Gubernia wileńska

jednostka administracyjna Imperium Rosyjskiego

Gubernia wileńska (ros. Виленская губерния; biał. Віленская губерня; lit. Vilniaus gubernija[2]) – jedna z guberni Imperium Rosyjskiego, utworzona w 1795 po III rozbiorze Polski. Razem z guberniami kowieńską, grodzieńską, mińską, mohylewską oraz witebską tworzyła Kraj Północno-Zachodni (teren b. Wielkiego Księstwa Litewskiego).

Gubernia wileńska
Виленская губерния
gubernia
1795–1796 i 1801–1915
ilustracja
Herb
Herb
Państwo

 Imperium Rosyjskie

Siedziba

Wilno

Powierzchnia

41 907,9 km²

Populacja (1904)
• liczba ludności


1 591 207[1]

• gęstość

38 os./km²

Plan guberni wileńskiej
Plan guberni wileńskiej
Położenie na mapie 1897
Położenie na mapie
Mappa generalna gubernii wileńskiey, Petersburg 1820
Gubernia wileńska na tle ziem zaboru rosyjskiego w 1821
Mapa guberni w latach 1867–1914
Mapa guberni w latach 1795–1797

Historia

edytuj

Na początku dzieliła się na powiaty (ujezdy): brasławski (później zwany nowoaleksandrowskim), wileński, wiłkomierski, zawilejski, kowieński, oszmiański, rosieński, telszewski, trocki, upicki (poniewieski), szawelski.

W czasie reform administracyjnych Pawła I ukazem z 12 września 1796 (wszedł w życie w 1797) połączono ją z gubernią słonimską w jedną gubernię litewską z siedzibą w Wilnie. Za Aleksandra I gubernia litewska w 1801 podzielona została na wileńską (do 1840 nazywaną litewsko-wileńską) oraz grodzieńską (dawniej gubernia słonimska). Od 1819 roku gubernia wileńska pozostawała pod naczelnym zarządem administracyjnym wielkiego księcia Konstantego[3].

W 1843 część obszaru przeszła do nowo utworzonej guberni kowieńskiej. W wileńskiej powstały wtedy powiaty: wileński, oszmiański, święciański (powiat zawilejski) i trocki, a także przekazany z guberni grodzieńskiej lidzki oraz z mińskiejpowiat wilejski i dziśnieński.

Ludność

edytuj
Rok Razem Litwini Polacy Białorusini Rosjanie Żydzi inni
1862 838 464 418 880 50% 154 386 18% 146 431 17% 14 950 2% 76 802 9% 27 035 3%
1865 891 715 210 273 24% 154 386 17% 418 289 47% 27 845 3% 76 802 9% 4120 0%
1883 1 192 000 417 200 35% 281 312 24% 239 592 20% 176 416 15% 77 480 7%
1897 1 561 713 274 414 18% 126 770 8% 880 940 56% 75 803 5% 197 929 13% 5857 0%
1909 1 550 057 231 848 15% 188 931 12% 570 351 37% 408 817 26% 146 066 9% 4094 0%

Podział narodowy ludności guberni wileńskiej (części okupowanej) przeprowadzony przez okupacyjną administrację niemiecką w 1916:

  • Cała Ludność - 478 753
  • Polacy - 263 149 (55%)
  • Litwini - 118 188 (25%)
  • Żydzi - 83 127 (20%)
  • Inni - 13 489 (5%)

Różnica w spisach rosyjskich i niemieckich dotyczącej liczby Polaków w guberni wileńskiej uwarunkowana była zaniżaniem, przez wszystkie rosyjskie spisy ludności, liczby Polaków mieszkających na ziemiach zabranych[4].

Podział administracyjny w 1914 (na powiaty)

edytuj

Generał-gubernatorzy wileńscy

edytuj

1912 – likwidacja urzędu generał-gubernatora wileńskiego

Miasta

edytuj

Lista miast guberni na podstawie danych z carskiego spisu powszechnego z 1897 roku oraz porównanie przynależności państwowej w międzywojniu i współcześnie:

 
Wilno, 1888
Miasto Populacja Przynależność państwowa
w 1897 r 1930 r 2016 r
1. Wilno 154 532    
2. Lida 9 323    
3. Oszmiana 7 214    
4. Dzisna 6 756    
5. Święciany 6 025    
6. Druja 4 742    
7. Wilejka 3 560    
8. Troki 3 240    
9. Radoszkowicze 2 615    

Przypisy

edytuj
  1. Первая всеобщая перепись населения Российской Империи 1897 г.
  2. Jedynie nazwa rosyjska posiadała status oficjalny
  3. Wacław Tokarz, Wojna polsko-rosyjska 1830 i 1831, Warszawa 1993, s. 55–56.
  4. Dmowski Roman, Polityka polska i odbudowanie państwa, Warszawa 1989.

Linki zewnętrzne

edytuj