Złota gałąź: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja nieprzejrzana] | [wersja przejrzana] |
Rozbudowanie artykułu Znaczniki: usuwanie kategorii (filtr nadużyć) VisualEditor: przełączono |
red. |
||
(Nie pokazano 11 wersji utworzonych przez 5 użytkowników) | |||
Linia 22: | Linia 22: | ||
|wikicytaty = |
|wikicytaty = |
||
}} |
}} |
||
'''Złota gałąź: studia z magii i religii''' (ang. ''The Golden Bough: a study in magic in religion |
'''Złota gałąź: studia z magii i religii''' (ang. ''The Golden Bough: a study in magic in religion'') – studium porównawcze [[Religia|religii]] i [[Mitologia|mitologii]] napisane przez szkockiego [[Antropologia|antropologa]] Sir [[James George Frazer|Jamesa George’a Frazera]] (1854–1941). Książka porównuje religie lokalne z tymi o zasięgu globalnym. ''Złota gałąź'' została po raz pierwszy opublikowana w dwóch tomach w 1890 r.; w trzech tomach w 1900 r.; oraz w dwunastu tomach w wydaniu trzecim, opublikowanym w latach 1906–1915. Wpływ tej publikacji na współczesną literaturę, szeroko pojętą kulturę i filozoficzną myśl europejską był znaczący<ref>Karbiener, K.; Stade, G. (2009). [https://books.google.com/books?id=T7pVTz46T3cC&pg=PA189 ''Encyclopedia of British Writers, 1800 to the Present''.] Vol. 2. Infobase Publishing. pp. 188–190. {{ISBN|9781438116891}}</ref>. |
||
== Geneza powstania == |
== Geneza powstania == |
||
Książka zrodziła się z badania rytuału dotyczącego dziedziczenia funkcji kapłana-króla w |
Książka zrodziła się z badania rytuału dotyczącego dziedziczenia funkcji kapłana-króla w przedrzymskiej kulturze. Aby zostać kapłanem [[Diana (mitologia)|Diany]] należało zabić ówcześnie pełniącego tę funkcję i zerwać gałąź pewnego drzewa utożsamiana z tytułową złotą gałęzią [[Wergiliusz]]a<ref>{{Cytuj |autor = James George Frazer |rozdział = The King of The Wood |tytuł = The Golden Bough a Study in Magic in Religion |data = 1925 |miejsce = New York |wydawca = The Macmillan Company |s = 1-6 |url = https://archive.org/details/the-golden-bough-abrdiged/ |język = en}}</ref> wspomnianą w [[Eneida|Eneidzie]]. Nowy król ma symbolizować śmierć i narodziny, które były wg Frazera silnie połączone z cyklem pór roku i [[Bóstwa chtoniczne|kultami chtonicznymi]]. |
||
== Główne koncepty == |
== Główne koncepty == |
||
[[Plik:Sir James George Frazer (1854–1941).jpg|mały |
[[Plik:Sir James George Frazer (1854–1941).jpg|mały|Obraz przedstawiający autora Złota Gałęzi – Sir [[James George Frazer|Jamesa George’a Frazera]]]] |
||
Złota gałąź skupia się na wspólnych elementach każdego [[Bóstwa chtoniczne|kultu chtonicznego]] takich jak cykliczne poświęcenie i narodziny, kozioł ofiarny, obrzędów dotyczących płodności. Według Frazera większość religii pochodzi ze starożytnych kultów chtonicznych. Dotyczyły one wegetacji, a w konsekwencji cyklu życia i śmierci. Frazer postulował, że występowało cykliczne poświęcenie władcy, którego pozycja jest naznaczona w sakralny sposób jako przykłady podawał min: [[Jezus Chrystus|Jezusa z Nazaretu]], [[Dionizos |
''Złota gałąź'' skupia się na wspólnych elementach każdego [[Bóstwa chtoniczne|kultu chtonicznego]] takich jak cykliczne poświęcenie i narodziny, kozioł ofiarny, obrzędów dotyczących płodności. Według Frazera większość religii pochodzi ze starożytnych kultów chtonicznych. Dotyczyły one wegetacji, a w konsekwencji cyklu życia i śmierci. Frazer postulował, że występowało cykliczne poświęcenie władcy, którego pozycja jest naznaczona w sakralny sposób jako przykłady podawał min: [[Jezus Chrystus|Jezusa z Nazaretu]], [[Dionizos]]a, [[Ozyrys]]a. W różnych kulturach bogowie-władcy byli czczeni po śmierci jako święte istoty, a ich groby i kaplice były miejscami kultu i modlitwy. Frazer jako przykład podaje Szylluków znad białego Nilu ich religia głównie skupiała się na czczeniu królów. Wierzą, że każdy król jest nośnikiem boskiego ducha, który przechodzi z jednego monarchę na kolejnego, począwszy od założyciela dynastii aż do współczesności<ref>Frazer J. G., ''Złota gałąź: studia z magii i religii,'' Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1969 s. 183-194.</ref>. |
||
{{Cytat|treść=Pewien Indianin z Ameryki Północnej, zapytany przez pułkownika Dodge’a, odpowiedział, że świat został stworzony przez Wielkiego Ducha. Na pytanie, o którym z wielkich duchów mówi, o dobrym czy o złym, odpowiedział: |
{{Cytat|treść=Pewien Indianin z Ameryki Północnej, zapytany przez pułkownika Dodge’a, odpowiedział, że świat został stworzony przez Wielkiego Ducha. Na pytanie, o którym z wielkich duchów mówi, o dobrym czy o złym, odpowiedział: „Ależ nie, o żadnym z nich. Wielki Duch, który stworzył świat, już dawno nie żyje.”|źródło=Złota Gałąź|autor=James George Frazer}} |
||
Frazer proponuje trzy [[systemy empiryczne]] [[Magia|magiczny |
Frazer proponuje trzy [[systemy empiryczne]] [[Magia|magiczny]], [[Religia|religijny]] i [[Nauka|naukowy]] jako kolejne etapy ewolucji myśli ludzkiej. Stworzenie konceptu magii było rewolucyjne dla antropologii, ponieważ jest jednym z wyjaśnień pochodzenia religii. Magia dzieli się wg Frazera na [[Magia homeopatyczna|homeopatyczną]] i [[Magia przenośna|przenośną]]. |
||
== Magia a religia i nauka == |
== Magia a religia i nauka == |
||
Magia sympatyczna tworzy ciąg przyczynowo skutkowy, który jest niezależny od czynników zewnętrznych a jedno zdarzenie następuję po drugim w sposób niezmienny i konieczny. Takie podejście wg |
Magia sympatyczna tworzy ciąg przyczynowo skutkowy, który jest niezależny od czynników zewnętrznych a jedno zdarzenie następuję po drugim w sposób niezmienny i konieczny. Takie podejście wg Frazera tworzy podwalinę pod współczesne rozumowanie naukowe. Moc czarodzieja tkwi w jego zdolności do odprawienia rytuału a nie w zewnętrznym źródle w postaci Boga jak w przypadku religii. Główna różnica między magią a religią wg Frazera polega na błędnym założeniu praw natury przez tą pierwszą<ref>{{Cytuj |autor = James George Frazer |rozdział = Magic and religion |tytuł = The Golden Bough Study in Magic and Religion |data = 1925 |wydawca = The Macmillan Company |s = 48-49 |url = https://archive.org/details/the-golden-bough-abrdiged/ |język = en}}</ref>. |
||
== Frazer a Hegel == |
== Frazer a Hegel == |
||
⚫ | Frazer we wstępie do trzeciego wydania pisze, że nigdy nie przeczytał żadnego dzieła [[Georg Wilhelm Friedrich Hegel|Hegla]]. Jego znajomy James Ward i John Ellis McTaggart sugerują, że Hegel wyprzedził niektóre frazerowskie idee. W aneksie do trzeciego wydania pisze o zgodności w poglądach przedstawionych w Złotej gałęzi i Wykładów z filozofii i religii tomu pierwszego. Hegel rozróżnia religie na dwie kategorie. Pierwsza opierająca się na naturze druga opierająca się na Bogu. Stosunek do tych sił jest różny. W religii naturalnej człowiek nie jest bezsilny a strach wobec natury wynika z jej naocznej obserwacji. W religii opartej na Bogu ciężar sprawczości jest przeniesiony na absolut a strach wynika z wiedzy. Jest to zgodne z frazerowskim rozróżnieniem między magią a religią, która polega na zmianie podmiotu sprawczego z natury i człowieka w roli czarodzieja odprawiającego rytuał do Boga, ku któremu kierujemy nasze prośby, poświęcenia i wszelkiego rodzaju rytuały<ref>Hegel G.W.F., ''Vorlesungen über die Philosophie der Religion'', Berlin 1832, s. 220 (<abbr>niem.</abbr>).</ref><ref>Frazer J.G., ''The Golden Bough. A Study in Magic and Religion. Part 1: The Magic Art and the Evolution of Kings. Vol. 1'', wyd. Macmillan press, London 1976, s. 423 (<abbr>ang.</abbr>).</ref>. |
||
[[Plik:1831 Schlesinger Philosoph Georg Friedrich Wilhelm Hegel anagoria.JPG|mały|215x215px|G.W.F Hegel]] |
|||
⚫ | Frazer we wstępie do trzeciego wydania pisze, że nigdy nie przeczytał żadnego dzieła [[Georg Wilhelm Friedrich Hegel|Hegla]]. Jego znajomy James Ward i |
||
== Złota gałąź a chrześcijaństwo == |
== ''Złota gałąź'' a chrześcijaństwo == |
||
⚫ | ''Złota gałąź'' wywołała kontrowersje z powodu zawarcia w niej historii zmartwychwstania Jezusa. Była uważana za dzieło o charakterze obrazoburczym i poddające w zwątpienie chrześcijaństwo, ponieważ sugerowała, że ofiara z Baranka Bożego jest pozostałością pogańskiego kultu chtonicznego. W trzecim wydaniu analiza ukrzyżowania Chrystusa została przeniesiona do sekcji spekulatywnej. A w jednotomowej edycji pozbyto się wszelkich wzmianek o chrześcijaństwie<ref>Leach, Edmund R. (2011) [28 October 1982]. "Kingship and divinity: The unpublished Frazer Lecture". ''HAU: Journal of Ethnographic Theory''. '''1''' (1). Oxford: 279–298.</ref>. |
||
[[Plik:Jesus-SermonOnTheMount (cropped).jpg|mały|200x200px|Jezus z Nazaretu[[Plik:Sigmund Freud LIFE.jpg|mały|184x184px|Sigmund Freud]]]] |
|||
⚫ | Złota gałąź wywołała kontrowersje z powodu zawarcia w niej historii zmartwychwstania Jezusa. Była uważana za dzieło o charakterze obrazoburczym i poddające w zwątpienie chrześcijaństwo, ponieważ sugerowała, że ofiara z Baranka Bożego jest pozostałością pogańskiego kultu chtonicznego. W trzecim wydaniu analiza ukrzyżowania Chrystusa została przeniesiona do sekcji spekulatywnej. A w jednotomowej edycji pozbyto się wszelkich wzmianek o chrześcijaństwie |
||
== Wpływ na antropologię == |
== Wpływ na antropologię == |
||
''Złota gałąź'' wywarła wpływ na antropologa [[Bronisław Malinowski (antropolog)|Bronisława Malinowskiego]]. Napisał on w dziele ''Mit w psychologii ludów pierwotnych'' dedykację poświęconą Frazerowi: ''Zrozumiałem wówczas, że antropologia, tak jak ją przedstawił Sir James Frazer, jest wielką nauką, godną takiego samego oddania, jak którakolwiek ze starszych, bardziej od niej ścisłych nauk pokrewnych''<ref>B. Malinowski, ''Mit w psychologii ludów pierwotnych, Szkice z teorii kultury,'' Książka i Wiedza, Warszawa 1958, s. 469.</ref><sup>.</sup> |
|||
Pomimo popularności książka jako dzieło literackie nie wywarła |
Pomimo popularności książka jako dzieło literackie nie wywarła większego wpływu na debatę akademicką i antropologowie kulturowi dystansowali się od niej. Jak pisał Godfrey Lienhardt. Frazerowi zarzucano m.in: brak badań terenowych i korzystanie z informacji z drugiej ręki, niezrozumienie badanych kultur, szukanie porównań pod tezę<ref>Lienhardt, G. (1993), "Frazer's anthropology: science and sensibility", ''Journal of the Anthropological Society of Oxford'', '''24''' (1): 1–12</ref>. Książka wywarła również wpływ na dzieło [[Sigmund Freud|Sigmunda Freuda]] ''Totem i Tabu''<ref>Clark, R. W. (1980). ''Freud: The Man and the Cause''. London: Jonathan Cape and Weidenfeld & Nicolson. p. 353.</ref> i jego ucznia [[Carl Gustav Jung|Carla Gustava Junga]]<ref>Camille , P.(1993). ''Sex, Art, and American Culture: Essays''. London: Penguin Books. p. 114.</ref>. Pomimo że Freud był psychoanalitykiem ''Totem i Tabu'' jest dziełem o charakterze jak najbardziej antropologicznym. Pisał on w nim o korzeniach religii, a także o poświęceniu króla, tabu m.in. kazirodztwa i ojcobójstwa, totemach, magii, przesądach. W tym zbiorze esejów Freud poruszył kwestię i rolę kompleksu Edypa oraz roli cywilizacji w tłumieniu pierwotnych instynktów. |
||
Książka wywarła również wpływ na dzieło Sigmunda Freuda ''Totem i Tabu''<ref>Clark, R. W. (1980). ''Freud: The Man and the Cause''. London: Jonathan Cape and Weidenfeld & Nicolson. p. 353.</ref> i jego ucznia Carla Gustava Junga<ref>Camille , P.(1993). ''Sex, Art, and American Culture: Essays''. London: Penguin Books. p. 114.</ref>. Pomimo że Freud był psychoanalitykiem ''Totem i Tabu'' jest dziełem o charakterze jak najbardziej antropologicznym. Pisał on w nim o korzeniach religii, a także o poświęceniu króla, tabu m.in. kazirodztwa i ojcobójstwa, totemach, magii, przesądach. W tym zbiorze esejów Freud poruszył kwestię i rolę kompleksu Edypa oraz roli cywilizacji w tłumieniu pierwotnych instynktów. |
|||
== Krytyka == |
== Krytyka == |
||
Edmund Leach zarzuca Frazerowi, że jego poglądy zostały ukształtowane przed napisaniem dzieła. Krytykował zbyt dużą obszerność dowodów, brak krytycznego myślenia i podstawianie faktów pod własną tezę<ref>Leach, E. R. (2011) [28 October 1982]. "Kingship and divinity: The unpublished Frazer Lecture". ''HAU: Journal of Ethnographic Theory''. '''1''' (1). Oxford: 279–298</ref> |
[[Edmund Leach]] zarzuca Frazerowi, że jego poglądy zostały ukształtowane przed napisaniem dzieła. Krytykował zbyt dużą obszerność dowodów, brak krytycznego myślenia i podstawianie faktów pod własną tezę<ref>Leach, E. R. (2011) [28 October 1982]. "Kingship and divinity: The unpublished Frazer Lecture". ''HAU: Journal of Ethnographic Theory''. '''1''' (1). Oxford: 279–298</ref> |
||
René Girard, francuski historyk, filozof nauk społecznych, docenił rozpoznanie rytuału poświęcenia króla jako podstawowego rytuału, ale krytykował sposób rozumienia tego przez Frazera<ref>Girard, R. (1986). ''The Scapegoat''. Johns Hopkins University Press. p. 120. </ref>. Girard nie był przychylny wobec frazerowskiego rozumienia korzeni chrześcijaństwa jako ewolucji kultu chtonicznego, uważał Nowy Testament za tekst natchniony, a nie za pozostałość przesądnego myślenia<ref>Girard, R.(1978). ''Things Hidden Since the Foundation of the World''. Athlone Press. p. 180.</ref><ref>Girard, R.(1986). ''The Scapegoat''. Johns Hopkins University Press. p. 120.</ref><sup>.</sup> |
[[René Girard]], francuski historyk, filozof nauk społecznych, docenił rozpoznanie rytuału poświęcenia króla jako podstawowego rytuału, ale krytykował sposób rozumienia tego przez Frazera<ref>Girard, R. (1986). ''The Scapegoat''. Johns Hopkins University Press. p. 120. </ref>. Girard nie był przychylny wobec frazerowskiego rozumienia korzeni chrześcijaństwa jako ewolucji kultu chtonicznego, uważał Nowy Testament za tekst natchniony, a nie za pozostałość przesądnego myślenia<ref>Girard, R.(1978). ''Things Hidden Since the Foundation of the World''. Athlone Press. p. 180.</ref><ref>Girard, R.(1986). ''The Scapegoat''. Johns Hopkins University Press. p. 120.</ref><sup>.</sup> |
||
⚫ | |||
⚫ | |||
{{Cytat|treść=Nonsensem jest to, że Frazer przedstawia rzeczy tak, jak gdyby ludy te miały całkowicie fałszywe (nawet obłędne) wyobrażenie o biegu przyrody, podczas gdy posiadają jedynie szczególną interpretację zjawisk. To znaczy, ich wiedza o przyrodzie, jeśliby ją spisali, nie różniłaby się od naszej w sposób fundamentalny. Jedynie ich magia jest inna.|źródło=Uwagi do Złotej Gałęzi|autor=Ludwig Wittgenstein}} |
{{Cytat|treść=Nonsensem jest to, że Frazer przedstawia rzeczy tak, jak gdyby ludy te miały całkowicie fałszywe (nawet obłędne) wyobrażenie o biegu przyrody, podczas gdy posiadają jedynie szczególną interpretację zjawisk. To znaczy, ich wiedza o przyrodzie, jeśliby ją spisali, nie różniłaby się od naszej w sposób fundamentalny. Jedynie ich magia jest inna.|źródło=Uwagi do Złotej Gałęzi|autor=Ludwig Wittgenstein}} |
||
== Odniesienia w kulturze == |
== Odniesienia w kulturze == |
||
Amerykański pisarz horrorów kosmicznych |
Amerykański pisarz horrorów kosmicznych [[H.P. Lovecraft]] był pod wpływem frazerowskiego pojmowania religii. Wspomnienie ''Złotej gałęzi'' pojawia się w zbiorze opowiadań ''[[Zew Cthulhu (zbiór opowiadań)|Zew Cthulhu]]''<ref>Lovecraft, H. P.; Turner, James (1998). ''Tales of the Cthulhu Mythos''. New York: Ballantine Books, s. 3.</ref>. |
||
Słowa i tytuł do piosenki ''Not to Touch the Earth'' amerykańskiego zespołu The Doors |
Słowa i tytuł do piosenki ''Not to Touch the Earth'' amerykańskiego zespołu [[The Doors]] zostały zainspirowane przez ''Złotą gałąź'', a dokładniej tytuły podrozdziałów dzieła ''Not to touch the earth'' i ''Not to see the sun''. Podrozdziały dotyczą tabu, jakie jest nakładane na arystokrację i kapłanów. |
||
W filmie wojennym amerykańskiego reżysera i scenarzysty Francisa Forda Coppoli |
W filmie wojennym amerykańskiego reżysera i scenarzysty [[Francis Ford Coppola|Francisa Forda Coppoli]] ''[[Czas apokalipsy]]'' (1979) w kryjówce głównego antagonisty pułkownika Waltera Kurtza znajduje się książka ''Złota Gałąź'', a jego śmierć przedstawiona jest jako rytualne poświęcenie. |
||
Książka |
Książka występuje też w anime ''[[Eureka Seven]]'', gdzie jeden z bohaterów, Holland Novak, często ją czyta. |
||
== Przypisy == |
== Przypisy == |
||
Linia 74: | Linia 70: | ||
== Bibliografia == |
== Bibliografia == |
||
* Frazer J.G., ''The Golden Bough a Study in Magic in Religion'', New York: The Macmillan Company, 1925 |
* Frazer J.G., ''The Golden Bough a Study in Magic in Religion'', New York: The Macmillan Company, 1925 |
||
* Hegel G.W.F., ''Vorlesungen über die Philosophie der Religion'', Berlin 1832 |
* Hegel G.W.F., ''Vorlesungen über die Philosophie der Religion'', Berlin 1832 |
||
* Lienhardt, G. (1993), "Frazer's anthropology: science and sensibility", ''Journal of the Anthropological Society of Oxford'' |
* Lienhardt, G. (1993), "Frazer's anthropology: science and sensibility", ''Journal of the Anthropological Society of Oxford'' |
||
* Girard, R.(1978). ''Things Hidden Since the Foundation of the World''. Athlone Press. |
* Girard, R.(1978). ''Things Hidden Since the Foundation of the World''. Athlone Press. |
||
* Girard, R.(1986). ''The Scapegoat''. Johns Hopkins University Press. |
* Girard, R.(1986). ''The Scapegoat''. Johns Hopkins University Press. |
||
Linia 89: | Linia 84: | ||
{{Kontrola autorytatywna}} |
{{Kontrola autorytatywna}} |
||
[[ |
[[Kategoria:Literatura religioznawcza]] |
||
[[ |
[[Kategoria:Literatura i wydawnictwa z antropologii kulturowej]] |
||
[[ |
[[Kategoria:Utwory literackie z 1890]] |
||
[[ |
[[Kategoria:Magia]] |
Aktualna wersja na dzień 19:51, 29 cze 2024
Złota gałąź: studia z magii i religii (ang. The Golden Bough: a study in magic in religion) – studium porównawcze religii i mitologii napisane przez szkockiego antropologa Sir Jamesa George’a Frazera (1854–1941). Książka porównuje religie lokalne z tymi o zasięgu globalnym. Złota gałąź została po raz pierwszy opublikowana w dwóch tomach w 1890 r.; w trzech tomach w 1900 r.; oraz w dwunastu tomach w wydaniu trzecim, opublikowanym w latach 1906–1915. Wpływ tej publikacji na współczesną literaturę, szeroko pojętą kulturę i filozoficzną myśl europejską był znaczący[1].
Geneza powstania[edytuj | edytuj kod]
Książka zrodziła się z badania rytuału dotyczącego dziedziczenia funkcji kapłana-króla w przedrzymskiej kulturze. Aby zostać kapłanem Diany należało zabić ówcześnie pełniącego tę funkcję i zerwać gałąź pewnego drzewa utożsamiana z tytułową złotą gałęzią Wergiliusza[2] wspomnianą w Eneidzie. Nowy król ma symbolizować śmierć i narodziny, które były wg Frazera silnie połączone z cyklem pór roku i kultami chtonicznymi.
Główne koncepty[edytuj | edytuj kod]
Złota gałąź skupia się na wspólnych elementach każdego kultu chtonicznego takich jak cykliczne poświęcenie i narodziny, kozioł ofiarny, obrzędów dotyczących płodności. Według Frazera większość religii pochodzi ze starożytnych kultów chtonicznych. Dotyczyły one wegetacji, a w konsekwencji cyklu życia i śmierci. Frazer postulował, że występowało cykliczne poświęcenie władcy, którego pozycja jest naznaczona w sakralny sposób jako przykłady podawał min: Jezusa z Nazaretu, Dionizosa, Ozyrysa. W różnych kulturach bogowie-władcy byli czczeni po śmierci jako święte istoty, a ich groby i kaplice były miejscami kultu i modlitwy. Frazer jako przykład podaje Szylluków znad białego Nilu ich religia głównie skupiała się na czczeniu królów. Wierzą, że każdy król jest nośnikiem boskiego ducha, który przechodzi z jednego monarchę na kolejnego, począwszy od założyciela dynastii aż do współczesności[3].
Pewien Indianin z Ameryki Północnej, zapytany przez pułkownika Dodge’a, odpowiedział, że świat został stworzony przez Wielkiego Ducha. Na pytanie, o którym z wielkich duchów mówi, o dobrym czy o złym, odpowiedział: „Ależ nie, o żadnym z nich. Wielki Duch, który stworzył świat, już dawno nie żyje.”
Frazer proponuje trzy systemy empiryczne magiczny, religijny i naukowy jako kolejne etapy ewolucji myśli ludzkiej. Stworzenie konceptu magii było rewolucyjne dla antropologii, ponieważ jest jednym z wyjaśnień pochodzenia religii. Magia dzieli się wg Frazera na homeopatyczną i przenośną.
Magia a religia i nauka[edytuj | edytuj kod]
Magia sympatyczna tworzy ciąg przyczynowo skutkowy, który jest niezależny od czynników zewnętrznych a jedno zdarzenie następuję po drugim w sposób niezmienny i konieczny. Takie podejście wg Frazera tworzy podwalinę pod współczesne rozumowanie naukowe. Moc czarodzieja tkwi w jego zdolności do odprawienia rytuału a nie w zewnętrznym źródle w postaci Boga jak w przypadku religii. Główna różnica między magią a religią wg Frazera polega na błędnym założeniu praw natury przez tą pierwszą[4].
Frazer a Hegel[edytuj | edytuj kod]
Frazer we wstępie do trzeciego wydania pisze, że nigdy nie przeczytał żadnego dzieła Hegla. Jego znajomy James Ward i John Ellis McTaggart sugerują, że Hegel wyprzedził niektóre frazerowskie idee. W aneksie do trzeciego wydania pisze o zgodności w poglądach przedstawionych w Złotej gałęzi i Wykładów z filozofii i religii tomu pierwszego. Hegel rozróżnia religie na dwie kategorie. Pierwsza opierająca się na naturze druga opierająca się na Bogu. Stosunek do tych sił jest różny. W religii naturalnej człowiek nie jest bezsilny a strach wobec natury wynika z jej naocznej obserwacji. W religii opartej na Bogu ciężar sprawczości jest przeniesiony na absolut a strach wynika z wiedzy. Jest to zgodne z frazerowskim rozróżnieniem między magią a religią, która polega na zmianie podmiotu sprawczego z natury i człowieka w roli czarodzieja odprawiającego rytuał do Boga, ku któremu kierujemy nasze prośby, poświęcenia i wszelkiego rodzaju rytuały[5][6].
Złota gałąź a chrześcijaństwo[edytuj | edytuj kod]
Złota gałąź wywołała kontrowersje z powodu zawarcia w niej historii zmartwychwstania Jezusa. Była uważana za dzieło o charakterze obrazoburczym i poddające w zwątpienie chrześcijaństwo, ponieważ sugerowała, że ofiara z Baranka Bożego jest pozostałością pogańskiego kultu chtonicznego. W trzecim wydaniu analiza ukrzyżowania Chrystusa została przeniesiona do sekcji spekulatywnej. A w jednotomowej edycji pozbyto się wszelkich wzmianek o chrześcijaństwie[7].
Wpływ na antropologię[edytuj | edytuj kod]
Złota gałąź wywarła wpływ na antropologa Bronisława Malinowskiego. Napisał on w dziele Mit w psychologii ludów pierwotnych dedykację poświęconą Frazerowi: Zrozumiałem wówczas, że antropologia, tak jak ją przedstawił Sir James Frazer, jest wielką nauką, godną takiego samego oddania, jak którakolwiek ze starszych, bardziej od niej ścisłych nauk pokrewnych[8].
Pomimo popularności książka jako dzieło literackie nie wywarła większego wpływu na debatę akademicką i antropologowie kulturowi dystansowali się od niej. Jak pisał Godfrey Lienhardt. Frazerowi zarzucano m.in: brak badań terenowych i korzystanie z informacji z drugiej ręki, niezrozumienie badanych kultur, szukanie porównań pod tezę[9]. Książka wywarła również wpływ na dzieło Sigmunda Freuda Totem i Tabu[10] i jego ucznia Carla Gustava Junga[11]. Pomimo że Freud był psychoanalitykiem Totem i Tabu jest dziełem o charakterze jak najbardziej antropologicznym. Pisał on w nim o korzeniach religii, a także o poświęceniu króla, tabu m.in. kazirodztwa i ojcobójstwa, totemach, magii, przesądach. W tym zbiorze esejów Freud poruszył kwestię i rolę kompleksu Edypa oraz roli cywilizacji w tłumieniu pierwotnych instynktów.
Krytyka[edytuj | edytuj kod]
Edmund Leach zarzuca Frazerowi, że jego poglądy zostały ukształtowane przed napisaniem dzieła. Krytykował zbyt dużą obszerność dowodów, brak krytycznego myślenia i podstawianie faktów pod własną tezę[12]
René Girard, francuski historyk, filozof nauk społecznych, docenił rozpoznanie rytuału poświęcenia króla jako podstawowego rytuału, ale krytykował sposób rozumienia tego przez Frazera[13]. Girard nie był przychylny wobec frazerowskiego rozumienia korzeni chrześcijaństwa jako ewolucji kultu chtonicznego, uważał Nowy Testament za tekst natchniony, a nie za pozostałość przesądnego myślenia[14][15].
Austriacki filozof Ludwig Wittgenstein krytykował dzieło w Uwagach do Złotej Gałęzi opublikowanych po jego śmierci w 1967 r.
Nonsensem jest to, że Frazer przedstawia rzeczy tak, jak gdyby ludy te miały całkowicie fałszywe (nawet obłędne) wyobrażenie o biegu przyrody, podczas gdy posiadają jedynie szczególną interpretację zjawisk. To znaczy, ich wiedza o przyrodzie, jeśliby ją spisali, nie różniłaby się od naszej w sposób fundamentalny. Jedynie ich magia jest inna.
Odniesienia w kulturze[edytuj | edytuj kod]
Amerykański pisarz horrorów kosmicznych H.P. Lovecraft był pod wpływem frazerowskiego pojmowania religii. Wspomnienie Złotej gałęzi pojawia się w zbiorze opowiadań Zew Cthulhu[16].
Słowa i tytuł do piosenki Not to Touch the Earth amerykańskiego zespołu The Doors zostały zainspirowane przez Złotą gałąź, a dokładniej tytuły podrozdziałów dzieła Not to touch the earth i Not to see the sun. Podrozdziały dotyczą tabu, jakie jest nakładane na arystokrację i kapłanów.
W filmie wojennym amerykańskiego reżysera i scenarzysty Francisa Forda Coppoli Czas apokalipsy (1979) w kryjówce głównego antagonisty pułkownika Waltera Kurtza znajduje się książka Złota Gałąź, a jego śmierć przedstawiona jest jako rytualne poświęcenie.
Książka występuje też w anime Eureka Seven, gdzie jeden z bohaterów, Holland Novak, często ją czyta.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Karbiener, K.; Stade, G. (2009). Encyclopedia of British Writers, 1800 to the Present. Vol. 2. Infobase Publishing. pp. 188–190. ISBN 978-1-4381-1689-1
- ↑ The King of The Wood, [w:] James George Frazer , The Golden Bough a Study in Magic in Religion, New York: The Macmillan Company, 1925, s. 1-6 (ang.).
- ↑ Frazer J. G., Złota gałąź: studia z magii i religii, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1969 s. 183-194.
- ↑ Magic and religion, [w:] James George Frazer , The Golden Bough Study in Magic and Religion, The Macmillan Company, 1925, s. 48-49 (ang.).
- ↑ Hegel G.W.F., Vorlesungen über die Philosophie der Religion, Berlin 1832, s. 220 (niem.).
- ↑ Frazer J.G., The Golden Bough. A Study in Magic and Religion. Part 1: The Magic Art and the Evolution of Kings. Vol. 1, wyd. Macmillan press, London 1976, s. 423 (ang.).
- ↑ Leach, Edmund R. (2011) [28 October 1982]. "Kingship and divinity: The unpublished Frazer Lecture". HAU: Journal of Ethnographic Theory. 1 (1). Oxford: 279–298.
- ↑ B. Malinowski, Mit w psychologii ludów pierwotnych, Szkice z teorii kultury, Książka i Wiedza, Warszawa 1958, s. 469.
- ↑ Lienhardt, G. (1993), "Frazer's anthropology: science and sensibility", Journal of the Anthropological Society of Oxford, 24 (1): 1–12
- ↑ Clark, R. W. (1980). Freud: The Man and the Cause. London: Jonathan Cape and Weidenfeld & Nicolson. p. 353.
- ↑ Camille , P.(1993). Sex, Art, and American Culture: Essays. London: Penguin Books. p. 114.
- ↑ Leach, E. R. (2011) [28 October 1982]. "Kingship and divinity: The unpublished Frazer Lecture". HAU: Journal of Ethnographic Theory. 1 (1). Oxford: 279–298
- ↑ Girard, R. (1986). The Scapegoat. Johns Hopkins University Press. p. 120.
- ↑ Girard, R.(1978). Things Hidden Since the Foundation of the World. Athlone Press. p. 180.
- ↑ Girard, R.(1986). The Scapegoat. Johns Hopkins University Press. p. 120.
- ↑ Lovecraft, H. P.; Turner, James (1998). Tales of the Cthulhu Mythos. New York: Ballantine Books, s. 3.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Frazer J.G., The Golden Bough a Study in Magic in Religion, New York: The Macmillan Company, 1925
- Hegel G.W.F., Vorlesungen über die Philosophie der Religion, Berlin 1832
- Lienhardt, G. (1993), "Frazer's anthropology: science and sensibility", Journal of the Anthropological Society of Oxford
- Girard, R.(1978). Things Hidden Since the Foundation of the World. Athlone Press.
- Girard, R.(1986). The Scapegoat. Johns Hopkins University Press.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
Kopie edycji z roku 1922:
- The Golden Bough w anglojęzycznych Wikiźródłach
- The Golden Bough (html)
- The Golden Bough (pdf)