Andriej Sacharow

radziecki fizyk, noblista pokojowy

Andriej Dmitrijewicz Sacharow (ros. Андрей Дмитриевич Сахаров, ur. 21 maja 1921 w Moskwie, zm. 14 grudnia 1989 tamże) – rosyjski fizyk jądrowy, ojciec radzieckiej bomby wodorowej[1], twórca m.in. teorii indukowanej grawitacji, działacz polityczny, laureat Pokojowej Nagrody Nobla. Członek Akademii Nauk Związku Radzieckiego, deputowany na I Kongres Deputowanych Ludowych Związku Radzieckiego.

Andriej Sacharow
Андрей Дмитриевич Сахаров
Ilustracja
Andriej Sacharow (1989)
Państwo działania

ZSRR

Data i miejsce urodzenia

21 maja 1921
Moskwa

Data i miejsce śmierci

14 grudnia 1989
Moskwa

Specjalność: fizyka jądrowa
Alma Mater

Uniwersytet Moskiewski

Odznaczenia
Złota Gwiazda Bohatera Pracy Socjalistycznej Złota Gwiazda Bohatera Pracy Socjalistycznej Złota Gwiazda Bohatera Pracy Socjalistycznej Nagroda Stalinowska Nagroda Leninowska
Order Lenina Medal jubileuszowy „W upamiętnieniu 100-lecia urodzin Władimira Iljicza Lenina” Medal jubileuszowy „Trzydziestolecia zwycięstwa w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945” Medal jubileuszowy „Czterdziestolecia zwycięstwa w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945” Medal „Za ofiarną pracę w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945” Medal „Weteran pracy” Medal „Za rozwój dziewiczych ziem” Medal „W upamiętnieniu 800-lecia Moskwy”
Wielki Krzyż Orderu Krzyża Pogoni (Litwa)
Nagrody

Pokojowa Nagroda Nobla

Radziecki znaczek pocztowy z wizerunkiem Sacharowa z 1991
Pomnik Andrieja Sacharowa w Erywaniu

Życiorys

edytuj

W 1938 rozpoczął studia na Pedagogicznym Uniwersytecie Moskiewskim. Ukończył je w Aszchabadzie, ponieważ uczelnia musiała zostać ewakuowana w trakcie inwazji niemieckiej w 1941. Następnie zaczął pracę laboratoryjną w Uljanowsku. Powrócił do Moskwy w 1945, gdzie w 1947 uzyskał doktorat. Zajmował się m.in. promieniowaniem kosmicznym. W połowie 1948 trafił do zespołu Igora Kurczatowa, gdzie zaczął pracę w radzieckim programie jądrowym. Po śmierci Kurczatowa został szefem programu, stając się współtwórcą radzieckiej bomby wodorowej. Widząc skutki dokonywanych prób, odmówił dalszych badań, stając się dysydentem.

W 1964 podczas wyborów do Akademii Nauk zabrał głos atakując m.in. hołubionego przez władzę Trofima Łysenkę. Od tego czasu coraz częściej zabierał głos w sprawach społecznych i politycznych. W 1968 napisał długi esej Rozmyślania o postępie, pokojowym współistnieniu i wolności intelektualnej. Wydano go w nakładzie 18 mln egzemplarzy, najpierw jako samizdat, a następnie za granicą. To spowodowało ostrą reakcję władz. Został wyrzucony z pracy w ośrodku badań jądrowych i pozbawiony wszelkich tytułów. Mimo to działał na rzecz rozbrojenia, ograniczenia potencjałów nuklearnych, demokracji i poszanowania praw człowieka. W 1975 r. otrzymał Pokojową Nagrodę Nobla. Krytykował ustrój sowiecki, określając go jako totalitarny i jego poczynania – m.in. interwencję w Afganistanie, klasyfikując ją jako agresję.

3 grudnia 1986 wrócił do Moskwy z miasta Gorki (obecnie Niżny Nowogród), dokąd został zesłany w 1980 za protesty przeciwko agresji Związku Radzieckiego na Afganistan.

Był żonaty z Jeleną Bonner.

Pochowany na Cmentarzu Wostriakowskim w Moskwie[2].

Odznaczenia, wyróżnienia i upamiętnienie

edytuj

W 1975 za działalność na rzecz praw człowieka otrzymał Pokojową Nagrodę Nobla, którą przeznaczył na cele charytatywne[3].

Upamiętnienie

edytuj

Od 1988 nagrodę jego imienia w uznaniu dla osób zasłużonych w walce na rzecz praw człowieka i wolności nadaje Parlament Europejski[4].

16 grudnia 2010 Rada m.st. Warszawy nadała jednej z ulic na terenie dzielnicy Bielany imię Andrieja Sacharowa[5]. W Polsce naukowiec patronuje jeszcze ulicom w Łodzi i Krakowie[6].

Przypisy

edytuj
  1. Zieńkowicz 2000 ↓, s. 508.
  2. Московский некрополь. САХАРОВ Андрей Дмитриевич (1921 – 1989).
  3. Józef Kozielecki: Andriej Sacharow – sumienie Rosji. [dostęp 2011-09-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-09-24)]. (pol.).
  4. Parlament Europejski Nagroda im. Sacharowa za wolność myśli, https://web.archive.org/web/20180108062441/http://www.europarl.europa.eu/sakharovprize/pl/home/30-years.html [dostęp 7 stycznia 2018].
  5. UCHWAŁA Nr V/90/2010 RADY MIASTA STOŁECZNEGO WARSZAWY z dnia 16 grudnia 2010 r. w sprawie nadania nazwy ulicy w Dzielnicy Bielany m. st. Warszawy, „Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego”, Warszawa, 28 stycznia 2011, Nr 9, s. 1769, http://edziennik.mazowieckie.pl/legalact/2011/9/335/ [dostęp 9 stycznia 2018].
  6. Wyszukiwanie: Sacharow [online], Rejestr TERYT [dostęp 2018-01-29].

Bibliografia

edytuj