Żady: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
m robot dodaje: zh-classical:玉 |
m ilustracja |
||
(Nie pokazano 40 wersji utworzonych przez 27 użytkowników) | |||
Linia 1: | Linia 1: | ||
{{Dopracować|należy także podać słowniki bądź publikacje stosujące to określenie|źródła=2013-12}} |
|||
[[Plik:Jade pot from the Qing Dynasty.jpg|200px|thumb|żad]] |
|||
[[Plik:Jade Cong King, 2018-06-09 01.jpg|thumb|[[Królewski cong z żadu]] znaleziony na cmentarzysku [[Kultura Liangzhu|kultury Liangzhu]]. [[Muzeum Prowincji Zhejiang]]]] |
|||
[[Plik:Jade.jpg|200px|thumb|żad]] |
|||
⚫ | |||
[[Plik:Ubehandlet grønn jade.jpg|200px|thumb|żad]] |
|||
⚫ | |||
Jest potoczną nazwą stosowaną w stosunku do dwóch, podobnych do siebie z wyglądu i często mylonych |
Jest potoczną nazwą dawniej stosowaną w stosunku do dwóch, podobnych do siebie z wyglądu i często mylonych skał. Obecnie do tej grupy zalicza się trzy rodzaje skał: |
||
* ''jadeit'' |
* ''jadeit'' – zbudowany z [[pirokseny|piroksenów]]. |
||
* ''nefryt'' |
* ''nefryt'' – zbudowany z [[amfibole|amfiboli]]. |
||
* ''maw-sit-sit'' – zbudowany z piroksenów, spineli, amfiboli i chlorytów<ref>{{Cytuj stronę |url=http://www.penoir.com/stones/MawSit.html |tytuł=Strona poświęcona zagadnieniom związanym z maw-sit-sit |data dostępu=2010-08-07 |archiwum=https://web.archive.org/web/20101119190622/http://www.penoir.com/stones/MawSit.html |zarchiwizowano=2010-11-19 }}</ref> |
|||
Początkowo oba te kamienie uważano za |
Początkowo oba te kamienie uważano za ten sam minerał, który określano mianem ''jade'' (żad). Także w chińskiej tradycji oba minerały nazywane są 玉 ''yù''. |
||
Dopiero w |
Dopiero w 1863 r. [[Francja|Francuz]] Damour udowodnił, że ten zwięzły kamień, który znano od 7000 lat, w rzeczywistości stanowi dwa różne minerały. |
||
Ich rozróżnienie jest trudne, co może być |
Ich rozróżnienie jest trudne, co może być powodem tego, że słowo żad nadal obowiązuje jako pojęcie nadrzędne. |
||
Nazwa pochodzi z okresu zdobywania przez [[Hiszpania|Hiszpanów]] [[Ameryka Środkowa|Ameryki Środkowej]] i [[Ameryka Południowa|Południowej]]. Oznacza ''"piedra de ijada"'' czyli kamień lędźwiowy. Minerał ten uważano za środek profilaktyczny i leczniczy w przypadku dolegliwości [[nerka|nerek]]. |
Nazwa pochodzi z okresu zdobywania przez [[Hiszpania|Hiszpanów]] [[Ameryka Środkowa|Ameryki Środkowej]] i [[Ameryka Południowa|Południowej]]. Oznacza ''"piedra de ijada"'' czyli kamień lędźwiowy. Minerał ten uważano za środek profilaktyczny i leczniczy w przypadku dolegliwości [[nerka|nerek]]. |
||
== Cechy szczególne == |
== Cechy szczególne == |
||
* Oba minerały są do siebie podobne zewnętrznie. |
* Oba minerały są do siebie podobne zewnętrznie. |
||
* [[Jadeit]] |
* [[Jadeit]] – topi się w płomieniu dmuchawy, tworząc przezroczystą perłę i dopiero w takiej postaci rozpuszcza się w [[kwas solny|kwasie solnym]]. |
||
* [[Nefryt]] |
* [[Nefryt]] – topi się w płomieniu dmuchawy, nie rozpuszcza się w [[kwasy|kwasach]]. |
||
* Wyraźnie różnią się [[gęstość|gęstością]] ( |
* Wyraźnie różnią się [[gęstość|gęstością]] (jadeit jest twardszy). |
||
* Jadeit znacznie rzadziej występuje na Ziemi, jest przez to cenniejszy od pospolitego nefrytu. |
* Jadeit znacznie rzadziej występuje na Ziemi, jest przez to cenniejszy od pospolitego nefrytu. |
||
* Nazwą żad określa się też (nieprawidłowo) wiele innych kamieni ozdobnych o wyglądzie podobnym do jadeitu lub nefrytu np. żad alaska ([[ |
* Nazwą żad określa się też (nieprawidłowo) wiele innych kamieni ozdobnych o wyglądzie podobnym do jadeitu lub nefrytu np. żad alaska ([[pektolit]]owy) = żad maw-sit-sit, żad [[albit]]owy, żad indyjski, nowy żad = żad koreański. |
||
Żady są kamieniami znanymi od bardzo dawna na [[Orient|Wschodzie]], szczególnie w [[Chiny|Chinach]]. Przed ponad 2000 lat w Chinach wyrabiano z niego figurki i inne [[symbole religijne|symbole kultu religijnego]]. |
Żady są kamieniami znanymi od bardzo dawna na [[Orient|Wschodzie]], szczególnie w [[Chiny|Chinach]]. Przed ponad 2000 lat w Chinach wyrabiano z niego figurki i inne [[symbole religijne|symbole kultu religijnego]]. |
||
W [[sztuka prekolumbijska|przedkolumbijskiej]] Ameryce Środkowej żad był ceniony bardziej od złota. Z powodu hiszpańskiej [[konkwista|konkwisty]] wysoki poziom obróbki żadu |
W [[sztuka prekolumbijska|przedkolumbijskiej]] Ameryce Środkowej żad był ceniony bardziej od złota. Z powodu hiszpańskiej [[konkwista|konkwisty]] wysoki poziom obróbki żadu w Ameryce gwałtownie się obniżył. W Chinach ta sztuka rozwijała się nadal. |
||
Dzięki wyjątkowo dużej spoistości, a stosunkowo niewielkiej [[twardość|twardości]], już w czasach prehistorycznych wyrabiano z nich [[broń]] i narzędzia codziennego użytku. |
Dzięki wyjątkowo dużej spoistości, a stosunkowo niewielkiej [[twardość|twardości]], już w czasach prehistorycznych wyrabiano z nich [[broń]] i narzędzia codziennego użytku. |
||
== |
== Przypisy == |
||
{{Przypisy}} |
|||
* [[Kamienie szlachetne]] |
|||
* [[Kamienie półszlachetne]] |
|||
* [[Szlif (jubilerstwo)]] |
|||
{{ |
{{commonscat|jade}} |
||
{{Kontrola autorytatywna}} |
|||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
[[ar:يشب]] |
|||
⚫ | |||
[[ca:Jade (mineral)]] |
|||
[[cs:Jadeit]] |
|||
[[da:Jade]] |
|||
[[de:Jade]] |
|||
[[en:Jade]] |
|||
[[es:Jade]] |
|||
[[eo:Jado]] |
|||
[[fa:یشم سبز]] |
|||
[[fr:Jade]] |
|||
[[ko:비취]] |
|||
[[hi:हरिताश्म]] |
|||
[[id:Giok]] |
|||
[[it:Giada]] |
|||
[[he:ירקן]] |
|||
[[hu:Jáde]] |
|||
[[mk:Жад]] |
|||
[[ms:Jed]] |
|||
[[my:ကျောက်စိမ်း]] |
|||
[[nah:Chālchihuitl]] |
|||
[[nl:Jade (mineraal)]] |
|||
[[ja:ヒスイ]] |
|||
[[no:Jade]] |
|||
[[pt:Jade]] |
|||
[[ro:Jad]] |
|||
[[ru:Жад (минерал)]] |
|||
[[simple:Jade]] |
|||
[[fi:Jade]] |
|||
[[sv:Jade]] |
|||
[[th:หยก]] |
|||
[[tr:Yeşim (taş)]] |
|||
[[uk:Жад]] |
|||
[[vi:Ngọc thạch]] |
|||
[[zh-classical:玉]] |
|||
[[zh:玉]] |
Aktualna wersja na dzień 19:02, 26 sty 2024
Ten artykuł od 2013-12 wymaga zweryfikowania podanych informacji: należy także podać słowniki bądź publikacje stosujące to określenie. |
Żad – zwyczajowa oraz gemmologiczna wspólna nazwa nefrytu (żad nefrytowy) i jadeitu (żad jadeitowy).
Jest potoczną nazwą dawniej stosowaną w stosunku do dwóch, podobnych do siebie z wyglądu i często mylonych skał. Obecnie do tej grupy zalicza się trzy rodzaje skał:
- jadeit – zbudowany z piroksenów.
- nefryt – zbudowany z amfiboli.
- maw-sit-sit – zbudowany z piroksenów, spineli, amfiboli i chlorytów[1]
Początkowo oba te kamienie uważano za ten sam minerał, który określano mianem jade (żad). Także w chińskiej tradycji oba minerały nazywane są 玉 yù.
Dopiero w 1863 r. Francuz Damour udowodnił, że ten zwięzły kamień, który znano od 7000 lat, w rzeczywistości stanowi dwa różne minerały.
Ich rozróżnienie jest trudne, co może być powodem tego, że słowo żad nadal obowiązuje jako pojęcie nadrzędne.
Nazwa pochodzi z okresu zdobywania przez Hiszpanów Ameryki Środkowej i Południowej. Oznacza "piedra de ijada" czyli kamień lędźwiowy. Minerał ten uważano za środek profilaktyczny i leczniczy w przypadku dolegliwości nerek.
Cechy szczególne
[edytuj | edytuj kod]- Oba minerały są do siebie podobne zewnętrznie.
- Jadeit – topi się w płomieniu dmuchawy, tworząc przezroczystą perłę i dopiero w takiej postaci rozpuszcza się w kwasie solnym.
- Nefryt – topi się w płomieniu dmuchawy, nie rozpuszcza się w kwasach.
- Wyraźnie różnią się gęstością (jadeit jest twardszy).
- Jadeit znacznie rzadziej występuje na Ziemi, jest przez to cenniejszy od pospolitego nefrytu.
- Nazwą żad określa się też (nieprawidłowo) wiele innych kamieni ozdobnych o wyglądzie podobnym do jadeitu lub nefrytu np. żad alaska (pektolitowy) = żad maw-sit-sit, żad albitowy, żad indyjski, nowy żad = żad koreański.
Żady są kamieniami znanymi od bardzo dawna na Wschodzie, szczególnie w Chinach. Przed ponad 2000 lat w Chinach wyrabiano z niego figurki i inne symbole kultu religijnego.
W przedkolumbijskiej Ameryce Środkowej żad był ceniony bardziej od złota. Z powodu hiszpańskiej konkwisty wysoki poziom obróbki żadu w Ameryce gwałtownie się obniżył. W Chinach ta sztuka rozwijała się nadal.
Dzięki wyjątkowo dużej spoistości, a stosunkowo niewielkiej twardości, już w czasach prehistorycznych wyrabiano z nich broń i narzędzia codziennego użytku.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Strona poświęcona zagadnieniom związanym z maw-sit-sit. [dostęp 2010-08-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-11-19)].