Zum Inhalt springen

Soizbuag: Unterschied zwischen den Versionen

Aus Wikipedia
Inhalt gelöscht Inhalt hinzugefügt
Joebotnik (Dischkrian | Beidräg)
K typo
Joebotnik (Dischkrian | Beidräg)
K typo
Zein 60: Zein 60:
'''Soizburg''' ([[Hochdeitsch]]: '''Salzburg''') is de Hauptstod vo dem [[östareich]]ischn [[Bundeslaund]], wos a [[Salzburg (Bundesland)|Soizburg]] haßt. Gmoasam midn [[Bezirk Salzburg-Umgebung|Beziak Soizburg-Umgebung]] is's da [[Flåchgau]], da nördlichste vo de fünf Gaue vom Lond Soizburg. In da Stod Soizburg wohnan 147.571 Leid (Stond vom 1. Jenna 2010); damid is s'de viertgresste Stod vo Östareich (noch [[Wean]], [[Gràz]] und [[Linz]]). In da gonzn Stodregion ([[Agglomarazion]]) sand's zirka 210.000 Leid.
'''Soizburg''' ([[Hochdeitsch]]: '''Salzburg''') is de Hauptstod vo dem [[östareich]]ischn [[Bundeslaund]], wos a [[Salzburg (Bundesland)|Soizburg]] haßt. Gmoasam midn [[Bezirk Salzburg-Umgebung|Beziak Soizburg-Umgebung]] is's da [[Flåchgau]], da nördlichste vo de fünf Gaue vom Lond Soizburg. In da Stod Soizburg wohnan 147.571 Leid (Stond vom 1. Jenna 2010); damid is s'de viertgresste Stod vo Östareich (noch [[Wean]], [[Gràz]] und [[Linz]]). In da gonzn Stodregion ([[Agglomarazion]]) sand's zirka 210.000 Leid.


Soizburg hod a [[Einzugsgebiet]], wos üwa de Grenzn vom Bundeslond auße geht. Da Südostn vo [[Bayern]], da Südwestn vo [[Obaöstareich|Owaöstareich]] und da Nordwestn vo da [[Owasteiamårk]] ghern do a dazua. Soizburg is a [[Uni]]ståd (drei Unis) und des Zentrum ([[Owazentrum]], sogn de Raumplana) vo da [[Euregio]] Soizburg - [[Beachtsgona Lond|Berchtsgauna Laund]] - [[Laundkreis Draustoa|Draûstâ]].
Soizburg hod a [[Einzugsgebiet]], wos üwa de Grenzn vom Bundeslond auße geht. Da Südostn vo [[Bayern]], da Südwestn vo [[Obaöstareich|Owaöstareich]] und da Nordwestn vo da [[Owasteiamårk]] ghern do a dazua. Soizburg is a [[Uni]]ståd (drei Unis) und des Zentrum ([[Owazentrum]], sogn de Raumplana) vo da [[Euregio]] Soizburg - [[Beachtsgona Lond|Berchtsgauna Laund]] - [[Laundkreis Draustoa|Draustâ]].


Vüi Leid sogn "Mozartståd" zu Soizburg, wei dort da [[Mozart Wolfgang Amadeus]] af d'Wöid kumma is und mehr ois wia d'Höiftn vo sein Lem do vabrocht hod. Soizburg is a d'öidaste [[Stod|Ståd]] im heiding Östareich; seid Aufong vom 12. Johrhundat hods an Stodrichta gem. D'Soizburga Oidstod mid ihra berühmtn [[barock]]n [[Architektur|Archidektur]], de wos an [[italien]]ische Sted erinnad, is ane vo de am bestn erhoitanen Oidsted im deitschproching Raum und seid 1997 [[Wöidkuiturerbe]]. Intanazional bekonnt is's a ois Schaublotz vo dem ''Musical'' und [[Film und Fernsehen|Füim]] ''Sound of Music,'' weng de [[Salzburger Festspiele|Såizburga Féstspüle]] und weng da Log am Rond vo de [[Oipm]].
Vüi Leid sogn "Mozartståd" zu Soizburg, wei dort da [[Mozart Wolfgang Amadeus]] af d'Wöid kumma is und mehr ois wia d'Höiftn vo sein Lem do vabrocht hod. Soizburg is a d'öidaste [[Stod|Ståd]] im heiding Östareich; seid Aufong vom 12. Johrhundat hods an Stodrichta gem. D'Soizburga Oidstod mid ihra berühmtn [[barock]]n [[Architektur|Archidektur]], de wos an [[italien]]ische Sted erinnad, is ane vo de am bestn erhoitanen Oidsted im deitschproching Raum und seid 1997 [[Wöidkuiturerbe]]. Intanazional bekonnt is's a ois Schaublotz vo dem ''Musical'' und [[Film und Fernsehen|Füim]] ''Sound of Music,'' weng de [[Salzburger Festspiele|Såizburga Féstspüle]] und weng da Log am Rond vo de [[Oipm]].
Zein 127: Zein 127:
De Gemeindn Wois-Sieznheim und Bergheim im "Spéckgirtl" vo Soizburg ghern zwar infraschtrukturmäßi scho long zum Stodgebied, und de Raumordna fordern a, daß s'eigmeindt wern, des hod owa nu kana politisch durchsetzn kinna bis jetz. Dadurch gibt's im Bollungsraum oiwei gressane Probleme: Af da an Seitn gibt's oiwei wenicha freie Baugrundstickün und af da ondan Seitn gengan imma mehr Gewerbebetriewe in d'Umlondgemeindn (oda nu weida weg), wei Grundstickü zan Ausbaun in da Stod z'deia worn san. Dadurch nimmt d'Stod wenicha [[Steiamoak|Steian]] ei, und s'Ungleichgwicht zwischn de Finanzprobleme vo da Stod und de reichn Speckgirtlgmeindn im Umlond wird oiwei ärga. Außa Wois und Bergheim betrifft des a nu Ànif, [[Öisbethn]], [[Hallwang|Hoiwaung]], ''Eugndorf'', [[Grödig]] und Deile vo ''Koppü''.
De Gemeindn Wois-Sieznheim und Bergheim im "Spéckgirtl" vo Soizburg ghern zwar infraschtrukturmäßi scho long zum Stodgebied, und de Raumordna fordern a, daß s'eigmeindt wern, des hod owa nu kana politisch durchsetzn kinna bis jetz. Dadurch gibt's im Bollungsraum oiwei gressane Probleme: Af da an Seitn gibt's oiwei wenicha freie Baugrundstickün und af da ondan Seitn gengan imma mehr Gewerbebetriewe in d'Umlondgemeindn (oda nu weida weg), wei Grundstickü zan Ausbaun in da Stod z'deia worn san. Dadurch nimmt d'Stod wenicha [[Steiamoak|Steian]] ei, und s'Ungleichgwicht zwischn de Finanzprobleme vo da Stod und de reichn Speckgirtlgmeindn im Umlond wird oiwei ärga. Außa Wois und Bergheim betrifft des a nu Ànif, [[Öisbethn]], [[Hallwang|Hoiwaung]], ''Eugndorf'', [[Grödig]] und Deile vo ''Koppü''.


=== Euregio Soizburg - Berchtsgoana Laund - Draûstaa ===
=== Euregio Soizburg - Berchtsgoana Laund - Draustaa ===
Soizburg is direkt an da boarischn Grenz, und desweng hängt's zwecks Vakehr und Wirdschåft eng mid'n boarischn Grenzgebiet zsomm, bsondas mid de Londgreise Berchtsgona Lond und Draûstoa. Zum Beispüi gehd de schnöiste Stroßnvabindung vo da Stod Soizburg in [[Pinzgau]] üwa [[Bad Reichenhall|Båd Reichnhåi]] (de Streckn nennd ma a s'''Glane Deitsche Éck''). Wirdschoftli hängan bsondas de Sted Freilassing und Bod Reichnhoi mid Soizburg zsomm. Desweng gibt's seid 1995 de Euregio Soizburg - Berchtsgona Lond - Draûstoa. In dem Gebiet wohnan zsomm zirka 700.000 Leid.
Soizburg is direkt an da boarischn Grenz, und desweng hängt's zwecks Vakehr und Wirdschåft eng mid'n boarischn Grenzgebiet zsomm, bsondas mid de Londgreise Berchtsgona Lond und Draustoa. Zum Beispüi gehd de schnöiste Stroßnvabindung vo da Stod Soizburg in [[Pinzgau]] üwa [[Bad Reichenhall|Båd Reichnhåi]] (de Streckn nennd ma a s'''Glane Deitsche Éck''). Wirdschoftli hängan bsondas de Sted Freilassing und Bod Reichnhoi mid Soizburg zsomm. Desweng gibt's seid 1995 de Euregio Soizburg - Berchtsgona Lond - Draustoa. In dem Gebiet wohnan zsomm zirka 700.000 Leid.


== Leid ==
== Leid ==
Zein 191: Zein 191:
S'17. Johrhundat wor prägt vo drei Erzbischef, unta denan Soizburg af da Hechn vo seina Mocht ãkumma is: im [[Wolf Dietrich von Raitenau|Wolf Dietrich vo Raitenau]], im ''Markus Sittikus Gråf vo Hohnems'' und im ''Paris Gråf vo Lodron''. Domois is de berühmte [[Barock]]architektur entstondn, und a d'Soizburga [[Uni]] is gründt worn. Im Johr 1731 san olle [[Protestantismus|Protestantn]] aus da Stod vadriem worn. Im Johr 1756 is da [[Mozart Wolfgang Amadeus]] in Soizburg af d'Wöid kumma. Am Aufong vom 19. Johrhundat hom s'as Heulige Römische Reich zuadrahd, und do sand de Erzbischef ois Herrscha vo Soizburg ogsetzt worn. Im Johr 1816 is Soizburg zu Östareich kumma. Am 29. Mai 1921 hom si d'Soizburga in ana Voiksobstimmung mid 99 Prozent fir'n Onschluss ans [[Deutsches Reich|Deitsche Reich]] ausgsprochn<ref>http://www.historisches-lexikon-bayerns.de/artikel/artikel_44926</ref>. Des is owa donn ned gmocht worn.
S'17. Johrhundat wor prägt vo drei Erzbischef, unta denan Soizburg af da Hechn vo seina Mocht ãkumma is: im [[Wolf Dietrich von Raitenau|Wolf Dietrich vo Raitenau]], im ''Markus Sittikus Gråf vo Hohnems'' und im ''Paris Gråf vo Lodron''. Domois is de berühmte [[Barock]]architektur entstondn, und a d'Soizburga [[Uni]] is gründt worn. Im Johr 1731 san olle [[Protestantismus|Protestantn]] aus da Stod vadriem worn. Im Johr 1756 is da [[Mozart Wolfgang Amadeus]] in Soizburg af d'Wöid kumma. Am Aufong vom 19. Johrhundat hom s'as Heulige Römische Reich zuadrahd, und do sand de Erzbischef ois Herrscha vo Soizburg ogsetzt worn. Im Johr 1816 is Soizburg zu Östareich kumma. Am 29. Mai 1921 hom si d'Soizburga in ana Voiksobstimmung mid 99 Prozent fir'n Onschluss ans [[Deutsches Reich|Deitsche Reich]] ausgsprochn<ref>http://www.historisches-lexikon-bayerns.de/artikel/artikel_44926</ref>. Des is owa donn ned gmocht worn.


Im Johr 1938 san in Soizburg deitsche Druppn eimarschierd. Glei am Aufong vo da Nazidiktatur in Östareich hom s'af'm Residenzblotz Biacha vabrennt und vüi [[Judndum|Judn]] und politische Gegna vahoft. In Maxglan hom s'a [[Konzentrationslager|Konzentrazionslåga]] fir ''Zigeina'' eigricht, de wos donn ois ''Zwaungsårwata'' in Soizburga Industriebetriewe hackln miaßn hom<ref>http://www.tartanplace.com/tartanhistory/concentrationcamps.html</ref>. 1944 und 1945 hom d'Amerikana 15 Moi Soizburg aus da Luft ãgriffn. Noch'm Zweitn Wöidgriag san a Riesnhaufn Leid ohne Hoamad ("Displaced Persons", DP), Judn und Voiksdeitsche noch Soizburg und in d'Umgewung kumma. D'Amerikana hom mid'n ''Marshallplàn'' vüi Hüifsgöida noch Soizburg brocht und a mid eanare privatn Ausgom midghoifn, dass si d'Stod wirtschofdli schnöi erhoid hod.
Im Johr 1938 san in Soizburg deitsche Druppn eimarschierd. Glei am Aufong vo da Nazidiktatur in Östareich hom s'af'm Residenzblotz Biacha vabrennt und vüi [[Judndum|Judn]] und politische Gegna vooft. In Maxglan hom s'a [[Konzentrationslager|Konzentrazionslåga]] fir ''Zigeina'' eigricht, de wos donn ois ''Zwaungsårwata'' in Soizburga Industriebetriewe hackln miaßn hom<ref>http://www.tartanplace.com/tartanhistory/concentrationcamps.html</ref>. 1944 und 1945 hom d'Amerikana 15 Moi Soizburg aus da Luft ãgriffn. Noch'm Zweitn Wöidgriag san a Riesnhaufn Leid ohne Hoamad ("Displaced Persons", DP), Judn und Voiksdeitsche noch Soizburg und in d'Umgewung kumma. D'Amerikana hom mid'n ''Marshallplàn'' vüi Hüifsgöida noch Soizburg brocht und a mid eanare privatn Ausgom midghoifn, dass si d'Stod wirtschofdli schnöi erhoid hod.


== Politik ==
== Politik ==
Zein 240: Zein 240:
Nem an Woppm hod d'Stod Soizburg a nu a [[Fahne]] in de Stodform - des sand Rod und Weiß.
Nem an Woppm hod d'Stod Soizburg a nu a [[Fahne]] in de Stodform - des sand Rod und Weiß.


== Såchn, de wås ma si ãschaû soit ==
== Såchn, de wås ma si ãschau soit ==
[[Datei:SalzburgerAltstadt01.JPG|thumb|300px|D'Såizburga Åidståd vom Mönksberg aus gseng]]
[[Datei:SalzburgerAltstadt01.JPG|thumb|300px|D'Såizburga Åidståd vom Mönksberg aus gseng]]
[[Datei:Salzburg Hellbrunn.jpg|thumb|300px|S'Schloss Höibrunn]]
[[Datei:Salzburg Hellbrunn.jpg|thumb|300px|S'Schloss Höibrunn]]

Version vom 15. Fewer 2014, 09:34 Uhr.

Der Artikl is im Dialekt Ståd-Såizburgarisch gschriem worn.
Soizburg
S'Såizburga Stådwåppm Såizburg in Östareich
Då siacht ma vom Kapuzinaberg af d'Åidståd, dés an da Såizåch is da Rudoifskäi.
Då siacht ma vom Kapuzinaberg af d'Åidståd, dés an da Såizåch is da Rudoifskäi.
Basisdatn
Bundeslaund: Soizburg
Politischa Bezirk: Statutarståd
Grichtsbezirk: Soizburg
Autokennzeichn: S
Flächn: 65,678 km²
Leid: 147.571 (1. Jenna 2010)
Leid in da Agglomarazion: 210.000 (Stond: 2006)
Leid pro Quadràtkilometa: 2274
Hechn: 424 Meta üwa da Àdria
Sunstige Datn
Postleitzåi: 5020
Vorwåi: 0662
Gemeindekennziffa: 50 101
Geogràfische Låg: Koordinaten: 47° 48' N, 13° 02' O 47° 48' N, 13° 02' O
Adress vom Magistrat: Mirabellplatz 4
5020 Salzburg
Intanetseitn: www.stadt-salzburg.at
E-Mail-Adress: [email protected]
Politik
Burgamàsta: Schaden Heinz (SPÖ)
Partein in da Regierung: SPÖ (2 Leid), ÖVP (2),
Bürgalistn (1)
Gemeinderåd (40 Leid, letzte Woi 2009): 15 SPÖ, 11 ÖVP, 7 BL, 5 FPÖ, 2 TAZL & BZÖ [1]

Soizburg (Hochdeitsch: Salzburg) is de Hauptstod vo dem östareichischn Bundeslaund, wos a Soizburg haßt. Gmoasam midn Beziak Soizburg-Umgebung is's da Flåchgau, da nördlichste vo de fünf Gaue vom Lond Soizburg. In da Stod Soizburg wohnan 147.571 Leid (Stond vom 1. Jenna 2010); damid is s'de viertgresste Stod vo Östareich (noch Wean, Gràz und Linz). In da gonzn Stodregion (Agglomarazion) sand's zirka 210.000 Leid.

Soizburg hod a Einzugsgebiet, wos üwa de Grenzn vom Bundeslond auße geht. Da Südostn vo Bayern, da Südwestn vo Owaöstareich und da Nordwestn vo da Owasteiamårk ghern do a dazua. Soizburg is a Uniståd (drei Unis) und des Zentrum (Owazentrum, sogn de Raumplana) vo da Euregio Soizburg - Berchtsgauna Laund - Draustâ.

Vüi Leid sogn "Mozartståd" zu Soizburg, wei dort da Mozart Wolfgang Amadeus af d'Wöid kumma is und mehr ois wia d'Höiftn vo sein Lem do vabrocht hod. Soizburg is a d'öidaste Ståd im heiding Östareich; seid Aufong vom 12. Johrhundat hods an Stodrichta gem. D'Soizburga Oidstod mid ihra berühmtn barockn Archidektur, de wos an italienische Sted erinnad, is ane vo de am bestn erhoitanen Oidsted im deitschproching Raum und seid 1997 Wöidkuiturerbe. Intanazional bekonnt is's a ois Schaublotz vo dem Musical und Füim Sound of Music, weng de Såizburga Féstspüle und weng da Log am Rond vo de Oipm.

Geografie

Klimadiagramm vo Såizburg
Da Såizburga Dom
D'Féstung Hohnsåizburg
Da Gaisberg vom Leopoidskrona Weiha aus gseng
D'Erhardkirchn und da Stådteu Nonntåi vom Féstungsberg åwa fotografierd
Då siacht ma vom Miraböigårtn af d'Féstung auffi.

Soizburg liegt am Nordrond vo de Åipm, ungefähr 150 Kilometa östlich vo Minga und 300 Kilometa westlich vo Wean. D'Stod is im Såizburga Beckn, ungefähr 25 Kilometa nördlich vom Tennangebirg, auf olle zwa Seitn vo da Såizåch. De Soizoch und de Stodberng midn Woid drauf mochn vüi vo dem aus, wia Soizburg ausschaud; Soizburg is nämli ane vo de greoastn Großstéd in Europa. De Stodberng sand da Kapuzinaberg, da Mönksberg, da Féstungsberg und da Rainberg. Af'm Festungsberg is de Festung drauf, des is de gresste mittlåitaliche Burg vo Europa, de wos nu ois a gonza dahoitn is. Außadem gibt's im Stodgebied nu in Morzga Hügü, in Höibrunna Berg und in Grofnhügü in Liefaring.

Im Südwestn vo da Stod, wo's noch Berchtsgoan umme geht, is da Untasberg (1.853 Meta hoch), üwa den se de Soizburga a vüi Sogn vazöhn. Im Ostn an da Stodgrenz is da Gaisberg (1.288 Meta), und weida im Ostn sand's netta a bor Kilometa bis ins Såizkåmmaguad. Noch Nordn is es Soizburga Beckn offn, do sand donn de Soizochauen und de glan Hügün vom Flochgau. Da nächste vo de Hügün bei da Stod is da Plainberg, do is de Woifohrtskirchn Maria Plain om drauf, und vo dort oman siacht ma guad af d'Stod owe. Direkt im Nordwestn vo da Stod is de Sålåch, de wos a de Grenz is zur Nochbastod Freilassing, und de ghert scho zu Bayan, genaua gsogt zum Londkreis Berchtsgona Lond.

Stådteile

D' Stod gliedat si unobhängig vo d' historischn Katastralgemeindn, vo denan d' Grenzn in de meistn Fälle ned mehr dakennbor san, in 24 Stådteile und drei ongrenznde Londschoftsräume.

Den historischn Kern vo da Stod Soizburg büidet d' Åidståd, de si on d' oidn, bis ins Mittloita zruckreichndn Vursted Müin und Nonntåi oschliasst. Vor und noch 1900 is im Westn vo da Oidstod da Stodteil Riednburg entstondn. Auf'm Gebiet vo d' obgrissanen rechtsufring Bastionen und de durting Kasernen, hod si as Andrävierdl büidt. Nördlich dovo, vor 'm nein Hauptbohnhof, is da Stodteil Elisabeth-Vurståd (Froschhoam) entstondn. Im Nordteil vo Müin is da Stodteil Léhn gwochsn.

D' Stodteile Aing, Parsch, Itzling und Gneis hom se im Wesntlichn noch 1900 entwücket. A spädare Erweitarung vo da Stod stöid da Siedlungsstreifn vo da Moosstrossn in Léopoidskron-Moos dor. D' einsting söibständing Vororte Maxglân im Westn, Liefaring im Nordwestn, Gnigé im Ostn und Morzg san in da Zwischnkriagszeid zua Stod kumman. Noch 1950 san ois jingste Siedlungskerne vo da Stod de Teile Josefiau, Herrnau und d' Åipnsiedlung entstondn. À d' Stodteile Laungwied, Kàsan, Daxhåm und Schåimoos san in da Mittn vom 20. Johrhundat entstondn. Isoliert liegt im Nordn ois jingara Siedlungssplitta da Stodteil Itzling-Nord, der si nohtlos on an Siedlungsraum vo da Gemeinde Berghoam oschliasst. Südlich vo Gneis lieng d' emfois jungen kloanen Siedlungen Eichethofsiedlung und d' Birknsiedlung. Beide san untam Nomen „Gneis-Süd“ zsommgfosst. Südlich vom Flughofn befindt si da Stodteil Maxglân-West, zua dem d' Kendlasiedlung und d' kloanaren Haisagruppn Pointing und Loig ghern. D' Kendlasiedlung setzt si in de scho zur Gemeinde Wåis-Siaznhoam gherendn Haisan vo da Gloansiedlung fort. D' Haisagruppn Pointing und Loig schliassn si ons Woisa Hümméreich on. Aussahoib vo de Siedlungsraime lieng im Stodgebiet vo Soizburg d' gschlossenen Londschoftsraime Höibrunn, Goasberg und da Haiberg.[2]

Katastralgmoana

Soizburg is in 14 Katastralgmoana aufteit:

  • Aing I
  • Berghoam II
  • Gnige
  • Goasberg I
  • Haiberg I
  • Hoiwong II
  • Itzling
  • Leopoidskron
  • Liefaring II
  • Maxglan
  • Morzg
  • Soizburg
  • Siaznhoam II
  • Wois II

Da Nom vo d Stodteile ois funkzionelle Einheit entspricht in da Grenzziahung dena gleichnoming Katastralgmoana, vo dana d Grenzn grossteis im friaan 19. Johrhundat festglegt worn san. D' Bezeichnung Aing I sogt, dass d einstige Gmoa Aing zum gresstn Tei in d Stod Soizburg eingmoandt worn is. Da vabliebne kloanare Tei is in d Joar 1935 und 1939 unta da Bezeichnung Aing II ois eigne Katastralgmoa da Nochbagmoa Öisbethn zuateit worn.[2]

Nochbagmoana

Freilassing Berghoam Hoiwaung
Wois-Siaznhoam Koppe
Grödig Anif Öisbethn

Eîgmeindungen im 20. Jåhrhundat

Am 7. Juni 1935 hod da Soizburga Launddog s'Gsetz üwa d'Erweitarung vom Gebied vo da Londeshauptstod bschlossn. In Kroft dre'n is des scho am 1. Juli vom gleichn Johr. Damid san de Gmeindn Maxglan und Gnigü-Itzling fost ois a Gonza und Deile vo Aing, Morzg, Sieznheim, Leopoidskron, Bergheim und Hoiwong zur Stod dazuakumma. D'Augstöidn und de Grundstückün vo de Gemeindn Maxglan und Gnigü-Itzling hod d'Stod üwanumma, owa a eanare Schuidn, und des wor fir de zwa ormen Orwatagemeindn a de oazige Möglichkeid, dass s'ned finanziell zsommbrochn san. Durch de Eigmeindungen is domois d'Eiwohnazoi vo Soizburg vo 40.232 af 63.275 Leid gstieng und d'Flächn vo 8,79 af 24,9 Quadratkilometa.

A zweite Phase vo Eigmeindungen wor donn am 1. Jenna 1939. Do san Aing, Liefaring, Leopoidskron und Morzg ois a Gonza und Deile vo Anif (nämli Höibrunn), Bergheim, Hoiwong und Wois zum Stodgebied dazuakumma. In da Stod hom dadurch 77.170 Leid gwohnd. Im Johr 1950 hods an Dausch gem, do is des Gebied vom Schlochthof, wos vorher zu Bergheim gherd hod, zur Stod kumma und dafir da Plainberg, der wos owa vüi gressa is, zruck zu Bergheim. Seitdem hod si nix mehr g'ändat und s'Stodgebied is 65,67 Quadratkilometa groß.

Olle zwa Eigmeindungen hom oiso unta autoritäre Regime stodgfundn. Trotzdem worn s'guad begründet - noch 1945 hod kana an Eispruch dageng eiglegt. Erscht im Johr 1990 hod si d'Gemeinde Anif beschwerd, dass da Schlosspark vo Höibrunn zur Stod kumma is. Owa nochdem der eh scho seid 1920 im Eingdum vo da Stod wor und sunst da Komplex vo Höibrunn gemeindemäßig deud worn war, is de Zruckfordarung oglehnt worn.

De Gemeindn Wois-Sieznheim und Bergheim im "Spéckgirtl" vo Soizburg ghern zwar infraschtrukturmäßi scho long zum Stodgebied, und de Raumordna fordern a, daß s'eigmeindt wern, des hod owa nu kana politisch durchsetzn kinna bis jetz. Dadurch gibt's im Bollungsraum oiwei gressane Probleme: Af da an Seitn gibt's oiwei wenicha freie Baugrundstickün und af da ondan Seitn gengan imma mehr Gewerbebetriewe in d'Umlondgemeindn (oda nu weida weg), wei Grundstickü zan Ausbaun in da Stod z'deia worn san. Dadurch nimmt d'Stod wenicha Steian ei, und s'Ungleichgwicht zwischn de Finanzprobleme vo da Stod und de reichn Speckgirtlgmeindn im Umlond wird oiwei ärga. Außa Wois und Bergheim betrifft des a nu Ànif, Öisbethn, Hoiwaung, Eugndorf, Grödig und Deile vo Koppü.

Euregio Soizburg - Berchtsgoana Laund - Draustaa

Soizburg is direkt an da boarischn Grenz, und desweng hängt's zwecks Vakehr und Wirdschåft eng mid'n boarischn Grenzgebiet zsomm, bsondas mid de Londgreise Berchtsgona Lond und Draustoa. Zum Beispüi gehd de schnöiste Stroßnvabindung vo da Stod Soizburg in Pinzgau üwa Båd Reichnhåi (de Streckn nennd ma a s'Glane Deitsche Éck). Wirdschoftli hängan bsondas de Sted Freilassing und Bod Reichnhoi mid Soizburg zsomm. Desweng gibt's seid 1995 de Euregio Soizburg - Berchtsgona Lond - Draustoa. In dem Gebiet wohnan zsomm zirka 700.000 Leid.

Leid

Då siacht ma vo da Féstung af'n Dom und af d'Åidståd.
Leid im heitign Stodgebiet
Johr Leid
1869 27.858
1880 33.241
1890 38.081
1900 48.945
1910 56.423
1923 60.026
1934 69.447
Johr Leid
1939 77.170
1951 102.927
1961 108.114
1971 129.919
1981 139.426
1991 143.978
2001 142.662

Weng de Eigmeindungen in de Dreißgajohr is domois de Bevöikarung vo Soizburg vo 40.000 Leid auf 77.000 auffigonga. An ziemichn Boom hod's donn glei nochm Zweitn Wöidgriag gem, do homd de Amerikàna gonze Siedlungen fir de GIs aus'm Bon gstompft, zum Beispüi de General-Keyes-Siedlung. Außadem hod's an großn Austurm vo Flüchtlinge gem, vor oim vo Voiksdeitsche. De homd zerscht in Barackn gwohnd, sand owa in de neichn Siedlungen umzong, nochdem de Amerikana wegga worn. Seid ungefähr 1950 is Soizburg a Großståd, wei's üwa 100.000 Leid hod. Firs Johr 2007 liegt de Zoi vo de Eiwohna bei 150.269 Leid (mid Hauptwohnsitz).

Da Fraunonteu in Soizburg liegt bei 53 Prozent, da Onteu vo de Auslända is bei 21 Prozent und damid da hechste vo olle östareichischn Londeshauptsted. Vo da Oitasstruktur her san 13 Prozent vo de Soizburga unta 15 Johr oid, 63 Prozent san zwischen 15 und 60 Johr, und 24 Prozent san 60 Johr oid oda öida. Zu de 150.000 Leid mid Hauptwohnsitz kumman in Soizburg nu 17.000 Leid mid Nemwohnsitz dazua.[3]

Gschicht

Da Friedhof vom Klosta Saunkt Beda; des wår s'erschte Klosta üwahaupts nördli vo de Åipm.
Kårtn vo Östareich-Ungarn (1867 bis 1918). S'Herzogdum Såizburg is Numma 10.

Mehr dazua findst im Hauptartikü: Gschicht vo da Ståd Såizburg

Seid da friaran Jungstoazeid (umma 4500 vor Gristus) gibts in Soizburg scho Siedlungen. De Röma homd im Johr 15 vor Gristus des Gonze zu ana Stod gmocht. Iuvavum hom s'as gnennt. Nochdem de Doanagrenz vom Römischn Reich zsommbrochn wor, is d'Stod ziemli zgrundgonga. Noch da Vöikawaundarung hod Soizburg long zu de Bajuwarn und damit donn a zu Bayan gherd. Im Johr 699 is Soizburg Bischofssitz worn und wor am Aufong firs gonze boarische Herzogdum zuaständig. Im Johr 755 hom d'Leid zum erschtn Moi in Nomen Såizburg vawendt. Seid'n Johr 798 is Soizburg a Erzbistum.

Im Hochmittlåita is Soizburg longsom unobhängi worn vo de Bayan. Im Johr 1328 is Soizburg a eigena Stååd im Heulign Römischn Reich worn. In de Johr 1348 und 1349 sand ungefähr a Drittl vo de Leid in Soizburg an da Pest gstorm. Im Baungriag hod's 1525 an großn Aufstond vo de Baun und de Bergleid gengan Erzbischof gem. Der Aufstond hod drei Monad dauad, und de Baun homd sogor d'Stod eignumma und d'Festung belogad, owa es hod eana nix gnutzt.

S'17. Johrhundat wor prägt vo drei Erzbischef, unta denan Soizburg af da Hechn vo seina Mocht ãkumma is: im Wolf Dietrich vo Raitenau, im Markus Sittikus Gråf vo Hohnems und im Paris Gråf vo Lodron. Domois is de berühmte Barockarchitektur entstondn, und a d'Soizburga Uni is gründt worn. Im Johr 1731 san olle Protestantn aus da Stod vadriem worn. Im Johr 1756 is da Mozart Wolfgang Amadeus in Soizburg af d'Wöid kumma. Am Aufong vom 19. Johrhundat hom s'as Heulige Römische Reich zuadrahd, und do sand de Erzbischef ois Herrscha vo Soizburg ogsetzt worn. Im Johr 1816 is Soizburg zu Östareich kumma. Am 29. Mai 1921 hom si d'Soizburga in ana Voiksobstimmung mid 99 Prozent fir'n Onschluss ans Deitsche Reich ausgsprochn[4]. Des is owa donn ned gmocht worn.

Im Johr 1938 san in Soizburg deitsche Druppn eimarschierd. Glei am Aufong vo da Nazidiktatur in Östareich hom s'af'm Residenzblotz Biacha vabrennt und vüi Judn und politische Gegna vooft. In Maxglan hom s'a Konzentrazionslåga fir Zigeina eigricht, de wos donn ois Zwaungsårwata in Soizburga Industriebetriewe hackln miaßn hom[5]. 1944 und 1945 hom d'Amerikana 15 Moi Soizburg aus da Luft ãgriffn. Noch'm Zweitn Wöidgriag san a Riesnhaufn Leid ohne Hoamad ("Displaced Persons", DP), Judn und Voiksdeitsche noch Soizburg und in d'Umgewung kumma. D'Amerikana hom mid'n Marshallplàn vüi Hüifsgöida noch Soizburg brocht und a mid eanare privatn Ausgom midghoifn, dass si d'Stod wirtschofdli schnöi erhoid hod.

Politik

S'Schloss Miraböi in da Neiståd is da Sitz vom Burgamàsta, vo da Stådtregierung, vom Gemeinderåd und vom Magistràt.
D'Engüsstiang im Schloss Miraböi

Burgamàsta vo da Stod Soizburg is seid'n Johr 1999 da Schaden Heinz vo da SPÖ. Seine Stöivadreta san da Preuner Harry vo da ÖVP und da Huber Josef vo da SPÖ. De ondan zwa Stodträte in da Stodtregierung san nu da Panosch Martin vo da SPÖ und da Padutsch Johann vo da Bürgalistn.

Bis in de zweite Höiftn vom 20. Johrhundat wor d'Stod eha konsavativ prägt. Erscht im Johr 1914 is da erschte Sozialdemokrat in Gemeinderod kumma, da Preußler Robert wor des. Nochm Zweitn Wöidgriag hom de Amerikana in Hildmann Richard ois provisorischn Burgamasta wieda eigsetzt, der wos scho vo 1935 bis zum Aunschluss 1938, untam Schuschnigg-Regime, Burgamasta gwen is. Owa seitdem dominierd in da Stod Soizburg meistns d'SPÖ. Seid 1999 gibt's a in Soizburg de Direktwoi vom Burgamasta.

À de Grünbewegung is in Soizburg vagleichsweis imma sehr stork. Am End vo de Siebzigajohr hod si a Bürgalistn geng d'Vabauung vom Grünlond im Südn vo da Stod eigsetzt, und de san donn min Voggenhuber Johannes an da Spitzn glei af Onhieb in d'Stodregierung einikumma. Des wor de erschte politische grüne Gruppierung in Östareich. Bis heid nennan si de Grünen in da Stod Soizburg "Bürgalistn" und san in da Stodregierung.

Listn vo de Burgamàsta nåch'n Griag

Gemeinderodswoi vom 7. März 2004
ÖVP 17.250 27,4%
SPÖ 27.565 43,78%
FPÖ 6.448 10,24%
BL 9.508 15,1%
LIS 641 1,02%
D92 530 0,84%
KPÖ 1.019 1,62%
  • 1945–1946: Hildmann Richard (ÖVP)
  • 1946–1951: Neumayr Anton (SPÖ)
  • 1952–1957: Pacher Stanislaus (SPÖ)
  • 1957–1970: Bäck Alfred (SPÖ)
  • 1970–1980: Salfenauer Heinrich (SPÖ)
  • 1980–1990: Reschen Josef (SPÖ)
  • 1990–1992: Lettner Harald (SPÖ)
  • 1992–1999: Dechant Josef (ÖVP)
  • 1999- : Schaden Heinz (SPÖ)

Wåppm

S'Såizburga Stådwåppm
S'Såizburga Stådwåppm

S'Wåppm vo da Stod Soizburg is im rodn Föid a gezinnte Stodmaua, wo in da Mittn a Stodtor mid offane Torflügü und an auffizongan Foigitta is, und drüwa a glana Turm mid zwa Fensta. De Seitndeile vo da Maua hom a jeda a Schiaßschortn. Hinta da Maua sand drei Tirm mid mehrane Steg, de wos olle drei mid an goidanen Spitzdoch deckt san. Da mittlare Turm is ochteckig und a weng hecha ois wia de ondan, und ma siachd drei Wänd davo. A jede vo de drei Wänd herd om mid an Güwü af, drunta is a Güwüfensta, drunta a oafochs Fensta und im untan Stog zwa Fensta. De zwa Tirm af da Seitn san rund; im owan Stog hom s'a jeda oa Fensta, im untan zwa. D'Mauan san süwa oda weiß.

Nem an Woppm hod d'Stod Soizburg a nu a Fahne in de Stodform - des sand Rod und Weiß.

Såchn, de wås ma si ãschau soit

D'Såizburga Åidståd vom Mönksberg aus gseng
S'Schloss Höibrunn

Mehr dazua findst im Hauptartikü: Sengswürdigkeitn vo da Ståd Såizburg

Soizburg is a sehr beliebts Züi fir Touristn vo da gonzn Wöid. An Spitzndoge hoidn si in da Stod weid mehr Touristn af ois wia Heimische. D'UNESCO, des is d'Organisazion fir Büidung, Wissnschåft und Kuitur vo de Vaeintn Nazionan, hod am 5. Dezemba 1996 de gonze Soizburga Oidstod (inklusive Linza Gossn, Bergstroßn, Neistod, im Aißan Stoa, im innan Nonndoi, im innan Müin, im Mönksberg und im Kapuzinaberg) auf d'Listn vom Wöidkuiturerbe afgnumma. D'Oidstod is, vor oim weng ihra Barockarchitektur mid de vüin Kirchn, ois a gonze oazigortig. De wichtigstn Architektn worn da Scamozzi Vincenzo und da Scolari Santino.

A bor vo de wichtigan Sengswürdigkeitn in da Oidstod:

  • S'Stift Saunkt Beda vo de Benediktina is as öidaste Klosta vom deitschsproching Raum, wos's oiwei nu gibt.
  • D'Festung Hohnsåizburg is àne vo de gresstn Burgaunlaung in Europa insgesomt und de gresste, de nu voi dahoitn is.
  • A Highlight vo jéda Soizburg-Tour is à da Såizburga Dom Saunkt Rupert und Virgil. Da heidige Bau stommd aus de Johr zwischn 1611 und 1628 und wor de erschte Barockkirchn nördlich vo de Oipm.
  • Nu vüi mehr Touristn siagst owa in da Getreidegåssn. Des wor scho long de wichtigste Stroßn vo de Soizburga Kaufleid; und außadem is in dera Stroßn's Geburtshaisl vom Mozart Wolfgang Amadeus.
  • S'Museum vo da Moderne af'm Mönksberg schaud aus ois wia a weiße Schuachschochtl aus Marmor, und damid is's a ortnlicha Gengsotz zur Oidstod drunta.

À außahoib vo da Oidstod gibt's a bor Attrakzionan:

  • Gonz im Südn am Stodtrond vo Soizburg is as Schloss Höibrunn mid de berühmtn Renaissance-Wossaspüle, an großn Park, an glan Bergal mid'n Monadsschléssl und an Stoatheata om drauf und im Soizburga Zoo. Vo da Oidstod bis zum Schloss Höibrunn gehd durch a Londschoftsschutzgebied d'Höibrunna Allee, de öidaste imma nu dahoitane Allee af da Wöid.
  • Zum Rokoko-Schloss Leopoidskron direkt am Leopoidskrona Weiha kumman oiwei vüi Touristn hi, wei's ana vo de Hauptschauplätz in dem Füim Sound of Music wor, der wos Soizburg in da gonzn Wöid nu amoi mindestns so berühmt gmochd hod ois wia da Mozart.
  • In Hangar 7 am Flughåfn mid seina onspruchsvoin modernan Glosarchidektur hod si da Mateschitz Dietrich, da Chef vo Red Bull, ois sei persönliche Schotzkomma mid an Haufn oide und neiche Flugzeig histöin lossn.

Kuitureîrichtungen

A Konzert im Großn Såi vom Mozartéum

Mehr dazua findst im Hauptartikü: Kuitureîrichtungen in da Ståd Såizburg

D'wichtigste Kunstvaonstoitung in Soizburga san de Féstspüle mid Konzerte, Opern und Theata, de wos jeds Johr im Juli und August vüi intanazionale Gäst ãziang. Gründt worn san s'im Johr 1920 vom Reinhardt Max und vom Hugo vo Hofmannsthal. Dazua gibt's seid 1967 ois Ergänzung de Ostaféstspüle; de hod da Herbert vo Karajan gründt. Do wird jeds Johr a neiche Oper vorgstöid, und a bor Konzerte gibts a. Spüin dan d'Berlina Philharmonika. Seid 1973 gibt's à nu Pfingstfestspüle. De gonzn Féstspüle findn zum Großdeu in drei Haisa in da Oidstod stott, de wos ma à in Féstspüibezirk nennd. Architekt wor da Holzmeister Clemens, der wos oide barocke Bautn midvawendt hod. Und zwar san des:

  • S'Große Festspüihaus
  • D'Föisnreitschui
  • S'Haus fir'n Mozart (friara Glans Festspüihaus)

Säle fir Theata und Konzerte gibt's in da Stod ungefähr a Dutznd. In da Touristnsaison (oiso fost imma) gibt's jen Dog klassische Konzerte, wo meistns Werke vom Mozart Wolfgang Amadeus gspüid wern. Owa a Vaonstoitungsorte fir moderne Musi gibt's a bor.

Ins Museum kã ma a ausgiewig geh. Dabei gehd d'Palettn vo da Naturwissenschaft üwa d'Voikskuitur und d'oide Gschicht vo Soizburg bis hi zur modernen Kunst, zum Beispüi im Museum vo da Moderne am Mönksberg om.

Künstlarisch onspruchsvollare Füim und Retrospektivn komma si jen Dog im Füimkuiturzentrum DAS KINO ãschaun. Jen Herbst gibts außadem a intanazionals Bergfüim-Festival. Außadem gibts in da Stod Soizburg nu drei normale Kinos, wo de Hollywood-Sochn rennan.

Glaum

Innenãsicht vom Såizburga Dom

Mehr dazua findst im Hauptartikü: Glaum in da Ståd Såizburg

Soizburg is prägt vo da katholischn Kirchn ois wia koa ondane östareichische Londeshaupstod ned. Des is desweng a so, wei's in Soizburg bis am Aufong vom 19. Johrhundat, oiso bis zum End vom Soizburga Fürsterzbistum, koa Trennung gem hod zwischn da Kirchn und im Stååd, wei jo d'Erzbischef gleichzeiti geistlichs Owahaupt und Stoodsowahaupt gwen san. Erscht in da zweitn Höiftn vom 20. Johrhundat, vor oim durch Griag, durch Vadreiwung und Eiwondarung, is's donn dazua kumma, daß's heidzdog mehr vaschiedene Glaumsrichtunga gibt in Soizburg.

De Katholikn san mid 56 Prozent vo de Stodbewohna oiwei nu de gressane Glaumsgruppn in Soizburg. Zur evangelischn Kirchn ghern ungefähr siem Prozent vo de Stodinga. Fünf Prozent vo de Leid san orthodoxe Gristn. Siem Prozent sand Muslime, da Islàm is damid de gresste Glaumsgemeinschoft außahoib vom Gristndum. 17 Prozent vo de Soizburga hom gor koa Religion, bei siem Prozent waß ma ned, wos de fir Glaumsbekenntnis hom.

Freizeid

D'Maunnschåft vo da Såizburga Austria beim Spüi géng d'1b vo Seekircha im Herbst 2006
De Spüla vom EC Red Bull Såizburg in Akzion
S'Stadion fir d'Fuaßbåi-Europamàstaschåft 2008
Da Leopoidskrona Weiha mi'n Schloss Leopoidskron und da Féstung im Hintagrund
D'originàln Såizburga Mozartkugün vo da Konditorei Fürst am Åi'n Mårkt

Sport

Da öidaste reine Sportklub im Soizburga Lond is da Såizburga AK 1914 in Nonntoi. Owa es gibt nu a bor Turnvareine, de wos nu öida san: in Såizburga Turnvarein (1861), in Maxglàna Turnvarein (1902) und in Amateur-Turn- und Sportvarein (ATSV) Såizburg (1912). In Årwata-Sportklub (ASK) Såizburg gibt's seid 1922 in Maxglan. Ois Orwatavarein wor a zwischn 1938 und 1945 aufglöst.

In Fuaßbåivarein SV Austria Såizburg gibts seid 1933, er spüit tradizionell in Violett-Weiß und is da Varein mid de meistn Fans in da Stod, obwoi a grod erscht in d'zweitletzte Liga afgstieng is. Des kummt daher, wei da Varein midsomt Lizenz im Johr 2005 vo Red Bull kauft worn is und Form, Woppn und Nom vom Varein g'ändat worn san. Da FC Red Bull Såizburg sitzt heid im Vorort Wåis-Sieznheim und spüid in da Bundesliga; in SV Austria Soizburg hom de violettn Fans neich gründt und damid in da letztn Spüiglass neich ãgfonga.

A guada Eishockeyvarein is da EC Red Bull Såizburg (gründt 1977 ois Såizburga EC), der wos 2007 in östareichischen Meistatitl erreicht hod; de Damenmonnschoft, de Ravens Såizburg, san scho 2006 Meista worn. Beim American Football hom im Johr 1984 de Såizburg Lions in ollaerschtn östareichischen Meistatitl ghoid; heid haßn s'Såizburg Bulls und spüin in da zweitn Liga.

Große Sportvaonstoitungen hod's bis jetz in da Festspüistod weng gem. Im Johr 2005 wor as erschte Moi da Såizburg-Marathon, der wos a durch d'Oidstod durchgehd. 2006 wor de Stråßn-Ràdlwöidmàstaschåft in Soizburg und in da Umgewung mid mehr ois wia 330.000 Zuaschaua. Bei da Fuaßbåi-Europamàstaschåft 2008 wern draußn im Kleßheima Stadion (gherd zu Wois-Sieznheim) drei Gruppmspüle sei.

Fir's Johr 2014 häd si Soizburg um d'Olympischn Wintaspüle beworm. De Entscheidung am 4. Juli 2007 beim IOC-Kongress in Guatemala City hom d'Soizburga owa geng Sochi in Russlaund und Pyeongchang in Südkorea (zweita Blotz) in da erschtn Runde valorn. Soizburg wor a scho Candidate City fir Olympia 2010 und hod do a in da erschtn Runde geng Vancouver in Kanada und geng Pyeongchang (scho amoi zweita Blotz) valorn.

Seidn Johr 1999 is Soizburg da Sitz vo da Intanazionaln Biathlon-Union.

Laundschåfts- und Naturschutz

In Soizburg gibts ois zsomm 41 Naturdenkmäla (meistns stottliche oide Einzlbam), 39 Gschützte Londschoftsdeule, ocht Londschoftsschutzgebiete und oa Naturschutzgebiet, nämli s'Hammaraua Moor. De ocht Londschoftsschutzgebiete sand:

  • da Plainberg (do gherd owa netta a gonz a glana Deu zur Stod Soizburg),
  • da Kapuzinaberg,
  • da Mönksberg und da Rainberg,
  • Soizburg-Süd,
  • s'Leopoidskrona Moos,
  • da Leopoidskrona Weiha,
  • da Soizochsee und da Solochspitz und
  • d'Aigna Au.

A bor vo de wichtigsten Gschütztn Londschoftsdeule sand:

  • d'Höibrunna Allee,
  • d'Kopfwein am Oimkanal (Bam, de wos's sunst londesweid nirngs gibt),
  • d'Föisnsteppn am Rainberg (a Drocknbiotop am Südhong),
  • des Sama Mösl (a Moorrest, der wos si guad dahoidn hod),
  • da Anifa Oitaboch (a sehr naturnoha Bochlauf),
  • d'Itzlinga Au,
  • da Kühberg,
  • s'Naturwoidresavat Rainberg und
  • s'Naturwoidresavat Gaisberg (des sand ois sehr naturhohe Wöida).

Såizburga Schmankal

Nåchtlém

S'Nochtlem in Soizburg spüid si zum Großdeu in da Oidstod o, genaua gsogt vor oim am Rudoifskäi, rund uman Anton-Neumayr-Blotz und in de Bars hintam Platzl af da ondan Seitn vo da Soizoch. Gem duads dortn vor oim Irish Pubs und Cocktailbars. Beim Bohnhof gibts seid a bor Johr a Urban Entertainment Centre mit Kinos, Diskos und Bars, wos si city center nennd. So wos Ähnlichs gibts a im Airportcenter beim Flughofn draußn, owa des gherd scho zu Wois-Sieznheim.

Voiksféstln

Jeds Johr amoi im Somma findt am Messegelände draußn a großes Voiksfest stott, d'Soizburga Duit. Außadem is im Somma af de großn Blätz rund um an Dom (Kapitlblotz, Domblotz und Residenzblotz) da Rupertikirtog und im Winta da Christkindlmorkt, zu dem wos oiwei recht vüi Touristn kumman, vor oim aus Italien.

Infraschtruktur

A Zug vo da S-Båhn in da Håitstöi Såizburg Sàm
Da siacht ma, vor da Silhouettn vo da Åidståd, d'gschwungane Form vom Makartstég.
D'Höibrunna Allee

Vakehr

Kortn vom O-Bus-Netz

Mehr dazua findst im Hauptartikü: Vakehr in da Ståd Såizburg

Soizburg is a wichtiga Vakehrsknotnpunkt in Östareich. Es hod in zweitwichtigstn Flughåfn vo da Republik und durch d'Stod gehd a d'Westbåhn, durch des is da Soizburga Hauptbohnhof ana vo de wichtigstn in Östareich. Es gibt Direktvabindungen noch Nordwestn (Minga/Hamburg/Paris), Südwestn (Innschprugg/Zürich), Nordostn (Linz/Wean/Budapest), Südostn (Gràz) und Südn (Villåch/Laibåch/Zagreb/Venedig). An Autobohnknotn gibts a in Soizburg, und zwor gengan do de östareichischn Autobohnen A1 (Westautobåhn, Richtung Wean) und A10 (Dauanautobåhn, Richtung Villoch) genauso weg ois wia de deitsche A8 (Såizburga Autobåhn, Richtung Minga).

De Hauptstreckn vo da Eisnbã, de wos vo Soizburg weggagengan, und nu a bor Nemstreckn wern a fir'n Regionalvakehr hergnumma. S'wichtigste Nohvakehrsmittl im Såizburga Zentralraum is heidzdogs d'S-Båhn. In da Stod söim hod seid'n Johr 1940 da Stodbus d'wichtigste Roin, und es gibt ans vo de gresstn O-Bus-Netze vo Europa. Wer unbedingt mi'n Auto in d'Stod einifohrn wüi oda muaß, wird dageng Probleme griang, wei sehr oft Staus san in da Innenstod, und Parkplätze findt ma sowieso meistns kane.

A bsundas wichtige Roin im Stodtvakehr spüid in Soizburg s'Fåhrra'l. Üwa 20 Prozent vo olle Wege leng d'Soizburga min Ra'l zruck, damid liengan s'an da Spitzn vo de östareichischen Londeshauptsted. Z'Fuaß hod ma in Soizburg in da Innenstod a ka Problem, wei ois recht eng beinonda is; da Großdeu vo da Oidstod und a gleanana Deu vo da Neistod sand außadem eh Fuaßgängazone.

Energievasorgung

Fir'n Strom in da Stod Soizburg is d'Såizburg AG zuaständig, de wos im Johr 2000 durch a Fusion vom Londesenergievasorger SAFE und vo de Soizburga Stodtwerke entstondn is.

Wåssavasorgung

S'Drinkwåssa griagt d'Stod a vo da Soizburg AG, hauptsächli aus'm Grundwossa-Diafbrunnen Glanégg vo da Quöin in Fürstnbrunn und vo de Gersbergquöin. Jeds Johr san des ungefähr 12 Müllionan Lita, de wos ind Stod einipumpt wern. Af'm Mönksberg om und af'm Kapuzinaberg om is jeweus a Hochbehöita mid 25.000 Kubikmeta. Fir d'Entsorgung vom Obwossa gibts d'Großkläronlog in Siggawiesn nördlich vo da Stod. De is fir üwa 600.000 Leid ausglegt und vasorgt außa da Stod Soizburg a a bor Gemeindn im Umlond, zum Beispüi Ainring in Bayern drüm.

Graunknhaisa

  • D'Uniklinikn Soizburg:
  • S'Unfoigronknhaus
  • S'Gronknhaus vo de Bårmherzing Briada

Büidung und Forschung

Rückãsicht vo da Naturwissnschåftlichn Fakuität vo da Uni Såizburg im Stådtteu Nonntal

Mehr dazua findst im Hauptartikü: Büidungseîrichtungen in da Ståd Såizburg

In Soizburg gibts drei Unis, und des sand d'Uni Soizburg, s'Mozarteum und d'Medizinische Privatuni. D'Uni Såizburg (Paris-Lodron-Universität Såizburg) is im Johr 1622 vom Erzbischof Paris Lodron gründt worn. Heid hods vier Fakuitätn (d'katholisch-theologische, d'rechtswissnschoftliche, d'geistes- und kuiturwissnschoftliche, d'naturwissnschoftliche) mid ungefähr 13.000 Studentn. D'Uni Mozartéum hom s'im Johr 1841 ois Musikschui eigricht. Seid 1998 is s'a Uni. Moa kã dortn vor oim Konzertfächa studiern, owa a pädagogische Fächa, Schauspüi, Bühnenbüid und Regie. DParacelsus Medizinische Privatuni gibt's seid'n Johr 2003. Studiern komma dortn Humànmedizin, Pflégewissnschåftn und Molekulàre Medizin (postgraduate).

D'Fåchhochschui Såizburg gibt's seid'n Johr 1995, 2005 hom s'as owa vom Stodteu Itzling in d'Gemeinde Puch bei Hallein valegt. Dortn gibts Studienrichtungen aus de Bereiche Technik, Wirtschåft, Gstoitung, Gsundheid und Soziales. D'Salzburg Management Business School gibt's seid 2001. Gem duads do nur Masterstudien fir Wirtschoftsstudentn. Außadem gibt's in Soizburg nu a longe Listn vo ondane Büidungseirichtungen im terziärn Sektor und vo Forschungsstättn.

Hechane Schuin (Sekundarstufn II) gibts in Soizburg insgesomt 20, davo san 13 oigemein büidend (Gymnasien und Realgymnasien) und siem san berufsbüidend (Haundlsakademien, Hechane Lehraunståitn und so weida). Vo de 20 hechan Schuin san 14 stootlich und sechsi san katholische Privatschuin (drei oigemein büidende und drei berufsbüidende).

De wichtigstn Bibliothékn in Soizburg san d'Stodbiacharei und d'Unibibliothek.

Wirtschåft

Da Europark im Stådteu Taxhåm is's gresste Eîkaufzentrum vom Bundeslaund und gherd da SPAR Österreichische Warenhandels AG.
D'Getreidegåssn in da Åidståd wår scho im Mittlåita s'Haundlszentrum vo da Ståd. Heid is's vor åim s'Zentrum vom Fremdnvakehr, der wås in Såizburg a extrem wichtiga Wirdschåftszweig is.

Soizburg is ned nur a wichtige Stod fir'n Fremdnvakehr, fir d'Kuitur, fir'n Sport und ois Unistod. Durchs Messezentrum wird's a ois Messestondort oiwei wichtiga.

D'Stod Soizburg und a da Flochgau, der wos rundumadum liegt, sand außadem a attraktiva Stondort fir vüi gressane und gleanane Firmen und so wos wia da wirtschoftliche Motor vom Bundeslond. S'Wirtschåftswåchsdum vom Soizburga Lond is des zweitgresste vo Östareich (noch Wean), und da muaß ma dazuasong, dass si d'Wirtschoftsgroft vom Lond fost nur in da Stod Soizburg und im Speckgirtl rundumadum konzentrierd, de wos olle zwà a supane Infraschtruktur homd. De Betriebe in da Stod hom zum Beispüi im Johr 2005 allàne 60 Prozent vom gonzn Umsåtz im Lond Soizburg gmocht, dé im Flochgau nu dazua 30 Prozent.

De gresstn Firmen in Såizburg

Es gibt fünf Firmen, de wos eanan Sitz in da Stod Soizburg hom und im Johr 2005 üwa â Mülliarde Euro Umsotz gmochd homd:

  1. Porsche Holding GmbH (7,900 Mülliardn)
  2. SPAR Österreichische Warenhandels-AG (3,940 Mülliardn)
  3. Porsche Austria GmbH & Co (1,492 Mülliardn)
  4. Porsche Inter Auto GmbH & Co KG (1,170 Mülliardn)
  5. Interspar GmbH (1,130 Mülliardn)

De gresstn Bankn in Såizburg

  1. Raiffeisenverband Salzburg
  2. Bausparkasse Wüstenrot AG
  3. Salzburger Sparkasse Bank AG
  4. Salzburger Landes-Hypothekenbank
  5. Volksbank Salzburg

Årwatsplätz

D'Schtatistik Austria hod im Johr 2001 ned nur d'Voikszöhlung gmochd, sondan a eana Orwatsstettnzöhlung, und do is außakumma, dasss in da Stod Soizburg 10.210 Orwatsstettn gem hod mid ois zsomm 100.055 Beschäftigte. Des san um a Viertl mehr Orwatgewa ois zehn Johr vorher und um 12 Prozent mehr Beschäftigte.

Da gresste privatwirtschoftliche Orwatgewa vo de Firmen mid Sitz in da Stod (owa mid de Orwatnehma grechnt af's gonze Bundeslond) is d'SPAR Österreichische Warenhandels-AG mid 16.000 Midorwata. Af'm zweitn Blotz is d'Porsche Holding GmbH mid 14.670 Leid. D'Interspar GmbH hod 6.000 Augstöide. Af de nächstn Blätz kumman d'Porsche Inter Auto GmbH & Co KG mid 3.780, d'Salzburg AG mid 2.070, da Raiffeisenverband Salzburg mid 1.618 und d'Quehenberger Logistik AG & Co KG mid 1.615 Midorwata. (Stond vo 2005)

Médien

S'ORF-Londesstudio vo Soizburg is im Stodteu Nonntoi, dort wird Radio Salzburg produzierd und außadem nu de tägliche Fernseh-Informazionssendung Salzburg heute af ORF 2 und vaschiedene ondane Fernseh- und Radiosendungen fir de Programme vom ORF. Außadem kummt vo dort s'Intanet-Nochrichtnportal salzburg.orf.at. A Privatfernsehn gibt's a in Soizburg, nämli des regionale Salzburg TV (seid 1995 im Kawü, heid a üwad Hausantenn). Privatradios gibt's d''Antenne Salzburg, d'Welle 1 und's Radio Arabella. Außadem gibts nu a freies, ned kommerzielles Radio, nämli d'Radiofabrik.

Bei de Dågeszeidungen liefan si oiwei d'Salzburger Nachrichten (SN) und de Soizburga Bundeslond-Ausgob vo da Gronenzeidung (Salzburg Krone) an Wettlauf uman erschtn Blotz. Weid dahinta liegd nu de Salzburger Volkszeitung (SVZ), de wos friara a Parteizeidung vo da ÖVP wor. Bei de Wochnzeidungen gibt's drei, de wos olle gratis san, nämli s'Salzburger Fenster (fir's gonze Bundeslond) und, speziell fir d'Stod, de Stadt Nachrichten (gherd, so wia's Fenster a, de SN) und's Stadt Blatt (Lokalausgob vo de Bezirksbladln). Jen Monad kummt außadem (fir's gonze Bundeslond) des Nåchrichtnmagazin ECHO außa.

Partnastéd

D'Såizburga Partnaståd Meràn in Südtiroi

Berühmte Leid vo Såizburg

Da Mozart Wolfgang Amadeus
  • Bacher Gerd, Journalist
  • Berger Nik, Beachvolleyboi-Spüla
  • Doppler Christian, Mathematika und Physika
  • Ferrero-Waldner Benita, Politikarin
  • Gauß Karl-Markus, Publizist
  • Glomser Gerrit, Radlfohra
  • Holzbauer Wilhelm, Architekt
  • Ibertsberger Andi, Fuaßboi-Nazionalspüla
  • Herbert vo Karajan, Dirigent
  • Krassnitzer Harald, Schauspüla
  • Kuljić Sanel, Fuaßboi-Nazionalspüla
  • Mainoni Eduard, Politika
  • Makart Hans, Mola und Dekorazionskünstla
  • Mohr Joseph, Pforra und Dichta
  • Mozart Wolfgang Amadeus, Komponist
  • Otto I., Kini vo Griechnlond
  • Ratzenberger Roland, Formü-1-Fohra
  • Thorak Josef, Nazi-Büidhaua
  • Trakl Georg, Dichta und Autor
  • Voggenhuber Hannes, Politika

Ehrnbiaga

D'Ernennung zum Ehrnbürga is d'hechste Auszeichnung, de wos d'Stod Soizburg vagem kã. A Ehrnbürga griagt olle Rechte, de wos a normala Bürga vo da Stod hod, owa ned de Pflichtn. Da erschte, der wos Ehrnbürga worn is, wor da Sattler Johann Michael, a Londschoftsmola, am 6. Mai 1829. Fost hundad Johr hod's dauad, bis zum Johr 1920, daß's zum erschtn Moi a a Ehrnbürgarin vo Soizburg gem hod, nämli d'Lehmann Lilli, a Kommasängarin. Bis jetz is d'Ehrnbürgaschoft 88 Moi vagem worn; d'Lehmann Lilli is nu imma d'anzige Frau, de wos s'griagt hod.

Literadua

Stådpanoràma vom Mönksberg åwi
  • Dopsch Heinz: Kleine Geschichte Salzburgs – Stadt und Land, Pustet 2001.
  • Dopsch Heinz, Hoffmann Robert: Geschichte der Stadt Salzburg, Pustet Salzburg 1996.
  • Floimair Roland, Kaindl Kurt: Hundert Jahre Film, 1895-1995: Salzburger Film- und Fotopioniere, Amt der Salzburger Landesregierung, vertreten durch das Landespressebüro, Salzburg 1994.
  • Hoffmann Robert: Mythos Salzburg. Bilder einer Stadt. Verlag Pustet, Salzburg, Minga, 2002. ISBN 3-7025-0425-7
  • Koller Fritz, Rumschöttel Hermann: Bayern und Salzburg im 19. und 20. Jahrhundert, vom Salzachkreis zur EUregio, Samson 2006. ISBN 3-921635-98-5
  • Rosendorfer Herbert: Salzburg für Anfänger, nymphenburger 2003.
  • Strasser Christian: The Sound of Klein-Hollywood: Filmproduktion in Salzburg, Salzburg im Film: mit einem Filmlexikon. Österreichischer Kunst- und Kulturverlag Wien 1993. ISBN 3-85437-047-4

Im Netz

 Commons: Salzburg (Stadt) – Oibum mit Buidl, Videos und Audiodateien

Schau aa

Beleg

  1. Aufstellung des Salzburger Gemeinderats. Stadt Salzburg Online, abgerufen am 10. Februar 2009.
  2. 2,0 2,1 Magistrat Salzburg, Amt für Stadtplanung und Verkehr
  3. http://www.stadt-salzburg.at/pdf/salzburginzahlen20062.pdf
  4. http://www.historisches-lexikon-bayerns.de/artikel/artikel_44926
  5. http://www.tartanplace.com/tartanhistory/concentrationcamps.html
Dea Artike kheat zua de berign Artikl in da boarischn Wikipedia.

Vorlog:Link FA Vorlog:Link FA Vorlog:Link GA Vorlog:Link FA