Леў Мікалаевіч Цьвяткоў (1881, Яраслаўль — 28 лістапада 1937, Смаленск) — мовазнавец, літаратуразнавец, пэдагог, журналіст; дацэнт Беларускага дзяржаўнага ўнівэрсытэту і сакратар Інстытуту навуковай мовы.

Леў Цьвяткоў
Дата нараджэньня 1881
Месца нараджэньня
Дата сьмерці 28 лістапада 1937(1937-11-28)
Месца сьмерці
Месца вучобы Маскоўскі ўнівэрсытэт
Занятак журналіст, мовазнавец, літаратуразнаўца, пэдагог
Навуковая сфэра славянскае мовазнаўства, літаратуразнаўства
Месца працы Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт

Адзін зь першых беларускіх славістаў савецкага часу, займаўся найперш паляністыкай і сэрбістыкай. З 1926 году актыўна выступаў у друку з рэцэнзіямі на новыя беларускія, расейскія і замежныя выданьні, з артыкуламі пра літаратурна-грамадзкі рух у XIX стагодзьдзі, нататкамі пра нацыянальныя супольнасьці Беларусі, выказваў прапановы датычна спосабаў усталяваньня правапісу беларускай мовы.

Біяграфія

рэдагаваць

Нарадзіўся ў 1881 годзе ў Яраслаўлі. Скончыў Маскоўскі ўнівэрсытэт (1904), працаваў у Яраслаўлі і Вязьме, з 1907 году — у Менску, выкладнік (верагодна, нямецкай або францускай мовы) Камэрцыйнай, а пазьней — Політэхнічнай вучэльні.

У 1912—1913 гг. рэдагаваў штодзённую газэту Ўсерасейскага нацыянальнага саюзу «Минское русское слово». У 1917 годзе — выкладнік Менскай духоўнай вучэльні. У 1920 годзе быў выкладнікам у Палітпрасьветы 16-й арміі, парадкаваў бібліятэку пры Менскім архіве. У 1922 годзе працаваў у 5-й савецкай школе Менску. Тады ж як «знаўца славянскай філялёгіі» быў запрошаны працаваць на пэдагагічны факультэт БДУ.

1 кастрычніка 1922 году быў зацьверджаны на пасадзе бібліятэкара кабінэта мастацтваў і літаратуры пры пэдагагічным факультэце БДУ. У 1922/1923 навучальным годзе выкладаў на першым і другім курсах этноляга-лінгвістычнага аддзяленьня дысцыпліны «ўводзіны ў мовазнаўства» і «стараславянская мова». Пазьней выкладаў параўнальнае мовазнаўства і славянскія мовы.

Да канца 1926/1927 навучальнага году займаў на пэдагагічным факультэце пасаду асыстэнта катэдры параўнальнага мовазнаўства, з 1927 году — дацэнт, аднак у канцы году быў вымушаны пакінуць унівэрсытэт. У 1929 г. быў звольнены і зь Беларускай Акадэміі навук.

У 1930-я працаваў настаўнікам у пасёлку Надва Руднянскага раёну Смаленскай вобласьці. Арыштаваны 27 верасьня 1937. Асуджаны 17 лістапада 1937 камі­сіяй НКВД і пракуратуры СССР за «шпіянаж» і «антысавецкую агітацыю»[1]. Расстраляны 28 лістапада 1937 у Смаленску.

Погляды на правапіс

рэдагаваць

Леў Цьвяткоў далучыўся да прапановы Язэпа Лёсіка адмовіцца ад ўведзенага Браніславам Тарашкевічам дысыміляцыйнага яканьня ў другім складзе перад націскам. Адмоўна ставіўся да прапановы Язэпа Лёсіка скасаваць пазначэньне асыміляцыйнай мяккасьці праз знаходжаньне ў «супярэчнасьці з духам нашага правапісу»[2]. Ухваляў увядзеньне аканьня ў чужаземных словах, лічыў, што для ўнікненьня магчымай аманіміі (напрыклад, «онтолёгія» — 'частка мэтафізыкі' і «анталёгія» — 'збор лірычных твораў') можна ствараць нэалягізмы тыпу «існаслоўе»)[2]. Дапускаў выкарыстаньне ў беларускай графіцы для зьлітага гуку «дж» сэрбскай літары «ј», а для згука «дз» кірылічнай літары «дзело́» (Ѕ) — нэнѕа, ѕякаваць, суѕьѕя.

Асьвятляючы пытаньне перадачы ўласных назоваў іншамоўнага паходжаньня, Леў Цьвяткоў лічыў патрэбным клапаціцца аб дакладнасьці ў транскрыпцыі чужаземных гукаў, а не пераймаць чужыя напісаньні; ён імкнуўся дасягнуць найбольшае дакладнасьці, якая толькі магчымая пры карыстаньні знакамі беларускага альфабэту[3]. Леў Цьвяткоў выступаў за:

  • выкарыстаньне літары «ґ» для перадачы лацінскага «g» (Гамэр, Гэсіёд, Гарацы, Гарры, але Ґорды, Аґрыгент, Вэрґілі);
  • перадачу італьянскага «ch» праз «к», гішпанскага і ангельскага праз «ч», нямецкага, чэскага і польскага — праз «х», францускага — праз «ш»;
  • перадачу глухога ангельскага «th» праз «с», звонкага — праз «з»;
  • перадачу ангельскага білябіяльнага «w» праз ў (нескладовае) для адрозьненьня «w» ад «u»
  • перадачу гішпанскага «ñ», францускага і італьянскага «gn» беларускім мяккім «н»;
  • перадачу гішпанскага «ll», італьянскага «gl», сэрбскага «љ» беларускім мяккім «л»;
  • перадачу гішпанскага «j» (хоты), а таксама «g» перад галоснымі пярэдняга раду праз «х»;
  • перадачу гішпанскага «b» і «u» паміж галоснымі праз «в» (Ibáñez — Іванес);
  • перадачу падвойных зычных толькі ў становішчы пасьля націску (Шлё́ссэр, Шы́льлер, але Шамісо́, Русо́) і толькі ва ўласна асабовых назовах (не ў геаграфічных);
  • перадачу польскага r (rz) праз «ж» (а побач з глухім зычным — праз «ш») і чэскага «r» праз «рж» і «рш»
  • перадачу старагрэцкага «ζ» (дзэты) праз «з», а не «дз»;
  • перадачу ў пазыцыі паміж галоснымі грэцкага ды гішпанскага «s» праз «с» (Мэндоса, Піса, Лісандр, Элісэйскія палі);
  • скасаваньне «дзеканьня», «цеканьня» і «рэканьня» ў расейскіх асабовых назовах (Брюлоў, Брюсаў, Тіханаў, Дедюлін);
  • скасаваньне «яканьня» ў расейскіх асабовых назовах (Лескоў, Мережкоўскі)
  • скасаваньне «дзеканьня» пры перадачы францускага «u» і нямецкага «ü» пасьля «д», «т» (Дюран, Дюрынг, Тюрлюпэн);
  • перадачу нямецкага «ö» празь «ё» толькі пасьля «г», «к»; у іншых выпадках — праз «э»;
  • перадачу ангельскага «а» ў моцнай пазыцыі праз «эй» (часам перад «l» і «w» — праз «о»);
  • перадачу нямецкіх дыфтонгаў «eu», «äu» праз «ой», дыфтонга «au» — праз «аў»;
  • перадачу «оканьня» ў небеларускіх і нерасейскіх асабовых імёнах (Огоноўскі, Дорошэнка, сэрб. Поповіч, баўгар. Попоў);

Бібліяграфія

рэдагаваць
  1. ^ Цвяткоў Леў Мікалаевіч // Маракоў Л.У. Рэпрэсаваныя літаратары, навукоўцы, работнікі асветы, грамадскія і культурныя дзеячы Беларусі, 1794—1991. Энц. даведнік. У 10 т. Т. 3. Кн. 2. — Мн:, 2003. ISBN 985-6374-04-9.
  2. ^ а б Цьвяткоў, Л. Аб некаторых спрэчных пытаньнях беларускага правапісу і аб яго рэвізіі // ARCHE Пачатак. — Мн.: 2010. — № 11. — С. 191.
  3. ^ Цьвяткоў, Л. Увагі аб правапісе і скланеньні чужаземных уласных іменьняў у беларускай мове // ARCHE Пачатак. — Мн.: 2010. — № 11. — С. 264.

Літаратура

рэдагаваць
  • Лінгвістыка 1920-х: тэрміналёгія, лексыкаграфія, правапіс, фармаваньне літаратурнай мовы. ARCHE 2010, № 11.
  • Цыхун, Г.А. З гісторыі беларускай славістыкі: Леў Цвяткоў і яго беларуска-іншаславянскія штудыі // Белорусский и другие славянские языки: семантика и прагматика. Мн., БГУ, 2002.С. 165-171.