Endorfiny: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana]

Usunięta treść Dodana treść

Jednokolumnowy

Aktualna wersja na dzień 20:36, 29 sty 2024

Endorfiny (skrótowiec od „endogenne morfiny”)^[1] – grupa hormonów peptydowych, wywołują dobre samopoczucie i zadowolenie z siebie oraz generalnie wywołują wszelkie inne stany euforyczne (tzw. hormony szczęścia). Tłumią odczuwanie drętwienia i bólu. Są endogennymi opioidami.

Obecnie potwierdza się istnienie co najmniej 20 typów endorfin, lecz za najważniejsze uznaje się alfa, beta i gamma-endorfiny. Badania wykazały, że wspomniane rodzaje hormonów szczęścia mają działanie zbliżone do opioidów, takich jak morfina. Główna różnica pomiędzy nimi wynika z tego, że endorfiny w przeciwieństwie do morfiny są produkowane wewnątrz organizmu^[2].

Są silnymi agonistami receptorów opioidowych μ, których pobudzanie wywołuje stany euforyczne. Na te same receptory działają opioidy egzogenne, co wywołuje zniesienie bólu, uczucie przyjemności i dobrego nastroju. Wywołuje to też silne uzależnienie psychiczne i fizyczne.

Strukturę chemiczną substancji nazwanej później endorfiną (czyli wewnętrzną morfiną) podali John Hughes i Hans Kosterlitz. Wytwarzana przez mózg, działa podobnie jak morfina, zmniejsza ból i wprawia w błogostan^{[potrzebny przypis]}.

Wkrótce odkryto kilkanaście różnych endorfin produkowanych w mózgu i rdzeniu kręgowym, wpływających na odczuwanie bólu, stan uczuć i świadomości. Nazwano je molekułami emocji. Najwięcej receptorów emocji znaleziono w mózgu, w obszarach uważanych za siedzibę uczuć i ośrodki odczuwania przyjemności. W latach 60. w eksperymentach na szczurach pokazano, że elektryczna stymulacja tych miejsc budzi w zwierzętach doznania tak intensywnej ekstazy, że wolą paść z wyczerpania niż przerwać doświadczenia^[3].

Niektóre bodźce, powodujące wydzielanie endorfin, to:

śmiech, a nawet myślenie o śmiechu^[4]
wysiłek fizyczny (chociaż niektórzy naukowcy twierdzą, iż to udział w rywalizacji sportowej ma na to znaczący wpływ); przypuszcza się, że przedłużony intensywny wysiłek powoduje wzmożone wydzielanie endorfin, objawiające się euforią biegacza
niedotlenienie - istnieje hipoteza działania euforyzującego alkoholu na organizm poprzez zwiększone powinowactwo tej substancji do tlenu (patrz również: euforia biegacza)
niektóre (głównie pikantne) przyprawy, np. papryka chili (u szczurów)^[5]
w niektórych przypadkach akupunktura^[5]^[6]
opalanie^[7]
czekolada^[8]
niektóre substancje psychoaktywne
orgazm^[9]

Przypisy

↑ Bogdan Sadowski: Podstawy fizjologii człowieka pod redakcją Stanisława Konturka, wyd.1, Kraków 2009
↑ n, Endorfiny, inaczej hormony szczęścia - jak je pobudzić i jaki mają związek ze sportem? [online], FitXpress, 6 grudnia 2018 [dostęp 2018-12-18] .
↑ "Wprost", nr 861, 30 maja 1999
↑ Judy Skatssoon: Thoughts of laughter may boost feel-good hormones. [dostęp 2009-05-19].
↑ ^a ^b Lorrie Klosterman: Endorphins. The Gift You Give Yourself. [dostęp 2015-01-31]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-02-01)].
↑ Acupuncture works on endorphins. [dostęp 2009-05-19].
↑ Opalanie może uzależniać. 2014-06-23. [dostęp 2014-06-23].
↑ JC. Melchior, D. Rigaud, N. Colas-Linhart, A. Petiet i inni. Immunoreactive beta-endorphin increases after an aspartame chocolate drink in healthy human subjects. „Physiol Behav”. 50 (5), s. 941-944, 1991. DOI: 10.1016/0031-9384(91)90418-N. PMID: 1805284.
↑ 'Sexercise' yourself into shape. [dostęp 2006-02-11].

Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.

[1] Bogdan Sadowski: Podstawy fizjologii człowieka pod redakcją Stanisława Konturka, wyd.1, Kraków 2009

[2] , Endorfiny, inaczej hormony szczęścia - jak je pobudzić i jaki mają związek ze sportem? [online], FitXpress, 6 grudnia 2018 [dostęp 2018-12-18] .

[3] "Wprost", nr 861, 30 maja 1999

[4] Judy Skatssoon: Thoughts of laughter may boost feel-good hormones. [dostęp 2009-05-19].

[chr-5] Lorrie Klosterman: Endorphins. The Gift You Give Yourself. [dostęp 2015-01-31]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-02-01)].

[6] Acupuncture works on endorphins. [dostęp 2009-05-19].

[wp.pl-7] Opalanie może uzależniać. 2014-06-23. [dostęp 2014-06-23].

[8] JC. Melchior, D. Rigaud, N. Colas-Linhart, A. Petiet i inni. Immunoreactive beta-endorphin increases after an aspartame chocolate drink in healthy human subjects. „Physiol Behav”. 50 (5), s. 941-944, 1991. DOI: 10.1016/0031-9384(91)90418-N. PMID: 1805284.

[9] 'Sexercise' yourself into shape. [dostęp 2006-02-11].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

@@ Linia 1: / Linia 1: @@
+{{ambox
-'''Endorfiny''' – grupa [[hormony peptydowe|hormonów peptydowych]], wywołują doskonałe samopoczucie i zadowolenie z siebie oraz generalnie wywołują wszelkie inne stany [[euforia|euforyczne]] (tzw. hormony szczęścia). Tłumią odczuwanie drętwienia i [[ból]]u. Są endogennymi [[opioidy|opioidami]].
+| typ     = poważny
+| tekst   = Część informacji w artykule pochodzi ze źródeł niezgodnych z wymogami [[Wikipedia:Wiarygodne źródła (artykuły o tematyce medycznej)|uźródłowienia informacji z obszaru nauk medycznych]] i wymaga weryfikacji.
+}}
+'''Endorfiny''' (skrótowiec od „endogenne morfiny”)<ref>Bogdan Sadowski: Podstawy fizjologii człowieka pod redakcją Stanisława Konturka, wyd.1, Kraków 2009</ref> – grupa [[hormony peptydowe|hormonów peptydowych]], wywołują dobre samopoczucie i zadowolenie z siebie oraz generalnie wywołują wszelkie inne stany [[euforia|euforyczne]] (tzw. hormony szczęścia). Tłumią odczuwanie drętwienia i [[ból]]u. Są endogennymi [[opioidy|opioidami]].
+Obecnie potwierdza się istnienie co najmniej 20 typów endorfin, lecz za najważniejsze uznaje się alfa, beta i gamma-endorfiny. Badania wykazały, że wspomniane rodzaje hormonów szczęścia mają działanie zbliżone do opioidów, takich jak [[morfina]]. Główna różnica pomiędzy nimi wynika z tego, że endorfiny w przeciwieństwie do morfiny są produkowane wewnątrz organizmu<ref>{{Cytuj |autor = blackballoon |tytuł = Endorfiny, inaczej hormony szczęścia - jak je pobudzić i jaki mają związek ze sportem? |data = 2018-12-06 |data dostępu = 2018-12-18 |opublikowany = FitXpress |url = https://www.fitxpress.pl/endorfiny-hormon-szczescia/ }}</ref>.
 Są silnymi [[agonista]]mi [[Receptory opioidowe|receptorów opioidowych μ]], których pobudzanie wywołuje stany euforyczne. Na te same receptory działają opioidy egzogenne, co wywołuje zniesienie bólu, uczucie przyjemności i dobrego nastroju. Wywołuje to też silne uzależnienie psychiczne i fizyczne.
-John Hughes i [[Hans Kosterlitz]] podali chemiczny skład tajemniczej substancji nazwanej później endorfiną (czyli wewnętrzną [[morfina|morfiną]]). Wytwarzana przez [[Kresomózgowie|mózg]], działa podobnie jak morfina, zmniejsza ból i wprawia w błogostan.
+Strukturę chemiczną substancji nazwanej później endorfiną (czyli wewnętrzną [[morfina|morfiną]]) podali [[John Hughes (neurobiolog)|John Hughes]] i [[Hans Kosterlitz]]. Wytwarzana przez [[Kresomózgowie|mózg]], działa podobnie jak morfina, zmniejsza ból i wprawia w błogostan{{fakt|data=2018-12}}.
-Wkrótce odkryto kilkanaście różnych endorfin produkowanych w mózgu i [[rdzeń kręgowy|rdzeniu kręgowym]], wpływających na odczuwanie bólu, stan uczuć i świadomości. Nazwano je [[Cząsteczka|molekułami]] emocji. Najwięcej receptorów emocji znaleziono w mózgu, w obszarach uważanych za siedzibę uczuć i ośrodki odczuwania przyjemności. W latach 60. w eksperymentach na [[szczur]]ach pokazano, że elektryczna stymulacja tych miejsc budzi w zwierzętach doznania tak intensywnej ekstazy, że wolą paść z wyczerpania niż przerwać doświadczenia<ref>[[tygodnik]] "[[Wprost]]", Nr 861, 30 maja 1999</ref>.
+Wkrótce odkryto kilkanaście różnych endorfin produkowanych w mózgu i [[rdzeń kręgowy|rdzeniu kręgowym]], wpływających na odczuwanie bólu, stan uczuć i świadomości. Nazwano je [[Cząsteczka|molekułami]] emocji. Najwięcej receptorów emocji znaleziono w mózgu, w obszarach uważanych za siedzibę uczuć i ośrodki odczuwania przyjemności. W latach 60. w eksperymentach na [[szczur]]ach pokazano, że elektryczna stymulacja tych miejsc budzi w zwierzętach doznania tak intensywnej ekstazy, że wolą paść z wyczerpania niż przerwać doświadczenia<ref>"[[Wprost]]", nr 861, 30 maja 1999</ref>.
 Niektóre bodźce, powodujące wydzielanie endorfin, to:
-* śmiech, a nawet myślenie o śmiechu<ref>{{cytuj stronę|url = http://www.abc.net.au/news/stories/2006/04/05/1608949.htm|tytuł = Thoughts of laughter may boost feel-good hormones|autor = Judy Skatssoon|data dostępu = 19.05.2009}}</ref>
+* śmiech, a nawet myślenie o śmiechu<ref>{{cytuj stronę|url = http://www.abc.net.au/news/stories/2006/04/05/1608949.htm|tytuł = Thoughts of laughter may boost feel-good hormones|autor = Judy Skatssoon|data dostępu = 2009-05-19}}</ref>
 * wysiłek fizyczny (chociaż niektórzy naukowcy twierdzą, iż to udział w rywalizacji sportowej ma na to znaczący wpływ); przypuszcza się, że przedłużony intensywny wysiłek powoduje wzmożone wydzielanie endorfin, objawiające się [[euforia biegacza|euforią biegacza]]
-* [[hipoksja|niedotlenienie]] - na tej drodze istnieje hipoteza działania euforyzującego [[alkohol etylowy|alkoholu]] na organizm poprzez zwiększone [[powinowactwo chemiczne|powinowactwo]] tej substancji do tlenu (patrz również: [[euforia biegacza]])
+* [[hipoksja|niedotlenienie]] - istnieje hipoteza działania euforyzującego [[Etanol|alkoholu]] na organizm poprzez zwiększone [[powinowactwo chemiczne|powinowactwo]] tej substancji do tlenu (patrz również: [[euforia biegacza]])
-* niektóre (głównie pikantne) [[przyprawa|przyprawy]], np. [[papryka chili]] (u szczurów)<ref name="chr">{{cytuj stronę|url = http://www.chronogram.com/issue/2005/11/wholeliving/index.php|tytuł = Endorphins. The Gift You Give Yourself|autor = Lorrie Klosterman|data dostępu = 19.05.2009}}</ref>
+* niektóre (głównie pikantne) [[przyprawa|przyprawy]], np. [[papryka chili]] (u szczurów)<ref name="chr">{{cytuj stronę|url = http://www.addictionsurvivors.org/vbulletin/showthread.php?t=25959|tytuł = Endorphins. The Gift You Give Yourself|autor = Lorrie Klosterman|data dostępu = 2015-01-31|archiwum = https://web.archive.org/web/20150201021433/http://www.addictionsurvivors.org/vbulletin/showthread.php?t=25959|zarchiwizowano = 2015-02-01}}</ref>
-* w niektórych przypadkach [[akupunktura]]<ref name="chr"/><ref>{{cytuj stronę|url=http://www.abc.net.au/science/news/stories/s27924.htm |tytuł = Acupuncture works on endorphins|data dostępu = 19.05.2009}}</ref>
+* w niektórych przypadkach [[akupunktura]]<ref name="chr"/><ref>{{cytuj stronę|url=http://www.abc.net.au/science/news/stories/s27924.htm |tytuł = Acupuncture works on endorphins|data dostępu = 2009-05-19}}</ref>
+* opalanie<ref name="wp.pl">{{Cytuj stronę | url = http://pogoda.wp.pl/kat,1034985,title,Opalanie-moze-uzalezniac,wid,16705925,wiadomosc.html?ticaid=112f6f| tytuł = Opalanie może uzależniać| data dostępu = 2014-06-23| data = 2014-06-23}}</ref>
-* [[czekolada]]<ref>{{cytuj stronę|url = http://www.sciencedirect.com/science?_ob=ArticleURL&_udi=B6T0P-47XN2B6-5J&_user=10&_rdoc=1&_fmt=&_orig=search&_sort=d&view=c&_acct=C000050221&_version=1&_urlVersion=0&_userid=10&md5=be14999c35c68051732f725b3c7a69cf|
-tytuł = Immunoreactive beta-endorphin increases after an aspartame chocolate drink in healthy human subjects|opublikowany = Physiology & Behavior|data = 11.1991|data dostępu = 19.05.2009}}</ref>
+* [[czekolada]]<ref>{{Cytuj pismo | nazwisko = Melchior | imię = JC. | nazwisko2 = Rigaud | imię2 = D. | nazwisko3 = Colas-Linhart | imię3 = N. | nazwisko4 = Petiet | imię4 = A. | nazwisko5 = Girard | imię5 = A. | tytuł = Immunoreactive beta-endorphin increases after an aspartame chocolate drink in healthy human subjects | czasopismo = Physiol Behav | wolumin = 50 | numer = 5 | strony = 941-944 | rok = 1991 | doi = 10.1016/0031-9384(91)90418-N | pmid = 1805284 }}</ref>
 * niektóre [[substancja psychoaktywna|substancje psychoaktywne]]
-* [[orgazm]]<ref>{{cytuj stronę|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/4703166.stm |tytuł = 'Sexercise' yourself into shape |data dostępu = 11.02.2006}}</ref>
+* [[orgazm]]<ref>{{cytuj stronę|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/4703166.stm |tytuł = 'Sexercise' yourself into shape |data dostępu = 2006-02-11}}</ref>
+== Przypisy ==
 {{Przypisy}}
-== Linki zewnętrzne ==
 {{wikisłownik|endorfina}}
-* {{cytuj stronę|url = http://neuroskoki.info/endorfiny/|tytuł = Endorfiny|data dostępu = 19.05.2009}}
 {{Zastrzeżenia|Medycyna}}
@@ Linia 28: / Linia 33: @@
 {{Hormony osi podwzgórze-przysadka-tkanka docelowa}}
 {{Opioidy}}
+{{Kontrola autorytatywna}}
 [[Kategoria:Geny na chromosomie 2]]

Opiaty i pochodne	acetylodihydrokodeina benzylomorfina dihydrokodeina dihydromorfina etylomorfina heroina hydrokodon hydromorfon kodeina laudanum metopon monoacetylomorfina morfina nalbufina nalmefen nalorfina nalokson naltrekson nikokodyna nikomorfina omnopon opium oripawina oksykodon oksymorfon tebakon tebaina
Morfiniany	butorfanol dekstrorfan fenomorfan leworfanol lewometorfan racemetorfan
Benzomorfany	cyklazocyna dezocyna fenazocyna metazocyna pentazocyna
4-Fenylopiperydyny	prodyna alfameprodyna betameprodyna alliloprodyna anilerydyna fenoperydyna hydroksypetydyna ketobemidon loperamid MPPP petydyna piminodyna properydyna trimeperydyna
Opioidy z otwartym łańcuchem	alfacetylometadol dekstropropoksyfen diampromid dimenoksadol dipipanon fenadokson fenampromid lefetamina metadon propoksyfen
Anilidopiperydyny	3-metylofentanyl alfentanyl butyrofentanyl fentanyl karfentanyl lofentanyl remifentanyl sufentanyl tiofentanyl
Pochodne oripawiny	7-PET acetorfina buprenorfina dihydroetorfina etorfina
Inne	bezytramid etoheptazyna etonitazen meptazynol meteptazyna narkotyna proheptazyna tramadol