Praga (Warszawa): Różnice pomiędzy wersjami

Praga
	część miasta Warszawy
	; Ulica Ząbkowska przy ulicy Targowej
	Herb
Państwo	Polska
Miasto	Warszawa
Prawa miejskie	1648
W granicach Warszawy	1791
	Położenie na mapie Warszawy Praga
	Położenie na mapie Polski Praga
	Położenie na mapie województwa mazowieckiego Praga
	52°15′07″N 21°03′03″E/52,251981 21,050831
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Cytaty w Wikicytatach

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Aktualna wersja na dzień 22:05, 3 cze 2024

Nadanie praw miejskich Pradze przez króla Władysława IV Wazę (dokument przechowywany w AGAD)

Most Kierbedzia i Praga widziane z wieży Zamku Królewskiego (1873)

Praga – centralna część prawobrzeżnej Warszawy (leżąca na wschód od Wisły), dawniej miasto.

Zwyczajowo nazwą tą określa się całą prawobrzeżną część stolicy^[1]^[2].

Podział administracyjny

W okresie międzywojennym istniało starostwo grodzkie Warszawa-Praga utworzone 5 lipca 1928^[3] i obejmujące całą prawobrzeżną Warszawę w ówczesnych granicach, czyli okręgi-dzielnice: 14. Praga-Północ I, 15. Praga-Południe I, 17. Grochów, 18. Golędzinów, 24. Targówek i 25. Bródno. Numery odpowiadały rzymskim numerom komisariatów Policji Państwowej, co było kontynuacją numeracji cyrkułów, jak ówcześnie nazywano dzielnice.

Od lat 50. podział był na dzielnice:

Praga-Południe II
Praga-Północ II
Praga Śródmieście
Wawer

a następnie prawobrzeżna część miasta podzielona była tylko na dwie dzielnice, gdyż połączono Pragę Północ II z Pragą Śródmieście w Pragę północ III i Pragę Południe II z Wawrem w Pragę-Południe III:

Praga-Południe III
Praga-Północ III (obejmującą największą część historycznej Pragi).

Po kolejnych zmianach podziału administracyjnego miasta od 2003 prawobrzeżna część miasta dzieli się na siedem dzielnic:

Praga-Południe IV (projektowana nazwa Grochów)
Praga-Północ IV (projektowana nazwa Praga)
Białołęka (w tym Tarchomin)
Targówek (w tym Bródno)
Rembertów
Wawer
Wesoła.

Jednak określanie ich wszystkich mianem Pragi jest dyskusyjne^[4].

Historia

Historyczna Praga była osadą, leżącą nad Wisłą naprzeciwko Starego Miasta i Mariensztatu, wzmiankowaną po raz pierwszy w 1432. Jej nazwa pochodzi od czasownika „prażyć” (wypalać), gdyż została założona na terenach po wypalonym lesie^[5].

Miasto Praga

Wieś szlachecka Praga położona była w 1580 w powiecie warszawskim ziemi warszawskiej województwa mazowieckiego^[6].

Praga została założona przez biskupa kamienieckiego Michała Działyńskiego^[7]. 10 lutego 1648 r. król Władysław IV Waza nadał Pradze prawa miejskie. Miasto uzyskało m.in. prawo wyłaniania władz miejskich z burmistrzem, rajcami, wójtem i ławnikami, zakładania cechów, prowadzenia handlu wodnego i lądowego, wydawania wyroków w sprawach cywilnych i kryminalnych oraz organizowania czterech jarmarków w roku^[8]. Dysydentom zabroniono posiadania nieruchomości, a Żydom prowadzenia handlu^[8].

W XVIII wieku na prawym brzegu Wisły znajdowały się trzy jurydyki:

Skaryszew-Kamion, założony w 1641,
Praga, założona w 1648,
Golędzinów, założony w 1764.

Praga Biskupia uzyskała lokację miejską w 1648 roku, zdegradowana w 1794 roku^[9].

W 1791 Pragę przyłączono do Warszawy na mocy ustawy Prawo o miastach, znoszącej wszelkie jurydyki, a uchwalonej przez Sejm Czteroletni^[10]. Faktyczne jej włączenie nastąpiło w 1794^[10].

Praga podczas zaborów i wojen

W XVII, XVIII i XIX wieku Praga była wielokrotnie niszczona i palona: podczas potopu szwedzkiego, szturmu i rzezi Pragi (4 listopada 1794), w latach 1806–1811 przy budowie fortyfikacji podczas wojen napoleońskich oraz w czasie powstania listopadowego (bitwa o Olszynkę Grochowską i bitwa pod Wawrem).

W 1816 ustanowiono oddzielny urząd burmistrza dla Pragi, który został zniesiony w 1832^[11].

Powstanie dworców Petersburskiego, Terespolskiego i mostu Kierbedzia przyspieszyło rozwój gospodarczy Pragi i spowodowało szybki wzrost liczby ludności^[12]^[13]. Rosnący popyt na produkty żywnościowe i drewno oraz nowe możliwości wykorzystania do transportowania towarów z terenów Cesarstwa Rosyjskiego (w tym zboża i bydła) kolei sprzyjały funkcjonowaniu tam wielkich targowisk^[14]. W 1882 na posesji znajdującej się między ulicami: Targową, Ząbkowską i Brzeską otwarto istniejący do dzisiaj bazar Różyckiego^[15].

Cyrkuł Praga był ostatni w numeracji – VII, VIII oraz XII. Następnie został on podzielony na dwa XIV i XV staropraski i nowopraski, które miały być później nazwane okręgami Praga-Północ i Praga-Południe.

W 1869 uruchomiono niewielki wodociąg zaprojektowany przez Alfonsa Grotowskiego^[16]. Został on zamknięty w 1896 po doprowadzeniu na Pragę sieci wodociągowej z lewobrzeżnej części miasta^[16].

W 1913 Praga liczyła ok. 90 tys. mieszkańców, głównie robotników i kolejarzy oraz osób napływających do Warszawy ze wschodnich terenów Królestwa^[12].

5 sierpnia 1915 wycofujące się na wschód wojska rosyjskie wysadziły w powietrze wszystkie trzy warszawskie mosty (Kierbedzia, Poniatowskiego oraz most przy Cytadeli). Rosjanie opuścili Pragę 9 sierpnia 1915^[17].

Płonąca Warszawa we wrześniu 1939, na pierwszym planie Targówek, dalej Praga

Zabudowa Pragi, w znaczącej części drewniana, ucierpiała w czasie obrony Warszawy we wrześniu 1939^[18]. Po kilkudniowych walkach, 15 września 1944, Praga została wyzwolona spod okupacji niemieckiej przez oddziały Armii Czerwonej i Wojska Polskiego^[19]^[20]. W tym czasie w prawobrzeżnej Warszawie mieszkało ok. 130 tys. osób^[21], co stanowiło ok. połowę ludności z okresu sprzed powstania warszawskiego^[22]. Wśród nich prawie nie było mężczyzn w wieku 18–50 lat, wywiezionych wcześniej przez Niemców do Rzeszy^[23]. Front na Wiśle odciął Pragę od elektrowni, gazowni i stacji wodociągów; nie było elektryczności, telefonów i nie kursowały tramwaje^[24]. Pragę szybko podłączono jednak do niewielkiej elektrowni w Falenicy^[25] i uruchomiono straż pożarną^[26].

Podczas II wojny światowej Praga została zniszczona w 25%^[27]. Zniszczeniu uległo ok. 85% największych zakładów przemysłowych^[28]. W mniejszym stopniu ucierpiały mniejsze zakłady przemysłowe i rzemieślnicze oraz budynki mieszkalne^[29]. W ciągu kolejnych czterech miesięcy Praga znajdowała się na linii frontu, z czego przez pierwsze sześć tygodni nie tylko od strony Wisły, ale również od strony północnej^[28]. Miasto było w tym czasie intensywnie ostrzeliwane przez Niemców^[28].

Praga współcześnie

Podczas II wojny światowej Praga nie uległa tak dużym zniszczeniom jak lewobrzeżna część Warszawy. Już jesienią 1944 miały tu swe tymczasowe siedziby nowe władze. W kolejnych latach na Pradze zlokalizowano jedne z największych zakładów przemysłowych w Warszawie – Fabrykę Samochodów Osobowych oraz zbudowano Stadion Dziesięciolecia. Jednak przez kolejne dziesięciolecia Pragę zaniedbano. Brakowało inwestycji w infrastrukturę mieszkaniową (do dziś można tu znaleźć budynki z widocznymi zniszczeniami wojennymi), kulturę (nieliczne teatry i kina), komunikację.

W tej części miasta zachował się przez długie lata specyficzny praski folklor (zwyczaje mieszkańców^[30] zauważalne m.in. w ubiorze^[31], handel na Bazarze Różyckiego, kapliczki na podwórkach kamienic itp., stosunkowo dużo tradycyjnych zakładów rzemieślniczych). Dopiero w ostatnich latach przybyło na Pradze inwestycji: część budynków poddano renowacji (na przykład kamienice wzdłuż ulicy Ząbkowskiej, czy zabytkowe obiekty położone na terenie Warszawskiej Wytwórni Wódek „Koneser”), trwa budowa II linii metra, prowadzona jest modernizacja linii tramwajowych. Praga zaczęła cieszyć się zainteresowaniem artystów i turystów – powstało tu wiele galerii i małych lokali gastronomicznych, w nowych budynkach coraz chętniej osiedlają się nowi mieszkańcy.

W 2007 utworzono Muzeum Warszawskiej Pragi^[32]. Od 2015 działa ono we własnej siedzibie przy ul. Targowej 50/52 jako oddział Muzeum Warszawy.

Dużym atutem Pragi jest brzeg Wisły, który ma charakter zbliżony do naturalnego^[33].

Praga w administracji kościelnej

W Kościele katolickim Praga jest centralnym ośrodkiem diecezji warszawsko-praskiej, utworzonej w 1992. Katedrą diecezji jest bazylika św. Michała i św. Floriana.

Na Pradze znajduje się również drugi kościół o randze katedry – sobór metropolitalny Świętej Równej Apostołom Marii Magdaleny, który jest katedrą diecezji warszawsko-bielskiej i zarazem główną cerkwią Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.

Przypisy

↑ Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 691. ISBN 83-01-08836-2.
↑ Juliusz A. Chrościcki, Andrzej Rottermund: Atlas architektury Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 1977, s. 8.
↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 5 lipca 1928 r. o organizacji i zakresie działania władz administracji ogólnej na obszarze miasta stołecznego Warszawy. 1928-07-28. [dostęp 2011-11-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-01-19)].
↑ Jarosław Osowski. Grochowem o ścianę. „Gazeta Wyborcza”, 2010-01-16.
↑ Bronisław Wieczorkiewicz: Gwara warszawska dawniej i dziś. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1974, s. 13.
↑ Adolf Pawiński, Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. 5: Mazowsze, Warszawa 1895, s. 251.
↑ Władysław J. Wójtowicz, Dzieje Pragi warszawskiej od czasów najdawniejszych do obecnych, Warszawa 1934, s. 14.
↑ ^a ^b Jan Stanisław Bystroń: Warszawa. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1977, s. 46.
↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 62–63.
↑ ^a ^b Jan Berger: Rozwój Pragi, [w:] Irena Pietrzak-Pawłowska (red.) Wielkomiejski rozwój Warszawy do 1918 r. Warszawa: Wydawnictwo Książka i Wiedza, 1973, s. 255.
↑ Stefan Kieniewicz: Warszawa w latach 1795–1914. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1976, s. 312, 316.
↑ ^a ^b Stefan Kieniewicz: Warszawa w latach 1795–1914. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1976, s. 204.
↑ Jan Stanisław Bystroń: Warszawa. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1977, s. 284.
↑ Jan Berger: Rozwój Pragi, [w:] Irena Pietrzak-Pawłowska (red.) Wielkomiejski rozwój Warszawy do 1918 r. Warszawa: Wydawnictwo Książka i Wiedza, 1973, s. 264.
↑ Marek Miller: Co dzień świeży pieniądz, czyli dzieje bazaru Różyckiego.Tom I. Za cara, za sanacji i za Niemca. Warszawa: Fundacja Laboratorium Reportażu i Narodowe Centrum Kultury, 2018, s. 70. ISBN 978-83-7982-337-6.
↑ ^a ^b Marian Gajewski: Urządzenia komunalne Warszawy. Zarys historyczny. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1979, s. 90. ISBN 83-06-00089-7.
↑ Krzysztof Dunin-Wąsowicz: Warszawa w czasie I wojny światowej. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1974, s. 22–23.
↑ Marian Marek Drozdowski: Alarm dla Warszawy. Ludność cywilna w obronie stolicy we wrześniu 1939 r. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1969, s. 280.
↑ Kazimierz Sobczak. Operacja praska. „Rocznik Warszawski”. I, s. 212, 1960.
↑ Grzegorz Piątek: Najlepsze miasto świata. Warszawa w odbudowie 1944−1949. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B, 2020, s. 34−35. ISBN 978-83-280-3725-0.
↑ Jan Górski: Warszawa w latach 1944–1949. Odbudowa. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1988, s. 74. ISBN 83-01-05901-X.
↑ Zygmunt Ogrodzki. Z życia miasta i działalności władz miejskich Warszawy w pierwszym okresie po wyzwoleniu (1944/45). „Rocznik Warszawski”. I, s. 219, 1960.
↑ Jan Górski: Drugie narodziny miasta. Warszawa 1945. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1976, s. 12.
↑ Grzegorz Piątek: Najlepsze miasto świata. Warszawa w odbudowie 1944−1949. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B, 2020, s. 36. ISBN 978-83-280-3725-0.
↑ Michał Krasucki: Warszawskie dziedzictwo postindustrialne. Warszawa: Fundacja Hereditas, 2011, s. 335. ISBN 978-83-931723-5-1.
↑ Grzegorz Piątek: Najlepsze miasto świata. Warszawa w odbudowie 1944−1949. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B, 2020, s. 38. ISBN 978-83-280-3725-0.
↑ Aleksander Gieysztor, Janusz Durko: Warszawa. Jej dzieje i kultura. Warszawa: Arkady, 1980, s. 566. ISBN 83-213-2958-6.
↑ ^a ^b ^c Jan Górski: Drugie narodziny miasta. Warszawa 1945. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1976, s. 13.
↑ Jan Górski: Drugie narodziny miasta. Warszawa 1945. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1976, s. 12–13.
↑ Praga Gada. Archiwum Historii Mówionej Inaczej. Relacje Prażan. [dostęp 2011-11-16].
↑ Stróż w Boże Ciało [online], Newsweek.pl [dostęp 2022-05-24] (pol.).
↑ Dorota Folga-Januszewska: Muzea Warszawy. Przewodnik. Olszanica: Wydawnictwo BOSZ, 2012, s. 70. ISBN 978-83-7576-159-7.
↑ Irmina Głowacka i in.: Monografia przyrodnicza gminy Warszawa-Centrum. Warszawa: Agencja Wydawniczo-Reklamowa Dino, 1999, s. 23. ISBN 83-900751-5-6.

Bibliografia

Warszawskiej Pragi dzieje dawne i nowsze. Warszawa: Wydawnictwo Jeden Świat, 2006. ISBN 83-89632-34-9.
Dzieje Pragi, red. Józef Kazimierski, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1970

Linki zewnętrzne

Praga (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX: Pożajście – Ruksze, Warszawa 1888, s. 12 .
Warszawska Praga w obrazach i drukach – kolekcja w bibliotece Polona

[1] Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 691. ISBN 83-01-08836-2.

[2] Juliusz A. Chrościcki, Andrzej Rottermund: Atlas architektury Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 1977, s. 8.

[3] Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 5 lipca 1928 r. o organizacji i zakresie działania władz administracji ogólnej na obszarze miasta stołecznego Warszawy. 1928-07-28. [dostęp 2011-11-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-01-19)].

[4] Jarosław Osowski. Grochowem o ścianę. „Gazeta Wyborcza”, 2010-01-16.

[5] Bronisław Wieczorkiewicz: Gwara warszawska dawniej i dziś. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1974, s. 13.

[6] Adolf Pawiński, Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. 5: Mazowsze, Warszawa 1895, s. 251.

[7] Władysław J. Wójtowicz, Dzieje Pragi warszawskiej od czasów najdawniejszych do obecnych, Warszawa 1934, s. 14.

[Bystroń55-8] Jan Stanisław Bystroń: Warszawa. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1977, s. 46.

[9] Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 62–63.

[Berger255-10] Jan Berger: Rozwój Pragi, [w:] Irena Pietrzak-Pawłowska (red.) Wielkomiejski rozwój Warszawy do 1918 r. Warszawa: Wydawnictwo Książka i Wiedza, 1973, s. 255.

[11] Stefan Kieniewicz: Warszawa w latach 1795–1914. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1976, s. 312, 316.

[Kieniewicz204-12] Stefan Kieniewicz: Warszawa w latach 1795–1914. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1976, s. 204.

[13] Jan Stanisław Bystroń: Warszawa. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1977, s. 284.

[14] Jan Berger: Rozwój Pragi, [w:] Irena Pietrzak-Pawłowska (red.) Wielkomiejski rozwój Warszawy do 1918 r. Warszawa: Wydawnictwo Książka i Wiedza, 1973, s. 264.

[15] Marek Miller: Co dzień świeży pieniądz, czyli dzieje bazaru Różyckiego.Tom I. Za cara, za sanacji i za Niemca. Warszawa: Fundacja Laboratorium Reportażu i Narodowe Centrum Kultury, 2018, s. 70. ISBN 978-83-7982-337-6.

[Grotowski90-16] Marian Gajewski: Urządzenia komunalne Warszawy. Zarys historyczny. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1979, s. 90. ISBN 83-06-00089-7.

[17] Krzysztof Dunin-Wąsowicz: Warszawa w czasie I wojny światowej. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1974, s. 22–23.

[18] Marian Marek Drozdowski: Alarm dla Warszawy. Ludność cywilna w obronie stolicy we wrześniu 1939 r. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1969, s. 280.

[19] Kazimierz Sobczak. Operacja praska. „Rocznik Warszawski”. I, s. 212, 1960.

[20] Grzegorz Piątek: Najlepsze miasto świata. Warszawa w odbudowie 1944−1949. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B, 2020, s. 34−35. ISBN 978-83-280-3725-0.

[21] Jan Górski: Warszawa w latach 1944–1949. Odbudowa. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1988, s. 74. ISBN 83-01-05901-X.

[22] Zygmunt Ogrodzki. Z życia miasta i działalności władz miejskich Warszawy w pierwszym okresie po wyzwoleniu (1944/45). „Rocznik Warszawski”. I, s. 219, 1960.

[23] Jan Górski: Drugie narodziny miasta. Warszawa 1945. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1976, s. 12.

[24] Grzegorz Piątek: Najlepsze miasto świata. Warszawa w odbudowie 1944−1949. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B, 2020, s. 36. ISBN 978-83-280-3725-0.

[25] Michał Krasucki: Warszawskie dziedzictwo postindustrialne. Warszawa: Fundacja Hereditas, 2011, s. 335. ISBN 978-83-931723-5-1.

[26] Grzegorz Piątek: Najlepsze miasto świata. Warszawa w odbudowie 1944−1949. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B, 2020, s. 38. ISBN 978-83-280-3725-0.

[27] Aleksander Gieysztor, Janusz Durko: Warszawa. Jej dzieje i kultura. Warszawa: Arkady, 1980, s. 566. ISBN 83-213-2958-6.

[Górski16-28] Jan Górski: Drugie narodziny miasta. Warszawa 1945. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1976, s. 13.

[29] Jan Górski: Drugie narodziny miasta. Warszawa 1945. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1976, s. 12–13.

[30] Praga Gada. Archiwum Historii Mówionej Inaczej. Relacje Prażan. [dostęp 2011-11-16].

[31] Stróż w Boże Ciało [online], Newsweek.pl [dostęp 2022-05-24] (pol.).

[32] Dorota Folga-Januszewska: Muzea Warszawy. Przewodnik. Olszanica: Wydawnictwo BOSZ, 2012, s. 70. ISBN 978-83-7576-159-7.

[33] Irmina Głowacka i in.: Monografia przyrodnicza gminy Warszawa-Centrum. Warszawa: Agencja Wydawniczo-Reklamowa Dino, 1999, s. 23. ISBN 83-900751-5-6.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

@@ Linia 1: / Linia 1: @@
 {{Inne znaczenia|Warszawy|[[Praga (ujednoznacznienie)|inne znaczenia słowa Praga]]}}
 {{Dzielnica infobox
- |herb miasta               = POL Warszawa COA.svg
+ |herb miasta                  = POL Warszawa COA.svg
- |dopełniacz nazwy miasta   = Warszawy
+ |dopełniacz nazwy miasta      = Warszawy
- |nazwa                     = Praga
+ |nazwa                        = Praga
- |nazwa oryginalna          =
+ |nazwa oryginalna             =
- |status                    = część miasta
+ |status                       = część miasta
- |zdjęcie                   = WarschauPraga.jpg
+ |zdjęcie                      = Ulica Ząbkowska przy Targowej 2020.jpg
- |opis zdjęcia              = [[Ulica Ząbkowska w Warszawie|Ulica Ząbkowska]] (2008)
+ |opis zdjęcia                 = [[Ulica Ząbkowska w Warszawie|Ulica Ząbkowska]] przy [[Ulica Targowa w Warszawie|ulicy Targowej]]
- |herb                      = Dawny Herb Pragi (43658).jpg
+ |herb                         = Dawny Herb Pragi (43658).jpg
- |flaga                     =
+ |flaga                        =
- |dopełniacz nazwy          =
+ |dopełniacz nazwy             =
- |dewiza                    =
+ |dewiza                       =
- |państwo                   = Polska
+ |państwo                      = Polska
- |miasto                    = [[Warszawa]]
+ |miasto                       = [[Warszawa]]
- |typ jednostki podziału    =
+ |typ jednostki podziału       =
- |jednostka podziału        =
+ |jednostka podziału           =
- |data założenia            =
+ |data założenia               =
- |prawa miejskie            = 1648
+ |prawa miejskie               = 1648
- |w granicach miasta        = 1791
+ |w granicach miasta           = 1791
- |SIMC                      =
+ |SIMC                         =
- |zarządzający              =
+ |zarządzający                 =
- |stanowisko zarządzającego =
+ |stanowisko zarządzającego    =
- |powierzchnia              =
+ |powierzchnia                 =
- |wysokość                  =
+ |wysokość                     =
- |liczba ludności           =
+ |liczba ludności              =
- |rok                       =
+ |rok                          =
- |gęstość zaludnienia       =
+ |gęstość zaludnienia          =
- |numer kierunkowy          =
+ |numer kierunkowy             =
- |kod pocztowy              =
+ |kod pocztowy                 =
- |tablice rejestracyjne     =
+ |tablice rejestracyjne        =
- |nazwa podziału            =
+ |nazwa podziału               =
- |podział                   =
+ |podział                      =
- |plan                      =
+ |plan                         =
- |mapa                      =
+ |mapa                         =
- |opis mapy                 =
+ |opis mapy                    =
- |kod mapy                  = Warszawa
+ |kod mapy                     = Warszawa
- |współrzędne               =
+ |współrzędne                  =
- |commons                   = Category:Praga (Warsaw)
+ |commons                      = Category:Praga (Warsaw)
- |wikinews                  =
+ |wikinews                     =
- |wikicytaty                = Praga (Warszawa)
+ |wikicytaty                   = Praga (Warszawa)
- |www                       =
+ |www                          =
 }}
 [[Plik:POL Warsaw 1705 praga.jpg|thumb|Miasto Praga (1705)]]
 [[Plik:AGAD Wladyslaw IV Waza, krol polski, podnosi Prage do godnosci miasta, nadaje jej prawo magdeburskie i szereg uprawninien.png|thumb|Nadanie praw miejskich Pradze przez króla [[Władysław IV Waza|Władysława IV Wazę]] (dokument przechowywany w [[Archiwum Główne Akt Dawnych|AGAD]])]]
-[[Plik:Dawny Herb Pragi (43658).jpg|mały|[[Herb Pragi-Północ|Wizerunek herbu Pragi]] (1863)]]
 [[Plik:Most Kierbedzia widziany z wieży Zamku Królewskiego.jpg|thumb|[[Most Kierbedzia]] i Praga widziane z wieży [[Zamek Królewski w Warszawie|Zamku Królewskiego]] (1873)]]
 '''Praga''' – centralna część prawobrzeżnej [[Warszawa|Warszawy]] (leżąca na wschód od [[Wisła|Wisły]]), dawniej [[miasto]].
-Zwyczajowo nazwą tą określa się całą prawobrzeżną część stolicy<ref>{{cytuj książkę | tytuł = Encyklopedia Warszawy | wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN | miejsce = Warszawa | data = 1994 | strony = 691 | isbn = 83-01-08836-2}}</ref><ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = Chrościcki | imię = Juliusz A. | tytuł = Atlas architektury Warszawy | wydawca = Wydawnictwo Arkady | miejsce = Warszawa | data = 1977 | strony = 8 | nazwisko2 = Rottermund | imię2 = Andrzej}}</ref>.
+Zwyczajowo nazwą tą określa się całą prawobrzeżną część stolicy<ref>{{cytuj książkę |tytuł = [[Encyklopedia Warszawy]] |wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN |miejsce = Warszawa |data = 1994 |strony = 691 |isbn = 83-01-08836-2}}</ref><ref>{{Cytuj książkę |nazwisko = Chrościcki |imię = Juliusz A. |autor link=Juliusz Chrościcki|tytuł = Atlas architektury Warszawy |wydawca = Wydawnictwo Arkady |miejsce = Warszawa |data = 1977 |autor link2=Andrzej Rottermund|strony = 8 |nazwisko2 = Rottermund |imię2 = Andrzej}}</ref>.
 == Podział administracyjny ==
-W okresie międzywojennym istniało starostwo grodzkie Warszawa-Praga utworzone 5 lipca 1928<ref>{{cytuj stronę| url =http://isap.sejm.gov.pl/Download;jsessionid=BF1AC5F5B3C7B35A21690AE45774B51A?id=WDU19280720647&type=2| tytuł = Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 5 lipca 1928 r. o organizacji i zakresie działania władz administracji ogólnej na obszarze miasta stołecznego Warszawy| data dostępu = 2011-11-16| data = 1928-07-28}}</ref> i obejmujące całą prawobrzeżną Warszawę w ówczesnych granicach, czyli okręgi-dzielnice: 14. [[Praga-Północ]] I, 15. [[Praga-Południe]] I, 17. [[Grochów (Warszawa)|Grochów]], 18. [[Golędzinów (Warszawa)|Golędzinów]], 24. [[Targówek]] i 25. [[Bródno]]. Numery odpowiadały rzymskim numerom komisariatów Policji Państwowej, co było kontynuacją numeracji [[cyrkuł]]ów, jak ówcześnie nazywano dzielnice.
+W okresie międzywojennym istniało starostwo grodzkie Warszawa-Praga utworzone 5 lipca 1928<ref>{{cytuj stronę |url = http://isap.sejm.gov.pl/Download;jsessionid=BF1AC5F5B3C7B35A21690AE45774B51A?id=WDU19280720647&type=2 |tytuł = Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 5 lipca 1928 r. o organizacji i zakresie działania władz administracji ogólnej na obszarze miasta stołecznego Warszawy |data = 1928-07-28 |archiwum = https://web.archive.org/web/20120119125805/http://isap.sejm.gov.pl/Download;jsessionid=BF1AC5F5B3C7B35A21690AE45774B51A?id=WDU19280720647&type=2 |zarchiwizowano = 2012-01-19 |data dostępu = 2011-11-16}}</ref> i obejmujące całą prawobrzeżną Warszawę w ówczesnych granicach, czyli okręgi-dzielnice: 14. [[Praga-Północ]] I, 15. [[Praga-Południe]] I, 17. [[Grochów (Warszawa)|Grochów]], 18. [[Golędzinów (Warszawa)|Golędzinów]], 24. [[Targówek]] i 25. [[Bródno]]. Numery odpowiadały rzymskim numerom komisariatów Policji Państwowej, co było kontynuacją numeracji [[cyrkuł]]ów, jak ówcześnie nazywano dzielnice.
 Od lat 50. podział był na dzielnice:
@@ Linia 70: / Linia 69: @@
 * [[Wawer]]
 * [[Wesoła (Warszawa)|Wesoła]].
-Jednak określanie ich wszystkich mianem Pragi jest dyskusyjne<ref>{{cytuj pismo|nazwisko = Osowski|imię = Jarosław|tytuł = Grochowem o ścianę|url = http://warszawa.wyborcza.pl/warszawa/1,95190,7461619,Chca_nazwy_Grochow_zamiast_Pragi_Poludnie.html|czasopismo = Gazeta Wyborcza|oznaczenie = |wolumin = |wydanie = |strony = |data = 2010-01-16}}</ref>.
+Jednak określanie ich wszystkich mianem Pragi jest dyskusyjne<ref>{{cytuj pismo |nazwisko = Osowski |imię = Jarosław |tytuł = Grochowem o ścianę |url = http://warszawa.wyborcza.pl/warszawa/1,95190,7461619,Chca_nazwy_Grochow_zamiast_Pragi_Poludnie.html |czasopismo = Gazeta Wyborcza |wolumin = |wydanie = |strony = |data = 2010-01-16}}</ref>.
-== Historia Pragi ==
+== Historia ==
-Historyczna Praga była osadą, leżącą nad Wisłą naprzeciwko [[Stare Miasto w Warszawie|Starego Miasta]] i [[Mariensztat]]u, wzmiankowaną po raz pierwszy w 1432. Jej nazwa pochodzi od czasownika „prażyć” (wypalać), gdyż została założona na terenach po wypalonym lesie<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = Wieczorkiewicz | imię = Bronisława | tytuł = Gwara warszawska dawniej i dziś | wydawca = Państwowy Instytut Wydawniczy | miejsce = Warszawa | data = 1974 | strony = 13}}</ref>.
+Historyczna Praga była osadą, leżącą nad Wisłą naprzeciwko [[Stare Miasto w Warszawie|Starego Miasta]] i [[Mariensztat]]u, wzmiankowaną po raz pierwszy w 1432. Jej nazwa pochodzi od czasownika „prażyć” (wypalać), gdyż została założona na terenach po wypalonym lesie<ref>{{Cytuj książkę|nazwisko=Wieczorkiewicz|imię=Bronisław|tytuł=Gwara warszawska dawniej i dziś|wydawca=Państwowy Instytut Wydawniczy|miejsce=Warszawa|data=1974|strony=13}}</ref>.
 === Miasto Praga ===
 Wieś szlachecka Praga położona była w 1580 w powiecie warszawskim [[Ziemia warszawska|ziemi warszawskiej]] [[Województwo mazowieckie (I Rzeczpospolita)|województwa mazowieckiego]]<ref>Adolf Pawiński, Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. 5: Mazowsze, Warszawa 1895, s. 251.</ref>.
-Praga została założona przez [[Biskupi kamienieccy|biskupa kamienieckiego]] [[Michał Erazm Działyński|Michała Działyńskiego]]<ref>Władysław J. Wójtowicz, Dzieje Pragi warszawskiej od czasów najdawniejszych do obecnych, Warszawa 1934, s. 14.</ref>. [[10 lutego]] [[1648]] r. król [[Władysław IV Waza]] nadał Pradze [[prawa miejskie]]. Miasto uzyskało m.in. prawo wyłaniania władz miejskich z burmistrzem, rajcami, wójtem i ławnikami, zakładania cechów, prowadzenia handlu wodnego i lądowego, wydawania wyroków w sprawach cywilnych i kryminalnych oraz organizowania czterech jarmarków w roku<ref name="Bystroń55">{{Cytuj książkę | nazwisko = Bystroń | imię = Jan Stanisław | tytuł = Warszawa | wydawca = Państwowy Instytut Wydawniczy | miejsce = Warszawa | data = 1977 | strony = 46}}</ref>. Dysydentom zabroniono posiadania nieruchomości, a Żydom prowadzenia handlu<ref name="Bystroń55"/>.
+Praga została założona przez [[Biskupi kamienieccy|biskupa kamienieckiego]] [[Michał Erazm Działyński|Michała Działyńskiego]]<ref>Władysław J. Wójtowicz, Dzieje Pragi warszawskiej od czasów najdawniejszych do obecnych, Warszawa 1934, s. 14.</ref>. 10 lutego 1648 r. król [[Władysław IV Waza]] nadał Pradze [[prawa miejskie]]. Miasto uzyskało m.in. prawo wyłaniania władz miejskich z burmistrzem, rajcami, wójtem i ławnikami, zakładania cechów, prowadzenia handlu wodnego i lądowego, wydawania wyroków w sprawach cywilnych i kryminalnych oraz organizowania czterech jarmarków w roku<ref name="Bystroń55">{{Cytuj książkę |nazwisko = Bystroń |imię = Jan Stanisław |autor link=Jan Bystroń|tytuł = Warszawa |wydawca = Państwowy Instytut Wydawniczy |miejsce = Warszawa |data = 1977 |strony = 46}}</ref>. Dysydentom zabroniono posiadania nieruchomości, a Żydom prowadzenia handlu<ref name="Bystroń55" />.
+W XVIII wieku na prawym brzegu Wisły znajdowały się trzy [[Jurydyki Warszawy|jurydyki]]:
-Centrum miasta znajdowało się w rejonie dzisiejszego [[Park Praski Żołnierzy 1 Armii Wojska Polskiego w Warszawie|parku Praskiego]] i [[Ogród Zoologiczny w Warszawie|Ogrodu Zoologicznego]], po ówczesnym praskim ratuszu pozostała do dziś nazwa ul. Ratuszowej. Jedynym zachowanym zabytkiem z tego czasu jest [[Kościół Najświętszej Matki Bożej Loretańskiej w Warszawie|kaplica Najświętszej Matki Bożej Loretańskiej]].
+* [[Skaryszew-Kamion]], założony w 1641,
+* [[Praga (jurydyka)|Praga]], założona w 1648,
+* [[Golędzinów (jurydyka)|Golędzinów]], założony w 1764.
+Praga Biskupia uzyskała [[Lokacja (historia)|lokację miejską]] w 1648 roku, zdegradowana w 1794 roku<ref>Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 62–63.</ref>.
-Praga składała się z 3 [[Jurydyki Warszawy|jurydyk]]:
-* [[Golędzinów (jurydyka)|Golędzinowa]], założonego w [[1764]]
-* [[Praga (jurydyka)|Pragi]], założonej w [[1648]]
-* [[Skaryszew-Kamion|Skaryszewa-Kamiona]], założonego w [[1641]].
+W 1791 Pragę przyłączono do Warszawy na mocy ustawy ''[[Prawo o miastach]]'', znoszącej wszelkie jurydyki, a uchwalonej przez [[Sejm Czteroletni]]<ref name="Berger255">{{Cytuj książkę |nazwisko = Berger |imię = Jan |tytuł = Rozwój Pragi, [w:] Irena Pietrzak-Pawłowska (red.) Wielkomiejski rozwój Warszawy do 1918 r |wydawca = Wydawnictwo Książka i Wiedza |miejsce = Warszawa |data = 1973 |strony = 255}}</ref>. Faktyczne jej włączenie nastąpiło w 1794<ref name="Berger255" />.
-''Praga Biskupia'' uzyskała [[Lokacja (historia)|lokację miejską]] w [[1648]] roku, zdegradowana w [[1794]] roku<ref>Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 62-63.</ref>.
-W 1791 Pragę przyłączono do Warszawy na mocy ustawy ''[[Prawo o miastach]]'', znoszącej wszelkie jurydyki, a uchwalonej przez [[Sejm Czteroletni]]<ref name="Berger255">{{Cytuj książkę | nazwisko = Berger | imię = Jan | tytuł = Rozwój Pragi [w:] Irena Pietrzak-Pawłowska (red.) Wielkomiejski rozwój Warszawy do 1918 r. | wydawca = Wydawnictwo Książka i Wiedza | miejsce = Warszawa | data = 1973 | strony = 255}}</ref>. Faktyczne jej włączenie nastąpiło w 1794<ref name="Berger255"/>.
 === Praga podczas zaborów i wojen ===
 [[Plik:Targ bydła na Pradze 1912.jpg|thumb|Targ bydła na Pradze, 1912]]
-W XVII, XVIII i XIX wieku Praga była wielokrotnie niszczona i palona: podczas [[Potop szwedzki|potopu szwedzkiego]], szturmu i [[Obrona Pragi|rzezi Pragi]] ([[4 listopada]] [[1794]]), w latach 1806–1811 przy budowie fortyfikacji podczas [[Wojny napoleońskie|wojen napoleońskich]] oraz w czasie [[Powstanie listopadowe|powstania listopadowego]] ([[bitwa o Olszynkę Grochowską]] i [[bitwa pod Wawrem]]).
+W XVII, XVIII i XIX wieku Praga była wielokrotnie niszczona i palona: podczas [[Potop szwedzki|potopu szwedzkiego]], szturmu i [[Obrona Pragi|rzezi Pragi]] (4 listopada 1794), w latach 1806–1811 przy budowie fortyfikacji podczas [[Wojny napoleońskie|wojen napoleońskich]] oraz w czasie [[Powstanie listopadowe|powstania listopadowego]] ([[bitwa o Olszynkę Grochowską]] i [[bitwa pod Wawrem]]).
-W 1816 ustanowiono oddzielny urząd burmistrza dla Pragi, który został zniesiony w 1832<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = Kieniewicz | imię = Stefan | tytuł = Warszawa w latach 1795–1914 | wydawca = Państwowe Wydawnictwo Naukowe | miejsce = Warszawa | data = 1976 | strony = 312, 316}}</ref>.
+W 1816 ustanowiono oddzielny urząd burmistrza dla Pragi, który został zniesiony w 1832<ref>{{Cytuj książkę |nazwisko = Kieniewicz |imię = Stefan |autor link=Stefan Kieniewicz|tytuł = Warszawa w latach 1795–1914 |wydawca = Państwowe Wydawnictwo Naukowe |miejsce = Warszawa |data = 1976 |strony = 312, 316}}</ref>.
-Powstanie [[Warszawa Wileńska|Dworca Petersburskiego]], [[Dworzec Terespolski w Warszawie|Terespolskiego]] i [[Most Kierbedzia|mostu Kierbedzia]] przyspieszyły rozwój gospodarczy Pragi i spowodowały szybki wzrost liczby ludności<ref name="Kieniewicz204">{{Cytuj książkę | nazwisko = Kieniewicz | imię = Stefan | tytuł = Warszawa w latach 1795–1914 | wydawca = Państwowe Wydawnictwo Naukowe | miejsce = Warszawa | data = 1976 | strony = 204}}</ref><ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = Bystroń | imię = Jan Stanisław | tytuł = Warszawa | wydawca = Państwowy Instytut Wydawniczy | miejsce = Warszawa | data = 1977 | strony = 284}}</ref>. Rosnący popyt na produkty żywnościowe i drewno oraz nowe możliwości wykorzystania do transportowania towarów z terenów Cesarstwa Rosyjskiego (w tym zboża i bydła) kolei sprzyjały funkcjonowaniu tam wielkich targowisk<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = Berger | imię = Jan | tytuł = Rozwój Pragi [w:] Irena Pietrzak-Pawłowska (red.) Wielkomiejski rozwój Warszawy do 1918 r. | wydawca = Wydawnictwo Książka i Wiedza | miejsce = Warszawa | data = 1973 | strony = 264}}</ref>. W 1882 na posesji znajdującej się między ulicami: Targową, [[Ulica Ząbkowska w Warszawie|Ząbkowską]] i [[Ulica Brzeska w Warszawie|Brzeską]] otwarto istniejący do dzisiaj [[bazar Różyckiego]]<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = Miller | imię = Marek | tytuł = Co dzień świeży pieniądz, czyli dzieje bazaru Różyckiego.Tom I. Za cara, za sanacji i za Niemca | wydawca = Fundacja Laboratorium Reportażu i Narodowe Centrum Kultury | miejsce = Warszawa | data = 2018 | strony = 70 | isbn = 978-83-7982-337-6}}</ref>.
+Powstanie dworców [[Warszawa Wileńska|Petersburskiego]], [[Dworzec Terespolski w Warszawie|Terespolskiego]] i [[Most Kierbedzia|mostu Kierbedzia]] przyspieszyło rozwój gospodarczy Pragi i spowodowało szybki wzrost liczby ludności<ref name="Kieniewicz204">{{Cytuj książkę |nazwisko = Kieniewicz |imię = Stefan |tytuł = Warszawa w latach 1795–1914 |wydawca = Państwowe Wydawnictwo Naukowe |miejsce = Warszawa |data = 1976 |strony = 204}}</ref><ref>{{Cytuj książkę |nazwisko = Bystroń |imię = Jan Stanisław |tytuł = Warszawa |wydawca = Państwowy Instytut Wydawniczy |miejsce = Warszawa |data = 1977 |strony = 284}}</ref>. Rosnący popyt na produkty żywnościowe i drewno oraz nowe możliwości wykorzystania do transportowania towarów z terenów Cesarstwa Rosyjskiego (w tym zboża i bydła) kolei sprzyjały funkcjonowaniu tam wielkich targowisk<ref>{{Cytuj książkę |nazwisko = Berger |imię = Jan |tytuł = Rozwój Pragi, [w:] Irena Pietrzak-Pawłowska (red.) Wielkomiejski rozwój Warszawy do 1918 r |wydawca = Wydawnictwo Książka i Wiedza |miejsce = Warszawa |data = 1973 |strony = 264}}</ref>. W 1882 na posesji znajdującej się między ulicami: [[Ulica Targowa w Warszawie|Targową]], [[Ulica Ząbkowska w Warszawie|Ząbkowską]] i [[Ulica Brzeska w Warszawie|Brzeską]] otwarto istniejący do dzisiaj [[bazar Różyckiego]]<ref>{{Cytuj książkę |nazwisko = Miller |imię = Marek |tytuł = Co dzień świeży pieniądz, czyli dzieje bazaru Różyckiego.Tom I. Za cara, za sanacji i za Niemca |wydawca = Fundacja Laboratorium Reportażu i Narodowe Centrum Kultury |miejsce = Warszawa |data = 2018 |strony = 70 |isbn = 978-83-7982-337-6}}</ref>.
 Cyrkuł Praga był ostatni w numeracji – VII, VIII oraz XII. Następnie został on podzielony na dwa XIV i XV staropraski i nowopraski, które miały być później nazwane okręgami Praga-Północ i Praga-Południe.
-W 1869 uruchomiono niewielki wodociąg zaprojektowany przez [[Alfons Grotowski|Alfonsa Grotowskiego]]<ref name="Grotowski90">{{Cytuj książkę | nazwisko = Gajewski | imię = Marian | tytuł = Urządzenia komunalne Warszawy. Zarys historyczny | wydawca = Państwowy Instytut Wydawniczy | miejsce = Warszawa | data = 1979 | strony = 90 | isbn = 83-06-00089-7}}</ref>. Został on zamknięty w 1896 po doprowadzeniu na Pragę sieci wodociągowej z lewobrzeżnej części miasta<ref name="Grotowski90"/>.
+W 1869 uruchomiono niewielki wodociąg zaprojektowany przez [[Alfons Grotowski|Alfonsa Grotowskiego]]<ref name="Grotowski90">{{Cytuj książkę |nazwisko = Gajewski |imię = Marian |tytuł = Urządzenia komunalne Warszawy. Zarys historyczny |wydawca = Państwowy Instytut Wydawniczy |miejsce = Warszawa |data = 1979 |strony = 90 |isbn = 83-06-00089-7}}</ref>. Został on zamknięty w 1896 po doprowadzeniu na Pragę sieci wodociągowej z lewobrzeżnej części miasta<ref name="Grotowski90" />.
-W 1913 Praga liczyła ok. 90 tys. mieszkańców, głównie robotników i kolejarzy oraz osób napływających do Warszawy ze wschodnich terenów [[Królestwo Polskie (kongresowe)|Królestwa]]<ref name="Kieniewicz204"/>.
+W 1913 Praga liczyła ok. 90 tys. mieszkańców, głównie robotników i kolejarzy oraz osób napływających do Warszawy ze wschodnich terenów [[Królestwo Polskie (kongresowe)|Królestwa]]<ref name="Kieniewicz204" />.
-sierpnia 1915 wycofujące się na wschód wojska rosyjskie wysadziły w powietrze wszystkie trzy warszawskie mosty ([[Most Kierbedzia|Kierbedzia]], [[Most Poniatowskiego|Poniatowskiego]] oraz [[most przy Cytadeli]]). Rosjanie opuścili Pragę 9 sierpnia 1915<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = Dunin-Wąsowicz | imię = Krzysztof | tytuł = Warszawa w czasie I wojny światowej | wydawca = Państwowy Instytut Wydawniczy | miejsce = Warszawa | data = 1974 | strony = 22–23}}</ref>.
+sierpnia 1915 wycofujące się na wschód wojska rosyjskie wysadziły w powietrze wszystkie trzy warszawskie mosty ([[Most Kierbedzia|Kierbedzia]], [[Most Poniatowskiego|Poniatowskiego]] oraz [[most przy Cytadeli]]). Rosjanie opuścili Pragę 9 sierpnia 1915<ref>{{Cytuj książkę |nazwisko = Dunin-Wąsowicz |imię = Krzysztof |tytuł = Warszawa w czasie I wojny światowej |wydawca = Państwowy Instytut Wydawniczy |miejsce = Warszawa |data = 1974 |strony = 22–23}}</ref>.
 [[Plik:Bundesarchiv Bild 141-0763, Warschau, Brände.jpg|thumb|Płonąca Warszawa we [[Kampania wrześniowa|wrześniu 1939]], na pierwszym planie Targówek, dalej Praga]]
-Zabudowa Pragi, w znaczącej części drewniana, ucierpiała w czasie [[Obrona Warszawy (1939)|obrony Warszawy we wrześniu 1939]]<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = Drozdowski | imię = Marian Marek | tytuł = Alarm dla Warszawy. Ludność cywilna w obronie stolicy we wrześniu 1939 r. | wydawca = Wiedza Powszechna | miejsce = Warszawa | data = 1969 | strony = 280}}</ref>. Po [[Walki o Warszawę (1944)|kilkudniowych walkach]], 15 września 1944, Praga została wyzwolona spod okupacji niemieckiej przez oddziały [[Armia Czerwona|Armii Czerwonej]] i [[Ludowe Wojsko Polskie|Wojska Polskiego]]<ref>{{Cytuj pismo | nazwisko = Sobczak | imię = Kazimierz | tytuł = Operacja praska | czasopismo = Rocznik Warszawski | wolumin = I | data = 1960| strony = 212}}</ref>. W tym czasie w prawobrzeżnej Warszawie mieszkało ok. 130 tys. osób<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = Górski | imię = Jan | tytuł = Warszawa w latach 1944–1949. Odbudowa | wydawca = Państwowe Wydawnictwo Naukowe | miejsce = Warszawa | data = 1988 | strony = 74 | isbn = 83-01-05901-X}}</ref>, co stanowiło ok. połowę ludności z okresu sprzed [[Powstanie warszawskie|powstania warszawskiego]]<ref>{{Cytuj pismo | nazwisko = Ogrodzki | imię = Zygmunt | tytuł = Z życia miasta i działalności władz miejskich Warszawy w pierwszym okresie po wyzwoleniu (1944/45) | czasopismo = Rocznik Warszawski | wolumin = I | strony = 219 | data = 1960}}</ref>. Wśród nich prawie nie było mężczyzn w wieku 18–50 lat, wywiezionych wcześniej przez Niemców do Rzeszy<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = Górski | imię = Jan | tytuł = Drugie narodziny miasta. Warszawa 1945 | wydawca = Państwowy Instytut Wydawniczy | miejsce = Warszawa | data = 1976 | strony = 12}}</ref>.
+Zabudowa Pragi, w znaczącej części drewniana, ucierpiała w czasie [[Obrona Warszawy (1939)|obrony Warszawy we wrześniu 1939]]<ref>{{Cytuj książkę |nazwisko = Drozdowski |imię = Marian Marek |tytuł = Alarm dla Warszawy. Ludność cywilna w obronie stolicy we wrześniu 1939 r |wydawca = Wiedza Powszechna |miejsce = Warszawa |data = 1969 |strony = 280}}</ref>. Po [[Walki o Warszawę (1944)|kilkudniowych walkach]], 15 września 1944, Praga została wyzwolona spod okupacji niemieckiej przez oddziały [[Armia Czerwona|Armii Czerwonej]] i [[Ludowe Wojsko Polskie|Wojska Polskiego]]<ref>{{Cytuj pismo |nazwisko = Sobczak |imię = Kazimierz |tytuł = Operacja praska |czasopismo = Rocznik Warszawski |wolumin = I |data = 1960 |strony = 212}}</ref><ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = Piątek | imię = Grzegorz | tytuł = Najlepsze miasto świata. Warszawa w odbudowie 1944−1949 | wydawca = Wydawnictwo W.A.B | miejsce = Warszawa | data = 2020 | strony = 34−35 | isbn = 978-83-280-3725-0}}</ref>. W tym czasie w prawobrzeżnej Warszawie mieszkało ok. 130 tys. osób<ref>{{Cytuj książkę |nazwisko = Górski |imię = Jan |tytuł = Warszawa w latach 1944–1949. Odbudowa |wydawca = Państwowe Wydawnictwo Naukowe |miejsce = Warszawa |data = 1988 |strony = 74 |isbn = 83-01-05901-X}}</ref>, co stanowiło ok. połowę ludności z okresu sprzed [[Powstanie warszawskie|powstania warszawskiego]]<ref>{{Cytuj pismo |nazwisko = Ogrodzki |imię = Zygmunt |tytuł = Z życia miasta i działalności władz miejskich Warszawy w pierwszym okresie po wyzwoleniu (1944/45) |czasopismo = Rocznik Warszawski |wolumin = I |strony = 219 |data = 1960}}</ref>. Wśród nich prawie nie było mężczyzn w wieku 18–50 lat, wywiezionych wcześniej przez Niemców do Rzeszy<ref>{{Cytuj książkę |nazwisko = Górski |imię = Jan |tytuł = Drugie narodziny miasta. Warszawa 1945 |wydawca = Państwowy Instytut Wydawniczy |miejsce = Warszawa |data = 1976 |strony = 12}}</ref>. Front na Wiśle odciął Pragę od elektrowni, gazowni i stacji wodociągów; nie było elektryczności, telefonów i nie kursowały tramwaje<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = Piątek | imię = Grzegorz | tytuł = Najlepsze miasto świata. Warszawa w odbudowie 1944−1949 | wydawca = Wydawnictwo W.A.B | miejsce = Warszawa | data = 2020 | strony = 36 | isbn = 978-83-280-3725-0}}</ref>. Pragę szybko podłączono jednak do niewielkiej elektrowni w [[Falenica|Falenicy]]<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = Krasucki | imię = Michał | tytuł = Warszawskie dziedzictwo postindustrialne | wydawca = Fundacja Hereditas | miejsce = Warszawa | data = 2011 | strony = 335 | isbn = 978-83-931723-5-1}}</ref> i uruchomiono [[Warszawska Straż Ogniowa|straż pożarną]]<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = Piątek | imię = Grzegorz | tytuł = Najlepsze miasto świata. Warszawa w odbudowie 1944−1949 | wydawca = Wydawnictwo W.A.B | miejsce = Warszawa | data = 2020 | strony = 38 | isbn = 978-83-280-3725-0}}</ref>.
-Podczas [[II wojna światowa|II wojny światowej]] Praga została zniszczona w 25%<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = Gieysztor | imię = Aleksander | tytuł = Warszawa. Jej dzieje i kultura | wydawca = Arkady | miejsce = Warszawa | data = 1980 | strony = 566 | isbn = 83-213-2958-6 | nazwisko2 = Durko | imię2 = Janusz}}</ref>. Zniszczeniu uległa ok. 85% największych zakładów przemysłowych<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = Górski | imię = Jan | tytuł = Drugie narodziny miasta. Warszawa 1945 | wydawca = Państwowy Instytut Wydawniczy | miejsce = Warszawa | data = 1976 | strony = 13}}</ref>. W mniejszym stopniu ucierpiały mniejsze zakłady przemysłowe i rzemieślnicze oraz budynki mieszkalne<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = Górski | imię = Jan | tytuł = Drugie narodziny miasta. Warszawa 1945 | wydawca = Państwowy Instytut Wydawniczy | miejsce = Warszawa | data = 1976 | strony = 12–13}}</ref>. W ciągu kolejnych czterech miesięcy Praga znajdowała się na linii frontu, z czego przez pierwsze sześć tygodni nie tylko od strony Wisły, ale również od strony północnej<ref name="Górski16">{{Cytuj książkę | nazwisko = Górski | imię = Jan | tytuł = Drugie narodziny miasta. Warszawa 1945 | wydawca = Państwowy Instytut Wydawniczy | miejsce = Warszawa | data = 1976 | strony = 13}}</ref>. Miasto było w tym czasie intensywnie ostrzeliwane przez Niemców<ref name="Górski16"/>.
+Podczas [[II wojna światowa|II wojny światowej]] Praga została zniszczona w 25%<ref>{{Cytuj książkę |nazwisko = Gieysztor |imię = Aleksander |autor link=Aleksander Gieysztor|tytuł = Warszawa. Jej dzieje i kultura |wydawca = Arkady |miejsce = Warszawa |data = 1980 |strony = 566 |isbn = 83-213-2958-6 |nazwisko2 = Durko |imię2 = Janusz}}</ref>. Zniszczeniu uległo ok. 85% największych zakładów przemysłowych<ref name="Górski16" />. W mniejszym stopniu ucierpiały mniejsze zakłady przemysłowe i rzemieślnicze oraz budynki mieszkalne<ref>{{Cytuj książkę |nazwisko = Górski |imię = Jan |tytuł = Drugie narodziny miasta. Warszawa 1945 |wydawca = Państwowy Instytut Wydawniczy |miejsce = Warszawa |data = 1976 |strony = 12–13}}</ref>. W ciągu kolejnych czterech miesięcy Praga znajdowała się na linii frontu, z czego przez pierwsze sześć tygodni nie tylko od strony Wisły, ale również od strony północnej<ref name="Górski16">{{Cytuj książkę |nazwisko = Górski |imię = Jan |tytuł = Drugie narodziny miasta. Warszawa 1945 |wydawca = Państwowy Instytut Wydawniczy |miejsce = Warszawa |data = 1976 |strony = 13}}</ref>. Miasto było w tym czasie intensywnie ostrzeliwane przez Niemców<ref name="Górski16" />.
 === Praga współcześnie ===
-W [[II wojna światowa|II wojnie światowej]] Praga nie uległa tak dużym zniszczeniom jak lewobrzeżna część Warszawy. Już jesienią 1944 miały tu swe tymczasowe siedziby nowe władze. W kolejnych latach na Pradze zlokalizowano jedne z największych zakładów przemysłowych w Warszawie – [[Fabryka Samochodów Osobowych|Fabrykę Samochodów Osobowych]] oraz zbudowano [[Stadion Dziesięciolecia]]. Jednak przez kolejne dziesięciolecia Pragę zaniedbano. Brakowało inwestycji w infrastrukturę mieszkaniową (do dziś można tu znaleźć budynki z widocznymi zniszczeniami wojennymi), kulturę (nieliczne teatry i kina), komunikację.
+Podczas [[II wojna światowa|II wojny światowej]] Praga nie uległa tak dużym zniszczeniom jak lewobrzeżna część Warszawy. Już jesienią 1944 miały tu swe tymczasowe siedziby nowe władze. W kolejnych latach na Pradze zlokalizowano jedne z największych zakładów przemysłowych w Warszawie – [[Fabryka Samochodów Osobowych|Fabrykę Samochodów Osobowych]] oraz zbudowano [[Stadion Dziesięciolecia]]. Jednak przez kolejne dziesięciolecia Pragę zaniedbano. Brakowało inwestycji w infrastrukturę mieszkaniową (do dziś można tu znaleźć budynki z widocznymi zniszczeniami wojennymi), kulturę (nieliczne teatry i kina), komunikację.
-W tej części miasta zachował się przez długie lata specyficzny praski folklor (zwyczaje mieszkańców<ref>{{cytuj stronę | url = http://pragagada.pl/| tytuł = Praga Gada. Archiwum Historii Mówionej Inaczej. Relacje Prażan| data dostępu = 2011-11-16}} </ref> zauważalne m.in. w ubiorze<ref>{{cytuj pismo | nazwisko = Zaczyński| imię = Michał| tytuł = Stróż w Boże Ciało| url = http://www.newsweek.pl/wydania/1206/stroz-w-boze-cialo,60268,1,1| czasopismo = Newsweek Polska| adres czasopisma = http://www.newsweek.pl| oznaczenie = | wolumin = | wydanie = | strony = | data = 2010-06-12| rok = | miesiąc = | odpowiedzialność = | wydawca = | miejsce = | issn = | doi = | doietykieta = | pmid = | oclc = | bibcode = | id = | cytat = | język = | data dostępu = 2011-11-16}}</ref>, handel na [[Bazar Różyckiego|Bazarze Różyckiego]], kapliczki na podwórkach kamienic itp., stosunkowo dużo tradycyjnych zakładów rzemieślniczych).
+W tej części miasta zachował się przez długie lata specyficzny praski folklor (zwyczaje mieszkańców<ref>{{cytuj stronę |url = http://pragagada.pl/ |tytuł = Praga Gada. Archiwum Historii Mówionej Inaczej. Relacje Prażan |data dostępu = 2011-11-16}}</ref> zauważalne m.in. w ubiorze<ref>{{Cytuj |tytuł = Stróż w Boże Ciało |data dostępu = 2022-05-24 |opublikowany = Newsweek.pl |url = https://www.newsweek.pl/newsweek-print/stroz-w-boze-cialo/4dq85ng |język = pl}}</ref>, handel na [[Bazar Różyckiego|Bazarze Różyckiego]], kapliczki na podwórkach kamienic itp., stosunkowo dużo tradycyjnych zakładów rzemieślniczych).
-Dopiero w ostatnich latach przybyło na Pradze inwestycji: część budynków poddano [[Rewitalizacja|rewitalizacji]] (na przykład kamienice wzdłuż [[Ulica Ząbkowska w Warszawie|ulicy Ząbkowskiej]], czy zabytkowe obiekty położone na terenie [[Warszawska Wytwórnia Wódek „Koneser”|Warszawskiej Wytwórni Wódek „Koneser”]]), trwa budowa [[Metro w Warszawie|II linii metra]], prowadzona jest modernizacja [[Tramwaje w Warszawie|linii tramwajowych]]. Praga zaczęła cieszyć się zainteresowaniem artystów i turystów – powstało tu wiele galerii i małych lokali gastronomicznych, w nowych budynkach coraz chętniej osiedlają się nowi mieszkańcy.
+Dopiero w ostatnich latach przybyło na Pradze inwestycji: część budynków poddano renowacji (na przykład kamienice wzdłuż [[Ulica Ząbkowska w Warszawie|ulicy Ząbkowskiej]], czy zabytkowe obiekty położone na terenie [[Warszawska Wytwórnia Wódek „Koneser”|Warszawskiej Wytwórni Wódek „Koneser”]]), trwa budowa [[Metro w Warszawie|II linii metra]], prowadzona jest modernizacja [[Tramwaje w Warszawie|linii tramwajowych]]. Praga zaczęła cieszyć się zainteresowaniem artystów i turystów – powstało tu wiele galerii i małych lokali gastronomicznych, w nowych budynkach coraz chętniej osiedlają się nowi mieszkańcy.
 [[Plik:Muzeum Warszawskiej Pragi 2015.jpg|mały|[[Muzeum Warszawskiej Pragi]]]]
-W 2007 utworzono  [[Muzeum Warszawskiej Pragi]]<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = Folga-Januszewska | imię = Dorota | tytuł = Muzea Warszawy. Przewodnik | wydawca = Wydawnictwo BOSZ | miejsce = Olszanica | data = 2012 | strony = 70 | isbn = 978-83-7576-159-7}}</ref>. Od 2015 działa ono we własnej siedzibie przy [[Ulica Targowa w Warszawie|ul. Targowej]] 50/52 jako oddział [[Muzeum Warszawy]].
+W 2007 utworzono [[Muzeum Warszawskiej Pragi]]<ref>{{Cytuj książkę |nazwisko = Folga-Januszewska |imię = Dorota |tytuł = Muzea Warszawy. Przewodnik |wydawca = Wydawnictwo BOSZ |miejsce = Olszanica |data = 2012 |strony = 70 |isbn = 978-83-7576-159-7}}</ref>. Od 2015 działa ono we własnej siedzibie przy [[Ulica Targowa w Warszawie|ul. Targowej]] 50/52 jako oddział [[Muzeum Warszawy]].
-Dużym atutem Pragi jest brzeg [[Wisła|Wisły]], który ma charakter zbliżony do naturalnego<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = Głowacka i in. | imię = Irmina | tytuł = Monografia przyrodnicza gminy Warszawa-Centrum | wydawca = Agencja Wydawniczo-Reklamowa Dino | miejsce = Warszawa | data = 1999 | strony = 23 | isbn = 83-900751-5-6}}</ref>.
+Dużym atutem Pragi jest brzeg [[Wisła|Wisły]], który ma charakter zbliżony do naturalnego<ref>{{Cytuj książkę |nazwisko = Głowacka i in. |imię = Irmina |tytuł = Monografia przyrodnicza gminy Warszawa-Centrum |wydawca = Agencja Wydawniczo-Reklamowa Dino |miejsce = Warszawa |data = 1999 |strony = 23 |isbn = 83-900751-5-6}}</ref>.
 == Praga w administracji kościelnej ==
@@ Linia 133: / Linia 130: @@
 {{Wikicytaty|dopełniacz=o Pradze}}
 {{Wikisłownik|Praga}}
-* {{Cytuj książkę | tytuł= Warszawskiej Pragi dzieje dawne i nowsze | data=2006 | wydawca=Wydawnictwo Jeden Świat | miejsce=Warszawa | isbn=83-89632-34-9 | strony= |url=http://www.praga-pn.waw.pl/data/other/dzieje_pragi.pdf}}
+* {{Cytuj książkę |tytuł = Warszawskiej Pragi dzieje dawne i nowsze |url = http://web.archive.org/web/20210805133336/http://www.praga-pn.waw.pl/data/other/dzieje_pragi.pdf|data = 2006 |wydawca = Wydawnictwo Jeden Świat |miejsce = Warszawa |isbn = 83-89632-34-9 |strony =}}
 * ''Dzieje Pragi'', red. [[Józef Kazimierski]], Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1970