Soizbuag: Unterschied zwischen den Versionen
Maxx82 (Dischkrian | Beidräg) →Låndschåfts- und Naturschutz: üwasétzt vo de: |
Maxx82 (Dischkrian | Beidräg) →Såizburga Schmankal: büidl |
||
| Zein 437: | Zein 437: | ||
===Såizburga Schmankal=== |
===Såizburga Schmankal=== |
||
[[Bild:Mozartkugeln-Fuerst.jpg|thumb|right|300px|D'originàln Såizburga Mozartkugün vo da Konditorei Fürst am Åi'n Mårkt]] |
|||
*[[Bosna]] |
*[[Bosna]] |
||
*[[Mozartkugü]]n |
*[[Mozartkugü]]n |
||
Version vom 5. Mai 2007, 11:40 Uhr.
| Der Artikl is im Dialekt Ståd-Såizburgarisch gschriem worn. |
| Ståd Såizburg | |
|---|---|
 | |
| Wåppn | Låndkårtn |
|
|
| Des Wichtigste | |
| Bundeslånd: | Såizburg |
| Bezirk: | Statutarståd |
| Flächn: | 65,678 km² |
| Leid: | 150.000 (2006) |
| Leid in da Agglomarazion: | 210.000 (2006) |
| Leid pro Quadrátkilometa: | 2284 |
| Hechn: | 424 Meta üwa da Ádria |
| Postleitzåi: | 5020 |
| Vorwåi: | 0662 |
| Geográfische Låg: | Koordinaten: 47° 48' N, 13° 02' O 47° 48' N, 13° 02' O |
| Autokennzeichn: | S |
| Adress vom Magistrát: | Mirabellplatz 4 5024 Salzburg |
| Internetsaitn: | www.stadt-salzburg.at |
| I-Mäil-Adress: | [email protected] |
| Politik | |
| Buagamásta: | Schaden Heinz (SPÖ) |
| Partein in da Regierung: | SPÖ, ÖVP, Bürgalistn |
  | |
Såizburg is de Hauptståd vo dem östareichischn Bundeslånd, wås á Såizburg háßt. Gemeinsåm midn Bezirk Såizburg-Umgebung iss da Flåchgau, ana vo de fünf Gaue vom Lånd Såizburg. In da Ståd Såizburg wohnan ungefähr 150.000 Leid (Stånd vo 2006); damid iss de viertgresste Ståd vo Östareich (nåch Wean, Gráz und Linz). In da gånzn Stådregion (Agglomarazion) sands zirka 210.000 Leid. Såizburg håd a Einzugsgebiet, wås üwa de Grenzn vom Bundeslånd ausse geht. Da Südostn vo Baiarn, da Südwestn vo Owaöstareich und da Nordwestn vo da Owasteiamårk ghern då á dazua. De Ståd Såizburg is dés Zentrum (Owazentrum, sågn de Raumplána) vo da Euregio Såizburg - Berchtsgåna Lånd - Draustoa. Vüi Leid sågn "Mozartståd" zu Såizburg, wei dort da Mozart aufd Wöid kumma is.
Geografie
De Ståd Såizburg is im Såizburga Beckn, ungefähr 25 Kilometa nördlich vom Tennangebirg, auf ålle zwá Saitn vo da Såizåch. De Såizåch und de Stådberge midn Wåid drauf måchn vüi vo dem aus, wia Såizburg ausschaud; Såizburg is nämli áne vo de grêâstn Großstädte in Europa. De Stådbergn sand da Kapuzinaberg, da Mönksberg, da Féstungsberg und da Rainberg. Aufm Féstungsberg is de Féstung drauf, dés is de greßte mittlåitaliche Burg vo Europa, de wås nu åis a gånza erhåitn is.
Im Südwestn vo da Ståd, wos nåch Berchtsgån umme geht, is da Untasberg (1.853 Meta hoch), üwa den se de Såizburga á vüi Sågn vazöhn. Im Ostn an da Stådgrenz is da Gaisberg (1.288 Meta), und weida im Ostn sands neta a boa Kilometa bis ins Såizkåmmaguad. Nåch Nordn is es Såizburga Beckn offn, då sand dånn de Såizåchauen und de glán Hügün vom Flåchgau. Da nächste vo de Hügün bei da Ståd is da Plainberg, då is de Wåifåhrtskirchn Maria Plain obm drauf, und vo dort oman siacht ma guad aufd Ståd owe. Direkt im Nordwestn vo da Ståd is de Sålåch, de wås á de Grenz is zur Nåchbaståd Freilassing, und de ghert scho zu Baiarn, genaua gsågt zum Låndkreis Berchtsgåna Lånd.
Entwicklung
Såizburg håds scho gem, bevor nu irngdwer wås aufschreim hed kinna, und de Röma håmd des Derfü dånn übanumma und zu ana Ståd gmåcht. "Iuvavum" håmsas gnennt, des háßt: "Dort, wo da Hümmüsgott dahám is". De Ståd wår dåmåis dort, wo heid á nu de Åidståd is, und zwar zwischn Mönksberg, Féstungsberg und Såizåch, wei do wår de Ståd scho rundherum guad gschützt, ohne dass ma groß irngdwöiche Ånlågn baun hed miaßn.
Stådteile und Nåchbagemeindn
Såizburg håd heid so zirka 30 Stådteile, åwa so genau wáß dés kána, wei de üwaschnein se á öftas amåi. Gegnüwa vo da Åidståd sand de Neiståd (de nennt ma á månkmåi Andräviertl) und da Aißare Stoa, südlich iss Nonntåi, nördlich Müin. Im Nordn vo da Ståd sand Lehn, Liefaring, d'Elisabethvorståd (friara håd ma "Froschheim" gsågt), Itzling, Schåimoos, Sám, Kásan und Ésch-Mayawies. Im Ostn sand Gnigü, Parsch, Aign, Åpfåita und Glás. Im Südn gibts Herrnau, d'Josefiau, d'Åipnsiedlung, Morzg, Gloagmoa-Thumegg, Gneis und Leopoidskron-Moos. Und im Westn sand Riednburg, Burgfried, Aigühof, Maxglán, Glánhofn, d'Kendlasiedlung und Taxhåm.
Maxglán, Gnigü-Itzling, Liefaring, Leopoidskron und Morzg wårn friara eigene Gemeindn. 1935 sand Maxglán und Gnigü-Itzling zu Såizburg kumma, 1939 (nåchn Ånschluss) dånn de åndan. Seid dåmåis is dés Stådgebiet gleich bliem und håd an de 66 Quadrátkilometa.
De Nåchbagemeindn vo Såizburg sand außa Freilassing nu Bergheim, Håiwång, Koppü, Ösbethn, Anif, Grödig und Wåis-Sieznheim. Vor åim Bergheim, Håiwång und Wåis-Sieznheim gheratn eigntlich scho längst amåi zur Ståd, wei de Siedlungen vo da Ståd und de drei Gemeinden inanånda üwagengan, ohne dass ma an Untaschiad siagt, dés håd åwa politisch nu kána umsetzn kinna bis jetz.
Bevöikarungsentwicklung
| Leid im heitign Stådgebiet | |||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||
Wegn de Eingemeindungen in de Dreißgajåhr is dåmåis de Bevöikarung vo Såizburg vo 40.000 Leid auf 77.000 auffigånga. An ziemichn Buum håds dånn glei nåchm Zweitn Wöidgriag gem, då håmd de Amerikána gånze Siedlungen fir de GIs ausm Bon gståmpft. Seid ungefähr 1950 is Såizburg a Großståd, weis üwa 100.000 Leid håd.
Euregio Såizburg - Berchtsgåna Lånd - Draustoa
Såizburg is direkt an da boarischn Grenz, und desweng hängts zwecks Vakehr und Wirtschåft eng mitn boarischn Grenzgebiet zsåmm, bsondas mid de Låndkreise Berchtsgåna Lånd und Draustoa. Desweng gibts seid 1995 die Euregio Såizburg - Berchtsgåna Lånd - Draustoa. In dem Gebiet wohnan zsåmm zirka 700.000 Leid.
Gschicht
Scho in da Jungstázeit håmd Leid in Såizburg gwohnt. Åpm Jåhr 15 vur Christus, wia de Röma kumma sand, is dånn a Ståd draus gworn, de wås "Iuvavum" gháßn håd. Seidn fünftn Jåhrhundat nåch Christus gibts in Såizburg á Klesta.
Frühmittlåita
Nåch da Vöikawåndarung håd Såizburg dånn lång zu de Bajuwarn und damit dånn á zu Baiarn ghert. Eana Herzog håd dånn im Jåhr 699 im Rupert de Restln vo da åidn Römaståd gem, damid a dés Lånd rundumadum missioniern kå, und so is a åis Rupert vo Såizburg da erschte Såizburga Bischof gworn. Gwohnt håd a im Klosta Sånkt Beda, wåss åiwei nu gibt; dés is nämli s'ödaste Klosta nördlich vo de Åipn.
Im Jåhr 755 håmd Leid dånn zum erschtn Måi in Nåmen "Såizburg" vawendt. Im Jåhr 774 is da erschte Såizburga Dom fertig worn. Im Jåhr 798 håd da Kårl da Große, der wås dåmåis Kini vo de Frånkn wår, im Pápst gsågt, er soid Såizburg zum Erzbistum måchn, und dés håd a dånn á gmåcht. Åiso wår Såizburg damid dés ánzige Erzbistum im gånzn boarischspråchign Gebiet.
Hochmittlåita
Nåchn Frånknreich håd Baiarn - und damid á Såizburg - dånn zum ostfränkischn Reich ghert und spéda zum Heulign Römischn Reich. De Såizburga Erzbischef håms åwa gschåfft, dasss so ziemlich åis Megliche söwa regün håm kinna in eanam Gebiet, und vo de boarischn Herzeg oda går vom Koasa håms sa se ned vüi dreiredn låssn. Da Erzbischof Gebhard håd im Jåhr 1077 ågfångt, dass a si a Féstung baut, owa dés håd nu lång dauat, bis dass de fertig worn is.
Da Erzbischof Konrad II. vo Bámberg is åwa dånn a weng z'weid gånga, wei er is Erzbischof worn, ohne dass a vorher in Koasa nu frågt. Da Koasa wår dåmåis da Barbarossa Fritz, und dés håd eam üwahaupt ned passt, dass då ana glaubt, er kå duan, wås a wüi. Im Koasa seine Háwara, de Gråfn vo Plain, håmd de Ståd ågriffn, und nåcha wår so ziemlich åis hi. Dés wår im Jåhr 1167. Nåcha håm se da Koasa und de Domherrn zehn Jåhr lång gstrittn, wer da nächste Erzbischof wern soi.
Spädmittlåita
Dånn is Såizburg långsåm unåbhängig worn vo de Baiarn. Zwischn 1200 und 1246 håds da Erzbischof Eberhard II. gschåfft, dass a de gånzn Gråfschåftn, Grichtssprengü und Vogtein rund um Såizburg zu an ziemlich fixn Herrschåftsgebiet måcht. Im Jåhr 1275 håd da boarische Herzog dånn de Grenzn vo Såizburg ånerkånnt, und im Jåhr 1328 is Såizburg dånn a eigena Stååd im Heulign Römischn Reich gworn, wia da Erzbischof a eigene Låndesordnung festglegt håd.
In de Jåhr 1348 und 1349 sand ungefähr a Drittl vo de Leid in Såizburg an da Pest gstorm.
15. und 16. Jåhrhundat
Vo 1481 bis 1511, åiso 30 Jåhr lång, håm si de Såizburga söwa eanan Stådtråd und eanan Buagamásta wöin kinna. Dés håd eana da Koasa Fritz III. in an großn Rådsbriaf erlaubt. Åwa im Erzbischof Leonhard vo Keitschåch håd dés nia taugt, dass de Stådinga måchn, wåss woin, und desweng håd a oafåch in Buagamásta und in Stådtråd gfånga gnumma und eana de Rechte vo da Ståd wieda weggnumma.
Seidn Jåhr 1492 gibt's de Stieglbrauerei. De is heid de wichtigste priváte Brauerei in Östareich.
Im Baungriag håd's 1525 an großn Aufstånd vo de Baun und de Bergleid gengan Erzbischof gem. Der Aufstånd håd drei Monad dauat, und de Baun håmd sogår d'Féstung belågat, åwa es håd eana nix gnutzt.
17. Jåhrhundat
Am Åfång vom 17. Jåhrhundat håd da Erzbischof Woif Didi vo Raitenau ågfångt, dass a d'Ståd barockisiert, und bis heid is de Såizburga Barockarchitektur séhr bekånnt. Såizburg wår die erschte Ståd im Nordn vo de Åipn, wos im Barock baud håm. Dés Wichtigste, wåss dåmåis baud håmd, wår sicha da neiche Såizburga Dom, so wia mann heid kennt. Da åide Dom is nämli 1598 scho zum åchtn Måi åbrennt, und déswéng håd se da Woif Didi dåcht, jétz ghert amåi wås Gscheids her. Da Architekt wår da Solari Santino, und der håds gschåfft, dass da Dom bis 1628 so ziemli fertig wår.
In da Zwischnzeit håd se da Woif Didi mid de Berchtsgåna ums Såiz und uman Zoi gstrien, und im Jåhr 1611 iss eam dånn z'vüi worn, und er håd Berchtsgån bsétzt, wei dés håd dåmåis néd zu Baiarn ghert, sondan wår a eigane Fürstprobstei. Dés håd de Baiarn åwa går ned taugt, dass a då so umanåndfuhrwerkt, und se håmd dafir afåch Såizburg bsétzt. In Woif Didi håms aussegschmissn und in Markus Sittikus vo Hohnems åis sein Nåchfoiga eigsétzt. Der håd sis dånn guad geh låssn in Såizburg und ålle Håndwerka zsåmmgfångt, dasss eam s'Schloss Hellbrunn mid åim drum und drå baun.
Da Nåchfoiga vom Markus Sittikus wår da Paris Gråf vo Lodron, und dés wår dånn da berühmteste und mächtigste vo ålle Såizburga Erzbischef. Üwaråi sunst im Reich wår da Dreißgjährige Griag zwischn de Katholikn midn Koasa auf da oan Saitn und de Protestantn mid de Schwédn und de Franzosn auf da åndan Saitn, åwa da Paris Lodron håds gschåfft, dass a si då aussahåit, obwoi a doch a so a wichtiga katholischa Erzbischof wår. Dafir håd a an Haufn duan kinna fir d'Büidung und d'Kuitur in Såizburg: Im Jåhr 1617 håd a a Gymnásium aufgmåcht, und fünf Jåhr späda is dånn d'Såizburga Uni draus worn, de wås nu åiwei nåch eam benånnt is: Paris-Lodron-Uni Såizburg. Am Åfång håst då zwar nur Theologie und Philosophie studiern kinna, åwa es is båid mehr worn, und außadem wår dés natürlich á wichtig fir sei Géngreformazionspolitik.
18. Jåhrhundat
Scho seid da Mittn vom 15. Jåhrhundat håmd in de Bergwerkn am Dürrnberg (dés is in da Halleina Géngd) vüi Årwata aus åndane Géngdn vom Reich g'årwat, zum Beispüi á Meißna Kursachsn, und dé håmd á eanan Glaum midbråcht ins Såizburgische, dés wårn nämli Lutharische. De Baun, de wås á ziemlich unzfrien wårn dåmåis, wårn glei gånz narrisch auf den neichn Glaum, und so håd a si schnöi bei eana vabroat. Åwa néd nur de Årwata håm de lutharischn Ideen nåch Såizburg bråcht, sondan á de Såizburga Kaufleid vo eanare Håndlsfåhrtna. De Erzbischef håd dés natürli üwahaupt néd basst, und déswéng håms á scho vorm 18. Jåhrhundat åiwei wiedaramåi kleanane Gruppn vo Protestantn vajågt. Åis zsåmm wårn dés 22.000 Leid.
Åwa im Jåhr 1731 håd dånn da Erzbischof Poidl Toni vo Firmian sei "Emigrazionspatent" erlåssn, und wéng dem håm 20.000 Protestantn wegziang miassn. Rechtlich wår dés dåmåis zwar in Ordnung, weis jå im gånzn Reich üwaråi ghoassn håd, "cuius regio, eius religio" ("Wems Lånd gherd, der bestimmt d'Religion"). Åwa då håms trotzdem in gånz Europa gschaud, und es håd an Haufn Flugblattln géng de Katholischn gém. Vüi vo denan, de gånga san, wårn åwa á låndlose Dienstbotn und håm håid glaubt, se kinnans woåndas zu mehr bringa. De wås vo denan nach Ostbreißn gånga san, håmd zum Beispüi grátis a Stückü Lånd vom breißischn Kini griagt und san a so Baun gworn.
Firs Erzbistum wår dés åwa am Schluss a wirtschåftliche Katastrophn, dass so vüi Leid wegzong san. Im Firmian wår dés wurscht, der håd se in Leopoidskron vo 1736 bis 1738 a Rokokoschléssl hibaun låssn. Dés Schloss håd spéda, åb 1918, im Reinhardt Max gherd, der wås a Theatareschissér wår und ana vo de Gründa vo de Såizburga Féstspüle. 1938 håm sis de Nazis untan Någü grissn, nåchn Griag håd mas wieda an de Famülüe vom Reinhardt zruckgém, und dé håms dånn an dés intanazionále "Såizburg Seminar" vakauft. Denan gherds heid á nu.
Im Jåhr 1756 is dånn da berühmteste vo ålle Såizburga aufd Wöid kumma, da Mozart Woifal, ana vo de wichtigstn Komponistn, dés üwahaupt gém håd. Vo 1769 bis 1781 wåra bei de Erzbischef åis Hofkappöimásta ågstöid, åwa dånn is nimma midn Erzbischof zsåmmkumma, håd åis higschmissn und zsåmmbåckt, is nåch Wean gånga und nie mehr nåch Såizburg zruckkumma. In dera Zeid, untam Erzbischof Hieronymus Frånz Sepp vo Colloredo-Månnsföid, is Såizburg åwa dafir a Zentrum vo da Spédaufklärung worn. S'Schuiwésn håd a reformiert, nåchn Vorbüid vo de Östareicha, und vüi Wissnschåftla und Künstla håd a nåch Såizburg ghoid.
Vom Napoleon I. bis zum Ånschluss
Am Åfång vom 19. Jåhrhundat håms as Heulige Römische Reich zuadraht - da Reichsdåg in Rengschburg håd åis Ållalétztes in Reichsdeputazionshauptschluß bschlossn, und mid dem sand de Erzbischef åis Herrscha vo Såizburg ågsétzt worn. Dés wår im Jåhr 1803, und då is Såizburg dånn glei mid Freising und Båssa zu an neichn Kurfürstndum zsåmmglégt worn. Kurfürst is da Großherzog Ferl III. vo da Toskána worn.
Åwa dés wår nur kurz, und dés Kurrecht håd á kán wås bråcht, wei im Jåhr 1805 is dånn Såizburg s'erschte Måi zu Östareich kumma, wås gråd erscht a extrigs Koasadum worn is. 1810 iss dånn åwa wieda zu Baian kumma, wei jå de Baian min Napoleon I. vabünded wårn. Im Jåhr 1816, nåchn Weana Kongress, is Såizburg dånn endgültig zu Östareich kumma, åwa néd amåi åis a eings Lånd, sondan zu Owaöstareich håmses dazuadå.
Erscht im Jåhr 1850 is Såizburg dånn a eings Kronlånd in da Monarchie worn, Herzogdum Såizburg håds gháßn. A Årt Låndesregierung håds á griagt, dés wår de Ståtthåitarei. Im Jåhr 1860 håms dånn de Stådmaun ågrissn, de wås eh ka Mensch mehr braucht håd, und d'Ståd håd gressa wern kinna. Im Jåhr 1886 is dånn des erschte Stickü vo da Stråßnbåh in Betrieb gnumma worn; de Stråßnbåh gibts åwa heid á nimma.
Im Jåhr 1919 håds zum erschtn Måi Wåin gém, wo ålle gleich midwöin håm derfn; zwá Jåhr spéda, am 29. Mai 1921, håm si de Såizburga in ana Voiksåbstimmung firn Ånschluss ans Deitsche Reich ausgsprochn (dés wås dåmåis nu de Weimara Republik wår). Dés is åwa dånn eh néd gmåcht worn. Im Jåhr 1922 wår in da Universitätskirchn (dåmåis Kollégienkirchn) de Uraufführung vo dem Stückü "Såizburga großes Wöidtheata" vom Hugo vo Hofmannsthåi; Reschissér wår da Reinhardt Max. Im Kraus Kårl håd dés üwahaupt néd daugt, dass dés in da Universitätskirchn wår, und déswéng is a aus da katholischn Kirchn ausdredn.
D'Názizeid
Glei am Åfång vo da Názidiktatur in Östareich, am 30. Aprü 1938, håms aufm Residenzplåtz Biacha vabrennt und vüi Judn und politische Gegna vahåft. Am 9. Novemba, in da Reichsgriståinåcht, håms de Såizburga Synagong higmåcht. Im Jåhr 1942 håm de Názis in da Ståd a Låga fir Griagsgfångene aufgmåcht, und a Jåhr spéda, im Auftråg vom dåmåling Gauleita, im Scheel Gustl Adi, Luftschutzbunka in de Stådberng gråm.
Se håm scho gwusst, warum, wei 1944 und 1945 håm dånn de Amerikána 15 Måi Såizburg aus da Luft ågriffn. 550 Leid san dabei gstorm, 14.563 sand obdåchlos worn, und 46 Prozent vo ålle Haisa in Såizburg, åis zsåmm 7.600 Wohnungen, san hi worn. De Amerikána håms vor åim aufn Båhnhof ågseng ghåbt, wei dés a wichtiga Knotnpunkt firn deitschn Nåchschub wår, déswéng wårn á de meistn Tréffa rund uman Båhnhof umma. Åwa a bår Bombm håds á aufd Innenståd brackt, zum Beispüi aufs Wohnhaus vom Mozart und auf de Kuppü vom Dom.
D'Nåchgriagszeid
Am 4. Mai 1945 wår in Såizburg da Griag aus, då håmd nämli US-amerikánische Soidåtn d'Ståd befreid. Da Obast Lepperdinger Håns, der wås vorher da Owakommandierende vo da Wehrmåcht in da Ståd Såizburg wår, håd eana d'Ståd kåmpflos üwagém. De Amerikána håm in Hildmann Richard zum Burgamásta gmåcht, und es san glei amåi de neichn demokrátischn Partein gründt worn, nämli d'ÖVP, d'SPÖ und d'KPÖ.
A Riesnhaufn Leid ohne Hoamad ("Displaced Persons", DP), Judn und Voiksdeitsche san nåch Såizburg und in d'Umgéwung kumma. Im Dezemba 1946 wårns scho um de 13.200, vor åim aus Ost- und Mittleuropa. Damid ma dé wo untabringt, håm d'Amerikána DP-Låga eigricht: drei ständige und fünf Durchgångslåga. Am bekånntastn wårs Låga Parsch. De ehemåling Názis håms ins Låga Glásnbåch glei in da Nähe vo da Ståd gstéckt.
Am 11. August 1945 håm de Såizburga Féstspüle scho wieda de erschte Vorstöllung nåchn Griag ghåbt. Am 26. Septemba wår in Såizburg dånn a Konfarenz vo de östareichischn Bundeslända, und Såizburg wårs erschte Lånd, wås dafir wår, dass ma d'Republik wieda herstöid und d'Ståådsregierung vom Renner Kårl in Wean ånerkennt. S'Bundeslånd Såizburg, da Großteil vo Owaöstareich unds Ausseea Lånd in da Steiamårk wårn midanånd d'amerikánische Besåtzungszone in Östareich; s'Owakommando vo dera Zone wår in da Ståd Såizburg.
Gånz am Åfång, in de erschtn bår Wochn, håm de Amerikána vüi Haisa beschlågnåhmt und üwahaupt åis voi streng kontrolliert, åwa båid håms dånn mid de Beåmtn vom Lånd und vo da Ståd zsåmmg'årwat, wias håid gseng håm, dass de eh néd so deppad dan. A bår Måi wårs scho so, dass se de amerikánischn Soidåtn néd gånz an d'Regün ghåin håm, åwa im Großn und Gånzn håm si d'Leid recht guad mid eana arråschiert.
D'Amerikána håm jå midn Marshallplán vüi Hüifsgöida nåch Såizburg bråcht und á mid eanare privátn Ausgåm midghoifn, dass si d'Ståd wirtschåftlich schnöi erhoid håd. Da Såizburga Géngd iss sogår so guad gånga, dass mas im Rest vo Östareich in "Goidanan Westn" gnennt håd. Gånz wichtig wår zum Beispüi á, dass am 1. Juli 1949 endlich d'neiche Ståådsbruckn fertig worn is, de wås ma scho 1940 zum Baun ågfångt ghåbt håd.
D'heidige Zeid
Á in de Fuffzgajåhr is vüi buad worn in Såizburg: Am 31. Oktowa 1953 håms is létzte Stückü vo da Stråßnbåh ågrissn und dafir a O-Bus-System aufbaud. Und am 15. Juli 1957 is s'Hotel Europa beim Haupbåhnhof aufgmåcht worn, des wås mid seine 16 Stég bis heid nu s'gresste Haus vo da gånzn Ståd is. Bis heid san si á de Såizburga nu néd einig, wias dés findn soin: De oan sång, so håd ma håid baud dåmåis und dés muaß ma åis Denkmåi seng, und de åndan sång, des is a Schåndflég und gherd ågrissn. Üwahaupt håms de Såizburga néd a so mid da modernan Architektur.
Am 1. Mai 1959 wår dånn endlich da Dom wieda hergstöid, und ma håd s'erschte Måi wieda d'Méss feian kinna. Un am 5. Juli 1962 håm de Såizburga eana Uni wieda aufgmåcht, nåchdem's mehr åis wia 150 Jåhr káne mehr gém håd. Am Åfång håd's nur a philosophische und a katholisch-theologische Fakuität ghåbt, åwa båid is a rechtswissnschåftliche dazua kumma, und de philosophische håms zu ana geisteswissnschåftlichn und späda zu ana kuitur- und gsöischåftswissnschåftlichn ausbaud.
Am 29. Juli 1963 håmses Kláne Féstspüihaus wieda aufgmåcht, nåchdems min Umbaun fertig worn san. A Großdeu vo da Åidståd und á a bår Deile vo da Neiståd (d'Linza Gåssn zum Beispüi) san seidn 9. Juli 1973 Fuaßgängazone - åwa es gibt åiwei nu vüi Ausnåhmen fir Leid, de wås trotzdem min Auto einfåhrn derfn, und vüi fåhrn á åiwei nu eine, obwoi ses néd derfadn. S'neiche große Haus vo da Naturwissnschåftlichn Fakuität in Herrnau håms dånn am 3. Oktoba 1986 aufgmåcht.
Im Jåhr 1994 håd da Såizburga Fuaßbåi sein gresstn Erfoig vo üwahaupt ghåbt: Då is nämli d'Såizburga Austria ins Finále von UEFA-Cup kumma und håd nur gånz knåpp géng Inta Mailånd valurn. Seidn 11. Septemba 1997 derf si d'Såizburga Åidståd UNESCO-Wöidkuiturerbe nenna. S'neiche Kongresshaus håms am 23. Juni 2003 aufgmåcht, und seidn Oktoba 2003 gibts a neiche Uni in Såizburg, nämli d'Paracelsus-Medizinuni; dés is de erschte medizinische Privátuni vo Östareich. Außadem gibts seid 2003 a neichs Stádion, wo im Jåhr 2008 a bår Spüle vo da Fuaßbåi-Europamástaschåft sei wern - streng gnumma gherd des Stádion åwa nimma zur Ståd Såizburg, sondan zu Wåis-Sieznheim.
Wåppn
S'Wåppn vo da Ståd Såizburg is im rodn Föid a gezinnte Stådmaua, wo in da Mittn a Stådtor mid offane Torflügü und an auffizongan Fåigitta is, und drüwa a glána Turm mid zwá Fensta. De Seitndeile vo da Maua håm a jéda a Schiaßschårtn. Hinta da Maua sand drei Türme mid mehrane Stég, de wås ålle drei mid an goidanen Spitzdåch déckt san. Da mittlare Turm is åchteckig und a weng hecha åis de åndan, und ma siachd drei Wänd davo. A jéde vo de drei Wänd herd om mid an Güwü auf, drunta is a Güwüfensta, drunta a áfåchs Fensta und im untan Stog zwá Fensta. De zwá Tirm af da Seitn san rund; im owan Stog håms a jéda á Fensta, im untan zwá. D'Mauan san süwa oda weiß.
Néman Wåppn håd d'Ståd Såizburg á nu Fahne in de Stådfårm - dés sand Rod und Weiß.
Såchn, de ma si åschau soit
D'UNESCO, dés is d'Organisazion fir Büidung, Wissnschåft und Kuitur vo de Vaeintn Nazionan, håd am 5. Dezemba 1996 de gånze Såizburga Åidståd auf d'Listn vom Wöidkuiturerbe aufgnumma. D'Åidståd is åis a gånze ánzigårtig.
Berühmte historische Såchn
- Am öidastn is as Stift Sånkt Beda. Dés geht nämli zruck aufn ållaerschtn Bischof vo Såizburg, in heuling Rupert. Då håms zerscht a åide Åbteikirchn ghåbt, so ums Jåhr 1000 umanånd håms dé baud, åwa dé håd si néd so lång ghåidn, und im Jåhr 1147 håms dånn d'heidige Stiftskirchn eigweihd.
- A richtiga Klassika is natürli d'Féstung Hohnsåizburg. De håms so ungefähr in da Zeid vom Investiturstreit (um 1077 umma) zum Baun ågfangt, und heid iss åiwei nu ziemli guad erhåitn, weis nur a ánzigs Måi belågad worn is, und dés håd á nix bråcht dåmåis.
- Sehr åid is a d'Franziskánakirchn. Dé håms nämli scho in da Mittn vom åchtn Jåhrhundat baud, späda san dånn zum románischn Långhaus a gotischa Hallnchor und a barocka Kapöingrånz dazuakumma.
- A Highlight vo jéda Såizburg-Tour is á da Såizburga Dom Sånkt Rupert und Virgil. Scho im Jåhr 774 håms an dera Stöi a románische Basilika baud; da heidige Bau ståmmd ausm Jåhr 1611 und wår de erschte Barockkirchn nördlich vo de Åipn.
- Nu vüi mehr Touristn siagst åwa in da Getreidegåssn. Dés wår scho lång de wichtigste Stråßn vo de Såizburga Kaufleid; und außadem is in dera Stråßn s'Geburtshaisl vom Mozart Woifal.
- Gånz im Südn am Stådtrånd vo Såizburg is as Schloss Höibrunn mid de berühmtn Wåssaspüle, an großn Park, an glán Bergal midn Monadsschléssl und an Státheata om drauf und im Såizburga Zoo.
- S'Schloss Leopoidskron direkt am Leopoidskrona Weiha kåmma zwar néd vo innen besichting, weis in Privátbesitz is, es kumman åwa trotzdem vüi Touristn hi, vor åim aum englischspråching Raum, weis ána vo de Hauptschauplätz in dem Füim Sound of Music wår, der Såizburg in da gånzn Wöid nu amåi mindestns so berühmt gmåchd håd wia da Mozart Woifal.
Burng und Schléssa
- D'Féstung Hohnsåizburg
- S'Franziskischléssl aufm Kapuzinaberg
- S'Schloss Höibrunn mid Wåssaspüle, Park, Monadsschléssl, Státheata und Zoo
- S'Schloss Leopoidskron
- S'Schloss Miraböi
- D'Residenz
- S'Schloss Aing
- S'Schloss Freisåi
- S'Johannesschléssl aufm Mönksberg
- S'Marketendaschléssl aufm Mönksberg
- S'Schloss Fürberg am Kapuzinaberg
- S'Schloss Arnberg am Kapuzinaberg
- S'Schloss Neihaus am Kiaberg
- D'Koasaburg an da Höibrunna Allee
- D'Frohnburg an da Höibrunna Allee
- S'Schloss Herrnau an da Höibrunna Allee
- S'Gwåndhaus (da Lassahof) an da Höibrunna Allee
- D'Emsburg an da Höibrunna Allee
- S'Schloss Emsliab an da Höibrunna Allee
Moderne Archidekdur
Mit da modern Archidekdur schauts a weng måga aus in Såizburg, weis so vüi gschützte Bausubstanz gibt (Denkmåischutz und so), åwa á, weid d'Såizburga håid meistns a wengal konsavative Leid san. Auf da åndan Seitn håms gråd in de letztn bår Jåhr a bår neiche Såchn am Stådtrånd baud, de wås recht a ånspruchsvolle Archidekdur håm. Då gibts zum Beispüi in Hangar 7 am Flughåfn, den wås si da Mateschitz Didi, da Chef vo Red Bull, åis sei persönliche Schåtzkåmma mid an Haufn åide und neiche Flugzeig histöin håd låssn. S'gresste Såizburga Eikaufszentrum, da Europark in Daxhåm, is á sehr modern baud und håd seid seina létztn Erweitarung á an Såi fir Theata und Kino drin, as so genånnte Ovál.
Åwa á in da Innenståd håd si einiges då - meistns néd ohne Proteste. Zum Beispüi siacht ma s' Museum da Moderne aufm Mönksberg drom schon vo da Weidn, und dés is á urnlicha Géngsåtz zur Féstung und zur Åidståd drunta. De zwá Heizkråftwerk Mitte und Nord san direkt an da Såizåch und déswéng á üwaråi zum Seng, dé håms ums Jåhr 2000 umånånd mid eanane Betontirm neich gståit, und ålle Leid gfåid dés néd gråd a so.
Weniga umstrittn san de neiche Zentrále vo da Såizburg AG in Schåimoos und d'Naturwissnschåftliche Fakuität vo da Uni in Herrnau mid ihra hochn Håin und dem hochn Wintagårtn. Moderne Archidekdur gibts åwa á üwaråi in da Ståd vastreid imma wieda amåi bei glánane Haisa, wias aufm Büidl rechts seng kinnts.
Barks
- Da Miraböigårtn midn Heckntheata, im Zwergalgårtn und im Kurgårtn
- Da Schlossbark vo Höibrunn
- Da Lehna Bark
- Da Voiksgårtn
- Da Preuschenbark
- Da Håns-Donnenberg-Bark midn åidn Soidåtnfriedhof ausm Franzosngriag
- Da Baron-Schwarz-Bark
- Da Minnesheimbark
- Da Dokta-Håns-Lechner-Bark bei da Zentrále vo da Såizburg AG
- Da Stölzlbark
Friedhef
In Såizburg gibts drei große Friedhef, dés sand åis erschtar amåi da Kommunálfriedhof in Thumegg (der håd 25 Hektar und is damid da gresste Friedhof im gånzn Bundeslånd Såizburg), zweitns da Maxglána Friedhof und drittns da Aigna Friedhof. Gschichtlich intaressant san da Bedasfriedhof bein Klosta Sånkt Beda in da Åidståd, da öidaste Friedhof in da Ståd, dens heid nu gibt, und außadem da Sebastiansfriedhof in da Neiståd drüm, bei da Sebastianskirchn in da Linza Gåssn, midn Mausoleum vom Erzbischof Woif Didi vo Raitenau.
Kleanae Friedhef sand nu de åidn Dorffriedhef vo Liefaring, Gnigü, Leopoidskron und Morzg; außadem da Jüdische Friedhof, da Klostafriedhof vom Benediktinen-Fraunstift Nonnberg, da Pfårrfriedhof vo Müin und da Soidådnfriedhof ausm Franzosngriag im Donnenbergbark in Nonntåi.
Wås ma si sunst nu åschau soit
- S'Müinabräu
- De Pferdeschwemme
- De Dreifåitigkeitskirchn
- D'Nonntåla Kirchn
Wånn ma netta a bår Minutn Zeid håd, kånn mas wia de Japána måchn: Beim Miraböigårtn is a Busparkplåtz, då hupfst ausm Bus auße, gehst durchn Miraböigårtn durch, üwan Makartstég aufd åndare Seitn vo da Såizåch (mittn am Stég schnöi a Foto vo da Féstung måchn) und dånn nu gschwind ind Getreidegåssn zum Geburtshaus vom Mozart.
Kuitureirichtungen
Theata und Konzertséle
- S'Große Féstspüihaus und d'Föisnreitschui
- S'Haus firn Mozart (friara Kláns Féstspüihaus)
- S'Schauspüihaus Såizburg (friara Elisabethbühne)
- Des Såizburga Låndestheata
- Da Große Såi vom Mozartéum
- Des Såizburga Marionettntheata
- S'Orchestahaus
- Des Såizburga Stråßntheata
- S'Toihaus
- S'Ovál im Eurobark
- S'Kláne Theata
Muséen
- S'Rupatinum fird moderne Kunst
- S'Haus vo da Natur
- Da Såizburga Tiergårtn in Höibrunn
- Des Stülle-Nåcht-Museum
- S'Dommuseum
- S'Museum vo da Moderne am Mönksberg om drauf
- Des Såizburga Museum Carolino Augusteum; då ghern á nu dazua:
- S'Panoráma-Museum midn Sattler-Panoráma drin
- S'Voikskundmuseum im Monadsschléssl aufm Höibrunna Berg
- S'Féstungsmuseum
- S'Domgråwungsmuseum
- Des Spüizeigmuseum
Musi
- D'ARGEkuitur Såizburg
- S'Rockhouse
- S'JazzIT
- D'MARK.freizeid.kuitur
- S'Mozartéum Orchesta Såizburg
- D'Camerata Såizburg
- D'Såizburga Féstungskonzerte
- S'Östareichische Ensemble fir neiche Musi
- D'Akkorde - On - Stage Såizburg
- D'Junge Philharmonie Såizburg
Kino und Füim
Im Jåhr 1921 håd d'Stieglbrauerei in Maxglán a bår låndwirtschåftliche Stådln fir dé "Såizburga Kunstfüim" zur Vafügung gstöid, a Füimprodukzionsfirma mid Sitz im Hotö "Östareichischa Hof", de wås gråd neich gründt worn is. Dé håm dortn a Labor und a Füimatelier eigricht und glei a Doku drahd, nämli "D'Féstspüle 1921". Eana erschta Spüifüim, "De Tragödie vom Carlo Prinetti", håd am 29. Jänna 1924 in Wean Premiére ghåbt. An zweitn håms åwa nia gmåchd, weis scho 1925 in Konkurs gånga san, gråd wia da östareichische Stummfüim gråd sei gresste Krise ghåbt håd. Åwa immahin, s'Maxglána Kino wår dåmåis s'gresste in Östareich außahåib vo Wean.
S' Mozartkino in da Åidståd håms im Jåhr 1905 im Hotö Kasererbräu êîgricht; seitdem iss innahåib vom Gebäude a bår Måi umzong. S'létzte Måi håmses im Jåhr 1987 vagressad, und dabei håms an Brunnen aus da Römazeid gfundn, der wås heid im Såizburga Museum Carolino Augusteum ausgstöid is. Dé römischn Mauarestln siacht ma im Römasåi vom Mozartkino.
Da Vorlaifa vom heiding Elmo Kino is 1947 im Turnsåi vo da Voiksschui Plain entståndn, nur a bår hundat Meta weg vom heiding Ståndort an da Léhna Bruckn. Dés Gebäude dort håmd im Jåhr 1949 d'Morawetz Else und da Morawetz Fredl neich baud, mid an Såi fir 1.000 Leid. 1977 is a zweita Såi dazuakumma, vier Jåhr spéda nu amåi zwá Séle, und seid de 1980a-Jåhr sans fünfe, da gresste mid 435 Sitzblätz.
Des Såizburga Füimkuiturzentrum DAS KINO am Aißan Stâ håd sein Schwerpunkt auf künstlarisch ânspruchsvollare Füim und Retrospektivn. Jén Herbst gibts außadem a intanazionals Bergfüim-Festival. Außadem gibts in da Ståd Såizburg nu:
- S'ehemålige Central Kino in da Linza Gåssn
- Des Cineplexx City am Hauptbåhnhof
Glaum
Såizburg is prägt vo da katholischn Kirchn åis wia ká åndane östareichische Låndeshaupståd néd. Dés is déswéng a so, weis in Såizburg bis am Âfång vom 19. Jåhrhundat, åiso bis zum End vom Såizburga Fürsterzbistum, ká Trennung gém håd zwischn da Kirchn und im Stååd, wei jå dé Erzbischef gleichzeitig geistlichs Owahaupt und Ståådsowahaupt gwén san. Dés håd dazua gfihrt, dass zum Beispüi de Évangelischn, d'Jun und de Wiedataifa åiwei a recht a Gfrétt mid da Owrigkeit ghåbt håm. Bsondas de Protestantnvadreiwung wår då a krasses Beispüi. Bis heid dominiern a Haufn Kirchdirm s'Stådbüid, déswéng håd ma Såizburg friara á oft s'"nördliche Rom" oda á s'"Deitsche Rom" gnennd.
Långsåm im 18. und dånn a weng mehr im 19. Jåhrhundat håds åiso erscht zum erschtn Måi Möglichkeitn fir åndane Glaumsgemeinschåftn åis wia de Katholikn gém, dasss a weng auflém kinna håm. In da zweitn Höiftn vom 20. Jåhrhundat, vor åim durch Griag, durch Vadreiwung und Eîwåndarung, iss dånn dazua kemma, dasss heidzudåg mehr vaschiedene Glaumsrichtunga gibt in Såizburg.
De Katholikn san mid 56 Prozent vo de Stådbewohna åiwei nu de gressane Glaumsgruppn in Såizburg. Organisierd san de Katholikn in da Ståd in drei Dekanáte und 24 Pfårrn, wobei ma sång kã, dasss so ungefähr in jém Stådteu á Pfårr gibt. Zur evangelischn Kirchn (Augschburga und Helvétisches Bekenntnis zsåmmgrechnt) ghern ungefähr siem Prozent vo de Stådinga. Dé Evangelischn håmd drei Pfårrn in da Ståd, und zwar mid de Kirchn in da Neiståd (Gristuskirchn), in Taxhåm und in Gneis. Fünf Prozent vo de Leid san orthodoxe Gristn; fir d'Orthodoxn gibts á Pfårr, wo de Kirchn (Maria Schutz) in Müin stehd.
Zu dé åndan gristlichn Glaumgemeinschåftn ghern åis zsåmm weniga åis wia zwà Prozent vo de Stådinga; dés warn zum Beispüi d'Åidkatholikn, de Methodistn, d'Neiapostolische Kirchn, de Mormonen (vo da Kirchn vom Jesus Gristus vo de Heuling vo de Létztn Dåg), de Zeing vom Jehova, da Bund vo de evangelikàln Gemeindn und d'Freie Gristngemeinschåft. D'katholische Kirchn håd zsåmm mid de orthodoxn Kirchn, da evangelischn Kirchn, da åidkatholischn Kirchn und de Methodistn so ökumenische Årwatsgreise; öftas feians à amåi an Gottesdienst midanånd.
Siem Prozent vo de Leid in Såizburg sand Muslime, da Islàm is damid de gresste Glaumsgemeinschåft außahåib vom Gristndum. Zu de åndan Glaumsgemeinschåftn - Jun, Buddhistn, Bahai und Sikhs (dé wås in Schåimoos an so genånntn Gurdwara håm) und so weida - ghern weniga åis wia à Prozent. 17 Prozent vo de Såizburga håm går kà Religion, bei siem Prozent wàß ma néd, wås de fir Glaumsbekenntnis håm.
Freizeid
Régümäßige Vaånståitungen
- D'Såizburga Féstspüle, de wås jéds Jåhr im Somma san
- D'Ostaféstspüle, de wåss seid 1967 åis Ergänzung zu de großn Féstspüle måchn
- S'intanazionàle Festival SZENE Såizburg fir moderne Kunst
- Da Rupertikirtåg (da Domkirtåg vo Såizburg)
- D'Såizburga Duit
- Da Såizburga Jazzherbst
- S'intanazionàle Festival aspekte Såizburg fir moderne Musi
- D'Mozartwochn uman Mozart Woifal sein Geburtsdåg am 27. Jänna umanånd
Sport
Da öidaste reine Sportklub im Såizburga Lånd is da Såizburga AK 1914 in Nonntåi. Åwa es gibt nu a bår Turnvareine, de wås nu öida san: in Såizburga Turnvarein (1861), in Maxglàna Turnvarein (1902) und in Amateur-Turn- und Sportvarein (ATSV) Såizburg (1912). In Årwata-Sportklub (ASK) Såizburg gibts seid 1922 in Maxglàn. Åis Årwatavarein wåra zwischn 1938 und 1945 aufglöst.
In Fuaßbåivarein SV Austria Såizburg gibts seid 1933, er spüit tradizionell in Violett-Weiß und is da Varein mid de meistn Fans in da Ståd, obwoi a gråd in da létztn Liga spüit. Dés kummt daher, wei da Varein midsåmt Lizenz im Jåhr 2005 vo Red Bull kauft worn is und Fårm, Wappn und Nåm vom Varein g'ändat worn san. Red Bull Såizburg sitzt heid im Vorort Wåis-Sieznheim und spüid in da Bundesliga; in SV Austria Såizburg håm de violettn Fans neich gründt und damid in da létztn Spüiglass neich ãgfånga.
A guada Eishockeyvarein is da EC Red Bulls Såizburg (gründt 1977 åis Såizburga EC), der wås 2007 in östareichischen Meistatitl erreicht håd; de Dàmenmånnschåft, de Ravens Såizburg, san scho 2006 Meista worn. Beim American Football håm im Jåhr 1984 de Såizburg Lions in ållaerschtn östareichischen Meistatitl ghoid; heid hàßns Såizburg Bulls und spüin in da zweitn Liga.
Große Sportvaånståitungen håds bis jétz in da Féstspüståd weng gém. Im Jåhr 2005 wår as erschte Måi da Såizburg-Marathon, der wås à durch d'Åidståd durchgehd. 2006 wår de Stråßn-Ràdlwöidmàstaschåft in Såizburg und in da Umgéwung mid mehr åis wia 330.000 Zuaschaua. Bei da Fuaßbåi-Europamàstaschåft 2008 wern draußn im Kleßheima Stadion (gherd zu Wois) drei Gruppmspüle seî. Und firs Jåhr 2014 håd si Såizburg umd Olympischn Wintaspüle beworm. Seid Somma 2006 is Såizburg då "Candidate City", entscheidn dan ses dånn im Somma 2007, wers griagt.
Låndschåfts- und Naturschutz
In Såizburg gibts åis zsåmm 41 Naturdenkmäla (meistns ståttliche åide Einzlbàm), 39 Gschützte Låndschåftsdeule, åcht Låndschåftsschutzgebiete und â Naturschutzgebiet, nämli s'Hammaraua Moor. Dé åcht Låndschåftsschutzgebiete sand:
- da Plainberg (då gherd åwa netta a gånz a glàna Deu zur Ståd Såizburg),
- da Kapuzinaberg,
- da Mönksberg und da Rainberg,
- Såizburg-Süd,
- s'Leopoidskrona Moos,
- da Leopoidskrona Weiha,
- da Såizåchsee und da Sålåchspitz und
- d'Aigna Au.
A bår vo de wichtigsten Gschütztn Låndschåftsdeule sand:
- d'Höibrunna Allee,
- d'Kopfwein am Åimkanàl (Bàm, de wåss sunst låndesweid nirngs gibt),
- d'Föisnsteppn am Rainberg (a Drocknbiotop am Südhång),
- des Sama Mösl (a Moorrest, der wås si guad dahåidn håd),
- da Anifa Åitabåch (a sehr naturnåha Båchlauf),
- d'Itzlinga Au,
- da Kühberg,
- s'Naturwåidresavàt Rainberg und
- s'Naturwåidresavàt Gaisberg (dés sand åis sehr naturhåhe Wöida).
Såizburga Schmankal
Nåchtlém
S'Nåchtlém in Såizburg spüid si zum Großdeu in da Åidståd å, genaua gsågt vor åim am Rudoifskäi, rund uman Anton-Neumayr-Blåtz und in de Bars hintam Platzl af da åndan Seitn vo da Såizåch. Gém duads dortn vor åim Irish Pubs und Cocktailbars. Beim Båhnhof gibts seid a bår Jåhr a Urban Entertainment Centre mit Kinos, Diskos und Bars, wås si city center nennd. So wås Ähnlichs gibts à im Airportcenter beim Flughåfn draußn, åwa dés gherd scho zu Wåis-Sieznheim.
Berühmte Leid vo Såizburg
- Bacher Gerd, Journalist
- Berger Nik, Bietschvolläbåi-Spüla
- Doppler Gristian, Mathematika und Physika
- Ferrero-Waldner Benita, Politikarin
- Gauß Kårl-Markus, Publizist
- Glomser Gerrit, Rádlfåhra
- Holzbauer Willi, Architekt
- Ibertsberger Andi, Fuaßbåi-Nazionalspüla
- Herbert vo Karajan, Dirigent
- Krassnitzer Harald, Schauspüla
- Kuljić Sanel, Fuaßbåi-Nazionalspüla
- Mainoni Edi, Politika
- Makart Håns, Måla und Dekorazionskünstla
- Mohr Sepp, Pfårra und Dichta
- Mozart Woifal, Komponist
- Otto I., Kini vo Griechnlånd
- Ratzenberger Roland, Formü-1-Fåhra
- Thorak Sepp, Nazi-Büidhaua
- Trakl Schorsch, Dichta und Autor
- Voggenhuber Hannes, Politika
|
Bozn | Graz | Inglstod | Innschbruck | Linz | Minga | Rengschburg | Soizburg | Wean |