Chińskie brązy rytualne

Chińskie brązy - pochodzące z czasów dynastii Shang i Zhou zdobione (czasem bardzo bogato) przedmioty z brązu, przede wszystkim naczynia służące do celów rytualnych, zarówno religijnych jak i dworskich. Stanowią świadectwo kunsztu odlewniczego starożytnych Chińczyków, od czasów starożytnych były przedmiotem kolekcjonerstwa. Często są zdobione napisami we wczesnym piśmie chińskim.

Historia

Umiejętność wytopu brązu pojawiła się w Chinach stosunkowo późno, niemniej ok. 2000 p.n.e. z lokalnych kultur neolitycznych wykształciła się bardziej zaawansowana cywilizacja, z wyraźną stratyfikacją społeczną, której państwowości zarządzane były z religijno-politycznego centrum. Tę przechodnią kulturę wczesnego brązu wiąże się czasem z półlegendarną dynastią Xia. Pierwsza w pełni rozwinięta kultura brązu w Chinach, Shang (XVI w.- 1045 p.n.e.) charakteryzowała się już bardzo wysokim technologicznym zaawansowaniem swoich wyrobów.

Podstawowe rodzaje przedmiotów z brązu w starożytnych Chinach to broń, instrumenty muzyczne, ozdoby wozów i rzędów końskich, a przede wszystkim naczynia rytualne. Rytualna broń miała formę podobną do użytkowej, ale była bogato zdobiona, czasem inkrustowana metalami szlachetnymi czy półszlachetnymi kamieniami. Uprzęże końskie i osprzęt wozów spotyka się stosunkowo rzadko, naczynia natomiast są znajdowane bardzo licznie. Nie służyły one celom użytkowym (na co dzień używano naczyń ceramicznych, drewnianych, bambusowych itp.). Naczyń brązowych używano podczas ceremonii: podczas uczt rytualnych, jako ofiary grobowe czy jako element wyposażenia świątyń. Odnaleziono ich bardzo znaczne ilości, a pojedyncze grobowce mogą zawierać nawet kilkaset przedmiotów - przykładowo w grobowcu Fu Hao znaleziono ich 460, w tym ponad 200 naczyń, 130 sztuk broni, 27 noży i 23 dzwony.

Po zjednoczeniu Chin, naczynia brązowe straciły swoją tradycyjną funkcję sakralną. Naczynia i przedmioty z czasów dynastii Han mają dużo prostszą, utylitarną formę, a specyficzne typy naczyń znanych z czasów Shang i Zhou zanikły. Jednak pamięć o nich była żywa - przykładowo Pierwszy Cesarz Chin, a także jeden z cesarzy dynastii Han, starali się odzyskać zagubione trójnogi odlane przez legendarnego Wielkiego Yu, które symbolizowały jedność Chin. 1000 lat po upadku dynastii Zhou, cesarzowa Wu Zetian nakazała odlać takich dziewięć trójnogów, by wesprzeć symbolicznie swoje prawa do panowania. Były też obiektem kolekcjonerstwa (jednym z ich miłośników był cesarz Song Huizong z XII w.), a co za tym idzie - częstych fałszerstw (szczególnie wymyślnych sposobów używano, by osiągnąć efekt pięknej zielonej patyny pokrywającej oryginalne starożytne brązy.

Technologia

Pierwsze wyroby brązowe były wykonywane z cienkiego metalu, ale stopniowo stawały się coraz masywniejsze, w późnej epoce Shang osiągając często masę ponad 100 kg (największy znany czwórnóg ding ma ponad 800 kg i 1,2 m wysokości). W zależności od typu przedmiotu używano metalu o różnych proporcjach - wedle księgi Kao gongzhi z okresu Królestw Walczących, dzwony odlewano z brązu ubogiego w cynę (1 część cyny na 5 części miedzi), broń jak topory - ze stopu o proporcjach 3:1, groty strzał i noże - 3:2, a lustra - z najcenniejszego brązu, składającego się w równych częściach z miedzi i cyny. Chemiczna analiza shangowskich brązów wykazała zawartość cyny od 5 do 30%, 2-3% ołowiu; miedź stanowiła pozostałość stopu. Mniejsze obiekty wytwarzano metodą wosku traconego, większe odlewano w wieloczęściowych formach. Rękojeści i nogi naczyń odlewano osobno i lutowano do zasadniczego naczynia lub montowano je w formie tak, by zespoiły się z brzuścem naczynia.

Ornamentyka

Wzory ornamentów rzeźbiono w glinie formy, tak że podczas odlewania tworzyły wypukłe formy na powierzchni naczynia. W zdobnictwie dominują postacie zwierzęce (zwłaszcza tygrysy, słonie, wodne bawoły, zające, jelenie, ptaki, cykady, ryby), ornamenty liniowe, szczególnie wielokrotne spirale, oraz postacie mityczne, smoki i maski taotie. Formy zwierzęce są czasem przedstawione naturalistycznie, a czasem w formie mocno stylizowanej, płynnie przechodząc w ozdoby geometryczne itp.. Wzory geometryczne, często dość masywne, o ciężkiej, "brutalnej" formie, dominują na późnych naczyniach, z czasów [[dynastia Zhou|Zhou (XI-III w. p.n.e.). W okresie tym zdobienie postaciami zwierząt zanika, pojawia się natomiast większa liczba napisów. Inskrypcje pojawiały się już za Shangów, ale były to na ogół krótkie, proste dedykacje dla bóstw. W okresie Zhou napisy mają czasem i po kilkaset znaków chińskich, obszernie opisując okoliczności powstania naczynia. Napisy na brązach, o specyficznej formie znaków, stanowią osobne stadium rozwoju pisma chińskiego.

Typowe formy

Naczynia na potrawy

• 
  Ding (鼎)
• 
  Li (鬲)
• 
  Yan (甗)
• 
  Gui (簋)
• 
  Fu (簠)
• 
  盂（殷時代 ギメ美術館）
• 
  Dou (豆)
• 
  Dui (敦)

{{Przypisy}} Nieprawidłowe pola: przypisy.

Bibliografia

• Laurence Sickman, Alexander Coburn Soper: The art and architecture of China. Londyn: Penguin Books, 1971. ISBN 0-14-056110-2.