Lista zwierząt Śródziemia

Jest to artykuł o charakterze zbiorczym, przedstawiający zwierzęta występujące w stworzonej przez J.R.R. Tolkiena mitologii Śródziemia.

W quenyi ogólna nazwa obejmująca wszystkie zwierzęta jako różnych od roślin (olvarów) brzmiała kelvar (qya. szybcy). Wiele z nich było inteligentne i mogło mówić. Część była przy tym majarami w zwierzęcym ciele.

Orły

Wielkie orły były zwierzętami rozumnymi, władającymi językami elfów i ludzi i największymi ptakami Śródziemia. Ich wódz, Thorondor, miał skrzydła o rozpiętości 180 stóp. Robert Foster podaje, że orły zostały stworzone do roli władców zwierząt. Były sługami Manwëgo i stanowiły widomy symbol potęgi Valarów.

W Pierwszej Erze orły pod wodzą Thorondora zagnieździły się w Crissaegrimie, wśród gór Echoriath. Chroniły przed szpiegami Morgotha Gondolin i ocaliły zbiegłych z jego upadku (m.in. Tuora i Idril). Uczestniczyły w Wojnie Gniewu walcząc ze smokami.

W Drugiej Erze miały gniazda na szczycie Sorontilu w Forostarze, północnym półwyspie Númenoru. Wzlatywały także na Meneltarmę. Para orłów żyła też od założenia Númenoru do czasów Tar-Atanamira na szczycie wieży pałacu królewskiego w Armenelos. Nadleciały z Amanu nad Númenor, gdy armia Ar-Pharazôna szykowała się do złamania Zakazu Valarów. Miało być to ostrzeżeniem przed zagładą wyspy.

Pod koniec Trzeciej Ery, gdy dowodził nimi Gwaihir, zamieszkiwały Góry Mgliste. Pojawiały się podczas Bitwy Pięciu Armii, Bitwy pod Morannonem, pomagały Bilbo Bagginsowi w ucieczce przed goblinami z Gór Mglistych oraz Gandalfowi Szaremu podczas konfliktu z Sarumanem Białym w Isengardzie. Po zniszczeniu Jedynego Pierścienia uratowały również Froda i Sama ze zbocza Orodruiny.

Po raz ostatni miały pojawić się podczas końca świata, kiedy rozegra się Ostatnia Bitwa. Ich sindarińska nazwa to therein.

Susana Polo z portalu Polygon rozważała w swym artykule możliwość alternatywnego przebiegu fabuły Władcy Pierścieni, w którym orły zaniosły by członków Drużyny Pierścienia do Mordoru.

Michael J. Brisbois, w artykule dla Tolkien Studies, zwrócił uwagę, że orły z Gór Mglistych miały własną kulturę.

Smoki

Podobizna Smauga z ekranizacji Hobbita umieszczona na samolocie należącym do Air New Zealand

Zostały opisane jako jedna z najpotężniejszych ras sług Morgotha. Dzieliły się na Urulókich (ogniste bezskrzydłe), ogniste skrzydlate i zimne smoki, bezskrzydłe, które nie zionęły ogniem. Tolkien opisuje głównie smoki ogniste. Pochodziły z północy Śródziemia. Były ogromne, pokryte łuską, która twardniała wraz z wiekiem i długowieczne. Mogły omamić tego, kto patrzył im w oczy, były inteligentne, przebiegłe i żądne skarbów. Zwano je także Wielkimi Gadami. Robert Foster podaje, że mogły być wyhodowane przez Morgotha po jego powrocie do Angbandu z Silmarilami.

W Pierwszej Erze występowały głównie Urulóki. W Wielkiej Bitwie Potęg wzięły udział także ogniste skrzydlate. Następna wzmianka o smokach dotyczy wydarzeń z 2570 roku Trzeciej Ery, kiedy napadały na krasnoludów i Éothéodów w Ered Mithrin. Góry te miały być jedynym siedliskiem zimnych smoków.

Ruth Berman, w artykule o smokach Tolkiena i C.S. Lewisa uznała, że twórca Śródziemia był tymi bestiami zafascynowany. Opisując Smauga stwierdziła, że mimo swego zła jest on momentami komiczny.

Wargowie

Były to inteligentne wilki odmienione przez zło, posiadające zdolność mowy. Zwani wilkami (w Hobbicie) lub wilkołakami (w Silmarillionie). Pochodziły z Rhovanionu, ich biała rasa żyła na północy Śródziemia. Występowały samodzielnie lub były ujeżdżane przez orków – wilczych jeźdźców (także jeźdźców wargów). Wiadomo, że bały się ognia.

Przybyły do Eriadoru przed zakończeniem Czujnego Pokoju, najeżdżając jego ziemie w sposób podjazdowy. Podczas jednej z wypraw w 2327 roku Trzeciej Ery zabiły Aragorna I, Wodza Dunedainów.

Podczas Srogiej Zimy w 2911 roku biali wargowie przekroczyli zamarzniętą Brandywinę i weszli do Shire’u.

W 2941 roku wargowie połączyli siły z goblinami i zaplanowali atak na Leśnych Ludzi, mieszkających w pobliżu Mrocznej Puszczy. Zostali jednak odparci przez Kompanię Thorina. Następnie przyłączyli się do goblinów z Góry Gundabad i ponieśli klęskę w Bitwie Pięciu Armii, po której nie napadali już terenów położonych na wschód od Mrocznej Puszczy.

W styczniu 3019 grupa istot podobnych do wargów, działająca samodzielnie bądź z polecenia Saurona lub Sarumana, przeszła na zachodni brzeg Gór Mglistych i 13 stycznia zaatakowała Drużynę Pierścienia. Została odparta, lecz następnego ranka ich padlin nie było: przypuszcza się, że nie były to prawdziwe, materialne wilki.

Saruman hodował wargów i użył ich podczas Wojny o Pierścień: uczestniczyli oni w pierwszej i drugiej bitwie u brodów na Isenie, podczas której doprowadzili do odłączenia się sił Elfhelma i Grimbolda. Następnie skierowali się na Helmowy Jar, gdzie ponieśli klęskę w Bitwie o Rogaty Gród w nocy z 3 na 4 marca 3019 roku.

Podczas Wojny o Pierścień wargowie polowali na zewnątrz murów Bree.

J.S. Ryan napisał artykuł dla „Mallorn: The Journal of the Tolkien Society” o etymologii nazwy „warg” oraz miejscu wilkołaków i wargów w twórczości Tolkiena.

Wielkie pająki

Gatunek ten stanowili potomkowie Ungolianty i pająków wcześniej zalęgłych w Nan Dungortheb, gdzie „snuli ohydne czarne sieci”. Robert Foster przypuszcza, że te złe stworzenia mogły mieć za zadanie skażenie Wiosny Ardy.

Koniec Pierwszej Ery przeżył przynajmniej jeden potomek gatunku, Szeloba. Jej potomstwo występowało w górach Mordoru i w Mrocznej Puszczy, skąd nachodziły elfów z Leśnego Królestwa i leśnych ludzi. W trzecie erze, podczas wyprawy kompanii Thorina (opisanej w Hobbicie) potomstwo Szeloby opanowało już północne i centralne rejony Mrocznej Puszczy wykorzystując powolny, lecz stały, wzrost potęgi Czarnoksiężnika z Dol Guldur. Krasnoludy wraz z Thorinem zostały wówczas napadnięte i uprowadzone do gniazda wielkich pająków, skąd uratował ich przy użyciu Żądła i magicznego pierścienia hobbit Bilbo. W adaptacji filmowej Petera Jacksona krasnoludom pomogły także elfy z Leśnego Królestwa, dowodzone przez Legolasa i Tauriel.

Informacje o tym, że wielkie pająki pojawiły się również w południowej części Mrocznej Puszczy i że były one potomkami Szeloby znajdują się w książce J.R.R. Tolkiena Władca Pierścieni: Dwie wieże, w rozdziale Jaskinia Szeloby oraz w Dodatku B umieszczonym w książce Władca Pierścieni: Powrót króla.

Nie wiadomo, jaki był los wielkich pająków w Czwartej Erze; Robert Foster podaje, że mogły być wytępione.

Joyce Tally Lionarons w swym artykule dla Mythlore uznała, że pająki pełnią w utworach Tolkiena rolę przeciwstawną elfom.

Pozostałe zwierzęta

Bawoły Arawa

Bawoły Arawa, czyli Oromëgo, były rodzajem wielkiego białego bydła występującego na stepach Rhûnu, na które w Pierwszej Erze polował Valar od którego imienia je potem nazwano. W Trzeciej Erze polował na nie namiestnik Gondoru Vorondil. Z rogu bawołu Arawa wykonano Wielki Róg, dziedzictwo rodu namiestników.

Crebainy

Crebain, czy też krebainy, to odmiana krukowatych. Tolkien opisuje je jako duże, czarne wrony, według Roberta Fostera były to kruki. Drużyna Pierścienia napotkała kilkukrotnie crebainy, według Aragorna pochodziły z Fangornu i Dunlandu. Leciały zbitymi gromadami przysłaniającymi niebo, patrolując dla Sarumana ziemie między Gwathló a Górami Mglistymi (Eregion i Dunland).

Nazwa tych ptaków pochodziła z sindarinu. Liczba pojedyncza crebain brzmi craban.

Kirinki

Kirinki to niewielkie ptaki, które żyły w Númenorze. Wchodziły w skład wielogatunkowych stad spotykanych w głębi lądu. Są opisane jako „nie większe od strzyżyka”, miały szkarłatne upierzenie, a ich pisk był „ledwo słyszalny dla ludzkiego ucha”

Mearasy

Mearasy to konie, które występowały pod koniec Trzeciej Ery w Rohanie. Najwcześniejszym znanym mearasem był Felaróf, lecz ich rasa miała pochodzić ze stadnin Oromego w Amanie. Odznaczały się wyjątkowym wzrostem, siłą, inteligencją i pięknem. Ich maść była siwa lub biała.

Jeździć na nich mogli tylko królowie Rohanu lub ich synowie. Jedynym wyjątkiem był Cienistogrzywy, wierzchowiec Gandalfa.

Ich nazwa pochodzi z języka rohirrickiego.

Mewy

Były spotykane na nabrzeżach. Zamieszkiwały Bar-in-Mŷl (sin. Dom Mew), mały przylądek w południowo-zachodnim Eglareście. Wielkie mewy, „ukochane przez Telerich”, były pierwszymi stworzeniami, które spotkał Tuor w Lammoth, w drodze do Nevrastu. Mewy żyły także w Númenorze i Gondorze, przy brzegach Anduiny na terenie Lebenninu. Ich krzyk wzbudził w Legolasie tęsknotę do Amanu

Telerich zwano „Panami mew”. Mewa była godłem królów Dúnedainów ze Śródziemia, srebrne „skrzydła mewy” umieszczono w koronie królów Gondoru.

Mûmakile

Wyobrażenie mûmaka

Występują w Dwóch wieżach i Powrocie króla. Były podobne do słoni, żyły w Haradzie i były używane przez Haradrimów w czasie bitew. Haradrimowie wsparli Saurona mûmakilami w bitwie na polach Pelennoru. Mûmakile prowadziły też Grond, taran użyty w bitwie do zniszczenia bramy Minas Tirith.

Oryginalnie ich nazwa w liczbie mnogiej brzmi mûmakil, a w liczbie pojedynczej mûmak. Stosowali ją Strażnicy Ithilien. Hobbici nazywali mûmakile olifantami.

Ptaki z Tol Eressëi

Występują w Niedokończonych opowieściach. Miały szare upierzenie oraz złote dzioby i nóżki. Parę takich ptaków podarowali elfowie z Tol Eressëi Erendis i Tar-Aldarionowi z okazji ich ślubu. Ptaki te żyły długo, kojarzyły się w pary, z których nie dawały się rozdzielić. Rozdzielone nie śpiewały i zlatywały się do siebie. Przywiązywały się do właściciela. Erendis wypuściła je, kiedy rozpadło się jej małżeństwo z Tar-Aldarionem.

Robakołaki

Wspomniane przez Bilba Bagginsa w Hobbicie, w rozdziale 1., kiedy główny bohater dziwi się, dlaczego trzynastu krasnoludów wybrało go na włamywacza i 14. towarzysza. Według niego robakołaki żyją na „najdalszym wschodzie wschodu”, na „Najdalszej Pustyni”. Deklarując gotowość do walki z nimi, hobbit wyraża chęć udzielenia pomocy krasnoludom.

W angielskim oryginale ich miano to Were-worms, być może utworzone na kształt wyrazu werewolf oznaczającego wilkołaka. Raczej należą do hobbickiego folkloru, niż do ras żyjących w Śródziemiu.

W filmie Hobbit: Bitwa Pięciu Armii pojawiają się stworzenia drążące w ziemi blisko Ereboru tunele, którymi wychodzi armia orków. Widząc potwory podobne do wielkich dżdżownic ze szczękami, Gandalf nazywa je robakołakami. Pojawienie się tej nazwy w filmie zostało wymienione jako jeden z detali zaczerpniętych z myślą o fanach mitologii Śródziemia, wytykających liczne odstępstwa filmów od książkowego oryginału.

Skrzydlate bestie

Rzeźba skrzydlatej bestii na budynku kina w Wellington przed światową premierą Powrotu króla

Występują we wszystkich trzech tomach Władcy Pierścieni. W Trzeciej Erze były hodowane przez Saurona, który oddał je Nazgûlom jako latające wierzchowce. Bestie te były potężnych rozmiarów. Miały czarną skórę.

Bibliografia

• Robert Foster: Encyklopedia Śródziemia. Warszawa: Amber, 2002. ISBN 83-241-0200-0. Brak numerów stron w książce
• J.R.R. Tolkien: Władca Pierścieni: Drużyna Pierścienia. Maria Skibniewska (tłum.). Warszawa: Muza SA, 2002. ISBN 83-7319-172-0. Brak numerów stron w książce
• J.R.R. Tolkien: Władca Pierścieni: Powrót Króla. Maria Skibniewska (tłum.). Warszawa: Muza SA, 2002. ISBN 83-7319-172-0. Brak numerów stron w książce