Batalion „Zośka”

Odznaka Batalionu Zośka

Patrol z II plutonu „Alek” 2 kompanii „Rudy” Batalionu „Zośka” 5 sierpnia 1944 w wyzwolonym obozie koncentracyjnym na Gęsiówce. Od lewej stoją: Wojciech Omyła „Wojtek”, Juliusz Bogdan Deczkowski „Laudański” i Tadeusz Milewski „Ćwik”

Batalion „Zośka” – batalion Armii Krajowej (AK) biorący udział w powstaniu warszawskim, składający się przede wszystkim z członków „Szarych Szeregów”, konspiracyjnego Związku Harcerstwa Polskiego; dowódcą batalionu był Ryszard Białous „Jerzy”.

Sformowanie batalionu

Batalion, utworzony pod koniec sierpnia 1943, przyjął nazwę „Zośka” dla upamiętnienia postaci dowódcy warszawskich Grup Szturmowych Tadeusza Zawadzkiego „Zośki” (poległego w akcji na posterunek graniczny w Sieczychach).

Przez pewien czas w składzie osobowym batalionu „Zośka” podawano jako jego 3 kompanię, wydzieloną już od 1 sierpnia 1943, jednostkę specjalną „Agat” („Pegaz” – Parasol) ze względu na jej podległość po linii harcerskiej Głównej Kwaterze Szarych Szeregów. Tuż przed powstaniem uzupełniono batalion do pełnego stanu 3 kompanii (ok. 366 osób).

Batalion w olbrzymiej większości składał się z podchorążych. Żołnierze batalionu „Zośka” brali udział w akcjach dywersyjno-sabotażowych, m.in. mających na celu niszczenie kolejowego transportu Wehrmachtu zaopatrującego front wschodni.

Powstanie warszawskie

W powstaniu warszawskim batalion „Zośka” walczył w Zgrupowaniu AK „Radosław” na Woli i Starym Mieście, skąd kompania „Rudy”, dowodzona przez Andrzeja Romockiego „Morro”, jako jedyna spośród załogi staromiejskiej przebiła się do Śródmieścia przez placówki niemieckie w Ogrodzie Saskim. W czasie walk na Górnym Czerniakowie i Mokotowie batalion „Zośka” został połączony z równie zdziesiątkowanym batalionem „Parasol”.

Kompania „Rudy” została uznana przez dowództwo AK za najlepszą spośród 40 tysięcznej załogi żołnierzy walczących w powstaniu warszawskim, m.in. w brawurowym ataku zdobywając warszawski obóz koncentracyjny. Za walki w powstaniu warszawskim Naczelny Wódz odznaczył batalion „Zośka” Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari (V kl.).

Skład batalionu „Zośka”

Jeden z dwóch czołgów Panther zdobytych na Niemcach przyjętych na stan plutonu pancernego „Wacek“

Kwatera Harcerskiego batalionu Armii Krajowej „Zośka” (A–20) na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach

Nazwiska poległych wyryte na murze w kwaterze batalionu „Zośka” Cmentarzu Wojskowym na Powązkach

• 1 kompania „Maciek”
  • I pluton „Włodek”
  • II pluton
  • III pluton
  • IV pluton
• 2 kompania „Rudy”
  • I pluton „Sad”
  • II pluton „Alek”
  • III pluton „Felek”
• 3 kompania „Giewont”
  • I pluton
  • II pluton
  • pluton „Ochota”
• samodzielny pluton pancerny „Wacek”
• pluton Kedywu OW „Kolegium A”

Po 1945

W latach 1944–1956 członków batalionu „Zośka” dotknęły prześladowania systemu komunistycznego. Początkowo uwięzionych zostało kilku z nich z powodu ich indywidualnej działalności w latach powojennych. W drugiej fali aresztowań w specjalnie zorganizowanej akcji zatrzymano trzydziestodwuosobową grupę byłych zośkowców i oskarżono ich o działalność konspiracyjną zmierzającą do obalenia ustroju komunistycznego w Polsce.

Utworzoną w 1943 po akcji pod Arsenałem kwaterą na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach, znaną obecnie jako Kwatera Harcerskiego batalionu Armii Krajowej „Zośka” (A–20), w której pochowano wielu żołnierzy służących w tym oddziale, opiekuje się utworzony w 1988 z inicjatywy Władysława Findeisena Społeczny Komitet Opieki nad Grobami Poległych Żołnierzy Batalionu „Zośka”.

Tradycje batalionu „Zośka” kontynuuje Jednostka Wojskowa Komandosów z Lublińca.

Bibliografia

• Agnieszka Pietrzak: Żołnierze Batalionu Armii Krajowej „Zośka” represjonowani w latach 1944-1956. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2008. ISBN 978-83-60464-92-2. Brak numerów stron w książce
• Aleksander Kamiński: Zośka i Parasol. Opowieść o niektórych ludziach i niektórych akcjach dwóch batalionów harcerskich. Warszawa: Iskry, 2009. ISBN 978-83-244-0091-1. Brak numerów stron w książce
• Barbara Wachowicz: To „Zośki” wiara! Gawęda o Harcerskim Batalionie AK „Zośka”. Cz. 1 i 2. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Rytm, 2008, seria: Wierna rzeka harcerstwa. ISBN 978-83-7399-270-2. Brak numerów stron w książce

Linki zewnętrzne

• Strona Społecznego Komitetu Opieki nad Grobami Poległych Żołnierzy Batalionu „Zośka” wraz z historią Harcerskiego Batalionu AK „Zośka”