یەکەم جەنگی خاچھەڵگران

یەکەم جەنگی خاچپەرستانە
بەشێک لە لە جەنگە خاچپەرستییەکان
وێنەیەکی پیتەری زاھید لە کاتی جەنگی خاچپەرستی باودا
ڕێکەوت ١٥ی ئابی ١٠٩٦ – ١٢ی ئابی ١٠٩٩ شوێن شام و ئەنادۆڵ ئەنجام سەرکەوتنی خاچپەرستان گۆڕانکارییە ناوچەیییەکان جەنگی خاچپەرستانە یارمەتی گرتنی نیقا دەدات، بەشێکی زۆری ڕۆژاوای ئەنادۆڵ دەگەڕێنێتەوە بۆ ئیمپراتۆریەتیی بیزەنتی خاچپەرستان بە سەرکەوتوویی قودس دەگرن و دەوڵەتانی خاچپەرستان دادەمەزرێنن
ھێز
خاچپەرستەکان: بە ١٣٠ بۆ ١٦٠ ھەزار مەزەندە دەکرێت ٨٠ ھەزار بۆ ١٢٠ ھەزار پیادە ١٧ ھەزار بۆ ٣٠ ھەزار سوارچاک	نەزاندراو
زەرەر و زیانە گیانییەکان
مامناوەند بۆ بەرز (خەمڵاندنەکان جیاوازن)	بەرز
تێبینی: ئەم جەنگە لە ساڵی ١٠٩٦ تا ١٠٩٩ی خایاندووە، و بەیەکەم جەنگی خاچپەرستەکان ناودەبردرێت

یەکەم جەنگی خاچپەرستانە (١٠٩٦–١٠٩٩) بە یەکەم جەنگی زنجیرە جەنگە خاچپەرستەکان دادەنرێت، کە لە دوای فەرمانی پاپا ئۆربانی دووەم بۆ وەرگرتنەوەی خاکی پیرۆز دەستیپێکردووە، لە کاتی ئەنجومەنی کلێرمۆنت لە ساڵی ١٠٩٥ی زایینی. ئەم ھەڵمەتە بووە ھۆی گرتنی نیقیا و ئەنتاکیا و ئورشەلیم و بەشێک لە ئەنادۆڵ و کەناری ڕۆژھەڵاتی دەریای ناوین و ئەو سوپایە موسڵمانانەی کە لەلایەن سەلجوقەکانی ڕۆما و ئەتابەگە تورکەکانیی شام و دەوڵەتی فاتیمییەوە نێردرابوون، ھەموویان دۆڕان. دوای ئەوەی بەشێکی زۆری خاکی ئیمپراتۆریەتیی بیزەنتی لە ئەنادۆڵ وردە وردە لەلایەن دەوڵەتە سەلجووقییەکاندا گیرا دوای شەڕی مێلازگێرد (١٠٧١ز)، پاپا ئۆربانی دووەم داوای ناردنی ھێزێکی سەربازی کرد بۆ یارمەتیدانی ئیمپراتۆرییەتی بیزەنتین و پێشنیاری گەمارۆدانی شارەکانی نیقایا و ئەنتاکیای کرد کە تازە گیرابوو. ئەم کەمپە لە وەڵامی داواکارییەک بۆ ھاوکاری سەربازی لەلایەن ئەلێکسیۆسی یەکەم ئیمپراتۆری بیزەنتینەوە کرا؛ بەڵام بەگوێرەی گێڕانەوەی شایەتحاڵەکان کە لە دوای ساڵی ١١٠٠ی زایینی نوسیویانە، پاپا لە وتارەکەیدا لە کلیرمۆنت، جەختی لەسەر ڕزگارکردنی خاکی پیرۆز کردووەتەوە، بە باوەڕبوون بە زیارەتکردنی شوێنە پیرۆزەکان بەستووەتەوە و خاکی مەسیحی کردووە بە پیرۆزترین شوێن لە ساڵی ١٣٩٦ی ھەتاوی ڕوانگەی مەسیحی وەک ئامانجی کۆتایی خۆی دانا. لەم شەڕەدا دوو ھێرشی گەورە بەرەو ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست کرا. شەپۆلی یەکەم کە بە جەنگی خاچپەرستی کۆمۆنەکان ناسرا، لە بەھاری ساڵی ١٠٩٦ و پێش ئەو ڕۆژە بەڵێندراوەی کە پاپا دانابوو ڕوویدا و لەلایەن کەسێکەوە بە ناوی پیتەری زاھید سەرکردایەتی دەکرا. پیتەر توانی حەماسەتێکی زۆری ئایینی لە نێو ژمارەیەکی زۆر لە خەڵکی نەخوێندەوار و خەڵکی گوندنشینی باو و نەخوێندەوار و ھەروەھا ئاغا ئاست نزمەکاندا دروست بکات و ھانیان بدات کە پەیوەندییان پێوە بکات. لە ڕاینلاند، لە باکووری ئەورووپا، شوێنکەوتووانی بەو جۆش و خرۆشەوە ھێرشیان کردە سەر جوولەکەکان کە بەھۆی وتاری پیتەرەوە دروستی کرد و لە ڕێگادا بۆ ئەنادۆڵیش لەگەڵ ھەنگاری و بیزەنتییەکان لەسەر پێداویستییەکان تێکھەڵچوون. لە کۆتاییدا سوپای پیتەر و خاچپەرستەکانی گەرووی بۆسفۆریان بەزاند و لە مانگی تشرینی دووەم بە شێوەیەکی خراپ لەلایەن تورکەکانی ئەنادۆڵەوە شکستیان ھێنا. ھێرشی دووەم کە بە شەڕی خاچپەرستی شازادەکان ناسراوە، بە بەراورد لەگەڵ ھێرشی خەڵکی ئاسایی زۆر باشتر ڕێکخرابوو و لە کۆتایی ھاوینی ساڵی ١٠٩٦ی زایینی دەستی پێکرد.

ھۆکاری ناونانی ئەم ھێرشە ئەوە بوو کە ژمارەیەکی زۆر لە شازادە و ئاغاکانی مەسیحی ئەورووپی یاوەری ئەم سوپایە بوون. ئەم سوپایە کە لە چوار سوپای بچووکتر پێکھاتبوو، لە ناوەڕاستی مانگی کانوونی یەکەمی ١٠٩٦ تا نیسانی ١٠٩٧ لە پشت دیوارەکانی قوستەنتینییە کۆبوونەوە و گەرووی بۆسفۆریان بەزاند. ئەوان ھێرشیان کردە سەر ئەنادۆڵ و لە مانگی حوزەیرانی ساڵی ١٠٩٧دا نیقایان گرت و ڕادەستی بیزەنتینییەکانیان کرد و پاشان لە دۆرلیۆم سوپای سەلجوقی ڕۆمانییەکانیان تێکشکاند. لە ساڵی ١٠٩٧دا توانیان ئەنتیکە داگیر بکەن و سوپای یاریدەدەری موسڵمانان کە لەلایەن ئەتابەکی مووسڵ و فەرمانڕەواکانی دیمەشق و حەلەبەوە ڕەوانەکرابوون، لەناوببەن. لە کۆتاییدا خاچپەرستان لە مانگی حوزەیرانی ساڵی ١٠٩٩ گەیشتنە قودس و لە کاتی ھێرشەکەدا کە لە ٧ی تەممووزی ١٠٩٩ ڕوویدا، شارەکەیان کۆنترۆڵکرد و بەرگریکارانیان کۆمەڵکوژ کرد. ھەوڵە بچووکەکەی دەوڵەتی فاتیمییەکان بۆ کۆنترۆڵکردنەوەی قودس لەلایەن خاچپەرستەکانەوە لە شەڕی ئەشقەلۆن بەرپەرچدرایەوە. ھاوکات لەگەڵ فەتحەکانیان دەوڵەتی لاتینی و خاچپەرستیان دامەزراند وەک شانشینی قودس، کونتشی تەرابلوس، میرنشینی ئەنتیکە و کونتی ئیدێسا، ئەمەش بووە ھۆی تاریکبوونی پەیوەندییەکانیان لەگەڵ ئیمپراتۆرییەتی بیزەنتین. دوای گرتنی قودس، زۆربەی خاچپەرستان گەڕانەوە ماڵەوە، بەمەش شانشینی خاچپەرستان لە کاتی جەنگی خاچپەرستی دووەم و سێیەمدا لەبەردەم موسڵمانەکاندا لاواز بوو.

زەمینەی مێژوویی

نەخشەی کەنارەکانی ئەورووپا و دەریای ناوەڕاست لە ساڵی ١٠٩٧ی زایینی لە سەروبەندی جەنگی خاچپەرستی یەکەمدا.

لە سەدەی حەوتەم و ھەشتەمی زایینی، لەگەڵ سەرھەڵدانی ئیسلام و فراوانبوونی فەتحی موسڵمانان لە سووریا و میسر و باکووری ئەفریقا - کە بەشێکی گەورەی ئیمپراتۆریەتیی بیزەنتی بوو - ھەروەھا ھیسپانیا - کە لەژێر دەسەڵاتی شانشینی ڤیزیگۆت بوون، ململانێ کەوتە نێوان ناوچەکانی موسڵمانان و مەسیحییەکان؛ بەڵام لە سەدەکانی دواتردا و لەگەڵ لاوازی خەلافەتی ئیسلامی و دابەشبوونی خەلافەتی عەباسی سوننە و دەوڵەتی فاتیمی شیعی و سەرھەڵدانی دەوڵەتی بچووکی موسڵمان لە خاکی ئیسلامیدا، دەسەڵاتی موسڵمانان لە ھەندێک ناوچەی وەک ھیسپانیا و لەگەڵ دروستبوونی بزووتنەوەکانی وەک "ڕێکۆنکیستا (کۆنتڕۆڵکردنەوەی ئەندەلوس)" کەم دەبووەوە. لەگەڵ دەستپێکردنی بزووتنەوەی کۆنترۆڵکردنەوەی ئەندەلوس، بیرکردنەوە و ڕۆحی ڕزگارکردنی خاکە پیرۆزەکان، کە بە بڕوای مەسیحییەکان لەلایەن کڵێساوە تەرخانکراوە بۆ عیسای مەسیح، لەنێو جەنگاوەرانی مەسیحیدا ئەم بزووتنەوەیە دەرکەوت. ھەرچەندە کڵێسا لەو سەردەمەدا وەک کاردانەوەیەکی دروست و گونجاو لە دژی کافرەکان (بەتایبەت موسڵمانان) پشتیوانی شەڕی دەکرد، بەڵام گرنگییەکی زۆری پێ نەدەدرا. ھۆکارەکانی شەڕی خاچپەرستان بەتایبەتی جەنگی خاچپەرستی یەکەم لە نێو مێژوونووساندا بە شێوەیەکی بەرفراوان باس کراوە. لەکاتێکدا ڕەنگە جیاوازی لە نێوان مێژوونووساندا ھەبێت سەبارەت بە کوالێتی و چەندایەتی ئەم شەڕانە، بەڵام ئەوەی ڕوونە ئەوەیە کە جەنگی خاچپەرستی یەکەم بەھۆی تێکەڵەیەک لە ھۆکارەکانەوە بووە کە کاریگەرییان لەسەر ئەورووپا و ڕۆژاوای ئاسیا ھەبووە. لە ئەورووپا ئورشەلیم وەک شاری پیرۆزی مەسیحییەکان بە تایبەتی وەک شوێنی تەوبەکردن گرنگ بوو. لەگەڵ دەستپێکی لاوازی خەلافەتی فاتمی و سەرھەڵدانی دەوڵەتی سەلجووقی، کۆنترۆڵی قودس کەوتە دەستی تورکە سەلجوقییەکان، کە سیاسەتی توندیان بەرامبەر بە حاجییە مەسیحییەکان بووە ھۆی ئەوەی کە گلەیی لە پاپا بکەن. ھەر لەم کاتەدا بوو کە شکستی ئیمپراتۆرییەتی بیزەنتین لە شەڕی مێلازگێرد لە دژی سەلجوکەکان و پێویستی ئەم ئیمپراتۆرییەتە بۆ پشتیوانی سەربازی ھاوتەریب بوو لەگەڵ زیادبوونی ئیرادەی چینی سەربازی ئەورووپای ڕۆژاوا بۆ قبوڵکردنی سەرکردایەتی پاپا.

بارودۆخی ئەورووپا

لە سەدەی یازدەھەمدا، بە پێشکەوتن و داھێنان لە بواری تەکنەلۆژیا و کشتوکاڵدا، ئەورووپا شاھیدی گەشەسەندنی بازرگانی و گەشەسەندنی ئابووری و زیادبوونی ژمارەی دانیشتووان بوو. ھەروەھا دوای گەشەی شارنشینی بەھۆی پێشکەوتنی چالاکییەکانی سەندیکا و بازرگانی، دوو جەمسەری بازرگانی و ئابووری ئەورووپای ڕۆژاوا (باکووری ئیتالیا و ناوچەی دەریای باڵتیک) سەریان ھەڵدا. کڵێسای کاتۆلیکی وەک شوێنێکی سەرەکی مایەوە کە کاریگەری لەسەر شارستانییەتی ڕۆژاوا ھەبوو، بەڵام سیستەمی کڵێسا لەم کاتەدا زۆر پێویستی بە چاکسازی ھەبوو. ھەروەھا پەیوەندییە کۆمەڵایەتییەکان لە ئەورووپا لەسەر بنەمای سیستەمی لۆرد-سکرتێر و دەرەبەگایەتی پێکھێنران و ڕێکخران. لەسەر بنەمای پێکھاتەی سیاسی ئەورووپای فیۆداڵی لە سەدەی یازدەھەمدا، سوارچاک و ئاغاکان مافی بەکرێگرتن و وەرگرتنی زەوی و موڵکیان وەرگرتووە لە بەرامبەر پابەندبوونی سەربازی بە پلەی ئاغایەتیان. ئەورووپای ڕۆژاوا دوای ھێرشی ڤایکینگەکان و ھەنگارییەکان و موسڵمانان لە سەدەی نۆ و ١٠ی زایینی و ھەروەھا لەگەڵ ڕووخانی ئیمپراتۆرییەتی کارۆلینجی، لە زۆر ڕووەوە بوو بە شوێنی سەربازی و چەندین قەڵا لە سەرانسەری ئەورووپای ڕۆژاوا دروست کران، و شوڕشگێڕی چەکداری و مەشق و ڕاھێنانیان پێکرا، جەنگاوەرەکان بە گشتی ئامادە بوون. بەھۆی نەبوونی دەسەڵاتی ناوەندی و زۆری جەنگاوەر و شوڕشگێڕەکان، توندوتیژی بە شێوەی جۆراوجۆر لە ئەورووپای ڕۆژاوادا بە شێوەیەکی سەیر زیادی کرد. کڵێسا ھەوڵیدا توندوتیژی کەم بکاتەوە، بە پێشکەشکردنی چارەسەر: یەکەم: چارەسەری ئاشتی ئیلاھی بوو، کە ھەڕەشەی لەو کەسانە دەکرد کە بە سزای خودایی ھێرشیان دەکردە سەر ھاووڵاتیانی مەدەنی، دووەم: چارەسەر ئاگربەستی ئیلاھی بوو، لەو ماوەیەدا شەڕ لە ڕۆژانی یەکشەممە و ڕۆژانی پیرۆزدا قەدەغە کرا؛ بەڵام کڵێسا کۆنترۆڵی زۆری بەسەر سوارچاک و بارۆنەکاندا نەبوو. یەکەمین شوێنکەوتوان و پیاوانی ئایینی مەسیحی جەنگیان بە ھیچی تر نەدەزانی جگە لە کۆمەڵکوژی، بەڵام دوای گۆڕینی قستنتین کۆنستانتینی مەزن (٣٣٧–٣٠٦) بۆ مەسیحی لە ساڵی ٣١٢ی زایینی و بە فەرمیکردنی ئەم ئایینە، پێویست بوو مەسیحییەک بەرژەوەندییەکان بپارێزێت لە ئایینەکەی و خاکەکەیدا. لە سەدەی پێنجەمی زایینی ئابین ڕای گەیاند کە شەڕێک کە لایەنی ھێرشبەرانەی ھەبێت ناشەرعییە، بەڵام ئەگەر لەلایەن دەسەڵاتێکی شەرعی وەک قەشە یان پاشایەکەوە بۆ بەرگریکردن یان وەرگرتنەوەی زەوییە لەدەستچووەکان ئەنجام بدرێت، ڕێگەپێدراو و ڕەوایە؛ بەڵام لە سەرەتادا کەنیسەی جەنگی وەک میکانیزمێکی بەرگری سەیر دەکرا و زۆربەیان لەژێر کاریگەری بزووتنەوەی ئاشتی ئیلاھیدا فەرمانی شەڕی پیرۆزیان دەرکرد. تا سەدەی ١١، ھێشتا بۆچوونی کەنیسەکە سەبارەت بە بەشداری چالاکانە لە شەڕدا پەرەی پێنەدرابوو، چونکە کردەوەکانی کڵێسا بەس نەبوون بۆ ھاندانی ئاغاکان بۆ سوێندخواردن بە پەیماننامەکانی ئاشتی؛ بەڵام لەگەڵ ھاتنە سەرکاری گریگۆری حەوتەم (١٠٧٣–١٠٨٥) و سەرەتای چاکسازییە ئایینییەکانی، بیرۆکەی شەڕی پیرۆز قۆناغی بیردۆزی و وشەی تێپەڕاند و ھاتە ناو مەیدانی کردارەوە. سەرکردەکانی کڵێسا ھانی شوڕشگێڕان و جەنگاوەرانی مەسیحییان دەدا کە واز لە خەباتە بێھودەکانیان بھێنن و بچنە سنوورەکانی مەسیحییەت بۆ شەڕکردن لەگەڵ کافرەکان. پاداشتی ئەوان خاوەندارێتی خاکە داگیرکراوەکان و لێخۆشبوون لە گوناح و پاداشتی ئاسمانی بوو. ئەسکەندەری دووەم (١٠٦١–١٠٧٣) لە گوناھی ھەموو جەنگاوەرەکانی ساڵی ١٠٦٤ خۆش بوو، بەڵام گریگۆری حەوتەم لە گوناھی ئەو کەسانە خۆش بوو کە لە ڕێگای خاچدا گیانیان لەدەستدا. بەم شێوەیە کەنیسەی ڕۆما سەرکردایەتی شەڕە پیرۆزەکانی گرتە ئەستۆ.

بارودۆخی بیزەنتین

نەخشەی ئیمپراتۆرییەتی بیزەنتین (٨٦٧–١٠٨١)

ئیمپراتۆرییەتی بیزەنتین کە لە چارەکی یەکەمی سەدەی ١١ (سەردەمی باسیلی دووەم) دا لە لووتکەی دەسەڵاتی سەربازی خۆیدا بوو، لە نیوەی کۆتایی ئەم سەدەیەدا ڕووبەڕووی کێشە بووەوە کە بووە ھۆی سنووردارکردنی سنوورەکانی ئەم ئیمپراتۆرییەتە بۆ یۆنان و بەشێک لە بالکان. ئەم گۆڕانکاریانە بەھۆی ھەڕەشەی گەلانی دراوسێ یان ھێزی نوێ لە بالکان و ئاسیای بچووک بووە. لە بالکان و باکووری ئیمپراتۆرییەتەکەدا، پێچنەگەکان فشاریان خستە سەر ئیمپراتۆرییەتەکە، لە سەرەتای ساڵی ١٠٤٩، ئیمپراتۆری بیزەنتین، کۆنستنتینی نۆیەم (ڕ. ١٠٤٢–١٠٥٥)، بڕیاریدا ١٥ ھەزار پێچنگ لە باکووری دەریای ڕەشەوە بێنێتە سنوورەکانی ڕۆژھەڵاتی ئیمپراتۆرییەتەکە؛ بەڵام دوای ماوەیەک پێچنەگەکان یاخیبوونیان لە دژی ئیمپراتۆرییەتی بیزەنتین دەستپێکرد. زۆری نەخایاند ئەم ھێزانە زەوییەکانی دەوروبەری ئەدریانۆپۆلیسیان تاڵان کرد و توانیان ھێزەکانی ناوچەکە تێکبشکێنن. لەگەڵ سەرھەڵدانی ئیسلام و دەستپێکردنی فەتحەکانی موسڵمانان لە سەدەی حەوتەمی زایینیدا، ئیمپراتۆرییەتی بیزەنتین لە ھێرشە فراوانخوازییەکانی موسڵماناندا زەوییەکی زۆری لەدەستدا، بەڵام لەگەڵ شکستی موسڵمانان لە داگیرکردنی قوستەنتینییە، دواجار ئیمپراتۆرییەتی بیزەنتین توانی خاکە گرنگەکانی بپارێزێت، ئەوانیش یۆنان و ئاسیای بچووک بوو، ئاسیای بچووک بۆ دامەزراندنی کارمەند و دابینکردنی پێداویستییەکان بۆ پایتەختی ئیمپراتۆرییەت، قوستەنتینییە، زۆر گرنگ بوو. بە وەستانی شەپۆلی یەکەمی فەتحەکانی ئیسلامی، ھەروەھا پاشەکشەی خەلافەت لە جیھانی ئیسلامی و سەرھەڵدانی دەوڵەتی سەربەخۆ لە خاکی ئیسلامیدا، ئیمپراتۆرییەتی بیزەنتین توانی ناوچەکانی وەک کریت، سیلیسیا و باشووری ئیتالیا بخاتە سەر خاکەکەیەوە. لە سەدەی یازدەھەمدا بە کۆچ و جووڵەی کۆمەڵەیەکی نوێ لە تورکە موسڵمانە نوێیەکان بە ناوی تورکی سەلجوقی، جارێکی دیکە ئیمپراتۆرییەتی بیزەنتین کەوتە بەر ھەڕەشە. دوای شکستی تورکە غەزنەوییەکان لە شەڕی داندانغان و گرتنی ئێران و عێراق و پێکھێنانی دەوڵەتی سەلجووقی بە سەرکردایەتی توغرێل بەی (١٠٣٧–١٠٦٣)، تورکە سەلجوقییەکان ھێرشەکانیان بۆ سەر مێزۆپۆتامیای سەرەوە، ئەرمینیا، شام دەستپێکرد لەڤانت و سەرکەوتوو بوون لە داگیرکردنی ئەم ناوچانە. لەگەڵ مردنی توغرێل و کەوتنە سەر تەختی ئالپ ئەرسەلان (١٠٦٣–١٠٧٢ز)، ھێرشەکانی تورکە سەلجوقییەکان بۆ سەر ئاسیای بچووک تا ساڵی ١٠٧٠ بەردەوام بوو، ھەروەھا خاکەکانی وەک ئێران، گورجستان و ئەرمینیا لکێنران بە ئیمپراتۆرییەتی سەلجوقییەکانەوە. ئەم دۆخە ئیمپراتۆرییەتی بیزەنتینی ناچار کرد خۆی بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی تورکە سەلجوقییەکانی ئاسیای بچووک ئامادە بکات. لە ساڵی ١٠٧١ ئیمپراتۆری بیزەنتین، ڕۆمانۆسی چوارەم دیۆجینێس (ڕ. ١٠٦٨–١٠٧١)، لە وەڵامی ھێرشەکانی تورکە سەلجوقییەکان لە ئاسیای بچووک، لەگەڵ ھێزەکانی بەرەو ڕۆژھەڵاتی ئاسیای بچووک بەڕێکەوتن بۆ ئەوەی ڕووبەڕوویان ببێتەوە. دواجار ئەم دوو سوپایە لە ٢٦ی ئابی ١٠٧١ لە نزیک شاری مۆلازگێرد لە ناوچەی ئیبەری یەکتریان بینی، ھێزەکانی ئیمپراتۆرییەتی بیزەنتین تووشی شکستێکی قورس بوون و ئیمپراتۆری بیزەنتین، ڕۆمانۆسی چوارەم، لەلایەن تورکە سەلجوقییەکانەوە تێکشکێنران. تورکە سەلجوقییەکان بە شکستپێھێنانی ھێزەکانی ئیمپراتۆرییەتی بیزەنتین لە شەڕی مێلازگێرد و جێھێشتنی خاکی ڕۆژھەڵاتی ئیمپراتۆرییەتەکە بە بێ بەرگری، بە خێرایی پێشڕەوییان کرد لە ئاسیای بچووک و شارەکانی وەک ئەنقەرە، قۆنیە و نیقایان گرت.

بارودۆخی ڕۆژھەڵات

دوای مردنی خەلیفەی دەسەڵاتدار بامروڵڵا فاتیمی (١٠٢١ز)، ئیتر مەسیحییەکان لەلایەن فاتمییەکانەوە گۆشەگیرییان لەسەر نەدەکرا و بازرگانانی بیزەنتین و ئیتاڵی دەھاتن و دەچوونە بەندەرەکانی میسر و ھەروەک حاجیانیش سوودمەندبوون لەو بارودۆخانە. لەم نێوەندەدا پێشڕەوی تورکە سەلجووقییەکان لە خاکی ڕۆژھەڵاتی موسڵمانان بووە ھۆی ترس لە حکوومەتی بیزەنتین و فاتیمی و پەیوەندییەکانی نێوان ئەم دوو حکوومەتەیان دۆستانە کرد. بە سەرکەوتنی ئالپ ئەرسەلان لە شەڕی مۆلازگێرد، ١٩٩٩. ئەگەری ھاوپەیمانی نێوان فاتیمییەکان و بیزەنتین نەما و ئەرمینیا بە تەواوی لەلایەن تورکەکانەوە دەستی بەسەردا گیرا. دوای کۆچی دوایی ئالپ ئەرسەلان (١٠٧٢ز)، کوڕەکەی مەلیک شا لەسەر تەختی پاشایەتی بەرزبووەوە. ھەرچەندە مەلیک شا ھەرگیز ڕێپێوانی بۆ ئەنادۆڵ نەکرد، بەڵام ھۆزە تورکمانەکان بەردەوام ھێرشیان دەکردە سەر ئەو ناوچانە. سولەیمان بن قەتڵەمەش، ئامۆزای مەلیک شا، لەو ناوچانەدا سۆفیگەریی سپارد. سولەیمان بە پێچەوانەی سەرۆک عەشیرەتەکانی تری تورکیا وەک غازی-زانا کە تەنھا ھەوڵی دروستکردنی بنکەیەکی بۆ تاڵانکردنی ناوچەکانی دەوروبەری دەدا، بەمەبەستی ئەوەی حوکمڕانییەک بۆ خۆی پێکبھێنێت. دوابەدوای ململانێکان و شەڕی ناوخۆی بیزەنتین بۆ دەستبەسەرداگرتنی پێگەی ئیمپراتۆرییەتەکە، ژمارەیەک شاری گرنگی بیزەنتین لەلایەن سولەیمانەوە گیران. دوای دامەزراندنی دەوڵەتی سەلجوقی ڕۆمانی لە ساڵی ١٠٧٧ی زایینی، گرنگترین شاری ئەنادۆڵ، نیقا، وەک پایتەختی سەلجوقی ڕۆمانی ھەڵبژێردرا. ھەرچەندە سلێمان (لە ساڵی ١٠٧٧ تا ١٠٨٦ زایینی حوکمڕانی کردووە) توانی کۆنترۆڵی زۆرێک لە ناوچەکانی ئیمپراتۆرییەتی بیزەنتین بەدەست بھێنێت، بەڵام حکوومەت و حوکمڕانییەکەی نەیانتوانی یەکگرتوویی و ڕێکوپێکی پێویست و سنووری دیاریکراو بەدەست بھێنن. ھەروەھا ئەو زانایە توانی بە گرتنی شارەکانی قەیسریا و ئاماسیا و سیڤاس ئیمپراتۆرییەتێک بۆ خۆی دابمەزرێنێت. لەم نێوەندەدا ژمارەیەکی زۆر لە شازادەکانی ئەرمەنستان لەگەڵ ڕەعییەتەکانیان کە نزیکەی نیوەی دانیشتووانی ئەرمینیایان پێکدەھێنا، کۆچیان کرد بۆ ناوچەکانی کاپادۆکیا و باشووری زنجیرەچیای تۆڕۆس و دوای دەستپێکردنی ھێرشی سەلجووقییەکان. لە ساڵی ١٠٧١ بەھۆی یەکێک لە وەسیەتەکانی ئەلپ ئەرسلان بە ناوی «ئەتسەز بن ئۆغ»، توانرا دیمەشق داگیر بکرێت و دوای ماوەیەک توانرا تەواوی خاکی فەلەستین بگەیەنێتە سەر سنووری ئەشقەلۆن لەژێر فەرمانی خۆیدا. تا ساڵی ١٠٧٥ توانی ھەموو ناوچە ژێردەستەکانی دیمەشق و دەوروبەری زیاد بکات بۆ خاکەکەی. لە ساڵی ١٠٨٦دا سلێمان بن کاتلامیش کە سەرکەوتوو بووبوو لە داگیرکردنی ئەنتاکیا بڕیاریدا حەلەبیش داگیر بکات، بەڵام میری عەرەبی حەلەب داوای ھاوکاری لە تەتەش کرد و بە ھاوکاری ئەو توانی سوپای سولەیمان تێکبدات و سولەیمان لە جەنگەکەدا کوژرا.

ئەنجومەنی پیاچێنزا و ئەنجومەنی کلێرمۆنت

پاپا ئۆربانی دووەم لە ئەنجومەنی کلێرمۆنت.

ئیمپراتۆری بیزەنتین، ئەلێکسیۆسی یەکەم، کە نیگەران بوو لە پێشڕەوی سەلجووقییەکان بۆ ڕۆژاوا دوای شکست لە شەڕی مێلازگێرد، لە مانگی ئازاری ساڵی ١٠٩٥دا نێردراوێکی نارد بۆ ئەنجومەنی پیاچێنزا بۆ ئەوەی داوای یارمەتی لە پاپا ئۆربانی دووەم بکات لە دژی تورکەکان. ئۆربان بە ئەرێنی وەڵامی ئەم داواکارییەی دایەوە، لەوانەیە ھیوای خواستبێت ئەو لێکترازانەی کە چل ساڵ بوو لە نێوان کڵێسەی ئۆرتۆدۆکسی ڕۆژھەڵات و کڵێسای کاتۆلیک ھەبووە نەھێڵێت و جارێکی دیکە یەکێتی ئایینی لە سەرانسەری ئەورووپادا جێگیر بکات. ئەلێکسیۆس و ئۆربان پێشتر لە ساڵی ١٠٨٩ی زایینیدا پەیوەندییەکی نزیکیان لەگەڵ یەکتردا ھەبووە و بە ئاشکرا باسی یەکگرتوویی کڵێسای مەسیحییان کردووە و ھەربۆیە لە ساڵانی پێش دەستپێکردنی جەنگی خاچپەرستاندا نیشانە بەرچاوەکانی ھاوکاری لە نێوان قوستەنتینە و ڕۆما ھەبوون. لە مانگی تەممووزی ساڵی ١٠٩٥ پاپا گەڕایەوە بۆ فەرەنسای زێدی خۆی بۆ کۆکردنەوەی ھێز بۆ ئەو ھەڵمەتە. لووتکەی سەردانەکەی بۆ ئەنجومەنی کلێرمۆنت لە مانگی تشرینی دووەم بوو، کە تێیدا وتارێکی پڕ لە سۆزی پێشکەش بە ئامادەبووانێکی زۆری ئاغا و ڕۆحانییەکان کرد. پێنج وەشانی ئەم وتارە لەلایەن کەسانێکەوە نووسراوە کە ڕەنگە لە ئەنجومەنەکەدا ئامادە بووبن (بالدریک دێل، گویبێرت نوجیان، ڕۆبەرت دەروێش و فۆچیێری شارترس)، یان ئەو کەسانەی چوونەتە شەڕەوە (نووسەر گێستا فرانکۆرۆم) ھەروەھا وەشانی مێژوونووسانی دواتر (وەک ویلیامی مالمێسبێری)، ھەموو ئەم دەستنووسانە دوای فەتحکردنی قودس نووسراون، بۆیە زۆر ئەستەمە بزانین بە وردی لە ئەنجومەنەکەدا چی گوتراوە و دوای جەنگی خاچپەرستی یەکەم چی ڕوویداوە.

جەنگی خاچپەرستان و زیارەت

پاپا ئۆربانی دووەم بە تەواوی فێرکارییەکانی ئابینی پشتگوێ نەخست. بەڵکو چەمکی شەڕی پیرۆز و دادپەروەری بە چەمکە پەسەندکراوەکانی تری ئایینی مەسیحی وەک خێرخوازی و زیارەت بۆ شوێنە پیرۆزەکان گرێدا. داھێنانەکەی ئۆربان ئەوە بوو کە لەبری ئەوەی ئاسیای بچووک بگرێتەوە، جەختی لەسەر ڕزگارکردنی خاکی پیرۆز کردەوە و ھەروەھا بەستنەوەی بە باوەڕی زیارەتکردن بۆ شوێنە پیرۆزەکان، بۆیە جەنگاوەر و سوارچاکەکان سوێندیان خوارد سەردانی گۆڕی پیرۆزی مەسیح بکەن بۆ ئەوەی لە گوناحەکانیان پاک ببنەوە. زەوی و ماڵی خاچپەرستان وەک حاجیانی ئایینی لەژێر پاراستنی کڵێسا و پاپادا بوو تا گەڕانەوەیان. سوێندخواردنی خاچپەرستان بەزۆری لەگەڵ پەیمانی تری وەک ڕۆژووگرتن یان دوورکەوتنەوە لە ژن یان پابەندبوون بە ھەندێک کردەی ترەوە بوو، دواجاریش "خاچ"ێک لەسەر شانی کراسەکەیان دەدوری، کە دەری دەخست ئەو کەسە حاجییە. جیاوازی نێوان شەڕی پیرۆز و زیارەتی ئایینی ڕوون بوو و زۆرجار خاچپەرستان خۆیان بە "حاجی" یان "خاچ ھەڵگر" ناودەبرد. بەو پێیەی جەنگی خاچپەرستی لە بانگەوازی کڵێسادا وەک زیارەت و کردەوەیەکی خێرخوازی خودایی و ڕێگەیەک بۆ لێخۆشبوون لە گوناحە و بەدەستھێنانی لێخۆشبوونی خودا پێشکەش کرا، ئەوە تەنھا پیاو و جەنگاوەری بەھێز نەبوون کە پەیوەندییان پێوە کرد، بەڵکو ژن و پیاوی تەمەن ناوەڕاست وەک ژن و منداڵەکانیان حەزیان لە بەشداریکردن لەم بزووتنەوەیەدا بوو. پاپا ئۆربان فەرمانی بە قەشە و بانگخوازانی کەنیسەی ڕۆما کردبوو کە پەیمان لەگەڵ ئەو کەسانە نەبەستن کە توانای شەڕکردنیان نییە و خۆی ئەو پەیمانانەی ھەڵوەشاندەوە کە پێشتر کردبووی، بێبەشکردنی خەڵکی ئاسایی لەم زیارەتە تەنھا لەبەر بێتوانایی لە شەڕکردندا کارێکی قورس بوو، سەرەڕای ڕاگەیاندنی دژایەتی پاپا، زۆرێک لە کەسانی نەخۆش و ھەژار و لاواز و کەسانێک کە شیاوی شەڕکردن نەبوون، خاچیان لەبەر کرد و خۆیان بۆ سەفەرکردن ئامادە کرد. ھەروەھا پاپا قەدەغەی کرد کە دەروێش و پیاوانی ئایینی بەبێ مۆڵەتی تایبەت لە خانەقا و کڵێسا دەربچن، و وتی: ئەوانەی نەیانتوانی لە ناوەڕاستی شەڕدا بە شمشێرەوە دەرکەون، دەیانتوانی لە ماڵەوە لە ڕێگەی نوێژ و عیبادەتەوە ئەم نیعمەتە بەدەست بھێنن. بەتایبەت دەروێشەکان فەرمانیان پێکرا کە ئەرکی پەرستنی خۆیان جێبەجێ بکەن و بارگرانی لەسەر شانی ئەو کەسانە نەسەپێنن کە ناچارن شەڕ بکەن. جگە لەوەش پاپا لەبەرکردنی نیشانەی خاچ لەسەر جەستە بۆ ھەموو خەڵکی ھیسپانیا قەدەغە کرد، چونکە خەباتیان دژی ئیسلام لە وڵات و خاکەکانی خۆیاندا ئەنجام دەدرا.

پاڵنەری خاچپەرستان

ساڵانێک مێژوونووسانی مۆدێرن وایان دەزانی کە «گەلی ناڕازی ئەورووپا» ھێزی سەرەکی شەڕە خاچپەرستەکان پێکدەھێنن. کەسانی وەک دووەم یان سێیەم منداڵی نێر لە ئاغاکان کە نەیانتوانیوە زەوی و نازناوەکانی باوک بە میرات بگرن، بە گوێرەی تۆماس مادێن، ئەم لێکدانەوە بەشێکی لە ھەڵسەنگاندنە جەماوەرناسییەکان سەریھەڵداوە. لە سەدەی ١٠دا ژمارەی دانیشتووانی ئەورووپا زیادی کرد و ئەمەش پێویستی بە زەوی زیاتر بوو، لێرەوە زۆرجار شەڕە خاچپەرستەکان وەک یەکەم شەڕە کۆلۆنیالیزم ئەورووپا وەسف دەکرا، جۆرێک لە ئیمپریالیزم سەرەتایی کە تەشەنەی بۆ موسڵمانان کردبوو، بە بۆچوونی ئەو مێژوونووسانە، کەسانێک کە ھیچیان لەدەستیان نەبوو بەڵام دەیانتوانی ھەموو شتێک بەدەست بھێنن، جلی خاچیان لەبەر دەکرد بۆ ئەوەی کارەکانیان پاک و ڕەوا بێت، خۆیان دەوڵەمەند بکەن بە غەنیمەتەکانی جەنگ و ماڵێک بۆ خۆیان لە زەوییەکی دوور دروست بکەن. سروشتییە ئەو مێژوونووسانەی کە لە سەردەمی کۆلۆنیالیزمی ئەورووپیدا ژیاون یان شایەتحاڵی ھەڵوەشاندنەوەی بوون، لەم گۆشەنیگایەوە سەیری شەڕە خاچپەرستەکان بکەن. جگە لەوەش بەپێی ڕوانگەی پۆزەتیڤیستەکان و بیرمەندانی دوای سەردەمی ڕووناکبیری سەبارەت بە ئایین، ئەگەری پابەندبوونی خەڵکی سەدەی ناوەڕاست بەو پەیمانە ئایینیانەی کە نووسراون و قسەیان پێدەکرا، زۆر لاواز بوو. ھەروەھا بە بڕوای بیرمەندەکانی ئەو سەردەمە، ئایین ھێزێکی بزوێنەری ناوەکی نەبوو، بەڵکو فێڵ و کردەوەیەکی چەواشەسازی بووە لەلایەن ئەو کەسانەی باسی قیامەتییان دەکرد و لە ھەمان کاتدا بیریان لە دەستکەوتێکی دونیایی دەکردەوە. بە پێشکەوتنی نوێ لە بواری تەکنەلۆژیادا، کەسانی وەک جۆناسان ڕێیلی سمیس، مێژوونووسێکی ھاوچەرخ، توانیان زۆرێک لە بەڵگەنامەکانی پەیوەست بەو ژن و پیاوانەی کە بەشدارییان لە شەڕی خاچپەرستاندا کردووە، شی بکەنەوە. بە گوتەی ڕێیلی سمیس و مادن، نزیکەی ١٥٠ ھەزار کەس لە سەرانسەری ئەورووپا وەڵامی بانگەوازی پاپا ئۆربانی دووەمیان داوەتەوە و خاچیان لەبەر کردووە. زۆرینەی ئەم دانیشتووانە خەڵکی ھەژار بوون و زۆرێکیان ژن و بەساڵاچوو (یان ھەردووکیان) بوون.

لە کاتی جەنگی خاچپەرستی یەکەمدا نزیکەی ٤٠ ھەزار جەنگاوەر بەرەو ڕۆژھەڵات ڕێپێوانیان کرد، ھەرچەندە زۆرێکیان نەیانتوانی گەشتەکەیان تەواو بکەن. لەوانە کەمینەیەکی سنووردار سوارچاک بوون، بەڵام ھەر ئەم سوارچاک و بارۆنانە بوون کە ناوەکی سوپاکەیان پێکھێنا؛ بۆیە قبوڵکردنی ڕێککەوتنەکەیان بۆ شەڕکردن ڕۆڵی بنەڕەتی لە سەرکەوتنی شەڕەکەدا ھەبوو. ڕوونترین شت لە بەڵگەنامەکانی بەردەستدا ئەوەیە کە زۆربەی ئەو سوارچاکانە نە منداڵی پیاوی بێ میرات بوون و نە کەسانی ھەژار کە ھیچیان لەدەست نەدابوو، بەڵکو خاوەنی زەوی و زارەکانیان بوون و لەوانی دیکە موڵک و ماڵی زیاتریان ھەبوو. ئەم پیاوانە باش ئاگاداری مەترسییەکانی ئەو گەشتە دوو ھەزار میلە بوون کە لە پێشیانەوە بوو. چەند کەسێکیان بە تەواوی ئاشنای تورک بوون، چونکە پێشتر وەک بەکرێگیراو لە ئیمپراتۆرییەتی بیزەنتین خزمەتیان کردووە. وەک تۆماس ئاسبریج نووسیویەتی، “ئێمە ناتوانین زیاتر لەوە بکەین کە ژمارەی ئەو ھەزاران کەسە بخەمڵێنین کە وەڵامی بانگەوازی جەنگی خاچپەرستانیان داوەتەوە، ھەروەھا بەو بەڵگانەی کە لە دوای خۆیان بەجێماوە، دەتوانین تێگەیشتنێکی سنووردار لە پاڵنەر و ئامانجەکەیان بەدەست بھێنین." نەوەی پێشووی زانایان باسیان لەوە کردووە کە پاڵنەری سەرەکی خاچپەرستان بۆ شەڕی خاچپەرستان تەماح و ھیوای دۆزینەوەی ژیانێکی باشتر بووە دوور لە برسێتی و شەڕ لە فەرەنسا، بەڵام ئەسبریج ئاماژە بەوە دەکات "ئەم وێنەیە بە قووڵی چەواشەکارییە". ئەو دەڵێت بەھۆی زۆری تێچووی قەدەغەکراوی گەشتکردن بۆ ناوچە دوورەکان لە ماڵەوە، و بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی کە زۆربەی خاچپەرستان لە کۆتاییدا دوای تەواوکردنی زیارەتەکەیان لە قودس گەڕانەوە ماڵەوە، نەک ھەوڵی بەدەستھێنانی موڵک و ماڵ بدەن لە خاکی پیرۆزدا، بەدووری نازانرێت کە تەماح بووبێت ئیشی سەرەکییان. دیاریکردنی پاڵنەرەکانی ھەزاران کەسی ھەژار کە ھیچ ڕۆڵێکیان لە مێژوودا نەبووە، یان تەنانەت ئەو سوارچاکە گرنگانەی کە چیرۆکەکانیان لەلایەن دەروێش و قەشە گێڕدراوەتەوە، زۆر قورسە، ئەگەر مەحاڵیش نەبێت. بەو پێیەی جیھانی ماتریالیستی سەدەکانی ناوەڕاست ڕەگ و ڕیشەی زۆر قووڵی لە جیھانی ڕۆحی کڵێسادا ھەبووە، ڕەنگە تەقوای کەسی گرنگترین ھۆکار بووبێت بۆ زۆرێک لە خاچپەرستان. پاڵنەری ئاغاکان تا ڕادەیەک لە خەڵکی گوندەکان ڕوونترە، دیارە تەماح فاکتەری سەرەکی ئەوان نەبووە. ڕۆنیسمان (١٩٥١) پێی وایە تەنیا ئەندامانی گەنجی بنەماڵەکان، کە ھیچ ھیوا و ئاسۆیەکی گەشەکردن و پێشکەوتنیان لە زێدی خۆیاندا نەبووە، بۆ گەڕان بەدوای سامان و سەرگەرمی لە شوێنێکی دیکەدا دەچوونە جەنگی خاچپەرستان؛ ھەروەھا ڕێیلی-سمیس (١٩٩٨) نیشانی داوە کە تەماح ھۆکاری گشتگیری نەبووە. جەنگی خاچپەرستی لەلایەن ھەندێک لە ئاغا بەھێزەکانی فەرەنسا فەرماندەیی دەکرا کە ھەموو شتێکیان بەجێھێشت و تەنانەت ھەندێک خێزان پارەیان دەدا بۆ ئەوەی بەشداری جەنگی خاچپەرستان بکەن.

جەنگی خاچپەرستی گەل

وێنەیەک کە تێیدا شکستی جەنگی خاچپەرستی خەڵکی ئاسایی نمایش دەکرێت.

نەخشەیەک لە ڕێگاکانی سەرکردە سەرەکییەکانی جەنگی خاچپەرستی یەکەم

پاپا ئۆربان وادەی ١٥ی ئابی ساڵی ١٠٩٦ی زایینی دیاری کرد کە ھاوکات بوو لەگەڵ ڕۆژی بەرزبوونەوەی مریەم بۆ ئەوەی بەرەو یەکەمین جەنگی خاچپەرستانە بڕوات. ئامادەکردنی پێداویستییەکان بۆ ئەم سوپایە گەورەیە لە شارەکانی بیزەنتین لەگەڵ موڵک و ماڵی سوارچاکە مەسیحییەکان بە خێرایییەکی زۆرەوە بەردەوام بوو. جەنگی خاچپەرستی یەکەم گەورەترین و گەورەترین ئۆپەراسیۆنی سەربازی بوو کە لە ئەورووپای ڕۆژاوا لە سەردەمی ئیمپراتۆریەتیی ڕۆمیەوە دەستی پێکرد و پێویستی بە پارەیەکی زۆر بوو بۆ دابینکردنی سەرچاوە و ھێزی مرۆیی، بە گوتەی تۆماس مادۆن زۆر کەس لەم بڕگەیە و سەریان سووڕما لە پلاندانان بۆ ئەم شەڕە پیرۆزە چونکە لە جیھانبینی سەدەی ناوەڕاستدا، ئەوە ڕاستودروستی و ئیمان بوو کە دەسەڵاتی دروست کرد. بە بڕوای زۆر کەس ئەم ھەوڵەی کەنیسە و ئاغاکان بۆ ئامادەکردنی پێداویستی و ئامادەکاری بۆ شەڕ پێویست نەبوو و پێچەوانەی باوەڕبوون بە خودا بوو. ئەم بۆچوونە لەلایەن پیتەر دەروێشەوە لەناو خەڵکدا بڵاوکرایەوە کە یەکێک بوو لە بانگخوازە خاچپەرستە بەناوبانگەکان. ئەم بانگخوازە چەقۆکێشە بە کەرەکەیەوە شارێک بۆ شارێکی تر دەچوو و بە وتارە ئاگرین و سۆزدارەکانی خەڵکی سەرسام دەکرد. بانگەشەی پەترۆس ھەزاران کەسی بەرەو جەنگی خاچپەرستان برد. توانی ژمارەیەکی زۆر لە خەڵک بە شێوەیەکی سەرەکی فەرەنسی لە پۆستە کۆمەڵایەتییە جیاوازەکان و تەنانەت ژمارەیەک ئاغا لەگەڵ خۆی بھێنێت. لە مانگی نیسانی ساڵی ١٠٩٦ فەرەنسا بەرەو شاری کۆلن بەجێدەھێڵێت بۆ ئەوەی ئەڵمانییەکان بانگھێشت بکات. ئەم وتاریانەی پەترۆس دەروێش گۆڕا بۆ جەنگی خاچپەرستی. ھەرچەندە ئاغا و شوڕشگێڕەکان لە میزەر لەگەڵ پیتەردا بوون، بەڵام ئەم سوپایە ئەگەر بتوانرێت بەو شێوەیە ناوببرێت، بە شێوەیەکی سەرەکی لە تاکەکان پێکھاتبوو کە زۆر کەم ئامادەبوون بۆ گەشتێکی نادیار بۆ شوێنێکی نادیار. بە واتایەکی تر زۆرینەی ڕەھای شوێنکەوتووانی تاڕادەیەک کەسانی ھەژار و ژن و منداڵ بوون کە بەشێکی زۆریان تەنیا سەرەتاییترین چەکی شەڕیان پێ بوو. زۆر پێش وادەی ڕۆشتنی فەرمی لە ١٥ی ئاب، پیتەر و شوێنکەوتووانی ئەورووپای ڕۆژاوایان بەجێھێشت و گەشتێکی دوور و درێژیان کرد بۆ ئەوەی چاویان بە دوژمنەکانی مەسیح بکەوێت. سوپای پیتەر تاکە سوپا نەبوو کە پێشتر ئەورووپای بەجێھێشت، پێش ئەو، ئاغایەکی فەرەنسی بە ناوی واڵتەر سانت ئۆڤێرن لەگەڵ سوپایەکی تری گەورە بەرەو خاکی پیرۆز بەڕێکەوتبوو، کە ئەویش دیسیپلینی پێویستی نەبوو و لە شوڕشگێڕی بچووک و کۆڵبەری بە تامەزرۆ پێکھاتبوو.

واڵتەر ڕازی بوو لە قوستەنتینییە چاوەڕێی ھاتنی پیتەر و سوپاکەی بکات و لەوێوە ھێزە یەکگرتووەکانیان دەچنە ناو ئەنادۆڵەوە. ئیمپراتۆر ئەلێکسیۆس کە پێشبینی نەدەکرد بەم زووانە سوپایەکی لەو شێوەیە بگات، نەیتوانی حکوومەتەکەی لە کاتی خۆیدا ئامادە بکات بۆ دابینکردنی پێداویستی خۆراکی ئەم سوپایە. لەم ڕووداوەدا کە جۆناسان ڕیلی سمیس بە شەپۆلی یەکەمی جەنگە خاچپەرستەکان ناوی برد، کەم کەس توانای کڕینی خۆراک و پێداویستی ھەبوو، ئەمەش بووە ھۆی دزی و ئاژاوە و توندوتیژی لە وڵاتانی سەر ڕێگای خاچپەرستان و چەندانی تر. واڵتەر سانت ئۆڤێر لە ناوەڕاستی تەممووزی ساڵی ١٠٩٦ گەیشتە قوستەنتینییە، و پیتەری زاھید چەند ھەفتەیەک دواتر، لە یەکەمی ئابدا گەیشتە قوستەنتینییە. خەڵک لە گەڕەکی قوستەنتینییە کەمپیان دانا. ئەم سوپایە بۆ دابینکردن و ئامادەکردنی خواردن و ئەو شتانەی کە پێویستیان پێیەتی، شارەکەیان تاڵان کرد. لە ٦ی ئابدا سەربازانی عەوام ئەلناس قوستەنتینییەیان بەجێھێشت و گەرووی بۆسفۆریان بەزاند و دواجار چوونە ناو ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی تورکیا لە ئەنادۆڵ. لەم کاتەدا زیانە گەورەکەی ئەم جەستەیە کە پلانی بەزاندنی ئەنادۆڵی نەبوو، زیاتر دەرکەوت. پەیوەندی و ناکۆکی ناوچەیی و نەتەوەیی بووە ھۆی ئەوەی سوپای خاچپەرستان بۆ دوو گرووپ دابەش ببێت، کە یەکێکیان ئەڵمانی و ژمارەیەک ئیتاڵی و ئەوی دیکەیان فەرەنسی بوون. لەبری ئەوەی پێشڕەوی بکەن بۆ ناو خاکی دوژمن، ھێرشیان کردە سەر خاکی تورک. لەم نێوەندەدا خاچپەرستانی فەرەنسی سەرکردایەتی ھێرشێکی لەناکاویان کرد بۆ سەر جەرگەی نیکیا و بە چەندین جامەوە گەڕانەوە، ئەمەش زۆر بە ئیرەیی ئەڵمانییەکان بوو. ئەڵمانەکانیش بەخێرایی دەستیان کرد بە ھێرشکردن، بەڵام ڕووبەڕووی تورکەکان بوونەوە و لەلایەن ئەوانەوە تێکشکێنران و ھەموو سوپاکە گیران. ئەوانەی وازیان لە عیسای مەسیح ھێنا و موسڵمان بوون ڕەوانەی ڕۆژھەڵات کران و ئەوانی تریش کوژران. پاشان تورکەکان پەیامێکی درۆیان بۆ فەرەنسییەکان نارد، دیارە بۆ ئەڵمانییەکان، بۆ ئەوەی سامانی قەڵاکەیان ڕابگەیەنن کە بەدەستیان ھێناوە. فەرەنسییەکان کوێرانە بۆسەیان بۆ سەربازانی تورک دانا، ئەمەش بووە ھۆی ئەوەی کە ھەموو سوپاکەیان تێکشکێن. پیتەر زاھید کە چووە قوستەنتینییە، لەم کۆمەڵکوژییە ڕزگاری بوو.