Vivente rege: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja przejrzana] |
Nie podano opisu zmian |
m MalarzBOT: WP:CHECK#64: poprawiam link tożsamy z tekstem linka |
||
| (Nie pokazano 31 wersji utworzonych przez 25 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
'''''Vivente rege''''' – [[Łacina|łacińskie]] określenie odnoszące się do elekcji i koronacji [[król]]ewskiej dokonanej za życia poprzedniego króla (tzw. ''[[ablativus absolutus]]'' dosł. "za życia króla"). W przypadku wyboru na tron cesarski, mówi się czasem o elekcji ''vivente imperatore'' (za życia cesarza). Zazwyczaj dokonywano jej na wniosek samego władcy, który dążył do zapewnienia sukcesji swym potomkom. |
|||
'''Vivente rege''' to [[łac.|łacińskie]] określenie oznaczające [[elekcja|elekcję]] za życia [[król]]a, inaczej desygnacja. |
|||
We [[Historia Francji|Francji]] po 987 roku stosowana konsekwentnie elekcja vivente rege doprowadziła do przekształcenia się monarchii elekcyjnej w dziedziczną: sukcesja syna panującego króla stała się po prostu oczywista<ref>J. Baszkiewicz, ''Historia Francji'', Wrocław 1999, p. 47.</ref>. |
|||
Elekcja vivente rege polegałan na wybieraniu kolejnego następcy tronu za życia króla. Król który jeszcze panował miał pewien wpływ na wybór jego następcy. |
|||
Elekcją vivente rege było np. w [[Polska|Polsce]] obranie na króla [[Zygmunt II August|Zygmunta II Augusta]] (za życia jego ojca [[Zygmunt I Stary|Zygmunta I Starego]]). Pod koniec panowania [[Jan II Kazimierz|Jana Kazimierza]] projekt elekcji vivente rege wysunęła jego żona [[Ludwika Maria Gonzaga]], lecz wobec sprzeciwu szlachty ([[rokosz Lubomirskiego]]) został on zarzucony w [[1666]]. |
|||
W [[Rzesza|Rzeszy Niemieckiej]] [[Cesarz rzymski (Święte Cesarstwo Rzymskie)|cesarze]] z dynastii [[Ludolfingowie|saskiej]], [[Dynastia salicka|salickiej]], [[Hohenstaufowie|Hohenstaufów]], [[Luksemburgowie|Luksemburgów]] i [[Habsburgowie|Habsburgów]] kilkanaście razy stosowali praktykę elekcji ''vivente rege'' (''imperatore''). Ponieważ elekcja ''vivente rege'' umacniała pozycję dynastii w systemie politycznym Rzeszy i mogła prowadzić do wprowadzenia monarchii dziedzicznej, została zakazana przez [[Złota Bulla Karola IV|Złotą Bullę Karola IV]]<ref>J. Krasuski, ''Historia Niemiec'', Wrocław 2002, p. 83.</ref> oraz [[Pokój westfalski|traktat westfalski]]. Zakaz nie był przestrzegany, jednak książęta niemieccy stanowczo przeciwstawiali się projektom wprowadzenia dziedziczności tronu. |
|||
{{prawo stub}} |
|||
| ⚫ | |||
W [[Historia Polski|Polsce]] po śmierci [[Władysław III Warneńczyk|Władysława III Warneńczyka]] królów wybierały zjazdy [[Szlachta|szlacheckie]]. Uznano, iż elekcji powinno dokonywać, po śmierci poprzedniego władcy, zgromadzenie, w którym wziąć udział mógł każdy szlachcic. Podczas obrad [[Sejm walny|sejmu walnego]] w Piotrkowie, 18 grudnia 1529 roku król [[Zygmunt I Stary]] i królowa [[Bona Sforza|Bona]] nakłonili posłów i senatorów do wybrania ich syna, [[Zygmunt II August|Zygmunta Augusta]], na króla Polski jeszcze za życia panującego ojca. 20 lutego 1530 roku Zygmunt August został koronowany na [[Wawel]]u przez [[Prymas Polski|prymasa Polski]] [[Jan Łaski (prymas)|Jana Łaskiego]] i, formalnie, współrządził wespół z ojcem. Taki sposób rozstrzygnięcia o sukcesji wywołał ostry sprzeciw sporej części szlachty, wobec czego już podczas sejmu koronacyjnego Zygmunt Stary musiał zapewnić, iż elekcja następcy Zygmunta Augusta odbędzie się według tradycyjnych zasad<ref>M. Markiewicz, ''Historia Polski 1492-1795'', Kraków 2007, p. 344.</ref>. |
|||
[[de:Vivente Rege]] |
|||
[[en:Vivente rege]] |
|||
[[Artykuły henrykowskie]] w punkcie 1 zabraniały obranemu władcy ''mianować, ani obierać, ani obierania iakiego składać żadnym sposobem, ani kształtem wymyślonym, Krola na Państwo, sukcessora naszego, wsadzać.'' |
|||
Pod koniec panowania [[Jan II Kazimierz Waza|Jana Kazimierza]] projekt elekcji ''vivente rege'' wysunęła jego żona, królowa [[Ludwika Maria Gonzaga]]. Spory o osobę kandydata do sukcesji (mimo deklarowanego zachowania swobody wyboru dwór potajemnie nakłaniał magnatów do podpisywania skryptów o wykluczeniu kandydatów krajowych)<ref>[[Stefania Ochmann-Staniszewska]], ''Sejmy lat 1661–1662: przegrana batalia o reformę ustroju Rzeczypospolitej'', Wrocław 1977.</ref> doprowadziły jednak do wybuchu [[Rokosz Lubomirskiego|rokoszu Lubomirskiego]] i ostatecznego odrzucenia reformy w 1666 roku. |
|||
Sejmiki wybierając w listopadzie 1790 nowych posłów na [[Sejm Wielki]] w większości przystały na elekcję ''vivente rege'' [[Fryderyk August I|Fryderyka Augusta]], na ogół odrzucając równocześnie projekt tronu dziedzicznego<ref>''Bilans, oparty na nie zawsze pełnych i ścisłych danych, wyglądał następująco: na 55 sejmików otwarcie przeciw tronowi sukcesyjnemu opowiadało się 14 (...), w obronie [[Wolna elekcja|wolnej elekcji]] bez zaatakowania wprost sukcesji stanęły 22 sejmiki (...) otwarcie za koroną dziedziczną odważyło się wystąpić 9 sejmików (...) milczenie w sprawie wyboru między sukcesją i elekcją zachowało 10 sejmików (...) nawet zgoda na elekcję vivente rege nie była na ogół bezwarunkowa, opatrywano ją bowiem zastrzeżeniami o wcześniejszym zakończeniu prac nad formą rządu, przyjęciu przez Wettyna projektu paktów konwentów i odesłaniu sprawy ponownie do województw, gdyby Fryderyk August III korony nie przyjął.'' [[Zofia Zielińska]], [http://otworzksiazke.pl/images/ksiazki/o_sukcesyi_tronu_w_polszcze/o_sukcesyi_tronu_w_polszcze.pdf ''„O sukcesyi tronu w Polszcze” 1787-1790''] s.218n.</ref>. [[Konstytucja 3 maja]] wprowadzała ''tron elekcyjnym przez familie'', z braku męskich potomków elektora następcą miał być jego zięć ''za zgodą stanów zgromadzonych, [[Maria Augusta Wettyn|córce jego]] dobrany'' (...) ''zachowując przy narodzie prawo, żadnej preskrypcyi podpadać nie mogące, wybrania do tronu drugiego domu po wygaśnieniu pierwszego'' (art. VII), co 25 lat miano rozważać poprawki do Konstytucji (art. VI). W lutym 1792 sejmiki w większości poparły Konstytucję<ref>[http://aul.uni.lodz.pl/t/2014nr92/4.pdf ''Sejmiki lutowe 1792 r. w relacjach „Gazety Narodowej i Obcej” i „Gazety Warszawskiej”'']</ref>. |
|||
== Bibliografia == |
|||
* J. Baszkiewicz, ''Historia Francji'', Wrocław 1999. |
|||
* J. Krasuski, ''Historia Niemiec'', Wrocław 2002. |
|||
* M. Markiewicz, ''Historia Polski 1492-1795'', Kraków 2007. |
|||
== Przypisy == |
|||
{{Przypisy}} |
|||
== Zobacz też == |
|||
* [[diarchia]] |
|||
| ⚫ | |||
Aktualna wersja na dzień 14:21, 13 cze 2023
Vivente rege – łacińskie określenie odnoszące się do elekcji i koronacji królewskiej dokonanej za życia poprzedniego króla (tzw. ablativus absolutus dosł. "za życia króla"). W przypadku wyboru na tron cesarski, mówi się czasem o elekcji vivente imperatore (za życia cesarza). Zazwyczaj dokonywano jej na wniosek samego władcy, który dążył do zapewnienia sukcesji swym potomkom.
We Francji po 987 roku stosowana konsekwentnie elekcja vivente rege doprowadziła do przekształcenia się monarchii elekcyjnej w dziedziczną: sukcesja syna panującego króla stała się po prostu oczywista[1].
W Rzeszy Niemieckiej cesarze z dynastii saskiej, salickiej, Hohenstaufów, Luksemburgów i Habsburgów kilkanaście razy stosowali praktykę elekcji vivente rege (imperatore). Ponieważ elekcja vivente rege umacniała pozycję dynastii w systemie politycznym Rzeszy i mogła prowadzić do wprowadzenia monarchii dziedzicznej, została zakazana przez Złotą Bullę Karola IV[2] oraz traktat westfalski. Zakaz nie był przestrzegany, jednak książęta niemieccy stanowczo przeciwstawiali się projektom wprowadzenia dziedziczności tronu.
W Polsce po śmierci Władysława III Warneńczyka królów wybierały zjazdy szlacheckie. Uznano, iż elekcji powinno dokonywać, po śmierci poprzedniego władcy, zgromadzenie, w którym wziąć udział mógł każdy szlachcic. Podczas obrad sejmu walnego w Piotrkowie, 18 grudnia 1529 roku król Zygmunt I Stary i królowa Bona nakłonili posłów i senatorów do wybrania ich syna, Zygmunta Augusta, na króla Polski jeszcze za życia panującego ojca. 20 lutego 1530 roku Zygmunt August został koronowany na Wawelu przez prymasa Polski Jana Łaskiego i, formalnie, współrządził wespół z ojcem. Taki sposób rozstrzygnięcia o sukcesji wywołał ostry sprzeciw sporej części szlachty, wobec czego już podczas sejmu koronacyjnego Zygmunt Stary musiał zapewnić, iż elekcja następcy Zygmunta Augusta odbędzie się według tradycyjnych zasad[3].
Artykuły henrykowskie w punkcie 1 zabraniały obranemu władcy mianować, ani obierać, ani obierania iakiego składać żadnym sposobem, ani kształtem wymyślonym, Krola na Państwo, sukcessora naszego, wsadzać.
Pod koniec panowania Jana Kazimierza projekt elekcji vivente rege wysunęła jego żona, królowa Ludwika Maria Gonzaga. Spory o osobę kandydata do sukcesji (mimo deklarowanego zachowania swobody wyboru dwór potajemnie nakłaniał magnatów do podpisywania skryptów o wykluczeniu kandydatów krajowych)[4] doprowadziły jednak do wybuchu rokoszu Lubomirskiego i ostatecznego odrzucenia reformy w 1666 roku.
Sejmiki wybierając w listopadzie 1790 nowych posłów na Sejm Wielki w większości przystały na elekcję vivente rege Fryderyka Augusta, na ogół odrzucając równocześnie projekt tronu dziedzicznego[5]. Konstytucja 3 maja wprowadzała tron elekcyjnym przez familie, z braku męskich potomków elektora następcą miał być jego zięć za zgodą stanów zgromadzonych, córce jego dobrany (...) zachowując przy narodzie prawo, żadnej preskrypcyi podpadać nie mogące, wybrania do tronu drugiego domu po wygaśnieniu pierwszego (art. VII), co 25 lat miano rozważać poprawki do Konstytucji (art. VI). W lutym 1792 sejmiki w większości poparły Konstytucję[6].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- J. Baszkiewicz, Historia Francji, Wrocław 1999.
- J. Krasuski, Historia Niemiec, Wrocław 2002.
- M. Markiewicz, Historia Polski 1492-1795, Kraków 2007.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ J. Baszkiewicz, Historia Francji, Wrocław 1999, p. 47.
- ↑ J. Krasuski, Historia Niemiec, Wrocław 2002, p. 83.
- ↑ M. Markiewicz, Historia Polski 1492-1795, Kraków 2007, p. 344.
- ↑ Stefania Ochmann-Staniszewska, Sejmy lat 1661–1662: przegrana batalia o reformę ustroju Rzeczypospolitej, Wrocław 1977.
- ↑ Bilans, oparty na nie zawsze pełnych i ścisłych danych, wyglądał następująco: na 55 sejmików otwarcie przeciw tronowi sukcesyjnemu opowiadało się 14 (...), w obronie wolnej elekcji bez zaatakowania wprost sukcesji stanęły 22 sejmiki (...) otwarcie za koroną dziedziczną odważyło się wystąpić 9 sejmików (...) milczenie w sprawie wyboru między sukcesją i elekcją zachowało 10 sejmików (...) nawet zgoda na elekcję vivente rege nie była na ogół bezwarunkowa, opatrywano ją bowiem zastrzeżeniami o wcześniejszym zakończeniu prac nad formą rządu, przyjęciu przez Wettyna projektu paktów konwentów i odesłaniu sprawy ponownie do województw, gdyby Fryderyk August III korony nie przyjął. Zofia Zielińska, „O sukcesyi tronu w Polszcze” 1787-1790 s.218n.
- ↑ Sejmiki lutowe 1792 r. w relacjach „Gazety Narodowej i Obcej” i „Gazety Warszawskiej”