Błędy typograficzne

Błędy typograficzne – błędy z dziedziny typografii, czyli dziedziny zajmującej się układem graficznym tekstu. Można wyróżnić dwie główne kategorie błędów typograficznych:

• błędy składu tekstu,
• błędy edycyjne.

Błędy składu tekstu

Szewc u dołu lewej i bękart u góry prawej strony książki

Sierotka „i” w nagłówku

Są to błędy popełnione podczas łamania tekstu. Najczęściej spotykane błędy tego typu to:

• szewc – pierwszy wiersz akapitu pozostawiony na końcu poprzedniego łamu,
• bękart – końcowy wiersz akapitu porzucony na początku następnego łamu,
• sierotka – błąd polegający na pozostawieniu „osamotnionego” krótkiego słowa, najczęściej jedno- lub dwuliterowego spójnika na końcu wersu,
• wdowa – pozostawienie na końcu akapitu bardzo krótkiego (najczęściej jedno- lub dwuwyrazowego) wiersza,
• korytarz – ustawienie spacji w sąsiadujących wierszach w pionowe lub ukośne korytarze.

Do błędów typograficznych tego typu zalicza się także powtórzenia tego samego wyrazu na końcu lub początku dwóch kolejnych wierszy, jak również powtórzenie na końcu kolejnych wierszy takiej samej końcówki wyrazu.

Błędy edycyjne

Błędy edycyjne odnoszą się do poszczególnych znaków w tekście. Przykładem jest używanie znaków typograficznych w odniesieniu do nieodpowiadającym im znaków interpunkcyjnych, nieuzasadniona różnorodność czcionek czy wprowadzanie zbędnych znaków w tekście (np. podwójne spacje).

Najczęściej z nich spotyka się następujące błędy:

• umieszczanie w tekstach podwójnego znaku spacji (  ) zamiast pojedynczego ( );
• stosowanie zamienne łącznika ( - ) i myślnika, zapisywanego za pomocą półpauzy ( – ) lub pauzy (  –  ). Poprawnie należy wykorzystywać myślnik ( – ) między innymi:

• zamiennie z przecinkiem przy wtrąceniach (ale konsekwentnie ten sam znak na początku i końcu wtrącenia),
• w zapisie dialogów;

zaś łącznika/dywizu ( - ) należy używać m.in. do:

• dzielenia wyrazu podczas przenoszenia jego części do nowego wiersza,
• zapisu nazwisk i nazw dwuczłonowych,
• łączenia końcówek fleksyjnych lub przyrostków ze skrótowcami.

Zastosowanie tych znaków szczegółowo omówiono na stronach dywiz oraz pauza i półpauza.

• użycie prostych (amerykańskich) cudzysłowów ( ” „ ) zamiast poprawnych w języku polskim:

• cudzysłowów apostrofowych ( „” ),
• w publikacjach naukowych: cudzysłowów definicyjnych ( ‘ ’ ) lub ( ‛ ’ ),
• cudzysłowów ostrokątnych niemieckich ( » « ), służących zwykle oznaczaniu cytatu wewnątrz innego cytatu;
• cudzysłowów ostrokątnych francuskich ( « » ), stosowanych zwykle do wyodrębniania znaczeń (np. w słownikach) oraz do wyodrębniania partii dialogowych i przytoczeń (w utworach poetyckich).

Szczegóły omówiono na stronie cudzysłów.

• zamienne stosowanie apostrofu ( ’ ), akutu ( ´ ), grawisu ( ' ), primu ( ′ ), cudzysłowu pojedynczego ( ‘ ) i uproszczonego cudzysłowu pojedynczego ( ' ), mimo że te znaki mają inne znaczenie i przeznaczenie:

• apostrof ( ’ ) służy m.in. do oznaczenia, że litera występująca przed nim jest niewymawiana (np. w przypadku nazwiska Morse [mɔːs] ostatnia litera e nie jest wymawiana; w celu jego odmiany należy użyć apostrofu: alfabet Morse’a)
• akut ( ´ ) i grawis ( ' ) to odpowiednio silny i słaby akcent padający na poszczególne litery, a więc są stosowane jako fragmenty liter (np. á, é, ń, ó albo à, ì, k̀),
• prim ( ′ ) stosowany jest m.in. jako oznaczenie w matematyce, jako symbol minuty (także kątowej), w nazwach chemicznych związków organicznych i jako znak zmiękczenia, podczas transliteracji cyrylicy na łacinkę.

• używanie kropki ( . ) zamiast przecinka ( , ) jako separatora dziesiętnego liczb występujących w tekstach polskojęzycznych.

Lekkim typograficznym błędem edycyjnym jest też np. stosowanie trzech kropek ( ... ) w miejsce znaku wielokropka ( … ) oraz inne podobne uproszczenia.