Powstanie Bar-Kochby: Różnice pomiędzy wersjami

Powstanie Bar-Kochby
	; Mapa Judei
Czas	132–135
Przyczyna	chęć zrzucenia rzymskiego zwierzchnictwa przez mieszkańców Judei
Wynik	stłumienie powstania
Strony konfliktu
Judejczycy	Cesarstwo Rzymskie
Dowódcy
Szymon Bar-Kochba	Tinnejusz Rufus,; Publiusz Marcellus,; Juliusz Sewerus
Siły
~ 80 tys.	~ 200 tys.
Straty
~ 580 tys. (razem z ludnością cywilną)
brak współrzędnych
	Multimedia w Wikimedia Commons

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Aktualna wersja na dzień 14:07, 13 cze 2024

Powstanie Bar-Kochby – zbrojne wystąpienie Żydów w latach 132–135 n.e. skierowane przeciwko Cesarstwu Rzymskiemu, mające na celu zrzucenie rzymskiego zwierzchnictwa nad prowincją Judei, krwawo stłumione^[1]. Drugie spośród powstań Żydów przeciwko Rzymianom (po tzw. wojnie żydowskiej).

Źródła dotyczące powstania

Najważniejszymi źródłami historycznymi dla powstania Bar Kochby są przede wszystkim relacje Kasjusza Diona, Euzebiusza z Cezarei, Justyna Męczennika, Historia Augusta (w biografii Hadriana), także źródła talmudyczne. Wgląd w wydarzenia dają także wykopaliska archeologiczne, w tym odkrycia qumrańskie i numizmatyczne^[2].

Przyczyny

W 129 roku cesarz rzymski Hadrian wydał zarządzenie, aby na miejscu zburzonej Świątyni Jerozolimskiej zbudować świątynię Jowisza Kapitolińskiego. Miasto Jerozolima miało być przy tym całkowicie przebudowane na wzór hellenistyczny i służyć jako kolonia rzymska. Ponadto zabroniono Żydom pod karą śmierci ceremonii obrzezania, którą cesarz postrzegał jako formę samookaleczenia tego samego rodzaju, co kastracja^[3].

W 132 roku wybuchło kolejne powstanie żydowskie. Przyjmuje się, że jego główną przyczyną był między innymi brak zgody na budowę świątyni Jowisza w miejscu świątyni jerozolimskiej oraz chęć zapobieżenia przekształceniu Jerozolimy w kolonię rzymską^[4].

Przebieg

Wodzem powstania, z tytułem „księcia Izraela” (hebr. nasi ha-Jisrael), został Szymon ben Koziba (inaczej Szymon Bar-Kochba), a arcykapłanem jego wuj Eleazar syn Charsoma. Obaj przywódcy wywodzili się z rodu Hasmoneuszy^[5].

W wyniku walk Żydzi wyzwolili cały obszar prowincji wraz z Jerozolimą i ruinami Świątyni, w których wznowiono służbę ofiarniczą. W sumie powstańcy zdobyli ok. 50 twierdz oraz ok. 1000 miast i wsi.

Powstańcy prześladowali i zabijali chrześcijan za odmowę wyparcia się wiary w Jezusa Chrystusa i uznania Szymona ben Koziby za Mesjasza^[6].

Cesarz Hadrian wezwał z Brytanii generała Juliusza Sewera oraz Kwintusa Lolliusza Urbikusa, a do stłumienia powstania ściągnięto prawdopodobnie Legion XXII z Egiptu^[7] i – być może – Legion IX z odległej północy (z Brytanii lub Dolnej Germanii), na co jednak brak dowodów^[8]. W 135 roku Rzymianie wkroczyli do Judei, rozpoczynając walki z żydowskimi powstańcami. Stosowali zwykłą dla Rzymian taktykę dzielenia, izolowania i likwidowania kolejnych enklaw powstańczych.

Latem 135 roku zdobyli Jerozolimę. Jako ostatni punkt oporu w Judei padła kwatera główna powstańców Bethar, na południowy zachód od Jerozolimy (siedziba Sanhedrynu i zarazem miejsce przebywania Szymona Bar-Kochby)^[9]. Zamordowani zostali niemal wszyscy obrońcy, a pozostałych przy życiu sprzedano jako niewolników.

Skutki powstania

Ogółem podczas walk Rzymianie zburzyli 50 twierdz oraz 985 miast i wsi. Zginęło ok. 580 tysięcy Żydów^[10]^[11]. Wzgórze Świątynne w Jerozolimie zostało zaorane. Stanęła tam świątynia Jowisza i posąg Hadriana. Miasto nazwano Colonia Aelia Capitolina i uczyniono z niej kolonię dla wysłużonych żołnierzy syryjskich i fenickich. Zakazano praktyk judaizmu. Nazwę kraju zmieniono z Judei na Syria Palestina (Syria palestyńska, inaczej filistyńska – od starożytnych wrogów Żydów, Filistynów)^[12]. Na terenie dawnej Jerozolimy wybudowano świątynie ku czci Jowisza, Serapisa, Dionizosa oraz Kastora i Polluksa. Żydom zabroniono mieszkać, wkraczać i zbliżać się do miasta. Żydom wolno było tylko patrzeć na Jerozolimę z daleka (de loginquo eam oculis tantum videre permissum est^[13]), a na teren świątyni mogli wejść tylko 9. dnia miesiąca aw, aby przy Ścianie Płaczu opłakiwać swoje nieszczęście^[14].

W ciągu kilku wieków (155–617) wybuchały kolejne powstania żydowskie. W większości wypadków były jednak szybko tłumione.

Numizmatyka powstańcza

Srebrna tetradrachma z roku ok. 133. Awers: Świątynia Jerozolimska. Rewers: tekst *„Pierwszy rok po wyzwoleniu Izraela”.*

W trakcie powstania Bar Kochby rebelianci sięgnęli po najważniejszy środek propagandowy i emitowali własne monety wybijane na monetach, które były aktualnie w obiegu na terenie Judei i w regionie. Wynikało to z problemów związanych z działaniami wojennymi oraz brakiem kruszcu. Monety zawierały następujące inskrypcje:

Rok pierwszy odkupienia Izraela
Rok drugi wolności Izraela
Wolność Jerozolimy

Na monetach wyemitowanych w pierwszym roku powstania znalazły się także inne inskrypcje:

Szymon, książę Izraela
Eleazar kapłan
Jerozolima
Szymon

Ponadto na monetach pojawiły się następujące wyobrażenia: fasada świątyni jerozolimskiej, gałązki palmy, mirt i wierzba. Także naczynia i instrumenty świątynne: dzban i amfora oraz harfa i lira. Pojawiły się również monety-hybrydy: jedna strona wyobraża rok pierwszy, natomiast po drugiej stronie - rok drugi, trzeci, a nawet czwarty. Niektóre monety z czasów powstania Bar Kochby znajdują się w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie^[15].

Zobacz też

Przypisy

↑ Powstanie Bar-Kochba. [dostęp 2007-11-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-11-07)]. (ang.).
↑ Jerzy Ciecieląg, Powstanie Bar Kochby 132–135 po Chr., Inforteditions, Zabrze 2008, s. 7 - 11.
↑ Paul Johnson Historia Żydów, ss. 150-151
↑ Jerzy Ciecieląg, Powstanie Bar Kochby 132–135 po Chr., Inforteditions, Zabrze 2008, s. 195.
↑ Paul Johnson Historia Żydów, s. 151
↑ Justyn Męczennik 'Apologia' I, 31
↑ Legion XXII Deiotariana. [dostęp 2011-05-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-03-17)]. (ang.).
↑ Legion IX Hiszpański. [dostęp 2011-05-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-02-22)]. (ang.).
↑ Paul Johnson Historia Żydów, ss. 151-152
↑ Kasjusz Dio 69,14
↑ The „Five Good Emperors” („Pięciu Dobrych Cesarzy” – Hadrian). [dostęp 2011-05-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-07-06)]. (ang.).
↑ Maria Jaczynowska Historia starożytnego Rzymu, s. 205
↑ Tertulian, Adversus Iudeos 13,4. Wcześniej pisał o tym Justyn (Apologia I, 47, 5n) : O spustoszeniu Jerozolimy, tudzież o tem, że żadnemu Żydowi nie miało być wolno mieszkać w tem mieście (...) na to uważano, by się tam żaden z nich nie pokazał, i że kara śmierci czeka każdego Żyda, któregoby się przy wejściu przychwyciło. (tłum. Arkadiusz Lisiecki)
↑ Jerzy Ciecieląg, Powstanie Bar Kochby 132–135 po Chr., Inforteditions, Zabrze 2008, s. 206.
↑ Jerzy Ciecieląg, Powstanie Bar Kochby 132–135 po Chr., Inforteditions, Zabrze 2008, s. 137, 224-231.

Bibliografia

Paul Johnson, Historia Żydów, Wyd. Platan, 1996 ISBN 978-83-85222-25-5
Maria Jaczynowska, Historia starożytnego Rzymu, PWN, Warszawa 1986 ISBN 83-01-00268-9
JerzyJ. Ciecieląg JerzyJ., Powstanie Bar Kochby 132–135 po Chr., Zabrze: Inforteditions, 2008, ISBN 978-83-89943-32-3, OCLC 316508022 .

Linki zewnętrzne

Bogaty skarb z czasów powstania Bar-Kochby

[1] Powstanie Bar-Kochba. [dostęp 2007-11-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-11-07)]. (ang.).

[2] Jerzy Ciecieląg, Powstanie Bar Kochby 132–135 po Chr., Inforteditions, Zabrze 2008, s. 7 - 11.

[3] Paul Johnson Historia Żydów, ss. 150-151

[4] Jerzy Ciecieląg, Powstanie Bar Kochby 132–135 po Chr., Inforteditions, Zabrze 2008, s. 195.

[5] Paul Johnson Historia Żydów, s. 151

[6] Justyn Męczennik 'Apologia' I, 31

[7] Legion XXII Deiotariana. [dostęp 2011-05-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-03-17)]. (ang.).

[8] Legion IX Hiszpański. [dostęp 2011-05-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-02-22)]. (ang.).

[9] Paul Johnson Historia Żydów, ss. 151-152

[10] Kasjusz Dio 69,14

[11] The „Five Good Emperors” („Pięciu Dobrych Cesarzy” – Hadrian). [dostęp 2011-05-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-07-06)]. (ang.).

[12] Maria Jaczynowska Historia starożytnego Rzymu, s. 205

[13] Tertulian, Adversus Iudeos 13,4. Wcześniej pisał o tym Justyn (Apologia I, 47, 5n) : O spustoszeniu Jerozolimy, tudzież o tem, że żadnemu Żydowi nie miało być wolno mieszkać w tem mieście (...) na to uważano, by się tam żaden z nich nie pokazał, i że kara śmierci czeka każdego Żyda, któregoby się przy wejściu przychwyciło. (tłum. Arkadiusz Lisiecki)

[14] Jerzy Ciecieląg, Powstanie Bar Kochby 132–135 po Chr., Inforteditions, Zabrze 2008, s. 206.

[15] Jerzy Ciecieląg, Powstanie Bar Kochby 132–135 po Chr., Inforteditions, Zabrze 2008, s. 137, 224-231.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

@@ Linia 1: / Linia 1: @@
+{{Wojna infobox
-[[Plik:First century Iudaea province.gif|300px|right|thumb|Mapa Judei w I wieku.]]
+ |nazwa        = Powstanie Bar-Kochby
-{{Historia starożytnego Izraela}}
+ |epoka        = starożytność
+ |konflikt     =
-'''Powstanie Bar-Kochby''' ([[132]]-[[135]]) – druga wojna [[Żydzi|żydowsko]]-[[Starożytny Rzym|rzymska]], mająca na celu zrzucenie zwierzchnictwa [[Cesarstwo Rzymskie|cesarstwa rzymskiego]] nad prowincją [[Judea]].<ref>[http://www.livius.org/ja-jn/jewish_wars/jwar07.html Powstanie Bar-Kochba (ang.)]</ref>
+ |grafika      = First century Iudaea province.gif
+ |opis grafiki = Mapa Judei
+ |czas         = 132–135
+ |miejsce      =
+ |terytorium   =
+ |przyczyna    = chęć zrzucenia rzymskiego zwierzchnictwa przez mieszkańców Judei
+ |wynik        = stłumienie powstania
+ |strona1      = Judejczycy
+ |strona2      = [[Cesarstwo Rzymskie]]
+ |dowódca1     = [[Szymon Bar-Kochba]]
+ |dowódca2     = [[Kwintus Tinnejusz Rufus|Tinnejusz Rufus]],<br />[[Publiusz Marcellus]],<br />[[Sekstus Juliusz Sewerus|Juliusz Sewerus]]
+ |siły1        = ~ 80 tys.
+ |siły2        = ~ 200 tys.
+ |straty1      = ~ 580 tys. (razem z ludnością cywilną)
+ |straty2      =
+ |kod mapy     =
+ |współrzędne  =
+ |commons      = Category:Bar Kokhba revolt
+}}
+'''Powstanie Bar-Kochby''' – zbrojne wystąpienie [[Żydzi|Żydów]] w latach 132–135 n.e. skierowane przeciwko [[Cesarstwo Rzymskie|Cesarstwu Rzymskiemu]], mające na celu zrzucenie rzymskiego zwierzchnictwa nad prowincją [[Judea|Judei]], krwawo stłumione<ref>{{Cytuj stronę | url = http://www.livius.org/ja-jn/jewish_wars/jwar07.html | tytuł = Powstanie Bar-Kochba | język = en | archiwum = https://web.archive.org/web/20161107071641/http://www.livius.org/ja-jn/jewish_wars/jwar07.html | data dostępu = 2007-11-27 | zarchiwizowano = 2016-11-07 }}</ref>. Drugie spośród powstań Żydów przeciwko Rzymianom (po tzw. [[wojna żydowska (66–73)|wojnie żydowskiej]]).
 == Źródła dotyczące powstania ==
-Najważniejszymi źródłami historycznymi dla powstania [[Szymon Bar-Kochba|Bar Kochby]] są przede wszystkim relacje [[Kasjusz Dion|Kasjusza Diona]], [[Euzebiusz z Cezarei|Euzebiusza z Cezarei]], [[Justyn Męczennik|Justyna Męczennika]], ''[[Historia Augusta]]'' (w biografii [[Hadrian]]a), także źródła [[talmud]]yczne. Wgląd w wydarzenia dają także wykopaliska archeologiczne, w tym odkrycia [[Qumrān|qumrańskie]] i [[Numizmatyka|numizmatyczne]]<ref>Jerzy Ciecieląg, ''Powstanie Bar Kochby 132 - 135 po Chr.'', Inforteditions, Zabrze 2008, s. 7 - 11.</ref>.
+Najważniejszymi źródłami historycznymi dla powstania [[Szymon Bar-Kochba|Bar Kochby]] są przede wszystkim relacje [[Kasjusz Dion|Kasjusza Diona]], [[Euzebiusz z Cezarei|Euzebiusza z Cezarei]], [[Justyn Męczennik|Justyna Męczennika]], ''[[Historia Augusta]]'' (w biografii [[Hadrian]]a), także źródła [[talmud]]yczne. Wgląd w wydarzenia dają także wykopaliska archeologiczne, w tym odkrycia [[Kumran|qumrańskie]] i [[Numizmatyka|numizmatyczne]]<ref>Jerzy Ciecieląg, ''Powstanie Bar Kochby 132–135 po Chr.'', Inforteditions, Zabrze 2008, s. 7 - 11.</ref>.
 == Przyczyny ==
-W [[129]] roku [[cesarz]] rzymski [[Hadrian]] wydał zarządzenie, aby na miejscu zburzonej [[Świątynia Jerozolimska|Świątyni Jerozolimskiej]] zbudować świątynię [[Jowisz (mitologia)|Jowisza]] [[Kapitol]]ińskiego. Miasto [[Jerozolima]] miało być przy tym całkowicie przebudowane na wzór [[Hellenizacja|hellenistyczny]] i służyć jako kolonia rzymska. Ponadto zabroniono Żydom pod karą śmierci ceremonii [[obrzezanie|obrzezania]], którą cesarz postrzegał jako formę samookaleczenia tego samego rodzaju co [[kastracja]].<ref>Paul Johnson ''Historia Żydów'', ss. 150-151</ref>
+W 129 roku [[cesarz]] rzymski [[Hadrian]] wydał zarządzenie, aby na miejscu zburzonej [[Świątynia Jerozolimska|Świątyni Jerozolimskiej]] zbudować świątynię [[Jowisz (mitologia)|Jowisza]] [[Kapitol]]ińskiego. Miasto [[Jerozolima]] miało być przy tym całkowicie przebudowane na wzór [[Hellenizacja|hellenistyczny]] i służyć jako kolonia rzymska. Ponadto zabroniono Żydom pod karą śmierci ceremonii [[obrzezanie|obrzezania]], którą cesarz postrzegał jako formę samookaleczenia tego samego rodzaju, co [[kastracja]]<ref>Paul Johnson ''Historia Żydów'', ss. 150-151</ref>.
-W [[132]] roku wybuchło kolejne powstanie żydowskie. Przyjmuje się, że jego główną przyczyną był między innymi brak zgody na odbudowę zburzonej [[Świątynia Jerozolimska|świątyni jerozolimskiej]] oraz chęć przekształcenia Jerozolimy w kolonię rzymską<ref>Jerzy Ciecieląg, ''Powstanie Bar Kochby 132 - 135 po Chr.'', Inforteditions, Zabrze 2008, s. 195.</ref>. Jeszcze inną przyczyną mógł być wyjazd cesarza ze Wschodu oraz stosowane przez niego prześladowania religii żydowskiej.
+W 132 roku wybuchło kolejne powstanie żydowskie. Przyjmuje się, że jego główną przyczyną był między innymi brak zgody na budowę świątyni Jowisza w miejscu [[Świątynia Jerozolimska|świątyni jerozolimskiej]] oraz chęć zapobieżenia przekształceniu Jerozolimy w kolonię rzymską<ref>Jerzy Ciecieląg, ''Powstanie Bar Kochby 132–135 po Chr.'', Inforteditions, Zabrze 2008, s. 195.</ref>.
 == Przebieg ==
-Wodzem powstania, z tytułem "księcia [[starożytny Izrael|Izraela]]" (hebr. ''nasi ha-Jisrael''), został Szymon ben Koziba (inaczej [[Szymon Bar-Kochba]]), a [[Arcykapłan (w Biblii i judaizmie)|arcykapłanem]] jego wuj Eleazar syn Charsoma. Obaj przywódcy wywodzili się z rodu [[Machabeusze|Hasmoneuszy]].<ref>Paul Johnson ''Historia Żydów'', s. 151</ref>
+Wodzem powstania, z tytułem „księcia [[starożytny Izrael|Izraela]]” (hebr. ''nasi ha-Jisrael''), został Szymon ben Koziba (inaczej [[Szymon Bar-Kochba]]), a [[Arcykapłan (w Biblii i judaizmie)|arcykapłanem]] jego wuj Eleazar syn Charsoma. Obaj przywódcy wywodzili się z rodu [[Machabeusze|Hasmoneuszy]]<ref>Paul Johnson ''Historia Żydów'', s. 151</ref>.
 W wyniku walk [[Żydzi]] wyzwolili cały obszar prowincji wraz z Jerozolimą i ruinami [[Świątynia Jerozolimska|Świątyni]], w których wznowiono służbę ofiarniczą. W sumie powstańcy zdobyli ok. 50 twierdz oraz ok. 1000 miast i wsi.
-Powstańcy prześladowali i zabijali chrześcijan za odmowę wyparcia się wiary w Jezusa Chrystusa i uznanie Szymona ben Koziby za Mesjasza <ref>[[Justyn Męczennik]] 'Apologia' I, 31</ref>.
+Powstańcy prześladowali i zabijali chrześcijan za odmowę wyparcia się wiary w [[Jezus Chrystus|Jezusa Chrystusa]] i uznania Szymona ben Koziby za Mesjasza<ref>[[Justyn Męczennik]] 'Apologia' I, 31</ref>.
-Cesarz Hadrian wezwał z [[Brytania|Brytanii]] generała [[Sekstus Juliusz Sewerus|Juliusza Sewera]] oraz Kwintusa Lolliusza Urbikusa, a do stłumienia powstania ściągnięto prawdopodobnie [[Legio XXII Deiotariana|Legion XXII]] z [[Egipt]]u<ref>[http://www.livius.org/le-lh/legio/xxii_deiotariana.html Legion XXII Deiotariana (ang.)]</ref> i – być może – [[Legio IX Hispana|Legion IX]] z odległej północy (z Brytanii lub [[Germania Inferior|Dolnej Germanii]]), na co jednak brak dowodów<ref>[http://www.livius.org/le-lh/legio/ix_hispana.html Legion IX Hiszpański (ang.)]</ref>. W [[135]] roku Rzymianie wkroczyli do Judei, rozpoczynając walki z żydowskimi powstańcami. Stosowali zwykłą dla Rzymian taktykę dzielenia, izolowania i likwidowania kolejnych enklaw powstańczych.
+Cesarz Hadrian wezwał z [[Brytania|Brytanii]] generała [[Sekstus Juliusz Sewerus|Juliusza Sewera]] oraz Kwintusa Lolliusza Urbikusa, a do stłumienia powstania ściągnięto prawdopodobnie [[Legio XXII Deiotariana|Legion XXII]] z [[Egipt]]u<ref>{{Cytuj stronę | url = http://www.livius.org/le-lh/legio/xxii_deiotariana.html | tytuł = Legion XXII Deiotariana | język = en | archiwum = https://web.archive.org/web/20150317020539/http://www.livius.org/le-lh/legio/xxii_deiotariana.html | data dostępu = 2011-05-29 | zarchiwizowano = 2015-03-17 }}</ref> i – być może – [[Legio IX Hispana|Legion IX]] z odległej północy (z Brytanii lub [[Germania Inferior|Dolnej Germanii]]), na co jednak brak dowodów<ref>{{Cytuj stronę | url = http://www.livius.org/le-lh/legio/ix_hispana.html | tytuł = Legion IX Hiszpański | język = en | archiwum = https://web.archive.org/web/20150222041753/http://www.livius.org/le-lh/legio/ix_hispana.html | data dostępu = 2011-05-29 | zarchiwizowano = 2015-02-22 }}</ref>. W 135 roku Rzymianie wkroczyli do Judei, rozpoczynając walki z żydowskimi powstańcami. Stosowali zwykłą dla Rzymian taktykę dzielenia, izolowania i likwidowania kolejnych enklaw powstańczych.
-Latem [[135]] roku zdobyli Jerozolimę. Jako ostatni punkt oporu w Galilei padła kwatera główna powstańców '''Bethar''', na południowy zachód od [[Jerozolima|Jerozolimy]] (siedziba [[Sanhedryn]]u i zarazem miejsce przebywania Szymona Bar-Kochby).<ref>Paul Johnson ''Historia Żydów'', ss. 151-152</ref> Zamordowani zostali niemal wszyscy obrońcy, a pozostałych przy życiu sprzedano jako niewolników.
+Latem 135 roku zdobyli Jerozolimę. Jako ostatni punkt oporu w Judei [[Oblężenie twierdzy Betar|padła kwatera główna powstańców '''Bethar''']], na południowy zachód od [[Jerozolima|Jerozolimy]] (siedziba [[Sanhedryn]]u i zarazem miejsce przebywania Szymona Bar-Kochby)<ref>Paul Johnson ''Historia Żydów'', ss. 151-152</ref>. Zamordowani zostali niemal wszyscy obrońcy, a pozostałych przy życiu sprzedano jako niewolników.
-==Skutki powstania==
+== Skutki powstania ==
+Ogółem podczas walk Rzymianie zburzyli 50 twierdz oraz 985 miast i wsi. Zginęło ok. 580 tysięcy Żydów<ref>Kasjusz Dio [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/69*.html 69,14]</ref><ref>{{Cytuj stronę | url = http://www.roman-empire.net/highpoint/highpoint.html | tytuł = The „Five Good Emperors” („Pięciu Dobrych Cesarzy” – Hadrian) | język = en | archiwum = https://web.archive.org/web/20170706032114/http://www.roman-empire.net/highpoint/highpoint.html | data dostępu = 2011-05-29 | zarchiwizowano = 2017-07-06 }}</ref>. [[Wzgórze Świątynne]] w Jerozolimie zostało zaorane. Stanęła tam świątynia Jowisza i posąg Hadriana. Miasto nazwano ''Colonia Aelia Capitolina'' i uczyniono z niej kolonię dla wysłużonych żołnierzy syryjskich i [[Fenicja|fenickich]]. Zakazano praktyk [[judaizm]]u. Nazwę kraju zmieniono z Judei na [[Palestyna|Syria Palestina]] (Syria palestyńska, inaczej [[Filistyni|filistyńska]] – od starożytnych wrogów Żydów, Filistynów)<ref>Maria Jaczynowska ''Historia starożytnego Rzymu'', s. 205</ref>. Na terenie dawnej Jerozolimy wybudowano świątynie ku czci [[Jowisz (mitologia)|Jowisza]], [[Serapis]]a, [[Dionizos]]a oraz [[Kastor i Polluks|Kastora i Polluksa]]. Żydom zabroniono mieszkać, wkraczać i zbliżać się do miasta. Żydom wolno było tylko patrzeć na Jerozolimę z daleka (''de loginquo eam oculis tantum videre permissum est''<ref>Tertulian, [http://www.tertullian.org/latin/adversus_iudaeos.htm ''Adversus Iudeos''] 13,4. Wcześniej pisał o tym Justyn (''Apologia'' I, 47, 5n) : ''O spustoszeniu Jerozolimy, tudzież o tem, że żadnemu Żydowi nie miało być wolno mieszkać w tem mieście'' (...) ''na to uważano, by się tam żaden z nich nie pokazał, i że kara śmierci czeka każdego Żyda, któregoby się przy wejściu przychwyciło.'' (tłum. [[Arkadiusz Lisiecki]])</ref>), a na teren świątyni mogli wejść tylko 9. dnia miesiąca [[aw (miesiąc)|aw]], aby przy [[Ściana Płaczu|Ścianie Płaczu]] opłakiwać swoje nieszczęście<ref>Jerzy Ciecieląg, ''Powstanie Bar Kochby 132–135 po Chr.'', Inforteditions, Zabrze 2008, s. 206.</ref>.
+W ciągu kilku wieków (155–617) wybuchały kolejne [[Wojny żydowskie|powstania żydowskie]]. W większości wypadków były jednak szybko tłumione.
-Ogółem podczas walk Rzymianie zburzyli 50 twierdz oraz 985 miast i wsi. Zginęło ok. 580 tysięcy Żydów<ref>[http://www.roman-empire.net/highpoint/highpoint.html The "Five Good Emperors" (ang.) - "Pięciu Dobrych Cesarzy" - Hadrian]</ref>.
-[[Wzgórze Świątynne]] w Jerozolimie zostało zaorane. Stanęła tam świątynia Jowisza i posąg Hadriana. Miasto nazwano ''Colonia Aelia Capitolina'' i uczyniono z niej kolonię dla wysłużonych żołnierzy syryjskich i fenickich. Zakazano praktyk [[judaizm]]u. Nazwę kraju zmieniono z Judei na [[Palestyna|Syria Palestina]] (Syria palestyńska, inaczej [[Filistyni|filistyńska]] - od starożytnych wrogów Żydów, Filistynów)<ref>Maria Jaczynowska ''Historia starożytnego Rzymu'', s. 205</ref>. Na terenie dawnej Jerozolimy wybudowano pogańskie świątynie ku czci [[Jowisz (mitologia)|Jowisza]], [[Serapis]]a, [[Dionizos]]a oraz [[Kastor i Polluks|Kastora i Polluksa]]. Żydom zabroniono mieszkać, wkraczać i zbliżać się do miasta. Żydom wolno było tylko patrzeć na Jerozolimę z daleka (''de loginquo eam oculis tantum videre permissum est''<ref>Tertulian, ''Adversus Iudeos''</ref>) a na teren świątyni mogli wejść tylko 9 dnia miesiąca [[Aw]], aby przy [[Ściana Płaczu|Ścianie Płaczu]] opłakiwać swoje nieszczęście<ref>Jerzy Ciecieląg, ''Powstanie Bar Kochby 132 - 135 po Chr.'', Inforteditions, Zabrze 2008, s. 206.</ref>.
+== Numizmatyka powstańcza ==
-Na przestrzeni kilku wieków ([[155]]–[[617]]) wybuchały kolejne [[Wojny żydowskie|powstania żydowskie]]. W większości wypadków były jednak szybko tłumione.
+[[Plik:Barkokhba-silver-tetradrachm.jpg|thumb|Srebrna [[Drachma (moneta)|tetradrachma]] z roku ok. 133. Awers: Świątynia Jerozolimska. Rewers: tekst ''„Pierwszy rok po wyzwoleniu Izraela”.'']]
-==Numizmatyka powstańcza==
-[[Plik:Barkokhba-silver-tetradrachm.jpg|thumb|right|Srebrna [[Drachma (moneta)|tetradrachma]] z roku ok. 133. Awers: Świątynia Jerozolimska. Rewers: tekst ''"Pierwszy rok po wyzwoleniu Izraela".'']]
 W trakcie powstania [[Szymon Bar-Kochba|Bar Kochby]] rebelianci sięgnęli po najważniejszy środek [[Propaganda|propagandowy]] i emitowali własne monety wybijane na monetach, które były aktualnie w obiegu na terenie [[Judea|Judei]] i w regionie. Wynikało to z problemów związanych z działaniami wojennymi oraz brakiem kruszcu. Monety zawierały następujące [[Inskrypcja|inskrypcje]]:
 * ''Rok pierwszy odkupienia Izraela''
@@ Linia 41: / Linia 59: @@
 * ''Jerozolima''
 * ''Szymon''
-Ponadto na monetach pojawiły się następujące wyobrażenia: [[fasada]] [[Świątynia Jerozolimska|świątyni jerozolimskiej]], gałązki palmy, [[mirt]] i wierzba. Także naczynia i instrumenty świątynne: dzban i [[amfora]] oraz [[harfa]] i [[lira]]. Pojawiły się również monety-hybrydy: jedna strona wyobraża rok pierwszy, natomiast po drugiej stronie - rok drugi, trzeci, a nawet czwarty. Niektóre monety z czasów powstania Bar Kochby znajdują się w zbiorach [[Muzeum Narodowe w Krakowie|Muzeum Narodowego w Krakowie]]<ref>Jerzy Ciecieląg, ''Powstanie Bar Kochby 132 - 135 po Chr.'', Inforteditions, Zabrze 2008, s. 137, 224 - 231.</ref>.
+Ponadto na monetach pojawiły się następujące wyobrażenia: [[fasada]] [[Świątynia Jerozolimska|świątyni jerozolimskiej]], gałązki palmy, [[mirt]] i wierzba. Także naczynia i instrumenty świątynne: dzban i [[amfora]] oraz [[harfa]] i [[lira]]. Pojawiły się również monety-hybrydy: jedna strona wyobraża rok pierwszy, natomiast po drugiej stronie - rok drugi, trzeci, a nawet czwarty. Niektóre monety z czasów powstania Bar Kochby znajdują się w zbiorach [[Muzeum Narodowe w Krakowie|Muzeum Narodowego w Krakowie]]<ref>Jerzy Ciecieląg, ''Powstanie Bar Kochby 132–135 po Chr.'', Inforteditions, Zabrze 2008, s. 137, 224-231.</ref>.
+== Zobacz też ==
+* [[wojny żydowskie]]
+* [[historia Izraela]]
+== Przypisy ==
 {{Przypisy}}
-== Zobacz też ==
-* [[Wojny żydowskie]]
-* [[historia Izraela]]
 == Bibliografia ==
-* Paul Johnson, ''Historia Żydów'', Wyd. Platan, 1996 ISBN 33-85222-25-1
+* Paul Johnson, ''Historia Żydów'', Wyd. Platan, 1996 {{ISBN|9788385222255}}
-* Maria Jaczynowska, ''Historia starożytnego Rzymu'', [[Wydawnictwo Naukowe PWN|PWN]], Warszawa 1986 ISBN 8301002689
+* [[Maria Jaczynowska]], ''Historia starożytnego Rzymu'', [[Wydawnictwo Naukowe PWN|PWN]], Warszawa 1986 {{ISBN|8301002689}}
-* Jerzy Ciecieląg, ''Powstanie Bar Kochby 132 - 135 po Chr.'', Inforteditions, Zabrze 2008 ISBN 978-83-89943-32-3
+* {{Cytuj|autor = Jerzy Ciecieląg |tytuł = Powstanie Bar Kochby 132–135 po Chr. |data = 2008 |isbn = 978-83-89943-32-3 |miejsce = Zabrze |wydawca = Inforteditions |oclc = 316508022 | odn = tak}}
 == Linki zewnętrzne ==
@@ Linia 58: / Linia 78: @@
 {{Judaizm i Żydzi}}
+{{Kontrola autorytatywna}}
-[[Kategoria:Powstania w starożytnym Rzymie|Bar-Kochby]]
 [[Kategoria:Powstanie Bar-Kochby|*]]

Żydowskie ruchy religijne	Ortodoksyjny Ultraortodoksja (charedi) Chardal Chasydyzm Nowoczesna ortodoksja Otwarta ortodoksja Konserwatywny Neologiczny Reformowany Rekonstrukcjonistyczny Humanistyczny Odnowienia Samarytanie Judeochrześcijanie Mesjanistyczni Nazarejczycy Sabataizm Frankizm Schizmy Wzajemne stosunki zob. też: Karaimizm, Sekularyzm
Ludy wyznające judaizm	Aszkenazyjczycy Sefardyjczycy Mizrachijczycy Felaszowie Żydzi górscy Romanioci Bnej Israel Bnej Menasze Gruzińscy Żydzi Krymczacy Żydzi z Koczin Żydzi z Kaifeng Żydzi chazarscy Lemba
Filozofia żydowska	Bóg w judaizmie Zasady wiary Naród wybrany Eschatologia Etyka Gilgul Halacha Teologia Holokaustu Jahwe Kabała Koszerność Mesjanizm Musaryzm Imię Boga Siedem Praw Noego Cedaka Tzniut
Teksty religijne	Tanach Tora Newiim Ketuwim Gemara Miszna Talmud Tosefta Midrasz Literatura rabiniczna Miszne Tora Arba'ah Turim Szulchan aruch Miszna Berura Zohar Hagada Pijut Sidur
Postacie	Abraham Dawid Mojżesz Hillel Izaak Szammaj Juda ha-Nasi Saadja ben Josef Gerszom z Moguncji Izaak Alfasi Raszi Jehuda Halewi Aben Ezra Mordechaj Kaplan Mojżesz Majmonides Nachmanides Aszer ben Jechiel Lewi ben Gerson Jakub Josef Albo Józef Karo Izaak Abrabanel Izaak Luria Salomon Sabbataj Cwi Jakub Frank Israel Baal Szem Tow Dow-Ber Elimelech Menachem Schneerson
Życie i kultura	Kto jest Żydem? Etymologia słowa Żydzi Bar micwa Bat micwa Brit mila Brit shalom Gwiazda Dawida Ketuba Szabat Sziduch Małżeństwo Micwa Nida Pidyon haben Minjan Żałoba w judaizmie Kuchnia żydowska Chiloni Świecka kultura żydowska Konwersja na judaizm Jezus w judaizmie Chad gadja
Święta	Chanuka Jom Kipur Pesach Purim Rosz ha-Szana Sukkot Szawuot Sziwa Asar be-Tamuz Tisza be-Aw
Ważne miejsca i stanowiska	Namiot Spotkania Świątynia Jerozolimska Cztery święte miasta judaizmu Jerozolima Safed Hebron Tyberiada Ściana Płaczu Synagoga Jesziwa Mykwa Bejt din Gabaj Chazan Ha Kohen Gadol Kanaan Kohen Magid Rabin Kobiety rabini Rebe Cadyk Posek Rosz jesziwa Maszgijach Mohel Ha Mashiah
Modlitwy i przedmioty kultu	Amida Awinu Malkenu Szema Jisrael Aleinu Kidusz Hallel Kol Nidre Maariw Mincha Ma Tovu Hawdala Szacharit Kadisz Arba Minim Sefer Tora Gartel Kitel Talit Tefilin Cicit Menora (Chanukija) Mezuza Szofar Jad Kipa/Jarmułka Kuczka
Języki	Hebrajski Judeo-aramejski † Aramejski judeo-palestyński Aramejski judeo-babiloński Judeo-arabski Judeo-berberyjski Judeo-perski Judeo-portugalski Bucharski Jewanik † Italkian Ladino Haketia Zarfatit † Szuadit † Jidysz Knaan † Kiwruli Kayliñña † Qwareña †
Historia	Starożytny Izrael Świątynia Jerozolimska Niewola babilońska Powstanie Machabeuszów Herod Wielki Sanhedryn Faryzeusze Saduceusze Esseńczycy Pierwsza wojna żydowsko-rzymska Powstanie Bar-Kochby Diaspora żydowska Historia Żydów w średniowieczu Historia Żydów w świecie muzułmańskim Ziemia Izraela Historia Palestyny Haskala Historia Izraela zob. też: Historia Żydów w Polsce
Polityka	Syjonizm Światowa Organizacja Syjonistyczna Ogólni Syjoniści Socjalistyczny Religijny Rewizjonistyczny Theodor Herzl Państwo Izrael Prezydent Izraela (lista) Premierzy Izraela Wicepremierzy Izraela Rząd Izraela Żydowskie ruchy polityczne Bund Agudat Israel Partie polityczne w Izraelu Prawo powrotu
Antysemityzm	Historia antysemityzmu Holokaust Prześladowania Żydów Antysemityzm współczesny Antysemityzm rasowy Antysemityzm religijny