Stal nierdzewna: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja nieprzejrzana]

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Aktualna wersja na dzień 19:54, 23 maj 2024

Stal nierdzewna, INOX (fr. inoxydable – „nieutleniający się”) – grupa stali o specjalnych właściwościach fizykochemicznych, odpornych na korozję ze strony np. czynników atmosferycznych (korozja gazowa), rozcieńczonych kwasów, roztworów alkalicznych (korozja w cieczach).

Nierdzewność uzyskuje się poprzez wprowadzenie do stali odpowiednich dodatków stopowych. W przypadku stali chromowej nierdzewnej jest to chrom, a amerykańska norma AISI(inne języki) określa jego minimalną zawartość na 11%.

Historia[edytuj | edytuj kod]

W drugiej połowie XIX wieku odkryto we Francji, że stop żelaza i chromu jest odporny na działanie kwaśnych substancji. Stal nierdzewna została opatentowana w 1912 r. przez niemieckich inżynierów Kruppa. Patent dotyczył stali austenitycznej. Nazwy „stal nierdzewna” jako pierwszy użył angielski inżynier Harry Brearley(inne języki). Pracował dla przemysłu zbrojeniowego w laboratoriach Brown Firth w Sheffield. W 1913 roku użył nazwy stal nierdzewna wobec swojego wynalazku – stopu żelaza, węgla oraz chromu. Brearley poddał go działaniu octu oraz soku z cytryny i stwierdził, że nie rdzewieje. Anglikowi udało się przekonać do nowego wynalazku producenta noży R.F. Mosleya. Początkowo stal nierdzewna używana była tylko do wyrobu sztućców. W 1924 r. w Wielkiej Brytanii została opatentowana stal według normy AISI 304, zawierająca 18% chromu i 8% niklu.

Powody używania[edytuj | edytuj kod]

Główne powody używania stali nierdzewnej:

odporność na korozję
możliwość stosowania w agresywnym środowisku
odporność na wysokie temperatury (ma to związek z wysoką zawartością chromu)
lśniący połysk

Użycie[edytuj | edytuj kod]

Skalpele, szczypce i nożyczki wykonane ze stali nierdzewnej

Stali nierdzewnych używa się na zbiorniki na wyroby z ropy naftowej, zbiorniki i cysterny mleczarskie, niecki basenów pływackich, kolumny rektyfikacyjne, instalacje w przemyśle koksowniczym, łopatki turbin parowych, armaturę przemysłową i domową, narzędzia chirurgiczne, sztućce, naczynia i garnki, instalacje w przemyśle spożywczym, takielunek i okucia żeglarskie, wytrzymałe konstrukcje stalowe, dekoracyjne elewacje, części silnikowe w samolotach i rakietach, windy, chłodnie, klimatyzatory, piece żaroodporne, balustrady ozdobne, itp. Normy HACCP wymagają, by w kontakcie z żywnością używać stali nierdzewnej.

Normy[edytuj | edytuj kod]

Stal nierdzewną w Polsce oznacza się według 5 najważniejszych norm:

Rodzaje i gatunki[edytuj | edytuj kod]

Wyróżnia się 4 główne rodzaje stali nierdzewnych: stal austenityczna, stal ferrytyczna, stal martenzytyczna, stal ferrytyczno-austenityczna duplex. Każdy rodzaj składa się z kilku gatunków stali. Ok. 70% produkcji stali nierdzewnej stanowi stal austenityczna, głównie stal o oznaczeniu 1.4301 według normy EN 10088 (18% chromu, 10% niklu), tzw. stal 18-10 lub 18/10 – tego typu oznaczenia można znaleźć na wielu wyrobach ze stali nierdzewnej, np. na sztućcach, garnkach.

Gatunki stali wg Normy EN 10088:

Stal austenityczna: 1.4301, 1.4305, 1.4306, 1.4307, 1.4310, 1.4401, 1.4435, 1.4436, 1.4438, 1.4439, 1.4529, 1.4539, 1.4541, 1.4547, 1.4550, 1.4571
Stal ferrytyczna: 1.4000, 1.4003, 1.4016, 1.4510
Stal martenzytyczna: 1.4006, 1.4021, 1.4028, 1.4031, 1.4034, 1.4057, 1.4122
Stal ferrytyczno-austenityczna: 1.4362, 1.4410, 1.4460, 1.4462.

@@ Linia 1: / Linia 1: @@
 {{dopracować|źródła=2013-01}}
+[[Plik:Edelstahltasse 2021.jpg|thumb|Kubek wykonany ze stali nierdzewnej]]
+'''Stal nierdzewna''',  '''INOX''' ({{fr.|inoxydable}} – „nieutleniający się”) – grupa [[stal]]i o specjalnych właściwościach fizykochemicznych, odpornych na [[Korozja metali|korozję]] ze strony np. czynników atmosferycznych (korozja gazowa), rozcieńczonych [[Kwasy|kwasów]], roztworów [[Alkalia|alkalicznych]] (korozja w cieczach).
+Nierdzewność uzyskuje się poprzez wprowadzenie do stali odpowiednich dodatków [[stop metali|stopowych]]. W przypadku [[Stal chromowa|stali chromowej]] nierdzewnej jest to [[chrom]], a [[Stany Zjednoczone|amerykańska]] norma {{Link-interwiki|American Iron and Steel Institute|tekst=AISI|Q=Q465254}} określa jego minimalną zawartość na 11%.
-[[Plik:Pfanne (Edelstahl).jpg|thumb|Patelnia ze stali nierdzewnej]]
-'''Stal nierdzewna''',  '''INOX''' ([[język francuski|fr.]] '''''inox'''ydable'' – "nieutleniający się") – grupa [[stal]]i o specjalnych właściwościach fizykochemicznych, odpornych na [[Korozja|korozję]] ze strony np.: czynników atmosferycznych (korozja gazowa), rozcieńczonych kwasów, roztworów alkalicznych (korozja w cieczach).
-Nierdzewność uzyskuje się poprzez wprowadzenie do stali odpowiednich dodatków [[stop metali|stopowych]]. W przypadku stali chromowej jAk pepnis dedpóla nierdzewnej jest to [[chrom]], a amerykańska norma AISI określa jego minimalną zawartość na 11%.
 == Historia ==
-W drugiej połowie XIX wieku odkryto we [[Francja|Francji]], że mieszanka [[żelazo|żelaza]] i [[chrom]]u chroni stal przed działaniem kwaśnych substancji. Stal nierdzewna została opatentowana w 1912 r. przez niemieckich inżynierów Kruppa. Patent dotyczył stali austenitycznej. Nazwy stal nierdzewna jako pierwszy użył angielski inżynier Harry Brearley. Pracował dla przemysłu zbrojeniowego w laboratoriach Brown Firth w [[Sheffield]]. W 1913 roku użył nazwy stal nierdzewna wobec swojego wynalazku mieszanki żelaza, [[węgiel (pierwiastek)|węgla]] oraz chromu. Brearley poddał swój wynalazek działaniom octu oraz soku z cytryny i odkrył, że jego stal nie rdzewieje. Anglikowi udało się przekonać do nowego wynalazku producenta noży R. F. Mosleya. Początkowo stal nierdzewna używana była tylko do wyrobu sztućców. W 1924 r. w Wielkiej Brytanii została opatentowana stal według normy AISI 304 zawierająca 18% chromu i 8% [[nikiel|niklu]].
+W drugiej połowie XIX wieku odkryto we [[Francja|Francji]], że stop [[żelazo|żelaza]] i [[chrom]]u jest odporny na działanie kwaśnych substancji. Stal nierdzewna została opatentowana w 1912 r. przez niemieckich inżynierów Kruppa. [[Patent]] dotyczył stali [[Austenit|austenitycznej]]. Nazwy „stal nierdzewna” jako pierwszy użył angielski inżynier {{link-interwiki|Q=Q470651|Harry Brearley}}. Pracował dla [[Przemysł zbrojeniowy|przemysłu zbrojeniowego]] w laboratoriach Brown Firth w [[Sheffield]]. W 1913 roku użył nazwy stal nierdzewna wobec swojego wynalazku – stopu żelaza, [[węgiel (pierwiastek)|węgla]] oraz chromu. Brearley poddał go działaniu [[ocet|octu]] oraz soku z [[Cytryna zwyczajna|cytryny]] i stwierdził, że nie rdzewieje. Anglikowi udało się przekonać do nowego wynalazku producenta noży R.F. Mosleya. Początkowo stal nierdzewna używana była tylko do wyrobu sztućców. W 1924 r. w Wielkiej Brytanii została opatentowana stal według normy AISI 304, zawierająca 18% chromu i 8% [[nikiel|niklu]].
 == Powody używania ==
 Główne powody używania stali nierdzewnej:
-* odporność na [[korozja|korozję]]
+* odporność na korozję
 * możliwość stosowania w agresywnym środowisku
-* odporność na wysokie temperatury (ma to związek z wysoką zawartością Cr)
+* odporność na wysokie temperatury (ma to związek z wysoką zawartością chromu)
 * lśniący połysk
 == Użycie ==
+[[Plik:Dissection tools.jpg|mały|[[Skalpel|Skalpele]], [[Szczypczyki chirurgiczne|szczypce]] i [[Nożyczki chirurgiczne|nożyczki]] wykonane ze stali nierdzewnej]]
-Stali nierdzewnych używa się na [[zbiornik paliwowy|zbiorniki]] na wyroby z [[ropa naftowa|ropy naftowej]], [[zbiornik paliwowy|zbiorniki]] i [[cysterna|cysterny]] mleczarskie, niecki [[basen pływacki|basenów pływackich]], [[kolumna rektyfikacyjna|kolumny rektyfikacyjne]], instalacje w przemyśle [[koks]]owniczym, [[łopatka (technika)|łopatki]] [[turbina parowa|turbin parowych]], [[armatura przemysłowa|armaturę przemysłową]] i domową, [[narzędzia chirurgiczne]], [[sztućce]], [[Naczynie kuchenne|naczynia]] i [[Garnek|garnki]], instalacje w [[przemysł spożywczy|przemyśle spożywczym]], [[takielunek]] i [[Okucie (żeglarstwo)|okucia]] [[żeglarstwo|żeglarskie]], wytrzymałe [[Konstrukcja budowlana|konstrukcje]] stalowe, dekoracyjne elewacje, części silnikowe w samolotach i rakietach, [[winda|windy]], [[chłodnia|chłodnie]], [[klimatyzator]]y, [[piece żaroodporne]], [[balustrada|balustrady]] ozdobne, itp. Normy [[HACCP]] wymagają, by w kontakcie z żywnością używać stali nierdzewnej.
+Stali nierdzewnych używa się na [[zbiornik paliwowy|zbiorniki]] na wyroby z [[ropa naftowa|ropy naftowej]], [[zbiornik paliwowy|zbiorniki]] i [[cysterna|cysterny]] mleczarskie, niecki [[Pływalnia|basenów pływackich]], [[kolumna rektyfikacyjna|kolumny rektyfikacyjne]], instalacje w przemyśle [[koks]]owniczym, [[łopatka (technika)|łopatki]] [[turbina parowa|turbin parowych]], [[armatura przemysłowa|armaturę przemysłową]] i domową, [[narzędzia chirurgiczne]], [[sztućce]], [[Naczynie kuchenne|naczynia]] i [[Garnek|garnki]], instalacje w [[przemysł spożywczy|przemyśle spożywczym]], [[takielunek]] i [[Okucie (żeglarstwo)|okucia]] [[żeglarstwo|żeglarskie]], wytrzymałe [[Konstrukcja budowlana|konstrukcje]] stalowe, dekoracyjne elewacje, części silnikowe w samolotach i rakietach, [[winda|windy]], [[chłodnia|chłodnie]], [[klimatyzator]]y, [[piece żaroodporne]], [[balustrada|balustrady]] ozdobne, itp. Normy [[Analiza zagrożeń i krytyczne punkty kontroli|HACCP]] wymagają, by w kontakcie z żywnością używać stali nierdzewnej.
 == Normy ==
 Stal nierdzewną w Polsce oznacza się według 5 najważniejszych norm:
 * [[Polska Norma]] PN
-* Europejska Norma EN 10088
+* {{Link-interwiki|Europejska Norma|Q=Q1377447}} EN 10088
 * Amerykańska Norma AISI
-* Rosyjska Norma GOST
+* [[Standard Państwowy w Federacji Rosyjskiej (GOST)|Rosyjska Norma GOST]]
-* Niemiecka Norma DIN.
+* [[Deutsches Institut für Normung|Niemiecka Norma DIN]].
-== Rodzaje ==
+== Rodzaje i gatunki==
-Wyróżnia się 4 główne rodzaje stali nierdzewnych: stal [[austenit]]yczna, stal [[ferryt]]yczna, stal [[martenzyt]]yczna, stal ferrytyczno-austenityczna duplex. Każdy rodzaj składa się z kilku gatunków stali. Jednak ok. 70% produkcji stali nierdzewnej stanowi stal austenityczna, głównie stal o oznaczeniu 1.4301 według normy EN 10088 (18% chromu, 10% niklu), tzw. stal '''''18-10''''' lub '''''18/10''''' – tego typu oznaczenia można znaleźć na wielu wyrobach ze stali nierdzewnej, np. na sztućcach, garnkach.
+Wyróżnia się 4 główne rodzaje stali nierdzewnych: stal [[austenit]]yczna, stal [[ferryt]]yczna, stal [[martenzyt]]yczna, stal ferrytyczno-austenityczna duplex. Każdy rodzaj składa się z kilku gatunków stali. Ok. 70% produkcji stali nierdzewnej stanowi stal austenityczna, głównie stal o oznaczeniu 1.4301 według normy EN 10088 (18% chromu, 10% niklu), tzw. stal 18-10 lub 18/10 – tego typu oznaczenia można znaleźć na wielu wyrobach ze stali nierdzewnej, np. na sztućcach, garnkach.
-== Gatunki ==
+Gatunki stali wg Normy EN 10088:
-Według Normy EN 10088 '''Stal austenityczna''' dzieli się na gatunki: 1.4301, 1.4305, 1.4306, 1.4307, 1.4310, 1.4401, 1.4435, 1.4436, 1.4438, 1.4439, 1.4529, 1.4539, 1.4541, 1.4547, 1.4550, 1.4571. '''Stal ferrytyczna''' dzieli się na gatunki: 1.4000, 1.4003, 1.4016, 1.4510. '''Stal martenzytyczna''' dzieli się na gatunki: 1.4006, 1.4021, 1.4028, 1.4031, 1.4034, 1.4057, 1.4122. '''Stal ferrytyczno-austenityczna''' dzieli się na gatunki: 1.4362, 1.4410, 1.4460, 1.4462.
+*'''Stal austenityczna''': 1.4301, 1.4305, 1.4306, 1.4307, 1.4310, 1.4401, 1.4435, 1.4436, 1.4438, 1.4439, 1.4529, 1.4539, 1.4541, 1.4547, 1.4550, 1.4571
+*'''Stal ferrytyczna''': 1.4000, 1.4003, 1.4016, 1.4510
+*'''Stal martenzytyczna''': 1.4006, 1.4021, 1.4028, 1.4031, 1.4034, 1.4057, 1.4122
+*'''Stal ferrytyczno-austenityczna''': 1.4362, 1.4410, 1.4460, 1.4462.
 {{Kontrola autorytatywna}}