Kamba

Kamba

Akamba

Populacja	4 644 500
Miejsce zamieszkania	Kenia (Kitui, Machakos, Makueni) Tanzania Uganda
Język	kikamba
Religia	chrześcijaństwo, religia rodzima, islam
Grupa	ludy bantu

Kamba (Akamba, Kikamba, Kekamba, Masaku, Ukamba, Kitui, Mumoni) – grupa etniczna żyjąca w Afryce Wschodniej, głównie w Kenii (3 893 157), na obszarze tzw. Ukambani – „ziemi Kamba” (dziś w większości w obrębie Hrabstw Kitui, Machakos i Makueni). Mniejsze grupy ludności z tej grupy etnicznej mieszkają także w Ugandzie i Tanzanii. Akamba należą do ludów Bantu, są najbliżej spokrewnieni z Kikuju, Embu i Meru. Mówią językiem kikamba, ale także suahili.

Historia

Pochodzenie i czasy przedkolonialne

Podobizna przedstawiciela Akamba w amerykańskim podręczniku The New Student's Reference Work z 1914 roku.

Akamba, podobnie jak inne ludy Bantu, przybyli na tereny dzisiejszej Kenii z głębi kontynentu. Tradycyjne przekazy plemienne wskazują na okolice góry Kilimandżaro jako na wcześniejsze tereny zamieszkiwania plemienia. Dopiero po osiedleniu się na wzgórzach Mbooni w XVI wieku skonsolidowali się jako odrębna grupa etniczna, nie mieli jednak wspólnej hierarchii ani jednego wodza, żyli w klanach podzielonych na patrylineaże. W XVII wieku z powodu suszy grupa Akamba w poszkiwaniu pastwisk przemieściła się dalej na wschód w kierunku wybrzeża i osiedliła się w regionach Mariakani, Kisauni czy Kinango. Na początku XIX wieku Akamba zajęli także tereny w okolicy dzisiejszego Kitui.

Do XIX wieku Akamba zajmowali się także handlem długodystansowym, pośredniczyli w wymianach handlowych między ludnością interioru a wybrzeżem zamieszkiwanym przez lud Suahili i Arabami. W XIX wieku Suahili i Arabowie sami zaczęli organizować większe karawany w głąb kontynentu i Akamba musieli się zadowolić zaopatrywaniem samych karawan.

Czasy kolonialne

Pierwsze lata ekspansji brytyjskiej

Pierwsze kontakty z Europejczykami na większą skalę rozpoczęły się, podczas rozbudowy linii kolejowej między Ugandą a wybrzeżem Oceanu Indyjskiego (ang. Uganda Railway). Początkowo Akamba chętnie współpracowali z Brytyjczykami, na terytorium Akamba powstał w 1889 roku pierwszy na obszarze dzisiejszej Kenii brytyjski fort, Machakos, dziś jego ruiny można zobaczyć obok miasta Machakos. Wraz z koleją pojawiły się pierwsze przypadki księgosuszu wśród bydła oraz w latach 1898–1899 ospa prawdziwa wśród ludzi, które w połączeniu z dotkliwą suszą doprowadziły do głodu w latach 1897–1901. Śmiertelność w okresie głodu na terenie Ukambani wynosiła nawet 50 procent.

Początek XX w.

Tradycyjne chaty Akamba, 1973.

W wyniku głodu i chorób zmniejszyła się liczebność Akamba, doszło do osłabienia więzi społecznych plemienia i masowych migracji do miast. Osłabienie pozycji Akamba ułatwiło Brytyjczykom przejęcie 3/4 ziemi na obszarze Ukambani w latach 1900-1914 oraz przeniesienie ludności Akamba do rezerwatów (ang. Native Reserves). Wprowadzono obowiązek kwarantanny dla bydła afrykańskiego aby nie dopuścić do jego kontaktu z bydłem europejskim oraz do przenoszenia chorób między stadami, co znacznie ograniczyło możliwość dotychczas swobodnego przemieszczania się pasterzy Akamba w poszukiwaniu dogodnych pastwisk. Rolnicy Akamba nie mogli też uprawiać żywności przeznaczonej na eksport, co doprowadziło do dalszego pogarszania się ich sytuacji materialnej.

W czasie I wojny światowej wielu mężczyzn z plemienia Akamba zostało wcielonych pod przymusem do Korpusu Transportowego, jednostki pomocniczej armii. Ostatecznie z powodu braku ludzi do walki część tragarzy Akamba została przeniesiona do Królewskich Strzelców Afrykańskich (ang. King's African Rifles, KAR). Zaoszczędzony żołd pozwolił weteranom I wojny światowej wieść relatywnie dostatnie życie, co przyczyniło się do wzrostu popularności kariery wojskowej wśród Akamba.

Okres międzywojenny

Po wojnie brytyjski ruch osadniczy w Ukambani osłabł, ludność z przeludnionych rezerwatów zaczęła osiedlać się także na równinach, jednak brak wody, niska jakość ziemi i występowanie much tse-tse doprowadziły do głodu w latach 1924–1925 i ponownego wzrostu osadnictwa na wzgórzach. Ograniczenie możliwości hodowli bydła zmusiło Kamba do bardziej intensywnej uprawy ziemi w obrębie rezerwatów, co doprowadziło do erozji gleby i spadku wydajności upraw oraz do zmiany systemu własności ziemi, otwarte grunty wspólne zostały zastąpione grodzeniem i osobistą własnością ziemi, do tej pory stosowanymi przez Brytyjczyków. W tym okresie Akamba coraz częściej podejmowali pracę najemną, często z braku ziemi, którą mogliby uprawiać dla siebie.

W latach 30. Akamba stali się obiektem ataków społeczności białych rolników z powodu postępującej erozji gleby, którą miała powodować głównie nieumiejętna gospodarka rolna na terenach kontrolowanych przez Afrykanów. W odpowiedzi na te zarzuty i w obronie interesów rolników europejskich urzędnicy brytyjscy rozpoczęli ograniczanie liczebności stad bydła należących do Akamba oraz zamykanie i obsiewanie znacznych obszarów ziemi w celu jej regeneracji, pojawiły się także kordony sanitarne wokół osiedli Akamba. W tym okresie Akamba zaczęli się organizować politycznie, powstało Stowarzyszenie Członków Kraju Kamba (ang. Ukamba Members Associattion, UMA). W proteście przeciwko konfiskatom bydła odbył się marsz grupy kilku tysięcy Akamba (według różnych źródeł od 2 do 5 tys.) do Nairobi, w proteście brały udział także kobiety i dzieci, gubernator początkowo odmówił spotkania z Afrykańczykami, więc Akamba założyli obóz, w którym koczowali przez 3 tygodnie. Ostatecznie nie zostali wysłuchani. Na wniosek protestujących gubernator zwrócił bydło Afrykanom oraz zakończył konfiskaty. Organizatorami protestu byli Muindi Mbingu (Samuel Muindi), Elijah Kavulu, Isaac Mwalonzi i Simon Kioko. Protest Akamba wspierał przebywający wtedy w Wielkiej Brytanii Jomo Kenyatta, jeden z działaczy politycznych plemienia Kikuju.

II wojna światowa

Po wybuchu II wojny światowej Stowarzyszenie Akamba wraz z organizacjami Kikuju i Teita zadeklarowało lojalność wobec rządu kolonii brytyjskiej. Wielu Akamba służyło już w armii brytyjskiej, Akamba stanowili trzon najważniejszej formacji wojskowej Królewskich Strzelców Afrykańskich lub zaciągnęło się, walczyli między innymi w Indiach. Akamba byli uważani przez Brytyjczyków za plemię wojownicze z natury i idealny materiał na żołnierzy, Akamba nie walczyli z tym stereotypem a zaciągnięcie się do armii traktowali jako środek do osiągnięcia lepszego statusu ekonomicznego. Po zakończeniu wojny wielu weteranów, którzy wrócili do Ukambani zaczęło inwestować w nowoczesne gospodarstwa rolne. Jednak ich płace były nadal znacząco niższe niż.

Powstanie Mau Mau i lata 50.

Podczas powstania Mau Mau kilkuset młodych Akamba założyło własne bojówki, które atakowały kolaborujących wodzów. Niektórzy Akamba przyłączali się do oddziałów Kikuju, ale dzięki staraniom Brytyjczyków o podniesienie warunków życia w rezerwatach Akamba oficjalnie nie przyłączyli się do rebelii. Najważniejszym z działaczy Akamba aresztowanym za poparcie dla powstania był Paul Ngei, weteran II wojny światowej, instruktor Korpusu Edukacyjnego Armii Wschodnioafrykańskiej (ang. East Africa Army Education Corps) i członek Kenijskiego Związku Afrykańskiego (ang. Kenya African Union, KAU). Politycy Akamba nie wykazywali takiego zaangażowania w kwestie narodowe i dążenia nacjonalistyczne jak przywódcy lepiej wykształconych Kikuju.

W latach 50. poprawiła się sytuacja materialna Akamba służących w armii, pojawiła się także nowa klasa bogatych rolników. Ponieważ stali się oni mniej zależni ekonomicznie od żołdu oraz byli coraz lepiej wykształceni, Brytyjczycy zaczęli wątpić w absolutną lojalność Akamba w szeregach KAR, pojawiły się zalecenia rekrutowania Akamba z biedniejszych rejonów, bardziej oddalonych od stolicy Ukambani, Machakos..

Niepodległa Kenia

Status Akamba jako plemienia wojowników stanowiących trzon armii dawał im silną pozycję i pozwalał wpływać na niekorzystną dla Afrykanów politykę brytyjską, a pojedynczym Akamba pozwalał osiągnąć status społeczny, którego nie mogli osiągnąć w inny sposób. Akamba próbowali zachować status najważniejszej grupy etnicznej także w armii niepodległej Kenii, polityka rządu Jomo Kenyetty doprowadziła jednak do stopniowego zmniejszenia udziału Akamba w armii, który dziś odzwierciedla ich liczbę w całej populacji Kenii.

Gospodarka

Rolnictwo

Pierwotnie Akamba zajmowali się głównie myślistwem, po przybyciu na tereny dzisiejszej Kenii zaczęli prowadzić osiadły tryb życia, uprawiać ziemię i wypasać bydło. Przedkolonialny system uprawy ziemi połączonej z hodowlą bydła zarządzany na poziomie klanów umożliwiał Akamba dostosowywanie produkcji do bieżących warunków i minimalizował negatywne skutki suszy, która często dotyka region Ukambani. Wysiedlenia, osadnictwo europejskie, grodzenie ziemi zmusiły Akamba do podjęcia pracy najemnej oraz bardziej intensywnej uprawy ziemi w obrębie rezerwatów. Po II wojnie światowej mimo początkowej niechęci zaczęli stosować maszyny rolnicze oraz z powodzeniem stosują tarasowy system uprawy ziemi. Zajmują się nadal pszczelarstwem, w czasach kolonialnych było ono uznawane za specjalność Akamba.

Rękodzieło

Taboret wykonany przez Akamba.

Wykonanie tradycyjnego kosza vy....

Akamba zajmują się także rękodziełem. Wykonywane przez nich przedmioty są znane w kraju i poza jego granicami. Są to przede wszystkim: rzeźby drewniane w tym figurki zwierząt oraz bardziej tradycyjne łyżki i chochle, a także stołki, kosze plecione z sizalu (zwane vyondo), garnki, zdobione tykwy, łuki i strzały czy metalowe łańcuszki. Niektóre źródła podają, że sztuki rzeźbienia w drewnie pierwsi nauczyli się mężczyźni Akamba służący w armii w czasie I wojny światowej od ludu Makonde mieszkającego nad jeziorem Tanganika. Jednak tradycja wykonywania stołków o trzech nogach opisana została szczegółowo już w 1910 roku.

Kultura, zwyczaje, religia

Religia

Większość Akamba to chrześcijanie (59%), 39% to wyznawcy religii rodzimej a 1% to muzułmanie.

Rodzima religia Akamba jest monoteistyczna, jedyny bóg nazywany jest Ngai lub Mulungu, jest niewidzialny i mieszka w niebie. W religii tej ważną rolę odgrywa magia, wśród Akamba znaleźć można czarowników.

Rodzina

Rodzina pozostaje fundamentem społeczności Akamba. Do rodziny zalicza się szeroki krąg krewnych, dzieci własne oraz dzieci rodzeństwa są traktowane tak samo, zwracają się do rodziców i ich rodzeństwa tak samo (mwaitu – mama, tata – tata). Rodziny są wielopokoleniowe, a dziadkowie zajmują się lżejszymi pracami, np. wyplataniem sznurów lub oczyszczaniem tykw. Tradycyjnie głową rodziny jest mężczyzna, w rodzinach mieszkających na wsi to on zajmuje się wypasem bydła, handlem czy polowaniem, natomiast rolą kobiety jest uprawianie ziemi w pobliżu domu na potrzeby rodziny oraz wychowanie dzieci.

Akamba otrzymują imiona związane z okolicznościami swoich narodzin lub po członkach rodziny zmarłych lub żyjących, w zależności od tego jakie są relacje krewnych z rodzicami dziecka.

Muzyka, pieśni i taniec

Ważnym elementem kultury Akamba są pieśni i taniec. Akamba mają pieśń czy piosenkę na każdą okazję, każdy typ pieśni ma swoją nazwę. Tańce towarzyszą życiu codziennemu Akamba i specjalnym uroczystościom. Taniec jest widowiskowy oraz wymagający fizycznie. Muzyka i pieśni Akamba są oparte o skalę pentatoniczną. W tańcu i śpiewie biorą udział zarówno mężczyźni, jak i kobiety.

Obrzezanie kobiet

Obrzezanie dziewcząt należy do tradycyjnych praktyk Akamba, jednak ilość kobiet poddanych okaleczeniu spada. W roku 1998 ilość obrzezanych kobiet z plemienia Akamba szacowano na 33%, w roku 2003 ich liczba wynosiła 26,5% a w latach 2008–2009 – 22,9%. Według danych ze spisu powszechnego z lat 2008–2009 w grupie wiekowej 15–19 lat obrzezanych zostało zaledwie 10% dziewcząt Akamba. Średni wiek dziewczynki poddawanej obrzezaniu to 16 lat. Motywacją do praktykowania obrzezania kobiet przez Akamba jest między innymi przekonanie, że dzięki zabiegowi kobieta będzie miała łatwiejszy poród.