Chmiel (Humulus L.) – rodzaj roślin pnących z rodziny konopiowatych. Należą do niego w zależności od ujęcia systematycznego 3[5][6] lub 7[4] gatunków. Występują one w strefie klimatu umiarkowanego półkuli północnej. W Polsce rośnie dziko i uprawiany jest chmiel zwyczajny H. lupulus, przejściowo dziczeje także chmiel japoński H. scandens[7].

Chmiel
Ilustracja
Kwiatostany żeńskie, czyli tzw. „szyszki” chmielu zwyczajnego
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

różowce

Rodzina

konopiowate

Rodzaj

chmiel

Nazwa systematyczna
Humulus L.
Sp. Pl. 1028. 1753[3]
Typ nomenklatoryczny

Humulus lupulus L.[3].

Synonimy
  • Humulopsis Grudz.
  • Lupulus Mill.
  • Waldensia Lavy[4]

Morfologia

edytuj
Pokrój
Pnące byliny lub rośliny jednoroczne owijające się szorstkimi pędami osiągającymi 6 m wysokości[6][8]. Nadziemna część bylin obumiera na zimę[9].
Liście
Skrętoległe, dłoniastowrębne[6].
Kwiaty
Rośliny dwupienne z drobnymi, zielonymi kwiatami męskimi i żeńskimi rozwijającymi się na różnych roślinach. Kwiaty męskie zebrane są w wielokrotnie rozgałęzionych wiechowatych kwiatostanach. Składają się z 5 rozpostartych, zielonkawych działek i 5 pręcików z okazałymi, zwisającymi pylnikami. Bezpłatkowe kwiaty żeńskie zebrane są w gęste, kłosowate kwiatostany. W kącie okazałych przysadek znajdują się po dwa kwiaty składające się z pojedynczego słupka z długim podwójnym znamieniem[6][8].
Owoce
Kuliste orzeszki o średnicy do 2 mm, barwy pomarańczowej do jasnobrązowej, rozwijające się u podstaw łusek tworzących szyszkokształtny owocostan[8]. Owocostan ten u H. scandens osiąga zwykle do 1,5–2 cm długości, u H. lupulus do 3 cm (u odmian do 6 cm), a największy jest u H. yunnanensis, u którego osiąga do 9 cm długości[10].

Systematyka

edytuj
Pozycja systematyczna według APweb (2001...)

Rodzaj należący do rodziny konopiowatych (Cannabaceae Endl.), kladu różowych w obrębie okrytonasiennych[2].

Pozycja w systemie Reveala (1993-1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa ukęślowe (Dilleniidae Takht. ex Reveal & Tahkt.), nadrząd Urticanae Takht. ex Reveal, rząd pokrzywowce (Urticales Dumort.), rodzina konopiowate (Cannabaceae Endl.), plemię Humuleae Dumort., rodzaj chmiel (Humulus L.)[11].

Wykaz gatunków[4]

Chmiel jest rodzajem siostrzanym dla konopi, a szacowany wiek rozdzielenia się tych rodzajów to około 28 milionów lat temu[12].

Uprawa i zastosowanie

edytuj
 
Chmielowe żniwa w Wielkopolsce

Chmiel zwyczajny jest przyprawą wykorzystywaną do produkcji piwa, a także niektórych leków, kosmetyków i likierów.

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-21] (ang.).
  3. a b Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-05].
  4. a b c Humulus L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-09-03].
  5. Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2013-02-18].
  6. a b c d Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 147. ISBN 0-333-74890-5.
  7. Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 100, ISBN 978-83-62975-45-7.
  8. a b c Adam Jasiewicz (red.): Flora Polski. Rośliny naczyniowe. Tom III. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 1992, s. 26-27. ISBN 83-85444-06-8.
  9. Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
  10. Humulus. [w:] Flora of China [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2020-04-13].
  11. Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Humulus. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-02-05]. (ang.).
  12. John M. McPartland, William Hegman, Tengwen Long, Cannabis in Asia: its center of origin and early cultivation, based on a synthesis of subfossil pollen and archaeobotanical studies, „Vegetation History and Archaeobotany”, 2019, DOI10.1007/s00334-019-00731-8 (ang.).