i romantyzmu. Siła i całkowita jednorodność oraz absolutna indywidualność są obecne przede wszystkim w orkiestracji i instrumentacji. Jego twórczy rozwój przebiegał w kilku etapach: pierwsze kompozycje wyrastały z fascynacji muzyką Beethovena i Schuberta, drugi etap jego starań mieści się już w sferze osobistych odczuć, ujawniając swoiste podejście do percypowania muzyki ze strony formalnej i treściowej.

Trzeci okres jest typowym ukłonem w stronę rodzimej tradycji muzycznej i zwrotem ku czeskim inspiracjom muzycznym (kantata Hymnus, Moravské dvojzpěvy). Szczególnego zabarwienia dodała muzyce Dvořáka dbałość o typowo słowiański charakter twórczości, którym wzbogacił światową muzykę.

Podczas pobytu a Ameryce uległ inspiracjom muzyki afroamerykańskiej i indiańskiej, co objawiło się w jego IX Symfonii Z nowego świata. W ostatnim okresie twórczości muzyka Dvořáka nabiera dojrzałego, indywidualnego kolorytu połączonego z inspiracjami czeskimi bajkami, podaniami i legendami, zwłaszcza ludowymi (opery Diabeł i Kasia, Rusałka).

Antonín Dvořák napisał 9 symfonii, kilka poematów symfonicznych, wielkie utwory instrumentalne (Tańce słowiańskie (Slovanské tance)), utwory wokalne i wokalno – instrumentalne (Stabat Mater, Święta Ludmiła (Svatá Ludmila), Requiem, Te Deum), 5 uwertur koncertowych, wiele utworów kameralnych (w tym najsłynniejszy kwartet smyczkowy F-dur, tak zwany „Amerykański“), koncerty (skrzypcowy, wiolonczelowy i fortepianowy), pieśni (Pieśni biblijneBiblické písně), muzykę chóralną, utwory fortepianowe (fortepianowa wersja Tańców słowiańskich, wersja orkiestrowa powstała później), 10 oper (najsłynniejsze: Rusałka, Jakobín, Diabeł i Kasia (Čert a Káča), Dimitrij i Armida). Czczony na całym świecie, zmarł nieoczekiwanie w Pradze 1 maja 1904 roku.

Dokumenty i inne pamiątki pozostałe po kompozytorze (autografy, korespondencja, dokumenty, dzieła plastyczne, ówczesne fotografie, programy, plakaty), umieszczone są w Muzeum Antonína Dvořáka, które od momentu swojego powstania w 1932 roku znajduje się w barokowym letnim pałacyku Amerika w Pradze.

Odznaczenia

edytuj

W 1889 roku odznaczony został Orderem Korony Żelaznej III klasy[3].

W 1901 roku został podwyższony przez Franciszka Józefa I do stanu szlacheckiego z tytułem Ritter von Dvořák[4].

Przegląd wybranych kompozycji

edytuj
 
Grób Antonína Dvořáka na cmentarzu wyszehradzkim w Pradze

Twórczość Antonína Dvořáka jest bogata zarówno ze względu na swoją liczebność, jak i na szerokie spektrum występujących w nim form – liczy niemal 120 opusów, z których większość stanowią wielkie dzieła orkiestrowe i wokalno-instrumentalne oraz muzyczno-dramatyczne.

Symfonie

edytuj
 
Popiersie Antonína Dvořáka w Bydgoszczy (w parku Jana Kochanowskiego jako jeden z posągów galerii pomników kompozytorów i wirtuozów)

Dzieła wokalno-instrumentalne, oratoria, kantaty, msze

edytuj
  • Hymn „Spadkobiercy Białej Góry” (Dědicové Bílé hory) op. 30, 1872 (przeredagowany w 1880 i 1885)
  • Stabat mater op. 58, 1877
  • Psalm 149 (Žalm 149) op. 79, 1879 (1887 opracowanie na chór i orkiestrę)
  • Ślubna koszula (Svatební košile), op. 69, 1884
  • Święta Ludmiła (Svatá Ludmila) op. 71, 1886
  • Msza D-dur op. 86, 1887 (wersja z partią organów), 1892 (z orkiestrą)
  • Requiem b-moll op. 89, 1890
  • Te Deum, op. 103, 1892
  • Alfred, 1870
  • Król i węglarz (Král a uhlíř), 1871, 2.wersja – op. 14, 1874
  • Tvrdé palice op. 17, 1874
  • Wanda op. 25, 1875
  • Chłop – szelma (Šelma sedlák) op. 37, 1877
  • Dymitr (Dimitrij) op. 64, 1882, 2.wersja – 1894
  • Jakobin op. 84, 1888, 1897 (częściowo przerobione)
  • Diabeł i Kasia (Čert a Káča) op. 112, 1899
  • Rusałka op. 114, 1900
  • Armida op. 115, 1903

Koncerty

edytuj
 
Premiera koncertu fortepianowego g-moll op. 33 9 grudnia 1919, w wykonaniu: Viléma Kurza, Ilony Kurzovej, Czeskiej filharmonii pod dyrekcją Václava Talicha
  • Koncert A-dur na wiolonczelę i fortepian, 1865
  • Romance f-moll na skrzypce i orkiestrę op. 11, 1873/1877
  • Koncert fortepianowy g-moll op. 33, 1876 (zmienione 1919)
  • Koncert skrzypcowy a-moll op. 53, 1879 (zmienione 1880)
  • Koncert h-moll na wiolonczelę i orkiestrę op. 104, 1895

Poematy symfoniczne, utwory orkiestrowe i suity

edytuj
  • Poemat symfoniczny (Rhapsodie a moll) op. 14, 1874
  • Wariacje symfoniczne na orkiestrę op. 78, 1877
  • Rapsodia słowiańska op. 45 (D-dur, g-moll, As-dur), 1878
  • Suita Czeska op. 39, 1879
  • Legendy op. 59, 1881
  • Husycka op. 67, uwertura, 1883
  • Karnawał op. 92, uwertura koncertowa, 1891
  • Scherzo capriccioso op. 66, 1883
  • Suita A-dur op. 98B, 1895
  • Wodnik op. 107, poemat symfoniczny na podstawie ballady Karela Jaromíra Erbena, 1896
  • Polednice op. 108, poemat symfoniczny na podstawie ballady Karela Jaromíra Erbena, 1896
  • Złoty kołowrotek (Zlatý kolovrat) op. 109, poemat symfoniczny na podstawie ballady Karela Jaromíra Erbena, 1896
  • Drewniany gołąb (Holoubek) op. 110, poemat symfoniczny na podstawie ballady K.J. Erbena, 1896
  • Pieśń heroiczna (Píseň bohatýrská) op. 111, poemat symfoniczny, 1899
  • Tańce słowiańskie op. 46 – I część, 1878
  • Tańce słowiańskie op. 72 – II część, 1887

Muzyka kameralna

edytuj
  • Kwintet smyczkowy G-dur, op. 77, 1875
  • Kwintet fortepianowy A-dur, op. 81, 1887
  • Kwintet smyczkowy Es-dur, op. 97, 1893
  • Kwartet smyczkowy Es-dur „Słowiański”, op. 51, 1879
  • Kwartet smyczkowy F-dur „Amerykański”, op. 96, 1893
  • Kwartet smyczkowy As-dur, op. 105, 1895

Utwory fortepianowe

edytuj
  • Silhouety, op. 8, 1879** Mazurky op. 56, 1880
  • Dumka a furiant op. 12, 1884
  • Poetické nálady op. 85, 1889
  • Suita A dur op. 98, 1894 (później także w wersji na orkiestrę)
  • Humoreski op. 101 (najsłynniejsza nr 7, Ges-dur)
  • Tańce słowiańskie op. 46 – I część, 1878
  • Tańce słowiańskie op. 72 – II część, 1886
  • Legendy op. 59, 1881

Pieśni i muzyka chóralna

edytuj
  • Čtyři písně op. 82, 1888 (nr 1 Kéž duch můj sám)
  • Písně milostné op.83, 1888 (nr 2 V tak mnohém srdci mrtvo jest)
  • Biblické písně op. 99, 1894
  • Ave Maria op. 19B, 1877
  • Ave Maris Stella op. 19B, 1879
  • Moravské dvojzpěvy op. 20 (sopran, tenor + fortepian), 1875
  • Moravské dvojzpěvy op. 29, 32 (sopran, alt + fortepian), 1876
  • Moravské dvojzpěvy op. 38 (sopran, alt + fortepian), 1877
  • Kytice z českých národních písní op. 41, 1877
  • Z kytice národních písní slovanských op. 43, 1878
  • Pět sborů na texty litevských národních písní op. 27, 1878
  • Čtyři sbory op. 29, 1876
  • V přírodě op. 63, 1882

Posłuchaj

edytuj

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. Antonin Dvorák na stronie allmusic.com. allmusic.com. [dostęp 2011-05-20]. (ang.).
  2. Rok Muzyki Czeskiej (2). Antonín Dvořák – z wiejskiej gospody na estrady świata - Dla Kultury [online], 1 maja 2024 [dostęp 2024-05-01] (pol.).
  3. Klaus Döge: Dvořák. Leben, Werke, Dokumente. Mainz: Schott, 1991, s. 29. ISBN 3-7957-8277-5.
  4. {[1]}

Linki zewnętrzne

edytuj