Gubernia permska (ros. Пермская губерния) – gubernia Imperium Rosyjskiego, RFSRR i ZSRR istniejąca w latach 1781–1923, położona po obu stronach Uralu. Jej stolicą był Perm.

Gubernia permska
Пермская губерния
gubernia
ilustracja
Herb
Herb
Państwo

 Imperium Rosyjskie

Siedziba

Perm

Gubernator

Michaił Aleksandrowicz Lubicz-Jarmołowicz-Łozina-Łozinski (ostatni)

Powierzchnia

332 052 km²

Populacja (1897)
• liczba ludności


2 994 302

• gęstość

9 os./km²

Szczegółowy podział administracyjny
Plan guberni permskiej
Liczba ujezdów

16

Położenie na mapie
Położenie na mapie

Historia

edytuj

W 1737 z ujezdów guberni kazańskiej: czerdyńskiego, solikamskiego i kungurskiego została utworzona prowincja kungurska (permska) ze stolicą w Kungurze.

20 listopada?/1 grudnia 1780 Katarzyna II podpisała ukaz o utworzeniu namiestnictwa permskiego złożonego z dwóch obwodów: permskiego i jekaterynburskiego. Stolicą namiestnictwa został Perm, a pierwszym namiestnikiemJewgienij Кaszkin (Евгений Петрович Кашкин). Do jednostki administracyjnej przyłączono zachodnie rejony guberni syberyjskiej i niektóre tereny orenburskiej.

W latach 1780-1781 przeprowadzono budowę oficjalnych budynków, ustanowiono trakty: kazański (JełabugaMienzielinsk) i syberyjski. Uroczyste „otwarcie” miasta i guberni nastąpiło 18 października?/29 października 1781 roku.

Pierwotnie w skład guberni permskiej wchodziło 16 ujezdów: w obwodzie permskim – permski, czerdyński, solikamski, ochański, kungurski, krasnoufimski i obwiński; w obwodzie jekaterynburskimjekaterynburski, wierchoturski, kamyszłowski, irbicki, szadryński, czelabiński, dałmatowski, ałapajewski. W 1783 r. ujezd czelabiński włączono do guberni orenburskiej.

Gubernia graniczyła od północy z gubernią wołogodzką, od wschodu z gubernią tobolską, od południa z gubernią orenburską i ufijską, na zachodzie z gubernią wiacką.

W okresie rządów Aleksieja Wołkowa (Алексей Андреевич Волков, generał-gubernator tobolski i permski 1788–1796) w guberni utworzono szereg szkół: gimnazjum (главное народное училище) w Permie i szkoły podstawowe (малые народные училища) w Jekaterynburgu, Irbicie, Szadryńsku, Wierchoturiu, Kungurze, Solikamsku i Czerdyniu. Przy urzędzie gubernatora powstała także drukarnia, a podstawy opieki medycznej tworzył w guberni zatrudniony przez Wołkowa Fiodor Gral (Фёдор Христофо́рович Граль), początkowo lekarz powiatowy w Irbicie, następnie lekarz gubernialny.

Mieszkańcy

edytuj

Według spisu ludności Imperium Rosyjskiego (1897) gubernia permska miała 2 994 302 mieszkańców, w tym mężczyzn – 1 440 124 (48,1%), kobiet – 1 554 178 (51,9%). Pod względem liczby ludności gubernia zajmowała czwarte miejsce (po kijowskiej, podolskiej i wiackiej), ale gęstość zaludnienia była jedną z najniższych w europejskiej Rosji (10,4 osób na wiorstękwadratową); mniejsze zagęszczenie ludności było tylko w orenburskiej (9,7), astrachańskiej (4,8), wołogodzkiej (3,9), ołonieckiej (3,3) i archangielskiej (0,5). Ludność miejska liczyła 179 339 osób (6,0%). Największe miasta to:

Wyniki spisu z 1897 według języka deklarowanego jako język ojczysty:

ujezd Rosjanie Komi-Permiacy Baszkirzy Tatarzy Maryjczycy (Czeremisi) Teptiarze i Miszarowie (Mieszczeriacy) Udmurtowie (Wotiacy) Komi-Zyrianie
cała gubernia 90,3% 3,1% 2,9% 1,6% ... ... ... ...
wierchoturski 96,8% ... ... ... ... ... ... ...
jekaterynburski 96,6% ... 2,1% ... ... ... ... ...
irbicki 98,1% ... ... 1,0% ... ... ... ...
kamyszłowski 99,7% ... ... ... ... ... ... ...
krasnoufimski 77,9% ... 8,4% 5,7% 5,9% 1,6% ... ...
kungurski 96,6% ... ... 2,0% ... ... ... ...
osiński 82,7% ... 10,7% 4,3% ... ... 1,8% ...
ochański 99,7% ... ... ... ... ... ... ...
permski 94,9% ... 1,3% 2,6% ... ... ... ...
solikamski 70,5% 28,4% ... ... ... ... ... ...
czerdyński 73,1% 25,4% ... ... ... ... ... 1,1%
szadryński 89,0% ... 4,9% ... ... 5,6% ... ...

Polacy w guberni permskiej

edytuj

Pierwsi Polacy w guberni permskiej byli zesłańcami po stłumieniu powstania listopadowego[1][2]. Byli też tacy, którzy w Permie znaleźli się z własnej woli, jak Aleksander Turczewicz, architekt, twórca wielu budowli reprezentacyjnych Permu, pochodzący z Kijowa potomek polskiego rodu szlacheckiego[3]. Według wspomnianego spisu język polski jako ojczysty w 1897 r. deklarowało 1 980 mieszkańców guberni permskiej[4].

Przypisy

edytuj
  1. Irena Szirkowiec: Polacy w Zachodniej Syberii. wspolnota-polska.org.pl. [dostęp 2013-02-26].
  2. Por. Strzyżewska Zofia: Zesłańcy Powstania Styczniowego z Królestwa Polskiego. Wykaz nazwisk i akt w zasobie Archiwum Głównego Akt Dawnych. Warszawa: 2001.
  3. Gabriel Michalik: Tragedia na Uralu c.d.. salon24.pl, 2009-12-07. [dostęp 2013-02-26].
  4. Распределение населения по родному языку и уездам 50 губерний Европейской России. Демоскоп Weekly. [dostęp 2013-06-20]. (ros.).

Bibliografia

edytuj