Zamach stanu

przejęcie władzy politycznej w państwie (niezgodne z porządkiem konstytucyjnym)

Zamach stanu, także: przewrót, pucz (niem. Putsch, hiszp. golpe de estado, fr. coup d’État) – niezgodne z porządkiem konstytucyjnym, często z użyciem siły (zbrojny zamach stanu), przejęcie władzy politycznej w państwie przez jednostkę lub grupę osób[1]. Jest pogwałceniem normalnego toku życia politycznego i porządku instytucjonalnego.

Zamach stanu
KK z 1997
Ciężar gatunkowy

zbrodnia

Przepis

art. 128 § 1 k.k.

Kara

pozbawienia wolności na czas od lat 3 do 20

Strona podmiotowa

umyślna w zamiarze bezpośrednim kierunkowym

Odpowiedzialność od 15. roku życia

nie

Typ kwalifikowany

nie

Typ uprzywilejowany

nie

Zastrzeżenia dotyczące pojęć prawnych

Charakterystyka

edytuj

Zamachy stanu są w większości organizowane przez wysokich rangą wojskowych, w wyniku czego siły zbrojne stają się głównym aktorem wydarzeń. We współczesnych państwach nie można skutecznie przeprowadzić zamachu stanu bez udziału lub przynajmniej życzliwej neutralności wojska.

Uczestnicy zamachu stanu zmierzają przede wszystkim do opanowania środków łączności, radia, telewizji, węzłów komunikacyjnych oraz siedzib organów władzy. Szybkość działania i zaskoczenie w wielu przypadkach decydują o powodzeniu zamachu stanu.

Zamachowi stanu mogą towarzyszyć wystąpienia społeczne.

Zamach stanu a rewolucja

edytuj

Od rewolucji różni się tym, że:

  • przeprowadzają go osoby, które już w pewien sposób należały do istniejącej elity władzy, podczas gdy rewolucja jest organizowana przez ludzi spoza układu władzy;
  • nie zmierza do urzeczywistnienia nowego ustroju politycznego, ma na celu jedynie usunięcie ludzi sprawujących rządy[2].

Obecni szefowie państw i rządów, którzy zdobyli władzę w wyniku zamachu stanu

edytuj
Kraj Urząd Osoba Data Wydarzenie
  Tadżykistan Prezydent Emomali Rahmon 19 listopada 1992 Wojna domowa w Tadżykistanie
  Jemen Przewodniczący Naczelnej Rady Politycznej Mahdi al-Mashat 6 lutego 2015 Przejęcie Jemenu przez Huti
  Mjanma Premier
Przewodniczący Rady Administracji Państwowej
Min Aung Hlaing 2 lutego 2021 Zamach stanu w Mjanmie

Afryka

edytuj
Kraj Urząd Osoba Data Wydarzenie
  Gwinea Równikowa Prezydent Teodoro Obiang Nguema Mbasogo 3 sierpnia 1979 Zamach stanu w Gwinei Równikowej (1979)
  Uganda Prezydent Yoweri Museveni 29 stycznia 1986 Wojna domowa w Ugandzie
  Kongo Prezydent Denis Sassou-Nguesso 25 października 1997 Wojna domowa w Republice Konga
  Egipt Prezydent Abd al-Fattah as-Sisi 3 lipca 2013 Zamach stanu w Egipcie (2013)
  Zimbabwe Prezydent Emmerson Mnangagwa 24 listopada 2017 Zamach stanu w Zimbabwe (2017)
  Sudan Przewodniczący Tymczasowej Rady Suwerennej Abd al-Fattah Abd ar-Rahman al-Burhan 21 sierpnia 2019 Zamach stanu w Sudanie (2019)
  Mali Przewodniczący Narodowego Komitetu Ocalenia Ludu Mali Assimi Goita 25 maja 2021 Zamach stanu w Mali (2021)
  Tunezja Prezydent Kajs Su’ajjid 25 lipca 2021 Kryzys polityczny w Tunezji (2021)
  Gwinea Przewodniczący Narodowego Komitetu Pojednania i Rozwoju Mamady Doumbouya 5 września 2021 Zamach stanu w Gwinei (2021)
  Burkina Faso Przewodniczący Patriotycznego Ruchu na rzecz Ochrony i Odbudowy Ibrahim Traore 30 września 2022 Zamach stanu w Burkinie Faso (wrzesień 2022)
  Niger Przewodniczący Narodowej Rady Ocalenia Ojczyzny Abdourahamane Tchiani 26 lipca 2023 Zamach stanu w Nigrze (2023)
  Gabon Szef Komitetu ds. Przekształcenia i Odnowy Instytucji Brice Clotaire Oligui Nguema 30 sierpnia 2023 Zamach stanu w Gabonie (2023)

Zamach stanu w polskim Kodeksie karnym

edytuj

Problematykę zamachu stanu regulują art. 128 § 1 i 2 Kodeksu karnego. W art. 128 § 3 k.k. opisano przestępstwo pokrewne zamachowi stanu, mianowicie wywieranie wpływu przemocą lub groźbą bezprawną na czynności urzędowe konstytucyjnego organu Rzeczypospolitej Polskiej[3].

Art. 128.
§ 1. Kto, w celu usunięcia przemocą konstytucyjnego organu Rzeczypospolitej Polskiej, podejmuje działalność zmierzającą bezpośrednio do urzeczywistnienia tego celu, podlega karze pozbawienia wolności od lat 3 do 20.
§ 2. Kto czyni przygotowania do popełnienia przestępstwa określonego w § 1, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
§ 3. Kto przemocą lub groźbą bezprawną wywiera wpływ na czynności urzędowe konstytucyjnego organu Rzeczypospolitej Polskiej, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. Na podstawie: Słownik polityki, pod redakcją Marka Bankowicza, Wiedza Powszechna, Warszawa 1996.
  2. Towarzyszą temu niekiedy przekształcenia o charakterze politycznym i prawnym, niezmieniające jednak panującego systemu politycznego.
  3. Kodeks karny LEX.pl - tekst jednolity [online], 4 stycznia 2024.

Bibliografia

edytuj
  • Słownik polityki, pod redakcją Marka Bankowicza, Wiedza Powszechna, Warszawa 1996.