Tusi: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
m Dodaję nagłówek przed Szablon:Przypisy |
wstawienie {{Kontrola autorytatywna}} |
||
| (Nie pokazano 4 wersji utworzonych przez 4 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
| ⚫ | '''Tusi''' ({{chińskie|upr=土司|hp=tǔsī|wg=t’u-ssu}}) – przywódcy sprawujący władzę w obrębie [[Chiny|cesarstwa chińskiego]] na etnicznie niechińskich terenach, wywodzący się z lokalnych elit ludów podbitych. Stosowany zwłaszcza za czasów dynastii [[Dynastia Ming|Ming]] i [[Dynastia Qing|Qing]] na południowym zachodzie Chin; mianem tym określa się też system takich pośrednich rządów ('''system tusi''', {{chińskie|upr=土司制度|hp=tǔsī zhìdù}}). |
||
| ⚫ | |||
| ⚫ | '''Tusi''' ({{chińskie|upr=土司|hp=tǔsī|wg=t’u-ssu}}) |
||
[[Dynastia Yuan]] po raz pierwszy trwale podbiła południowo-zachodnie tereny dzisiejszych Chin (prowincje [[Junnan|Yunnan]], [[kuejczou|Guizhou]] i [[Kuangsi|Guangxi]]). Obszary te zamieszkiwało bardzo wiele ludów o różnorodnej kulturze i różnym stopniu organizacji społeczno-politycznej |
[[Dynastia Yuan]] po raz pierwszy trwale podbiła południowo-zachodnie tereny dzisiejszych Chin (prowincje [[Junnan|Yunnan]], [[kuejczou|Guizhou]] i [[Kuangsi|Guangxi]]). Obszary te zamieszkiwało bardzo wiele ludów o różnorodnej kulturze i różnym stopniu organizacji społeczno-politycznej – od ludów zbierackich po regularne królestwa jak np. królestwo [[Nanzhao]]. Nie znały one jednak chińskiego, [[mandaryn|biurokratycznego]], systemu rządów, ani nie uznawały [[konfucjanizm|konfucjańskich]] wartości, które były jego podstawą. |
||
System ''tusi'' wywodził się z wcześniejszych systemów rządów pośrednich z czasów [[Dynastia Tang|dynastii Tang]], albo nawet [[Dynastia Han|dynastii Han]]<ref>{{cytuj książkę|nazwisko=Harper|imię=Damian|tytuł=[http://books.google.pl/books?id=lgOGbpzDA5YC&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false China's Southwest]|wydawca=Lonely Planet Publications Ltd|miejsce=Hawthorn, Victoria|data=2007|strony=27-29|isbn=9781741041859}}</ref> ale ukształtował się w pełni w okresie Yuan-Ming. Wówczas to stworzono przepisy dotyczące rang, promocji i degradacji, poborów itp. Stworzono trzy kategorie ''tusi'': urzędników lokalnych, nie-Chińczyków w chińskim systemie władzy; lokalnych wodzów, sprawujących władzę na danym terenie, lecz uznających chińską zwierzchność (czyli właściwych ''tusi''); oraz pomniejszych urzędników w lokalnym aparacie władzy. ''Tusi'' dzielili się na cywilnych i wojskowych; nad pierwszymi sprawowało pieczę [[Sześć ministerstw|Ministerstwo Służby Państwowej]], nad drugimi |
System ''tusi'' wywodził się z wcześniejszych systemów rządów pośrednich z czasów [[Dynastia Tang|dynastii Tang]], albo nawet [[Dynastia Han|dynastii Han]]<ref>{{cytuj książkę|nazwisko=Harper|imię=Damian|tytuł=[http://books.google.pl/books?id=lgOGbpzDA5YC&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false China's Southwest]|wydawca=Lonely Planet Publications Ltd|miejsce=Hawthorn, Victoria|data=2007|strony=27-29|isbn=9781741041859}}</ref> ale ukształtował się w pełni w okresie Yuan-Ming. Wówczas to stworzono przepisy dotyczące rang, promocji i degradacji, poborów itp. Stworzono trzy kategorie ''tusi'': urzędników lokalnych, nie-Chińczyków w chińskim systemie władzy; lokalnych wodzów, sprawujących władzę na danym terenie, lecz uznających chińską zwierzchność (czyli właściwych ''tusi''); oraz pomniejszych urzędników w lokalnym aparacie władzy. ''Tusi'' dzielili się na cywilnych i wojskowych; nad pierwszymi sprawowało pieczę [[Sześć ministerstw|Ministerstwo Służby Państwowej]], nad drugimi – Ministerstwo Wojska. Wyżsi urzędnicy mieli przyznane pobory w ryżu, ale płacono je nieregularnie, ''de facto'' odbierali je sobie z danin płaconych przez poddanych<ref name=jenks>{{cytuj książkę|nazwisko=Jenks|imię=Robert D.|tytuł=Insurgency and Social Disorder in Guizhou: The „Miao” Rebellion, 1854-1873|wydawca=University of Hawaii Press|miejsce=University of Hawaii Press|data=1994|strony=39-41|isbn=0824815890}}</ref>. |
||
''Tusi'' byli wybierani lokalnie, ale zatwierdzani przez władze cesarskie. Ich tytuły były z reguły dziedziczne, w odróżnieniu od posad w chińskiej biurokracji. Musieli zaakceptować chińską zwierzchność i wyrzec się niepodległości, ale w obrębie swego terytorium sprawowali pełną i niezależną władzę, egzekwując ją na własny, tradycyjny sposób. Administracja chińska na tych terenach była słaba i nie miała możliwości wpływania na sposób rządzenia. ''Tusi'' ustalali podatki i cła między swoimi terytoriami a sąsiednimi (chińskimi, czy innych ''tusi'')<ref name="kaup">{{cytuj książkę|nazwisko=Kaup|imię=Katherine Palmer |tytuł=Creating the Zhuang: Ethnic Politics in China|wydawca=Lynne Rienner|miejsce=Boulder, Colorado|data=2000|strony=35-26|isbn=978-1555878863}}</ref>. Musieli jedynie utrzymać spokój i zapłacić podatki, a czasem także [[Danina|trybut]], często w postaci lokalnej specjalności (np. koni, czy wosku)<ref name=jenks />. |
''Tusi'' byli wybierani lokalnie, ale zatwierdzani przez władze cesarskie. Ich tytuły były z reguły dziedziczne, w odróżnieniu od posad w chińskiej biurokracji. Musieli zaakceptować chińską zwierzchność i wyrzec się niepodległości, ale w obrębie swego terytorium sprawowali pełną i niezależną władzę, egzekwując ją na własny, tradycyjny sposób. Administracja chińska na tych terenach była słaba i nie miała możliwości wpływania na sposób rządzenia. ''Tusi'' ustalali podatki i cła między swoimi terytoriami a sąsiednimi (chińskimi, czy innych ''tusi'')<ref name="kaup">{{cytuj książkę|nazwisko=Kaup|imię=Katherine Palmer |tytuł=Creating the Zhuang: Ethnic Politics in China|wydawca=Lynne Rienner|miejsce=Boulder, Colorado|data=2000|strony=35-26|isbn=978-1555878863}}</ref>. Musieli jedynie utrzymać spokój i zapłacić podatki, a czasem także [[Danina|trybut]], często w postaci lokalnej specjalności (np. koni, czy wosku)<ref name=jenks />. |
||
Funkcję tę pełnili przywódcy klanowi i arystokraci (np. wśród [[Yi (grupa etniczna)|Yi]] tzw. ''nzymo''<ref>{{cytuj książkę| nazwisko=Harrell| imię=Stevan| tytuł=Perspectives on the Yi of Southwest China| wydawca=University of California Press| miejsce=Berkeley| data=2001| isbn=978-0520219892| rozdział=Nzymo as Seen in Some Yi Classical Books|imię r=Jingzhong|nazwisko r=Wu|strony=35}}</ref>), królowie inkorporowanych państw (np. wśród [[Dai (mniejszość narodowa)|Daiów]] w [[Xishuangbanna]]<ref name="olson">{{cytuj książkę|nazwisko=Olson|imię=James S. |tytuł=An Ethnohistorical Dictionary of China|wydawca=Greenwood Press|miejsce=Westport, Connecticut|data=1998|strony=51|isbn=0313288534}}</ref>) itp. Czasami ''tusi'' mogli wywodzić się z innej grupy etnicznej niż ich poddani |
Funkcję tę pełnili przywódcy klanowi i arystokraci (np. wśród [[Yi (grupa etniczna)|Yi]] tzw. ''nzymo''<ref>{{cytuj książkę| nazwisko=Harrell| imię=Stevan| tytuł=Perspectives on the Yi of Southwest China| wydawca=University of California Press| miejsce=Berkeley| data=2001| isbn=978-0520219892| rozdział=Nzymo as Seen in Some Yi Classical Books|imię r=Jingzhong|nazwisko r=Wu|strony=35}}</ref>), królowie inkorporowanych państw (np. wśród [[Dai (mniejszość narodowa)|Daiów]] w [[Xishuangbanna]]<ref name="olson">{{cytuj książkę|nazwisko=Olson|imię=James S. |tytuł=An Ethnohistorical Dictionary of China|wydawca=Greenwood Press|miejsce=Westport, Connecticut|data=1998|strony=51|isbn=0313288534}}</ref>) itp. Czasami ''tusi'' mogli wywodzić się z innej grupy etnicznej niż ich poddani – tak było wśród [[Miao]] z północnego Yunnanu i Guizhou, którymi rządziła arystokracja Yi<ref>{{cytuj książkę| nazwisko=Harrell| imię=Stevan| tytuł=Cultural Encounters on China's Ethnic Frontiers| wydawca=University of Washington Press| miejsce=Seattle| data=1995| isbn=0-295-97528-8|strony=105}}</ref>. |
||
W połowie dynastii Qing, wobec zwiększającej się migracji [[Chińczycy Han|Hanów]] na te tereny, co powodowało z jednej strony konflikty, a równocześnie dawało Cesarstwu lepszą bazę do tworzenia administracji, zaczęto zwiększać stopień kontroli nad tusi i wprowadzać na ich miejsce regularną administrację typu chińskiego. Powodowało to wiele konfliktów (np. [[Powstanie Miao |
W połowie dynastii Qing, wobec zwiększającej się migracji [[Chińczycy Han|Hanów]] na te tereny, co powodowało z jednej strony konflikty, a równocześnie dawało Cesarstwu lepszą bazę do tworzenia administracji, zaczęto zwiększać stopień kontroli nad tusi i wprowadzać na ich miejsce regularną administrację typu chińskiego. Powodowało to wiele konfliktów (np. [[Powstanie Miao (1795–1806)|powstania wśród Miao]]), a tytuły pokonanych ''tusi'' były z reguły likwidowane<ref name=jenks />. W wielu miejscach system ten funkcjonował kilkaset lat: wśród [[Naxi]] urząd ustanowiony w XIII w. został zniesiony w 1723, a wśród [[Mosuo]] – dopiero w 1956<ref>{{cytuj książkę|nazwisko=Harrell|imię=Stevan|tytuł=Cultural Encounters on China's Ethnic Frontiers|wydawca=University of Washington Press|miejsce=Seattle|data=1995|isbn=0-295-97528-8|strony=51}}</ref>. |
||
== Przypisy == |
== Przypisy == |
||
{{Przypisy}} |
{{Przypisy}} |
||
| ⚫ | |||
{{Kontrola autorytatywna}} |
|||
[[Kategoria:Urzędy w cesarskich Chinach]] |
[[Kategoria:Urzędy w cesarskich Chinach]] |
||
Aktualna wersja na dzień 22:33, 10 sty 2023
Tusi (chiń. upr. 土司; pinyin tǔsī; Wade-Giles t’u-ssu) – przywódcy sprawujący władzę w obrębie cesarstwa chińskiego na etnicznie niechińskich terenach, wywodzący się z lokalnych elit ludów podbitych. Stosowany zwłaszcza za czasów dynastii Ming i Qing na południowym zachodzie Chin; mianem tym określa się też system takich pośrednich rządów (system tusi, chiń. upr. 土司制度; pinyin tǔsī zhìdù).
Dynastia Yuan po raz pierwszy trwale podbiła południowo-zachodnie tereny dzisiejszych Chin (prowincje Yunnan, Guizhou i Guangxi). Obszary te zamieszkiwało bardzo wiele ludów o różnorodnej kulturze i różnym stopniu organizacji społeczno-politycznej – od ludów zbierackich po regularne królestwa jak np. królestwo Nanzhao. Nie znały one jednak chińskiego, biurokratycznego, systemu rządów, ani nie uznawały konfucjańskich wartości, które były jego podstawą.
System tusi wywodził się z wcześniejszych systemów rządów pośrednich z czasów dynastii Tang, albo nawet dynastii Han[1] ale ukształtował się w pełni w okresie Yuan-Ming. Wówczas to stworzono przepisy dotyczące rang, promocji i degradacji, poborów itp. Stworzono trzy kategorie tusi: urzędników lokalnych, nie-Chińczyków w chińskim systemie władzy; lokalnych wodzów, sprawujących władzę na danym terenie, lecz uznających chińską zwierzchność (czyli właściwych tusi); oraz pomniejszych urzędników w lokalnym aparacie władzy. Tusi dzielili się na cywilnych i wojskowych; nad pierwszymi sprawowało pieczę Ministerstwo Służby Państwowej, nad drugimi – Ministerstwo Wojska. Wyżsi urzędnicy mieli przyznane pobory w ryżu, ale płacono je nieregularnie, de facto odbierali je sobie z danin płaconych przez poddanych[2].
Tusi byli wybierani lokalnie, ale zatwierdzani przez władze cesarskie. Ich tytuły były z reguły dziedziczne, w odróżnieniu od posad w chińskiej biurokracji. Musieli zaakceptować chińską zwierzchność i wyrzec się niepodległości, ale w obrębie swego terytorium sprawowali pełną i niezależną władzę, egzekwując ją na własny, tradycyjny sposób. Administracja chińska na tych terenach była słaba i nie miała możliwości wpływania na sposób rządzenia. Tusi ustalali podatki i cła między swoimi terytoriami a sąsiednimi (chińskimi, czy innych tusi)[3]. Musieli jedynie utrzymać spokój i zapłacić podatki, a czasem także trybut, często w postaci lokalnej specjalności (np. koni, czy wosku)[2].
Funkcję tę pełnili przywódcy klanowi i arystokraci (np. wśród Yi tzw. nzymo[4]), królowie inkorporowanych państw (np. wśród Daiów w Xishuangbanna[5]) itp. Czasami tusi mogli wywodzić się z innej grupy etnicznej niż ich poddani – tak było wśród Miao z północnego Yunnanu i Guizhou, którymi rządziła arystokracja Yi[6].
W połowie dynastii Qing, wobec zwiększającej się migracji Hanów na te tereny, co powodowało z jednej strony konflikty, a równocześnie dawało Cesarstwu lepszą bazę do tworzenia administracji, zaczęto zwiększać stopień kontroli nad tusi i wprowadzać na ich miejsce regularną administrację typu chińskiego. Powodowało to wiele konfliktów (np. powstania wśród Miao), a tytuły pokonanych tusi były z reguły likwidowane[2]. W wielu miejscach system ten funkcjonował kilkaset lat: wśród Naxi urząd ustanowiony w XIII w. został zniesiony w 1723, a wśród Mosuo – dopiero w 1956[7].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Damian Harper: China's Southwest. Hawthorn, Victoria: Lonely Planet Publications Ltd, 2007, s. 27-29. ISBN 978-1-74104-185-9.
- ↑ a b c Robert D. Jenks: Insurgency and Social Disorder in Guizhou: The „Miao” Rebellion, 1854-1873. University of Hawaii Press: University of Hawaii Press, 1994, s. 39-41. ISBN 0-8248-1589-0.
- ↑ Katherine Palmer Kaup: Creating the Zhuang: Ethnic Politics in China. Boulder, Colorado: Lynne Rienner, 2000, s. 35-26. ISBN 978-1555878863.
- ↑ Jingzhong Wu: Nzymo as Seen in Some Yi Classical Books. W: Stevan Harrell: Perspectives on the Yi of Southwest China. Berkeley: University of California Press, 2001, s. 35. ISBN 978-0520219892.
- ↑ James S. Olson: An Ethnohistorical Dictionary of China. Westport, Connecticut: Greenwood Press, 1998, s. 51. ISBN 0-313-28853-4.
- ↑ Stevan Harrell: Cultural Encounters on China's Ethnic Frontiers. Seattle: University of Washington Press, 1995, s. 105. ISBN 0-295-97528-8.
- ↑ Stevan Harrell: Cultural Encounters on China's Ethnic Frontiers. Seattle: University of Washington Press, 1995, s. 51. ISBN 0-295-97528-8.
| Prehistoria i starożytność |
|
|---|---|
| Cesarstwo |
|
| Współczesność |
|
