Lądolód

rozległa pokrywa lodowcowa na lądzie

Lądolód – pokrywa lodowa o znacznej grubości, zajmująca powierzchnię liczącą tysiące kilometrów kwadratowych. Tworzy lekko wypukłą tarczę zbudowaną ze śniegu i lodu, rozpływającą się na przedpole pod wpływem własnego ciężaru.

Widok satelitarny lądolodu okalającego Antarktydę
Lądolód na Grenlandii

Lądolód może osiągać miąższość do 4000 m – obecnie tak gruba jest kopuła A na Antarktydzie.

Występowanie i charakter

edytuj

Obecnie na półkuli południowej lądolód występuje na Antarktydzie (13,3 mln km²), mniejszy fragment lądolodu zachował się w Patagonii (16,8 tys. km²). Na półkuli północnej znajduje się lądolód grenlandzki (1,7 mln km²)[1]. Dla porównania łączna powierzchnia zajęta przez poszczególne czasze podczas ostatniego zlodowacenia (plejstoceńskiego) (w tym skandynawski w Europie i laurentyjski w Ameryce Płn.) przekroczyła 30 mln km², a suma powierzchni wszystkich współczesnych lodowców (poza Antarktydą i Grenlandią) wynosi niewiele więcej niż 0,5 mln km² (w Kanadzie 200 tys., w Himalajach 33 tys., w Stanach Zjednoczonych 75 tys. km²).

Formowanie się lądolodu

edytuj

Poniższy opis przedstawia proces formowania lądolodu, a także każdego lodowca. Poszczególne fazy można opisać następująco:

  • wskutek panujących warunków klimatycznych śnieg nie topi się całkowicie w czasie lata i ulega nagromadzeniu, a pod ciężarem warstw górnych warstwy dolne ulegają sprasowaniu do postaci firnu, by w końcu stać się lodem firnowym
  • gdy miąższość pokrywy lodowej zbliża się do 50 metrów, lodowiec zaczyna się rozszerzać na boki („postępować”)
  • jeśli zimny klimat się utrzymuje, miąższość warstw sprasowanego lodu rośnie, a lodowiec rozszerza się promieniście lub bocznie na zewnątrz od miejsca o najwyższym ciśnieniu
  • ciężar nagromadzonych mas lodu może też powodować ślizganie się lodowca po podłożu.

Formy polodowcowe

edytuj

W krajobrazie ukształtowanym przez lądolód wyróżnia się formy polodowcowe powstałe w wyniku działalności erozyjnej oraz akumulacyjnej.

Działalność erozyjna

edytuj
  • pradoliny – szerokie doliny utworzone w czasie dłuższego postoju lądolodu; płynęły nimi wody pochodzące z topnienia lodu
  • rynny polodowcowe – długie i wąskie zagłębienia terenu powstałe na skutek przesuwania się lodowca lub działalności erozyjnej wód płynących wewnątrz lub pod lądolodem
  • jeziora rynnowe – jeziora powstałe w rynnach po stopnieniu lądolodu
  • jeziora morenowe – jeziora powstałe w zagłębieniach moreny dennej i czołowej lub w zagłębieniach międzymorenowych wypełnionych wodą
  • graniaki – bloczki o wygładzonych ścianach i 2-3 ostrych krawędziach, oszlifowane wskutek tarcia niesionych przez wiatr okruchów skalnych (korazja), powstałe w strefie peryglacjalnej (na przedpolu lądolodu)
  • wygłady lodowcowe – występują m.in. w Skandynawii, skąd nasuwał się lądolód na tereny Polski

Działalność akumulacyjna

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. Climate Change 2001: Working Group I: The Scientific Basis na www.grida.no (ang.). [dostęp 2021-06-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-06-10)].
  2. Maruszczak H., 1991: Ogólna charakterystyka lessów w Polsce. [w:] Maruszczak H. (red.), Podstawowe profile lessów w Polsce, Wyd. UMCS, Lublin; A1-A12.