Galera

statek napędzany głównie wiosłami

Galeraokręt o napędzie wiosłowym, często wspomaganym przez żagle. Używany był przede wszystkim na Morzu Śródziemnym od czasów starożytnych (Egipt, Fenicja, Grecja, Kartagina, Rzym, Bizancjum) aż do XIX wieku. Do wiosłowania często wykorzystywano niewolników,[1] jeńców lub skazańców,[2] zwanych galernikami.

Francuska galera „La Réale” z końca XVII wieku

Historia

edytuj

Nazwa galera pochodzi od mieczowej ryby – galeos, której głowa do złudzenia przypominała mieczowe zakończenie galer. Historia stosowania galer jest długa, od starożytności (bitwa w delcie Nilu, bitwa koło Alasziji) aż do bitwy pod Lepanto (1571), w której uczestniczyło ok. 550 galer i galeasów w wojnie Ligi Świętej (Hiszpania, Wenecja, Genua, Państwo Kościelne) z Turkami osmańskimi. Choć po tej bitwie można spotkać galery nadal, aż do XIX w., jednak pełniły wtedy już funkcje bardziej honorowe i reprezentacyjne.

Galery były niezwykle smukłe, ponieważ ich stosunek szerokości do długości wynosił 1:6, na koniec nawet 1:9, co przy napędzie wiosłowym pozwalało uzyskać spore prędkości. Początkowo galery posiadały dwa, trzy, cztery i więcej rzędów wioseł, ale od XIV w. drugi rząd zanika. Dodatkową nowością staje się stosowanie apostis, czyli podłużnej belki, na której oparte były wiosła, zamiast, jak wcześniej, otworów wiosłowych. Na jedną burtę przypada 20–26 wioseł. Przy dalszej ewolucji wiosło osiąga wagę 250 kg i w takiej konfiguracji obsługuje je ok. 5–8 galerników. W XIII w. pojawia się nadbudówka rufowa, a w XV w. ster zawiasowy.

Zmiany następowały również w ożaglowaniu: poza wiosłami jako napęd dodatkowy stosowano żagle łacińskie, początkowo jeden żagiel, od XV wieku dwa. Reje żagli były bardzo długie, pomimo tego takie ożaglowanie nie nadawało się do napędzania tak dużych jednostek, dodatkowo było refowane. Główną bronią galer był taran (potem również tarany boczne), którego funkcją było taranowanie jednostki przeciwnej lub złamanie jej wioseł. Dodatkowo posiadały mostek abordażowy.

W XV wieku na galerach pojawiają się działa, zwykle w nadbudówce dziobowej w liczbie 3–7. Największe (24–26-funtowe) umieszczano z przodu, a mniejsze po bokach. Oprócz galer wytworzyło się jeszcze kilka podobnych typów okrętów, takich jak ćwierćgalery, półgalery i galeasy, których nazwa pochodzi od galera grossa. Zmierzch stosowania galer spowodowany był skutecznością artylerii na galeonach. Dla galer został opracowany nowy sposób budowy jednostek – szkieletowy, który upowszechnił się w czasie późniejszym.

Typy galer

edytuj

Starożytne

edytuj
Zdjęcie Nazwa Typ
  monera (monorema, unirema) jednorzędowiec
  diera (birema, duorema, dikrotos) dwurzędowiec
  triera (trirema) trójrzędowiec
tetrera (quadrirema) czterorzędowiec
  pentera (quinquerema) pięciorzędowiec
hexera (sexirema) sześciorzędowiec
heptera (septirema) siedmiorzędowiec
octera ośmiorzędowiec
poliera wielorzędowiec (np. triera)
quadragintarema czterdziestorzędowiec
pentekontera typ monery o 50 wiosłach, po 25 z każdej strony statku
hekakontera typ monery 100-wiosłowej
  hemiolia półtorarzędowiec (częsty u piratów)
trihemiolia
  liburna lekka, szybka galera rzymska
  dromona (dromon) standardowa galera bizantyjska

Średniowieczne

edytuj
Zdjęcie Nazwa Typ
langskipy długie okręty
  drakkar (serpent)
busse
skeide
  snekke (snekkja)
sud
kaupskipy statki handlowe
karv (karve, karfi)
  knaar (knarr, knorr, knörr)

Nowożytne

edytuj
Zdjęcie Nazwa Typ
  galeas (galeazza, galeasa; tur. mahon) galera duża
  galeota (galiot, galeotta) półgalera, galera mała
bergantina ćwierćgalera
  fusta
panfina ciężka galera transportowa
skampaweja lekka rosyjska galera

Przypisy

edytuj
  1. Tam bowiem, gdzie jest potężna flota morska, konieczne jest, aby niewolnicy za pieniądze służyli we flocie (O sposobie rządzenia Ateńczyków 1,11).
  2. W owym czasie żył pewien młody człowiek [który] wykorzystując swoje zewnętrzne podobieństwo, podawał się za zgładzonego przez Heroda Aleksandra, jednak został zdemaskowany. Oktawian August fałszywego Aleksandra ze względu na jego tęgą budowę zesłał na galery, a jego inspiratora kazał zgładzić. Józef Flawiusz Dawne dzieje Izraela (17, 12, 2), Wojna żydowska (2, 7, 2).

Bibliografia

edytuj
  • Marian Mickiewicz, "Z dziejów żeglugi" Warszawa "Nasza Księgarnia", 1971
  • Stefan Gulas, "Żaglowce" Warszawa Wyd. Sport i Turystyka, 1985

Linki zewnętrzne

edytuj