Tabun

Tabun

Nazewnictwo Nomenklatura systematyczna (IUPAC) dimetyloamidocyjanidofosforan etylu
Ogólne informacje
Wzór sumaryczny	C5H11N2O2P
Inne wzory	O=P(CN)(N(CH3)2)(OC2H5)
Masa molowa	162,13 g/mol
Wygląd	bezbarwna ciecz
Identyfikacja
Numer CAS	77-81-6
PubChem	{{{nazwa}}}, [w:] PubChem, United States National Library of Medicine, CID:  (ang.).{{PubChem}} Brakujące pola: cid oraz nazwa. Nieznane pola: 1.
SMILES CCOP(=O)(C#N)N(C)C
Właściwości Gęstość 1,073 g/cm³; ciecz Rozpuszczalność w wodzie 9,8 g/100 g Temperatura topnienia −50 °C Temperatura wrzenia 240 °C
Niebezpieczeństwa Europejskie oznakowanie substancji oznakowanie ma znaczenie wyłącznie historyczne Na podstawie podanego źródła wg GESTIS Silnie toksyczny (T+) NFPA 704 Na podstawie podanego źródła 2 4 1   Temperatura zapłonu 78 °C Dawka śmiertelna LD50 3,7 mg/kg (szczur, doustnie); 2,5 (królik, skóra)
Podobne związki
Podobne związki	sarin, soman, cyklosarin
Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa)

{{Związek chemiczny infobox}} Nieznane pola: "?", "pochodne ?" oraz "zewnętrzne dane MSDS".

Tabun – nazwa handlowa dimetyloamidocyjanidofosforanu etylu, fosforoorganicznego związku chemicznego stosowanego głównie jako bojowy środek trujący z grupy paralityczno-drgawkowych z szeregu G. Zgodnie z rezolucją ONZ nr 687 został zaklasyfikowany jako broń masowego rażenia. Jego produkcja jest pod ścisłą kontrolą, a składowanie zakazane w myśl Konwencji o zakazie broni chemicznej.

Tabun znany jest także jako gelan, trylon-83 oraz GA. Oznaczenie GA było stosowane przez Niemców w czasie II wojny światowej. G – było skrótem grupy środków paralityczno-drgawkowych do których zaliczano m.in: sarin (GB), soman (GD) i cyklosarin (GF). Wspólną cechą wszystkich bojowych środków trujących z grupy G jest ich brązowa barwa oraz to, że są one w temperaturze pokojowej łatwo lotnymi cieczami.

Tabun po rozproszeniu go w formie aerozolu w powietrzu, np. z samolotu, opada szybko na dół, a powstające opary "ścielą" się, zalegając w zagłębieniach w ziemi. Wdychany poraża szybko układ nerwowy człowieka, co objawia się najpierw gwałtownymi drgawkami całego ciała i prowadzić może do zgonu. Stężenie śmiertelne (LC50) wynosi dla ludzi 150 mg/m³. Odtrutką jest szybko podana atropina, diazepam i oksymy np. pralidoksyna, obidoksym czy też azoksym.

Historia i otrzymywanie

Tabun został otrzymany przypadkowo w 1936 r. przez niemieckiego chemika Gerharda Schradera, pracującego w firmie Bayer w Elberfeld nad zastosowaniem organicznych fosfin jako herbicydów i pestycydów. W czasie II wojny światowej Niemcy produkowali tabun w zakładach w Brzegu Dolnym, które były były formalnie własnością Anorgana GmbH. Fabryka rozpoczęła produkcję na pełną skalę w 1942 r. Po wyprodukowaniu ok. 12 tys. ton tabunu została ona zbombardowana przez Armię Czerwoną i nie wznowiła już produkcji. Po wojnie resztki instalacji do produkcji tabunu zostały zarekwirowane i przewiezione w nieznane miejsce w ZSRR.

Produkcja bojowych środków trujących z serii G (paralityczno-drgawkowych) została formalnie zabroniona na mocy umowy między ZSRR, USA i Wielką Brytanią. Powojenne niemieckie zapasy tabunu zostały komisyjnie zatopione w Atlantyku. Tabun jest najprostszym i najłatwiejszym w produkcji bojowym środkiem trującym z grupy G i dlatego kraje, które decydują się na rozpoczęcie tajnych programów tworzenia broni chemicznej, zazwyczaj zaczynają właśnie od niego.

Podejrzewa się, że tabun był m.in. stosowany w czasie wojny iracko-irańskiej.