Jump to content

Mohandas Karamchand Gandhi: diferèntzias tra is versiones

Dae Wikipedia, s'entziclopedia lìbera.
Content deleted Content added
No edit summary
Lìnia 1: Lìnia 1:
{{s}}

[[File:Portrait Gandhi.jpg|right|200px|thumb|Gandhi arriendi]]
[[File:Portrait Gandhi.jpg|right|200px|thumb|Gandhi arriendi]]
{{Bio
{{Bio
Lìnia 50: Lìnia 48:
===Cuntienda po s'indipendèntzia de s'Ìndia (1915-1945)===
===Cuntienda po s'indipendèntzia de s'Ìndia (1915-1945)===
====Primus beni fatus====
====Primus beni fatus====
Gandhi si nd'andat dae su Sudàfrica in su [[1914]] po andari in Inghilterra. Po mori de unu dolori chi dd'incresciat depit torrari in Ìndia. Isbarcat in su portu de Mumbai su 9 de gennaxu de su [[1915]] innui ddi faint is festas de eroe natzionali. Cuss'annu etotu girat totu s'Ìndia in trenu ne is biddas de sa natzioni.
Gandhi si nd'andat dae su Sudàfrica in su [[1914]] po andari in Inghilterra. Po mori de unu dolori chi dd'incresciat depit torrari in Ìndia. Isbarcat in su portu de Mumbai su 9 de [[ghennàrgiu|gennaxu]] de su [[1915]] innui ddi faint is festas de eroe natzionali. Cuss'annu etotu girat totu s'Ìndia in trenu ne is biddas de sa natzioni.


A pustis de dus annus in su Champaran, unu distretu de su [[Bihar]], organizada sa disobbedièntzia civile de millas massàius chentza de terra opressius dae is impresàrius ingresus, mali pagaus e pòburus meda ca funt cunstrintus a coltivari indiosfare (ca serbit po fàiri s'[[indaco]]) a su postu de cosa de papari. In su mentris cun àterus volontarius fàbricat iscolas e uspidalis.
A pustis de dus annus in su Champaran, unu distretu de su [[Bihar]], organizada sa disobbedièntzia civile de millas massàius chentza de terra opressius dae is impresàrius ingresus, mali pagaus e pòburus meda ca funt cunstrintus a coltivari indiosfare (ca serbit po fàiri s'[[indaco]]) a su postu de cosa de papari. In su mentris cun àterus volontarius fàbricat iscolas e uspidalis.


S'autoridade ddu bolit imprisonari po ''turbamentu de s'òrdini pùbbricu'' ma gratzias a is massaius ca protestant a su processu suo e gratzias a s'atzioni de Gandhi etotu ca provat a creari unu cumpromissu cun is impresarius s'acusa benit arritirada. Assafinis s'autoridade creat una Commisioni, cun Gandhi a intru, chi detzidit ca sa situatzioni de is massàius depit acabbari.
S'autoridade ddu bolit imprisonari po ''turbamentu de s'òrdini pùbbricu'' ma gratzias a is massaius ca protestant a su processu suo e gratzias a s'atzioni de Gandhi etotu ca provat a creari unu cumpromissu cun is impresarius s'acusa benit arritirada. Assafinis s'autoridade creat una Comisioni, cun Gandhi a intru, chi detzidit ca sa situatzioni de is massàius depit acabbari.


Giai in su matessi tempu Gandhi intendit ca is massaius de su [[Kheda]] non ci dda faiant a pagari is tassas po mori de una carestia, tandus organizat is massius, ddis imparat su [[satyagraha]] e a pustis de unu sciòperu de 21 dis arribbat a un acòrdiu ca donat fama e notidadi a Gandhi in totu s'[[Ìndia]]. Dae custu momentu benit batiau dae su pòpulu ''Bapu'' (babbu).
Giai in su matessi tempu Gandhi intendit ca is massaius de su [[Kheda]] non ci dda faiant a pagari is tassas po mori de una carestia, tandus organizat is massius, ddis imparat su [[satyagraha]] e a pustis de unu sciòperu de 21 dis arribbat a un acòrdiu ca donat fama e notidadi a Gandhi in totu s'[[Ìndia]]. Dae custu momentu benit batiau dae su pòpulu ''Bapu'' (babbu).
Lìnia 69: Lìnia 67:


====Su Purna Swaraj e sa màrcia de su sali====
====Su Purna Swaraj e sa màrcia de su sali====
Torrat in fortzas in su [[1928]]. S'annu in antis su guvernu britannicu aiat nomenau una cumissioni noa cun a intru unu indianu isceti. Sa cumissioni benit boicotada dae totus is partidus indianus. Gandhi suportat s'arrisolutzioni de su Cungressu de [[Calcutta]] de su [[nadale]] [[1928]] ca pedit a su vice-rei Lord Irwing de scioberari tra concèdiri a s'Ìndia s'istatudu de protetorau (Dominion) o de s'abetari una protesta manna non-violenta po otènniri s'indipendèntzia. Su guvernu britannicu, presièdiu dae su laburista Ramsay MacDonald, non concedit s'istatudu tandus su Cungressu Indianu, dirìgiu dae Jawaharlal Nehru, aprovat unu documentu ca dichiarat su ''Purna Swaraj'', s'indipendèntzia cumpleta. Su 31 nadale [[1929]] benit artziada a [[Lahore]] sa bandera indiana. Su 26 [[ghennàrgiu|gennaxu]] [[1930]] benit celebrau dae su partidu de su cungressu indianu e dae sa magioria de s'organizaduras indianas comente Die de s'indipendentzia de s'Ìndia.
Torrat in fortzas in su [[1928]]. Gandhi suportat


== Bibliografia ==
* ''La mia vita per la libertà. L'autobiografia del profeta della non-violenza'', M.K. Gandhi, [[Grandi Tascabili Economici Newton]] Terza edizione 2007;
* ''Gandhi'', [[Peter Rühe]], [[2002]]. ISBN 0-7148-9279-3
* ''Gandhi - autobiografia'', a cura di C.F. Andrews e prefazione di [[Giovanni Gentile]], [[1931]], [[Garzanti]]
* ''Teoria e pratica della nonviolenza'', M.K. Gandhi, a cura di [[Giuliano Pontara]], [[1996]], [[Einaudi]]
* ''Una forza che dà vita. Ricominciare con Gandhi in un'età di terrorismi'', di [[Fulvio Cesare Manara]], [[Unicopli]], [[Milano]] [[2006]].
* ''Gandhi. Il seme della nonviolenza'' di [[Pierercole Musini]], [[Editrice La Scuola]]
* ''Gandhi Oggi'' di [[Johan Galtung]], traduzione di [[Giovanna Battistini]], [[Roberto Lambertini]], [[Silvia Vivarelli]]; introduzione di Giuliano Pontara; [[Edizioni Gruppo Abele]] [[1987]];


== Àteros progetos ==
{{commons|Mohandas K. Gandhi}}


== Acàpius de foras ==
* {{en}} [http://www.gandhiserve.org The GandhiServe Foundation – Mahatma Gandhi Research and Media Service]
* {{en}} [http://www.gandhiservefoundation.org Top 100 photographs of Mahatma Gandhi]
* {{en}} [http://www.mahatma.org.in The Official Mahatma Gandhi eArchive & Reference Library]
* {{en}} [http://chilaw-and-gandhi.tripod.com mahatma Gandhi and the Corea Family of Chilaw]
* {{en}} [http://www.mkgandhi.org mkgandhi.org]
* {{en}} [http://www.gandhi-manibhavan.org/ Mani Bhavan Gandhi Sangrahalaya Gandhi Museum & Library]
* {{en}} [http://eserver.org/history/gandhi-nobody-knows.txt The Gandhi Nobody Knows]
* {{en}} [http://www.sscnet.ucla.edu/southasia/History/Gandhi/HeRam_gandhi.html Hey Ram: The Politics of Gandhi's Last Words]
* {{en}} [http://www.gandhifoundation.org/ The Gandhi Foundation]
* {{en}} [http://flag.blackened.net/af/org/issue46/myth.html Myths and Legends - Gandhi]




[[Category:Biografias|Gandhi]][[Category:Polìticos|Gandhi]]
[[Category:Biografias|Gandhi]]
[[Category:Polìticos|Gandhi]]


[[af:Mahatma Gandhi]]
[[af:Mahatma Gandhi]]

Revisione de is 16:15, 14 Maj 2009

Gandhi arriendi

Mohandas Karamchand Gandhi in devanagaresu मोहनदास करमचन्द गांधी, (Porbandar, 2 de santugaine 1869 – Delhi Noa, 30 de ghennàrgiu 1948) est istadu unu polìtigu e ghia spirituali indianu. Est istadu su capu de su Motu indipendentista indianu. Prus chi àteru fiat connotu cun su nòmini de Mahatma Gandhi ([महात्मा], "àmina manna" in sanscritu) allomìngiu donau pro primu dae su poeta Rabindranath Tagore. In Ìndia ddu tzèrriant Bapu (in devanagaresu: બાપુ bāpu, "Babbu"). Gandhi est istadu unu de is primus a teorizari e pònniri in pratica sa satyagraha, sa resistèntzia a s'opressioni disubidiendi a modu civili totu su pòpulu impari sighendi su printzìpiu de sa non-violèntzia. Proprio custu at portau s'Ìndia a s'indipendèntzia e at inspirau medas àterus movimentus pro is deretus civilis in totu su mundu e medas àterus polìticus in totue. Est onorau ufitzialmenti in Ìndia comente Babbu de sa Natzioni tantis chi ant detzìdiu chi sa die sua de nàscita siat festa natzionali (Gandhi Jayanti) e in totu su mundu est sa Die Internatzionali de sa non-violèntzia.

Biografia

Pipiesa

Gandhi cun pobidda sua Kasturba (1902)

Mohandas Karamchand Gandhi nàscit su 2 de santuaine a Porbandar, una bidda de piscadoris in s'istadu de Gujarat, in Ìndia. Sa famìlia sua apartenet a sa comunidade modh, grupu de traditzioni cumerciali. Istudiat a sa Alfred High School a Rajkot, incuni su babbu est su Primu Ministru de su printzipadu locale. In su 1881, a s'etadi de trexi annus Gandhi si còiat, cun d-una coia combinada comenti narat sa traditzioni indù, cun Kasturba Gandhi fedali sua. Ant a tènniri cuatru fillus totus mascus.

Disterru in Europa

A dixaset'annus partit po istudiari de abbogau in sa University College de Londra innui si cuncordada e si bestit comenti unu gentleman ingresu. Po mori de custu benit bogau dae sa casta sua.

Recuida a domu

At a torrari in Ìndia su 12 de làmpadas de su 1891, duas dis a pustis de àiri passau is esamis de giurisprudèntzia: apena chi arribat ddi nanta ca sa mama est morta. Cun s'agiudu de su fradi torrat a intru de sa casta e incumentat a traballari comenti abbogau ma tenit meda problemas poita non portat isperièntzia non connoscit beni is legis indianas e timit a fueddari in pùbbricu. Prova a si cuncordari in Bombay ma lassat pèrdiri po problemas de dinai.

Movimentus po is deretus civilis in Sudàfrica (1893-1915)

Tandus Gandhi torrat a Rajkot po traballari anchè su fradi (issu puru abbogau). A pustis de dus annus s'impresa Dada Abdulla & C, ca cumèrciat in su Natal, ddu incarrigada de difèndiri una càusa in Sudàfrica. Fintzas a custu momentu Gandhi est istadu unu tipu druci, timorosu e proddincu candu depit fueddari in tribunali.

In Sudàfrica connoscit s'apartheid (segregatzioni de is nieddus), mescamenti su ratzismu de sa genti pro is 150 milla indianus chi biviant innia. At biu ca is cunnatzionalis suos fiant comenti isciabus e custu ddi fait fàiri una evolutzione a intru de su sentidu ispantosa. Issu etotu est su testimongiu in prima persona de fatus de ratzismu, intolleràntzia e ingiustìtzia in Sudàfrica. Nomenau est su fatu candu fiat in d-unu trenu cun su billettu de prima classi e ddu boliant fàiri andari in segunda classi ma issu protestendi s'est fatu bogari. Fintzas in su tribunali ci dd'ant bogau poita s'est arrefudau de si ndi tirari su turbante dae sa conca.

Custus e àterus fatus cunbincint Gandhi a pigari alientu po pigari parti ativa in su çertu contras custas ingiustìtzias ca beniant fatas a is indianus in su Natal. Tandus iscridit missadas de protesta a is giornalis e fait unu atòbiu in Pretoria cun totus is cunnatzionalis suos innui fait su primu discursu pùbbricu e una petitzioni de protesta. Medas funt is atzionis de Gandhi in su Natal, issu est giai unu capu, difatis in su 1893 fundat su Natal Indian Congress e diventat su segretàriu.

In su 1901 Gandhi torrat in Ìndia e partecipat po sa prima borta a su Cungrassu Indianu e otenit una risolutzioni po sa situatzioni de is indianus in Sudàfrica. Girat po un annu totu s'Ìndia in trenu bestiu comenti unu pòberu pedditzoni e pustis torrat in Sudàfrica.

Contribuiscit in su 1903 a sa fundatzioni de su giornali Indian opinion e s'interessat de induismu. Còmporat una portzioni de terra a Phoenix (Durban) pro imprentari su giornali e po coltivari impari a famìlia e collaboradoris. Su dominàriu de Phoenix est su primu modellu de ashram poita si praticat sa pregadoria e su traballu e totus funt retribuius cun su matessi tantu chentza diferèntzia de natzionalidadi o colori de peddi.

Gandi fait su voto de castidadi, cumintzat sa preparatzioni spirituali e sa pràtica de su digiunu, non bufat prus su lati. Si ndi segat is pilus e sciàcuat bassas e fognas.

Partecipat a sa protesta de su Congressu Indianu contras a s'Imperu britannicu, e a cussa sempri non-violenta contras sa lei ratzista in Sudàfrica innui benit arrestau impari a àterus indianus e cinesus (unas cantas de custus ant a èssiri bocìus). Sa protesta s'ammàniat e su Generali Jan Christiaan Smuts est costrintu a negotziari cun Gandhi e is leis ratzialis benint burradas.

Cuntienda po s'indipendèntzia de s'Ìndia (1915-1945)

Primus beni fatus

Gandhi si nd'andat dae su Sudàfrica in su 1914 po andari in Inghilterra. Po mori de unu dolori chi dd'incresciat depit torrari in Ìndia. Isbarcat in su portu de Mumbai su 9 de gennaxu de su 1915 innui ddi faint is festas de eroe natzionali. Cuss'annu etotu girat totu s'Ìndia in trenu ne is biddas de sa natzioni.

A pustis de dus annus in su Champaran, unu distretu de su Bihar, organizada sa disobbedièntzia civile de millas massàius chentza de terra opressius dae is impresàrius ingresus, mali pagaus e pòburus meda ca funt cunstrintus a coltivari indiosfare (ca serbit po fàiri s'indaco) a su postu de cosa de papari. In su mentris cun àterus volontarius fàbricat iscolas e uspidalis.

S'autoridade ddu bolit imprisonari po turbamentu de s'òrdini pùbbricu ma gratzias a is massaius ca protestant a su processu suo e gratzias a s'atzioni de Gandhi etotu ca provat a creari unu cumpromissu cun is impresarius s'acusa benit arritirada. Assafinis s'autoridade creat una Comisioni, cun Gandhi a intru, chi detzidit ca sa situatzioni de is massàius depit acabbari.

Giai in su matessi tempu Gandhi intendit ca is massaius de su Kheda non ci dda faiant a pagari is tassas po mori de una carestia, tandus organizat is massius, ddis imparat su satyagraha e a pustis de unu sciòperu de 21 dis arribbat a un acòrdiu ca donat fama e notidadi a Gandhi in totu s'Ìndia. Dae custu momentu benit batiau dae su pòpulu Bapu (babbu).

Sa non-cooperatzioni

A pustis de sa prima gherra mundiali su Rennu Auniadu aprovat una lei po allonghiari is restritzionis de gherra in tempu de paxi. Gandhi s'oponit cun d-unu movimentu de disubidièntzia civili incumentzadu su 6 de abrili de su 1919 cun d-unu hartal, unu sciòperu generali no andendi a traballari ma preghendi e digiunendi. Gandhi benit imprisonau. Iscopiant trumbullus in totu s'Ìndia, unu de-i custus est su massacru de Amritsar innui is sordaus ingresus bocint unas centus civilis e ndi ferint unas millas. Custu fatu fait inchietari meda su pòpulu e custu igenerat àteras violèntzias criticadas medas dae Gandhi.

In su matessi annu Gandhi intrat in su partidu de su Cungressu Natzionali Indianu mirendi a sa Swaraj ca est s'indipendèntzia cumpleta: individuali, spirituali e polìtica (auto-guvernu). Segundu Gandhi custa mira podit èssiri cumpletada isceti ponendi unu lìmitis precisus a sa cuntienda e sighendi is princìpius de sa satyagraha, sa non-violèntzia. In paghu tempu issu divenit su leader de su movimentu anti-coloniale indianu e in su 1921 benit fatu presidenti de su Partidu de su Cungressu. Suta de su cumandu suu benit aprovada una carta noa innui si fueddat de Swaraj comenti iscopu de mirari. S'iscritzioni a su partidu est oberta a totus suta pagamentu de unu tanti simbòlicu. Gandhi aconciat s'organizadura de su partidu, sa disciplina e sa gerarchia e ddu fait diventari unu partidu de su pòpulu ispaniau in totu sa natzioni.

Partit su boicotàgiu de totu is produtus istrangius mescamenti cussus ingresus. Gandhi narat a sa genti de si bestiri cun roba indiana e no ingresa, de lassari is traballus po su guvernu e de nci fuliari is tìtulus e is ònerus britannicus.

Su massacru de Chauri Chaura

Sa non-cooperatzioni otenit bona sorti meda e totu sa populatzioni, onnia casta indiana, partecipat prexada. Fintzas a freàxiu de su 1922 candu sa populatzioni intzitziada dae sa politzia s'arribellat massacrendi e abbruxendi bintidus politziotus. Gandhi abarrat deludiu meda dae su balossimini de su pòpulu tandus arrepianat sa disubidièntzia civili e digiunat po cincu dis. Su dexi de martzu 1922 benit imprisonau e processau po sovversioni. Gandhi narat de èssiri faltosu e pedit su màssimu de sa pena. Benit cundannau a ses annus de presoni ma est lassau a pustis de dus annus. S'arritirat dae is protestas, s'ocupat de su partidu e incumintzat a iscriri s'autobiografia.

Su Purna Swaraj e sa màrcia de su sali

Torrat in fortzas in su 1928. S'annu in antis su guvernu britannicu aiat nomenau una cumissioni noa cun a intru unu indianu isceti. Sa cumissioni benit boicotada dae totus is partidus indianus. Gandhi suportat s'arrisolutzioni de su Cungressu de Calcutta de su nadale 1928 ca pedit a su vice-rei Lord Irwing de scioberari tra concèdiri a s'Ìndia s'istatudu de protetorau (Dominion) o de s'abetari una protesta manna non-violenta po otènniri s'indipendèntzia. Su guvernu britannicu, presièdiu dae su laburista Ramsay MacDonald, non concedit s'istatudu tandus su Cungressu Indianu, dirìgiu dae Jawaharlal Nehru, aprovat unu documentu ca dichiarat su Purna Swaraj, s'indipendèntzia cumpleta. Su 31 nadale 1929 benit artziada a Lahore sa bandera indiana. Su 26 gennaxu 1930 benit celebrau dae su partidu de su cungressu indianu e dae sa magioria de s'organizaduras indianas comente Die de s'indipendentzia de s'Ìndia.


Bibliografia

Àteros progetos

Acàpius de foras