Katyń (film)

Katyń
Gatunek	wojenny, dramat historyczny
Data premiery	17 września 2007
Kraj produkcji	Polska
Język	polski, niemiecki, rosyjski
Czas trwania	125 minut
Reżyseria	Andrzej Wajda
Scenariusz	Andrzej Wajda; Przemysław Nowakowski; Władysław Pasikowski
Główne role	Maja Ostaszewska; Artur Żmijewski; Paweł Małaszyński; Andrzej Chyra
Muzyka	Krzysztof Penderecki
Zdjęcia	Paweł Edelman
Scenografia	Magdalena Dipont
Kostiumy	Magdalena Biedrzycka; Andrzej Szenajch (mundury i militaria)
Montaż	Milenia Fiedler; Rafał Listopad
Produkcja	Michał Kwieciński
Dystrybucja	ITI Cinema
Budżet	15 000 000 PLN
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa

Następująca wersja przejrzana tej strony, którą oznaczono 1 wrz 2019, była oparta na tej wersji.

Andrzej Wajda na planie filmowym w Krakowie, listopad 2006

Tzw. „czornyj woron” („czarny kruk”) – replika mercedesa używanego przez NKWD do transportu więźniów

Ekshumacja ciał polskich oficerów zamordowanych przez NKWD w Katyniu, 1943

Katyń – polski film wojenny (dramat historyczny) z 2007 roku w reżyserii Andrzeja Wajdy, który przedstawia zbrodnię katyńską. Zdjęcia do filmu rozpoczęto 3 października 2006, a ukończono 9 stycznia 2007. Uroczysta premiera filmu odbyła się 17 września 2007 w Warszawie, w rocznicę agresji sowieckiej na Polskę w 1939 roku.

Tytuł roboczy filmu to: Post mortem. Opowieść katyńska, taki jak powieści filmowej Andrzeja Mularczyka, na podstawie której został nakręcony. Film został nominowany do Oscara 2007 w kategorii Najlepszy film nieanglojęzyczny^[1].

Film zdobył główną nagrodę dla najlepszego polskiego filmu PNF Orły 2008 – w sumie twórcy filmu otrzymali najwięcej, bo 7 statuetek w różnych kategoriach. Magdalena Biedrzycka otrzymała Europejską Nagrodę Filmową za rok 2008 w kategorii Prix D’Excellence za kostiumy do tego filmu^[2].

Fabuła

Film przedstawia zbrodnię katyńską z dwóch perspektyw: kobiet, oczekujących na powrót swoich mężów, synów i ojców oraz z perspektywy samych internowanych w 1939 przez sowietów oficerów Wojska Polskiego, którzy nie tracąc nadziei, do końca wierzą w uwolnienia i szczęśliwy powrót do domu. Poznajemy losy rotmistrza Andrzeja (Artur Żmijewski), porucznika Jerzego (Andrzej Chyra), generała dywizji (Jan Englert), który do końca stara się podtrzymać na duchu pozostałych żołnierzy oraz porucznika pilota i konstruktora (Paweł Małaszyński), który w obozie przeżywa załamanie nerwowe. Wszyscy, prócz Jerzego (ocaleje w niewyjaśniony sposób, podczas gdy wszyscy są transportowani na egzekucję, on pozostaje), zginą w lesie katyńskim.

Jerzy po latach odnajduje się w szeregach Ludowego Wojska Polskiego, w którym służy w stopniu majora, jednak pobyt w „nowej” Polsce Ludowej okaże się dla niego za trudny – dręczony wyrzutami sumienia, nie potrafiąc kłamać w sprawie okrutnej zbrodni, popełni samobójstwo.

Drugi wiodący wątek to historia kobiet, które czekają na powrót oficerów do domu – żona rotmistrza Anna, matka rotmistrza Maria, żona generała Róża oraz dwie siostry porucznika pilota – Agnieszka i Irena. Po wojnie kobiety starają się walczyć z fałszem władzy komunistycznej i do końca mają wiarę w powrót mężczyzn do domu. Inna z nich staje się trybem nowego ustroju komunistycznego i w ten sposób realizuje nową państwowość, której elementem jest kłamstwo katyńskie.

Prawda historyczna jest przedstawiona w zakończeniu filmu. Drastycznie ukazano masową egzekucję na polskich oficerach dokonaną na wiosnę 1940, naturalistycznie przedstawiając rozstrzelanie przez NKWD głównych bohaterów wątku obozowego (generała, rotmistrza, porucznika pilota) oraz innych wojskowych.

Fabuła losów jeńców polskich zawiera analogie do faktów opisanych w autentycznych pamiętnikach polskich oficerów przetrzymywanych od 1939 do 1940 w Kozielsku: za takie można uznać prowadzenie pamiętnika przez głównego bohatera Andrzeja, aż do momentu wywózki do lasu katyńskiego (w rzeczywistości taki dziennik prowadziło wielu z przetrzymywanych, w tym np. Adam Solski, który swoje ostatnie zapisy zawarł opisując wywózkę, przybycie do lasu katyńskiego i rewizje^[3]); ponadto analogiczna jest kwestia swetra, który w filmie Jerzy przekazał Andrzejowi – stanowi to nawiązanie do historii opisanej w dzienniku obozowym przez Wacława Kruka, który przed swoją wywózką z Kozielska 9 kwietnia 1940 podarował własny sweter zmarzniętemu Janowi Szafrańskiemu (oddał go za darmo, mimo że obdarowany oferował mu w zamian 50 rubli i zegarek)^[4].

Obsada

Andrzej Chyra – Jerzy, porucznik 8. Pułku Ułanów i przyjaciel Andrzeja, następnie major LWP
Artur Żmijewski – Andrzej, rotmistrz 8. Pułku Ułanów
Maja Ostaszewska – Anna, żona Andrzeja
Władysław Kowalski – Jan, profesor UJ, ojciec Andrzeja
Maja Komorowska – profesorowa Maria, matka Andrzeja
Jan Englert – generał
Danuta Stenka – Róża, żona generała
Agnieszka Kawiorska – Ewa, córka Róży i generała
Paweł Małaszyński – porucznik pilot Piotr Baszkowski, inżynier-konstruktor samolotów z 1 Pułku Lotniczego Dęblin
Magdalena Cielecka – Agnieszka Baszkowska, siostra Piotra
Agnieszka Glińska – Irena Baszkowska, siostra Piotra, dyrektorka gimnazjum
Antoni Pawlicki – Tadeusz, syn Elżbiety
Siergiej Garmasz – kapitan Popow
Wiktoria Gąsiewska – Weronika „Nika”, córka Andrzeja i Anny
Anna Radwan – Elżbieta, bratowa Anny
Stanisława Celińska – Stasia, gospodyni w domu generała (później starościna)
Krzysztof Globisz – profesor medycyny sądowej
Krystyna Zachwatowicz – pani Greta, asystentka profesora medycyny sądowej
Krzysztof Kolberger – ksiądz kanonik
Jakub Przebindowski – ksiądz wikary
Olgierd Łukaszewicz – kapelan w obozie w Kozielsku
Tadeusz Wojtych – fotograf Władysław
Alicja Dąbrowska – aktorka grająca Antygonę w Teatrze Słowackiego
Aleksander Fabisiak – nauczyciel gimnazjum
Waldemar Barwiński – podporucznik
Jacek Braciak – porucznik Klin, znajomy Jerzego
Leon Charewicz – major przesłuchujący Agnieszkę
Dariusz Toczek – żołnierz przesłuchujący Agnieszkę
Joachim Paul Assböckck – dr Müller
Sebastian Bezzel – oficer
Józef Mika – tłumacz
Andrzej Szenajch – profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego
Rafał Kronenberger – adiutant generała
Waldemar Czyszak – kamieniarz
Wojciech Chorąży – mężczyzna na moście
i inni

Twórcy filmu

Reżyseria: Andrzej Wajda
Scenariusz: Andrzej Wajda, Andrzej Mularczyk, Władysław Pasikowski (na podstawie powieści Andrzeja Mularczyka)
Zdjęcia: Paweł Edelman
Muzyka: Krzysztof Penderecki
Scenografia: Magdalena Dipont
Kostiumy: Magdalena Biedrzycka, Bronisław Domański
Mundury i militaria: Andrzej Szenajch
Montaż: Milenia Fiedler, Rafał Listopad
Producent: Michał Kwieciński

Wydanie

Omówienie filmu, po premierze w Rydze, 2008

Data	Kraj	Dystrybutor
21 września 2007	Polska	ITI Cinema
14 października 2007	Francja	KinoVista
15 lutego 2008	Niemcy	BETA
3 maja 2008 (Premiera TV) 14 kwietnia 2008 (Premiera kinowa)	Węgry	Second Region
4 czerwca 2008	Rumunia	Romanian Television
8 lipca 2008	Czechy	Urania s.r.o.
24 sierpnia 2008	Finlandia	Atlantic Film
11 października 2010	Belgia	Moviebank
7 listopada 2008	Argentyna	Beta
22 listopada 2007	Włochy	Movimento Film
12 grudnia 2008	Szwecja	Atlantic Film (DVD)
9 stycznia 2009	Dania	Atlantic Film
2 stycznia 2009	Grecja	Videorama
10 kwietnia 2009	Wielka Brytania	Artificial Eye
15 maja 2009	Chile	BETA / Universidad Católica

Ponadto film był rozpowszechniany w takich krajach jak: Słowacja, Austria, Łotwa, Bułgaria, Tajwan, Litwa, Brazylia oraz Iran w roku 2008; Norwegia, Ukraina, Japonia, USA, Słowenia, Australia w roku 2009^[5].

W Chinach oficjalnie zabroniono wyświetlać i sprzedawać kopię filmu jako „niezgodną z punktem widzenia władz ChRL”, jednak są one dostępne w pirackich wersjach^[6].

W Rosji film wyemitowano 2 kwietnia 2010 w telewizji Rossijskoje Tieleradio w kanale tematycznym Rossija K (oglądalność 1,5% widzów), a 11 kwietnia (dzień po katastrofie polskiego Tu-154 w Smoleńsku) w kanale Rossija 1 (oglądalność 4,4% widzów)^[7]. Rossija 1 zgromadziło przed telewizory 2,8 mln telewidzów^[8].

Po katastrofie w Smoleńsku i szerokiej relacji z tych wydarzeń w świecie wiele innych stacji telewizyjnych w różnych państwach wyraziło zainteresowanie emisją filmu^[9].

Odbiór filmu

Film od początku cieszył się poparciem władz i instytucji państwowych. Zebrał wiele pozytywnych recenzji. Pojawiły się także głosy krytyki.

Włoski dystrybutor filmu Movimento Film spotkał się z dużymi problemami wprowadzając obraz do włoskich kin. Jak powiedział w wywiadzie dla mediolańskiego dziennika „Il Giornale” Mario Mazzarotto pierwsze problemy miał już w Warszawie – odwoływano przedstawiciela TVP, który miał pertraktować koszty dystrybucji we Włoszech. Według Mazzarotto sam Wajda widział w jednym z państwowych dokumentów, podpisanych przez przedstawicieli władz, zdanie sugerujące, iż film będzie fiaskiem za granicą „z powodów politycznych”^[10]. We Włoszech dzieła Wajdy nie chciano wyświetlać, szukając wytłumaczenia w dużej ilości filmów w okresie, w którym miał wejść na ekrany. Autor wspomnianego artykułu sugeruje jednak, iż prawdziwym powodem problemów z dystrybucją miało być prokomunistyczne nastawienie odpowiedzialnych za tę sferę życia kulturalnego na Półwyspie Apenińskim^[10].

Filmu nie udało się pokazać na festiwalu filmowym w Wenecji, co zostało zauważone przez niektórych włoskich krytyków^[11].

W październiku 2007 roku minister obrony Aleksander Szczygło wydał rozkaz, by każdy żołnierz Wojska Polskiego obowiązkowo obejrzał film Katyń^[12].

Nagrody i wyróżnienia

Oscar 2007
- nominacja w kategorii Najlepszy film nieanglojęzyczny
Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Denver 2008
- Nagroda Publiczności – Najlepszy Film
Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Waszyngtonie 2008
- Nagroda Publiczności – Andrzej Wajda
Europejskie Nagrody Filmowe 2008
- Nagroda Prix d’Excellence dla Magdaleny Biedrzyckiej za kostiumy
33. Festiwal Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni 2008
- Nagroda Bursztynowe Lwy (Za film o najwyższej frekwencji w minionym roku) – Michał Kwieciński
Złota Kaczka 2008
- Najlepsze zdjęcia – Paweł Edelman
11. ceremonia wręczenia Orłów
- Najlepszy film
- Najlepsza drugoplanowa rola kobieca – Danuta Stenka
- Najlepsze zdjęcia – Paweł Edelman
- Najlepsza muzyka – Krzysztof Penderecki
- Najlepsza scenografia – Małgorzata Dipont
- Najlepsze kostiumy – Magdalena Biedrzycka i Andrzej Szenajch
- Najlepszy dźwięk – Jacek Hamela

Zobacz też

Przypisy

↑ PAP: „Katyń” nominowany do Oscara!. tvn24.pl, 2008-01-22.
↑ European Film Academy » Blog Archive » The Winners.
↑ Janusz Zawodny: Pamiętniki znalezione w Katyniu. Paryż: Editions Spotkania, 1989, s. 105. ISBN 2-86914-044-4.
↑ Janusz Zawodny: Pamiętniki znalezione w Katyniu. Paryż: Editions Spotkania, 1989, s. 60. ISBN 2-86914-044-4.
↑ „Katyń” oficjalnie w kinach w Danii, Norwegii, Grecji, Francji.
↑ „Katyń” Wajdy na indeksie w Chinach. Władze: Nie zgadza się z naszą ideologią. wiadomosci.gazeta.pl, 2009-04-28. [dostęp 2009-12-28].
↑ Miliony widzów obejrzały film „Katyń” w Rosji. wirtualnemedia.pl, 2010-04-16. [dostęp 2010-04-16]. (pol.).
↑ 2,8. „Nowości”, 2010-04-17.
↑ Światowe telewizje zainteresowane emisją filmu „Katyń”. wp.pl, 2010-04-13. [dostęp 2011-02-13]. (pol.).
↑ ^a ^b Stefano Lorenzetto: Vi svelo perché in Italia mi impediscono di farvi vedere Katyn. www.ilgiornale.it. [dostęp 2009-04-19]. (wł.).
↑ Katyn, film clandestino E quello spot alle Coop celebrato a Venezia... www.ilgiornale.it. [dostęp 2009-04-19]. (wł.).
↑ tvn24.pl, PAP: Szczygło: Lepszy „Katyń” niż „Rambo 5”. tvn24.pl, 2007-10-02.

Linki zewnętrzne

[1] PAP: „Katyń” nominowany do Oscara!. tvn24.pl, 2008-01-22.

[2] European Film Academy » Blog Archive » The Winners.

[3] Janusz Zawodny: Pamiętniki znalezione w Katyniu. Paryż: Editions Spotkania, 1989, s. 105. ISBN 2-86914-044-4.

[4] Janusz Zawodny: Pamiętniki znalezione w Katyniu. Paryż: Editions Spotkania, 1989, s. 60. ISBN 2-86914-044-4.

[5] „Katyń” oficjalnie w kinach w Danii, Norwegii, Grecji, Francji.

[6] „Katyń” Wajdy na indeksie w Chinach. Władze: Nie zgadza się z naszą ideologią. wiadomosci.gazeta.pl, 2009-04-28. [dostęp 2009-12-28].

[7] Miliony widzów obejrzały film „Katyń” w Rosji. wirtualnemedia.pl, 2010-04-16. [dostęp 2010-04-16]. (pol.).

[8] 2,8. „Nowości”, 2010-04-17.

[9] Światowe telewizje zainteresowane emisją filmu „Katyń”. wp.pl, 2010-04-13. [dostęp 2011-02-13]. (pol.).

[Mazzarotto-10] Stefano Lorenzetto: Vi svelo perché in Italia mi impediscono di farvi vedere Katyn. www.ilgiornale.it. [dostęp 2009-04-19]. (wł.).

[11] Katyn, film clandestino E quello spot alle Coop celebrato a Venezia... www.ilgiornale.it. [dostęp 2009-04-19]. (wł.).

[12] tvn24.pl, PAP: Szczygło: Lepszy „Katyń” niż „Rambo 5”. tvn24.pl, 2007-10-02.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

1950–1959	Pokolenie (1954) Kanał (1956) Popiół i diament (1958) Lotna (1959)
1960–1969	Niewinni czarodzieje (1960) Samson (1961) Powiatowa lady Makbet (1962) Miłość dwudziestolatków (1962, segment) Popioły (1965) Bramy raju (1967) Przekładaniec (1968) Wszystko na sprzedaż (1968) Polowanie na muchy (1969)
1970–1979	Brzezina (1970) Krajobraz po bitwie (1970) Piłat i inni (1971) Wesele (1972) Ziemia obiecana (1974) Człowiek z marmuru (1976) Smuga cienia (1976) Umarła klasa. Seans T. Kantora (1976) Bez znieczulenia (1978) Dyrygent (1979) Panny z Wilka (1979)
1980–1989	Człowiek z żelaza (1981) Danton (1982) Miłość w Niemczech (1983) Kronika wypadków miłosnych (1985) Biesy (1988)
1990–1999	Korczak (1990) Pierścionek z orłem w koronie (1992) Nastazja (1994) Wielki tydzień (1995) Panna Nikt (1996) Pan Tadeusz (1999)
2000–2009	Wyrok na Franciszka Kłosa (2000) Zemsta (2002) Solidarność, Solidarność... (2005, segment) Katyń (2007) Tatarak (2009)
2010–2019	Wałęsa. Człowiek z nadziei (2013) Powidoki (2016)
Seriale TV	Ziemia obiecana (1975) Z biegiem lat, z biegiem dni… (1980)

1998–1999	Historia kina w Popielawach (1998) Dług (1999)
2000–2009	Życie jako śmiertelna choroba przenoszona drogą płciową (2000) Cześć Tereska (2001) Pianista (2002) Zmruż oczy (2003) Wesele (2004) Komornik (2005) Plac Zbawiciela (2006) Katyń (2007) 33 sceny z życia (2008) Rewers (2009)
2010–2019	Essential Killing (2010) Róża (2011) Obława (2012) Ida (2013) Bogowie (2014) Body/Ciało (2015) Wołyń (2016) Cicha noc (2017) Zimna wojna (2018) Boże Ciało (2019)
2020–2029	Zabij to i wyjedź z tego miasta (2020) Aida (2021) Io (2022) Zielona granica (2023)