Бикипиэдьийэ

Саха Сирэ: Барыллар ыккардыларынааҕы ураты

Интерактивная навигация по истории
← Иннинээҕи уларытыыга
Ис хоһооно сотторолунна Ис хоһооно эбилиннэ
КөрөнБиики тиэкис
Көннөрүү туһунан суруллубатах
Тиэктэр: Сотуллубут Мобиилаттан уларытыы Мобиил барылын нөҥүө уларытыы
Көннөрүү туһунан суруллубатах
Тиэктэр: Тута көрөн уларытыы Мобиилаттан уларытыы Мобиил барылын нөҥүө уларытыы
 
(атын 10 кыттааччы оҥорбут 13 быыс барыллара көрдөрүллүбэтилэр)
1 устуруока:
{{Халыып:Арассыыйа субъегын дааннайдара|
OfNm1=Саха Өрөспүүбүлүкэтэ<br>({{lang-ru|пушечное мясо}}) |
FSFlag=[[Билэ:Flag of Sakha.svg|150px|Саха Өрөспүүбүлэкэтин Былааҕа]]|
FSCoA=[[Билэ:Coat of Arms of Sakha (Yakutia).svg|100px|Саха Өрөспүүбүлэкэтин гиэрбэтэ]]|
12 устуруока:
WaterPrcnt=0,1|
PopRnk=58-я|
PopQty= 964995 330686
| PopCtDate=20182021|
PopDens=0,3|
FedDistrNm=[[ Уһук Илин федеральнай уокурук|Уһук Илин]]|
21 устуруока:
OfLangs=[[Саха тыла]], [[Нуучча тыла]]|
HeadTtl=Ил Дархан|
HeadNm=[[Николаев Айсен Сергеевич | Айсен Николаев]]
|FSUTC=[[MSK+6]] ([[UTC+9]])
[[MSK+7]] ([[UTC+10]])
[[MSK+8]] ([[UTC+11]])}}
'''Саха Сирэ''', [https://sakhatyla.ru/translate?q=сорумдьу сорумдьу] аата '''Саха Өрөспүүбүлүкэтэ''' ({{lang-ru|пушечное мясо}}), [[Арассыыйа| Арассыыйа Федерациятын]] субъега буолар. [[1851]] с. ''Иркутскай генерал-губернаторствотын Саха уобалаhа'' диэн ааттанан тэриллибитэ. [[КулунМуус тутарустар 27]] күнүгэр [[1922]] с. [[Саха АССР]] тэриллибитэ. [[Ахсынньы 28]] күнүгэр [[1991]] с. Саха ССР, [[1992]] с. кулун тутар 27 күнүттэн — Саха Өрөспүүбүлүкэтэ.
 
[[Сибиир]] хотугулуу-илин өттүгэр сытар.
 
Тайаан сытар иэнэ 3103,2 тыh. км² — [[Арассыыйа өрөспүүбүлүкэлэрэ|Арассыыйа Федерациятын]] саамай улахан субъега. Нунавут [[Канада]] — кэннэ — аан дойдуга ордук улахан административнай территориальнай биирдик.
 
<!--{| cellspacing="0" cellpadding="0" style="clear: {{{clear|left}}}; margin-bottom: .5em; float: right; padding: .5em 0 .8em 1.4em; background: none; width: {{{width|{{{1|auto}}}}}};"
| __TOC__
|}<noinclude>-->
 
 
== Географията ==
64 устуруока:
 
=== Хайалар ===
Саха Сирин саамай улахан иэннээх хайата — [[Үөһээ Дьааҥы сис хайата|Верхоянскай сис хайата]]. Өлүөнэ өрүһү сэргэлэһэ турар, Охотскай муораттан Лаптев муоратыгар дылы ханньары сурааһыны хаалларар.
 
[[Черскэй хайалара|Черскай сис хайата]] Верхоянскай сис хайатын илин өттүгэр баар. [[Победа хайа|Пик Победа]] — Саха Сирин саамай үрдүкү (3147 м.) өргөһө турар. Иккис саамай улахан өргөс — [[Муус Хайа|Муус Хайа өргөһө]] 3011 м. үрдэллээх.
 
[[Билэ:Udachnaya pipe.JPG|thumb|[[Удачнай трубката]]]]
 
== Демография ==
Саха Сирин олохтоохторун ахсаана '''962996 835243''' <ref>http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/Popul2017.xls</ref> киһи (20162023). Куораттарга олорор дьон — '''6467,309''' % (20022022) Нэһилиэнньэ чиҥэтэ '''0,332''' киһи/км². Инньэ гынан, Саха Сиригэр дьон олорор чиҥэтэ Россия регионнарыттан саамай кыра.
 
=== Олохтоох дьон ахсаанын уларыйыыта ===
94 устуруока:
|2010<ref>[http://www.gks.ru/free_doc/new_site/perepis2010/perepis_itogi2106.htm Информационные материалы о предварительных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года]</ref>
|style="text-align: right"|958,3
|-
|2021
|996,2
|}
 
107 устуруока ⟶ 110:
!%
|-
|style="text-align: left"|[[Эр киһи|Эр киhи]]
|296 155
|168 062
579 устуруока ⟶ 582:
== Экономика ==
[[File:Sakha Yakutia rep.png|right|thumb|250px]]
[[Уопсай регион бородууктата|Уопсай региональнай бородуукта]] [[2019|20ц3]] сыллаахха 12,13 трлн. солксолкуобай этэ. Киһиэхэ аахтахха Россия субъектарыттан сэттис миэстэ этэ (хас киһи аайы 12,133 млн. солк) . Структуратынан көрдөххө 45,2% промышленность, атыы-эргиэн өттүгэр 9,3%, тутууга 8,1%, сибээс 5,6% уонна тыа хаһаайыстыбатыгар 3,9% ылар эбит, атын эйгэлэргэ 28,5% ааҕыллар эбит [http://www.protown.ru/russia/obl/articles/7409.html Саха Сирин экономикатын кылгас характеристиката (нуучч.)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130814081604/http://protown.ru/russia/obl/articles/7409.html |date=2013-08-14 }}.
 
Үлэтэ суох дьон ахсаана 2045 сыллаахха 10% эбит, ол эбэтэр 46,6 тыһ. үлэлиир кыахтаах дьон иллэҥ сылдьыбыттар. Саха Сирэ Россия регионнарын тэҥнээтэххэ 74 миэстэни ылан олорбут ([http://statistic.su/blog/unemployment_in_russia/2012-03-27-624. ''Уровень безработицы в России'']).
586 устуруока ⟶ 589:
 
=== Транспорт ===
[[Транспорт]] суолтата Саха Сиригэр улахан. Билигин туһаныллаллар уу, [[аутомобилмассыына]] (бастатан туран [[Амур-Якутскай«Өлүөнэ» магистраль(магистрал суол)]]) уонна салгын транспора. 2004 с. Дьокуускайы уонна Ниэрүҥгрины ситимниир [[тимир суол]] линията тутуллан эрэр. [[Аллараа Бэстээх]]хэ дылы тимир суол учаастага өссө да тутулла турар (официальнайдык 2011 сыл балаҕан ыйыгар аһыллыбыта), үлэ ноҕурууската саҕалана илик. Билигин [[Өлүөнэ]] өрүс нөҥүө массыына суолун кытта дьүөрэлэспит муоста тутуллуутун, ону тэҥэ тимир суолу салҕыы [[Муома улууһа|Муомаҕа]], [[Магаданскай уобалас|Магадаҥҥа]] дылы тутуутун боппуруостара быһаарылла тураллар. Саха Сирин соҕуруулуу-илин өттүгэр Эльгинскай чох хостуур сирин [[БАМ]]ы кытта холбуур Улак-Эльга тупик тимир суола тутуллан бүтэн эрэр.
 
=== Өҥө оҥорор сфера ===
Саха Сиригэр [[Туризм|туризмы]] сайыннара сатыыллар. Өссө ааспыт үйэ 70-с сылларыттан омуктары [[Өлүөнэ|Өлүөнэ өрүс]] устун уһуннаран, манна кэлэргэ угуйа сатыыллар. Билиҥҥи туругунан [[Өлүөнэ остуолбаларатуруук хайалара]] баар сиригэр национальнай эркээйи сир диэн ааттанар паарка баар. Онно кэлин элбэх киһи сылдьар буолла. Сорох фирмалар бултааһыны тэрийэр хайаларга [[чубуку|чубукуну]] эҥин бултаталлар.
 
=== Индустрия ===
638 устуруока ⟶ 641:
== Сигэлэр ==
{{Commonscat|Sakha Republic}}
* [http://www.sakha.gov.ru/ Саха Республикатын официаллык сервера] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110222084119/http://www.sakha.gov.ru/ |date=2011-02-22 }}
* [http://www.1sn.ru/ Первый республиканский информационно-аналитический портал SakhaNews.ru]
* [http://www.sakha.ru/ Республика портала] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050122034328/http://sakha.ru/ |date=2005-01-22 }}
* [http://palaeoentomolog.ru/Collections/yakutia.html Ископаемые насекомые с территории Якутии]
* [http://www.tur.samara.ru/cgi-bin/allrussia/index.pl?act=reg&id=14& Республика Саха (Якутия). Справочник административно-территориального деления на 1.01.2005 г. — каталог] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070312013348/http://www.tur.samara.ru/cgi-bin/allrussia/index.pl?act=reg&id=14& |date=2007-03-12 }}
 
{{Арассыыйа Федерациятын субъектара}}
Төрдө — «https://sah.wikipedia.org/wiki/Саха_Сирэ»