Cytoplazma: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Aktualna wersja na dzień 13:01, 17 cze 2024

Wyobrażenie struktury cytoplazmy. Cytoplazma jest zatłoczoną przestrzenią pełną różnego rodzaju rozpuszczalnych białek i większych struktur.

Cytoplazma – część protoplazmy komórki eukariotycznej pozostająca poza jądrem komórkowym, a w przypadku, z definicji nie posiadających jądra, komórek prokariotycznych – cała protoplazma^[1]^[2]^[3].

Dzieli się ją na^[1]^[2]^[3]:

cytozol, zwany też cytoplazmą podstawową
organella (z wyjątkiem jądra komórkowego).

W języku polskim słowa „cytoplazma” używa się jednak często w węższym znaczeniu, mając na myśli tylko substancję wypełniającą przestrzenie pomiędzy organellami^[4]^[5].

Wyróżnia się też niekiedy^[2]:

ektoplazmę
endoplazmę

Przepływ cytoplazmy (cykloza) w komórkach naskórka łupiny cebuli.

Cytoplazma podstawowa to substancja o pozornie jednolitej strukturze, mogąca przyjmować różną postać od cieczy do galaretki (żelu). Ważnym składnikiem cytoplazmy podstawowej jest jednak skomplikowana przestrzenna sieć białkowych włókienek (mikrofilamenty) i mikrorureczek (mikrotubule), tworzących tzw. cytoszkielet. W cytoplazmie podstawowej znajdują się pozostałe plazmatyczne składniki komórki i zachodzi większość procesów metabolicznych. Cytoplazmę podstawową przenikają układy błonowe, a od zewnątrz ogranicza ją błona komórkowa.

Enzymem markerowym (markerem) cytoplazmy podstawowej jest dehydrogenaza glukozo-6-fosforanowa (G6PD).

Skład cytoplazmy podstawowej

Cytoplazma podstawowa jest substancją koloidalną, w jej skład wchodzą:

związki organiczne: białka, tłuszcze (lipidy), cukry (węglowodany), RNA, w mniejszych ilościach inne metabolity, np. wolne aminokwasy
związki nieorganiczne następujących pierwiastków: wapń, magnez, potas, cynk, miedź, mangan, fosfor, tlen, chlor, siarka, węgiel, azot, bor
faza rozpraszająca: woda

W cytoplazmie podstawowej zawieszone są organella, np. mitochondria, plastydy, lizosomy, peroksysomy, wakuole, cytoszkielet, retikulum endoplazmatyczne, aparat Golgiego

Cytoszkielet

Osobny artykuł: cytoszkielet.

Zasadniczym elementem strukturalnym cytoplazmy podstawowej są białka mające postać globularną lub fibrylarną np. mikrofilamenty i mikrotubule.

Mikrotubule

Mikrotubule – zbudowane z tubuliny rurki. Biorąc pod uwagę lokalizację mikrotubul w komórce oraz pełnione przez nie funkcje, wyróżniamy:

mikrotubule cytoplazmatyczne stanowiące elementy cytoszkieletu i sterujące ruchami organelli komórkowych
mikrotubule kinetochorowe odgrywające ważną rolę w czasie ruchu chromosomów i ogólnie przy podziale komórki

Retikulum endoplazmatyczne

Osobny artykuł: Retikulum endoplazmatyczne.

Retikulum endoplazmatyczne (= siateczka wewnątrzplazmatyczna) – struktura stanowiąca zasadniczą część systemu błon wewnątrzkomórkowych.

Złożone jest z zespołów cystern, kanalików, banieczek, pęcherzyków. Układy te przenikają w różnych kierunkach cytoplazmę i łączą się z plazmalemmą i błoną jądrową.

Wśród błon retikulum można wyróżnić :

forma szorstka pokryta jest rybosomami, uczestniczy w procesie syntezy białek, najczęściej błonowych,
forma gładka natomiast bierze udział w syntezie lipidów i w procesach wydzielniczych

Procesy zachodzące w cytoplazmie podstawowej

biosynteza białek (translacja)

początkowy etap oddychania (glikoliza lub oksydacyjny szlak pentozofosforanowy)

Ruchy cytoplazmy podstawowej

cyrkulacyjny – cytoplazma płynie w różnych kierunkach w pomostach cytoplazmatycznych
rotacyjny – cytoplazma płynie w jednym kierunku wokół wakuoli, inaczej nazywany cyklozą
pulsacyjny – cytoplazma płynie raz w jednym, raz w drugim kierunku (wokół wakuoli)
fontannowy – szczególna odmiana ruchu cyrkulacyjnego, w którym cytoplazma płynie wokół dwóch wakuoli w przeciwnych kierunkach

Ruchy cytoplazmy spowodowane są skurczami włókienek kurczliwych

plazmoliza – proces odstawania protoplastu od ściany komórkowej – zachodzi w roztworze hipertonicznym.
deplazmoliza – proces odwrotny do procesu plazmolizy – zachodzi w roztworze hipotonicznym

Ruch rotacyjny cytozolu wokół wakuoli
Ruch pulsacyjny cytozolu wokół wakuoli
Ruch cyrkulacyjny cytozolu wokół wakuoli

Przypisy

↑ ^a ^b Marzena Popielarska-Konieczna: Słownik szkolny: biologia. Kraków: Wydawnictwo Zielona Sowa, 2003, s. 104. ISBN 83-7389-096-3.
↑ ^a ^b ^c Biologia: słownik encyklopedyczny. Warszawa: Wydawnictwo Europa, 2001, s. 51. ISBN 83-87977-73-X.
↑ ^a ^b praca zbiorowa pod redakcją Małgorzaty Maćkowiak, Annay Michalak: Biologia: jedność i różnorodność. Warszawa: Wydawnictwo Szkolne PWN, 2008, s. 71. ISBN 978-83-7446-134-4.
↑ praca zbiorowa pod redakcją Krzysztofa Spalika: Biologia: podręcznik do liceum ogólnokształcącego: kształcenie w zakresie rozszerzony część 1, tom 1. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 2002, s. 82. ISBN 83-02-08191-4.
↑ Aneta Jastrzębska: Grzyby - Informacje ogólne. ebiolog.pl. [dostęp 2012-03-31].

[Popielarska-1] Marzena Popielarska-Konieczna: Słownik szkolny: biologia. Kraków: Wydawnictwo Zielona Sowa, 2003, s. 104. ISBN 83-7389-096-3.

[Europa-2] Biologia: słownik encyklopedyczny. Warszawa: Wydawnictwo Europa, 2001, s. 51. ISBN 83-87977-73-X.

[jedność-3] raca zbiorowa pod redakcją Małgorzaty Maćkowiak, Annay Michalak: Biologia: jedność i różnorodność. Warszawa: Wydawnictwo Szkolne PWN, 2008, s. 71. ISBN 978-83-7446-134-4.

[4] raca zbiorowa pod redakcją Krzysztofa Spalika: Biologia: podręcznik do liceum ogólnokształcącego: kształcenie w zakresie rozszerzony część 1, tom 1. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 2002, s. 82. ISBN 83-02-08191-4.

[5] Aneta Jastrzębska: Grzyby - Informacje ogólne. ebiolog.pl. [dostęp 2012-03-31].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

@@ Linia 1: / Linia 1: @@
+{{Dopracować|więcej przypisów|data=2020-12}}
 [[Plik:Crowded cytosol.png|thumb|Wyobrażenie struktury cytoplazmy. Cytoplazma jest zatłoczoną przestrzenią pełną różnego rodzaju rozpuszczalnych [[białka|białek]] i większych struktur.]]
-'''Cytoplazma''' – część [[protoplazma|protoplazmy]] [[Eukarionty|komórki eukariotycznej]] pozostająca poza jądrem komórkowym a w przypadku, z definicji nie posiadających jądra, [[Prokarionty|komórek prokariotycznych]] – cała protoplazma{{r|Popielarska}}{{r|Europa}}{{r|jedność}}.
+'''Cytoplazma''' – część [[protoplazma|protoplazmy]] [[Eukarionty|komórki eukariotycznej]] pozostająca poza jądrem komórkowym, a w przypadku, z definicji nie posiadających jądra, [[Prokarionty|komórek prokariotycznych]] – cała protoplazma{{r|Popielarska}}{{r|Europa}}{{r|jedność}}.
 Dzieli się ją na{{r|Popielarska}}{{r|Europa}}{{r|jedność}}:
 * [[cytozol]], zwany też cytoplazmą podstawową
-* [[Organellum|organella]].
+* [[Organellum|organella]] (z wyjątkiem jądra komórkowego).
-W języku polskim słowa cytoplazma używa się jednak często w węższym znaczeniu, mając na myśli tylko substancję wypełniającą przestrzenie pomiędzy organellami<ref>{{Cytuj książkę|autor=praca zbiorowa pod redakcją Krzysztofa Spalika| tytuł=Biologia: podręcznik do liceum ogólnokształcącego: kształcenie w zakresie rozszerzony część 1, tom 1|data=2002|wydawca=Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne|miejsce=Warszawa| isbn=83-02-08191-4|strony=82}}</ref><ref>{{cytuj stronę|url=http://ebiolog.pl/a-42.html|tytuł=Grzyby - Informacje ogólne|nazwisko=Jastrzębska|imię=Aneta|opublikowany=http://ebiolog|data dostępu=2012-03-31}}</ref><ref>{{cytuj stronę|url=http://www.szkolnictwo.pl/szukaj,Cytokineza|tytuł=cytokineza|opublikowany=szkolnictwo.pl|data dostępu=2012-03-31}}</ref>. Może to wynikać z faktu, że w podręcznikach szkolnych cytoplazma podstawowa bywała dla uproszczenia oznaczana samym słowem "cytoplazma"<ref>{{cytuj stronę|url=http://pl.wikimedia.org/wiki/Plik:Sylwia_Ufnalska_-_Wikipedia,_b%C5%82ogos%C5%82awie%C5%84stwo_czy_przekle%C5%84stwo_dla_t%C5%82umacza_%28wideo%29.ogv|tytuł=Wikipedia, błogosławieństwo czy przekleństwo dla tłumacza |nazwisko=Ufnalska|imię=Sylwia|data dostępu=2012-03-31}}</ref>.
+W języku polskim słowa „cytoplazma” używa się jednak często w węższym znaczeniu, mając na myśli tylko substancję wypełniającą przestrzenie pomiędzy organellami<ref>{{Cytuj książkę|autor=praca zbiorowa pod redakcją Krzysztofa Spalika| tytuł=Biologia: podręcznik do liceum ogólnokształcącego: kształcenie w zakresie rozszerzony część 1, tom 1|data=2002|wydawca=Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne|miejsce=Warszawa| isbn=83-02-08191-4|strony=82}}</ref><ref>{{cytuj stronę|url=http://ebiolog.pl/a-42.html|tytuł=Grzyby - Informacje ogólne|nazwisko=Jastrzębska|imię=Aneta|opublikowany=ebiolog.pl|data dostępu=2012-03-31}}</ref>.
 Wyróżnia się też niekiedy{{r|Europa}}:
 * [[Ektoplazma (biologia komórki)|ektoplazmę]]
-* [[endoplazma|endoplazmę]]
+* '''endoplazmę'''
+[[Plik:Cytoplasmic streaming.webm|mały|Przepływ cytoplazmy (cykloza) w [[Komórka roślinna|komórkach]] naskórka łupiny [[Cebula zwyczajna|cebuli]].]]
 Cytoplazma podstawowa to substancja o pozornie jednolitej strukturze, mogąca przyjmować różną postać od cieczy do galaretki ([[żel]]u). Ważnym składnikiem cytoplazmy podstawowej jest jednak skomplikowana przestrzenna sieć białkowych włókienek ([[mikrofilament]]y) i mikrorureczek ([[Mikrotubula|mikrotubule]]), tworzących tzw. [[cytoszkielet]]. W cytoplazmie podstawowej znajdują się pozostałe plazmatyczne składniki [[komórka|komórki]] i zachodzi większość procesów [[metabolizm|metabolicznych]]. Cytoplazmę podstawową przenikają [[Błona biologiczna|układy błonowe]], a od zewnątrz ogranicza ją [[błona komórkowa]].
 Enzymem markerowym (''markerem'') cytoplazmy podstawowej jest [[dehydrogenaza glukozo-6-fosforanowa]] (G6PD).
-=== Skład cytoplazmy podstawowej ===
+== Skład cytoplazmy podstawowej ==
 Cytoplazma podstawowa jest substancją [[Układ koloidalny|koloidalną]], w jej skład wchodzą:
 * [[związki organiczne]]: [[białka]], tłuszcze ([[lipidy]]), cukry ([[węglowodany]]), [[Kwasy rybonukleinowe|RNA]], w mniejszych ilościach inne [[metabolit]]y, np. wolne [[aminokwasy]]
 * [[związki nieorganiczne]] następujących pierwiastków: [[wapń]], [[magnez]], [[potas]], [[cynk]], [[miedź]], [[mangan]], [[fosfor]], [[tlen]], [[chlor]], [[siarka]], [[Węgiel (pierwiastek)|węgiel]], [[azot]], [[bor]]
 * '''faza rozpraszająca''': [[woda]]
-W cytoplazmie podstawowej zawieszone są [[Organellum|organella]], np. [[mitochondrium|mitochondria]], [[plastyd]]y, [[lizosom]]y, [[peroksysom]]y, [[wakuola|wakuole]], [[cytoszkielet]], [[retikulum endoplazmatyczne]], [[aparat Golgiego]]
+W cytoplazmie podstawowej zawieszone są [[Organellum|organella]], np. [[mitochondrium|mitochondria]], [[plastyd]]y, [[lizosom]]y, [[peroksysom]]y, [[wakuola|wakuole]], [[cytoszkielet]], [[Siateczka śródplazmatyczna|retikulum endoplazmatyczne]], [[aparat Golgiego]]
-=== Cytoszkielet ===
+== Cytoszkielet ==
 {{osobny artykuł|cytoszkielet}}
 Zasadniczym elementem strukturalnym cytoplazmy podstawowej są białka mające postać globularną lub fibrylarną np. [[mikrofilament]]y i [[Mikrotubula|mikrotubule]].
-==== Mikrotubule ====
+=== Mikrotubule ===
 '''[[Mikrotubula|Mikrotubule]]''' – zbudowane z [[tubulina|tubuliny]] rurki.
 Biorąc pod uwagę lokalizację mikrotubul w komórce oraz pełnione przez nie funkcje, wyróżniamy:
@@ Linia 35: / Linia 36: @@
 == Retikulum endoplazmatyczne ==
 {{osobny artykuł|Retikulum endoplazmatyczne}}
-'''[[Retikulum endoplazmatyczne]]''' (= siateczka wewnątrzplazmatyczna) – struktura stanowiąca zasadniczą część systemu błon wewnątrzkomórkowych.
+'''[[Siateczka śródplazmatyczna|Retikulum endoplazmatyczne]]''' (= siateczka wewnątrzplazmatyczna) – struktura stanowiąca zasadniczą część systemu błon wewnątrzkomórkowych.
-Złożone jest z zespołów cystern, kanalików, banieczek, pęcherzyków. Układy te przenikają w różnych kierunkach cytoplazmę i łączą się z plazmalemmą i błoną jądrową.
+Złożone jest z zespołów cystern, kanalików, banieczek, pęcherzyków. Układy te przenikają w różnych kierunkach cytoplazmę i łączą się z plazmalemmą i [[Otoczka jądrowa|błoną jądrową]].
 Wśród błon retikulum można wyróżnić :
 * ''forma szorstka'' pokryta jest [[rybosom]]ami, uczestniczy w procesie [[translacja (genetyka)|syntezy białek]], najczęściej błonowych,
-* ''forma gładka'' natomiast bierze udział w syntezie [[lipidy|lipidów]] i w [[Sekrecja (fizjologia)|procesach wydzielniczych]]
+* ''forma gładka'' natomiast bierze udział w syntezie [[lipidy|lipidów]] i w [[Sekrecja kanalikowa|procesach wydzielniczych]]
 == Procesy zachodzące w cytoplazmie podstawowej ==
@@ Linia 62: / Linia 63: @@
 Plik:Cytozol_-_ruch_cyrkulacyjny.svg|Ruch cyrkulacyjny cytozolu wokół [[wakuola|wakuoli]]
 </gallery>
+{{wikisłownik|cytoplazma}}
-{{Przypisy|przypisy =
+== Przypisy ==
+{{Przypisy|
 <ref name="Popielarska">{{Cytuj książkę|nazwisko=Popielarska-Konieczna|imię=Marzena|tytuł=Słownik szkolny: biologia|data=2003|wydawca=Wydawnictwo Zielona Sowa|miejsce=Kraków|isbn=83-7389-096-3|strony=104}}</ref>
 <ref name="Europa">{{Cytuj książkę|nazwisko=|imię=|tytuł=Biologia: słownik encyklopedyczny|data=2001|wydawca=Wydawnictwo Europa|miejsce=Warszawa|isbn=83-87977-73-X|strony=51}}</ref>
@@ Linia 69: / Linia 71: @@
 }}
+{{Kontrola autorytatywna}}
-[[Kategoria:Anatomia komórki]]
+[[Kategoria:Anatomia komórki]]
-{{Link GA|es}}