Китай Халăх Республики

	Zhōnghuá rénmín gònghéguó; Китай
Китай ялавĕ	Китай гербĕ
Патшалăх чĕлхисем	китай чĕлхи
Тĕп хула	Пекин
Чи пысăк хула	Шанхай
Председатель	Ху Дзиньтао
Патшалăх Канашлăвĕн премьерĕ	Вень Дзябао
Лаптăкĕ; - Пĕтĕмпе	4 вырăнта; 9 596 960 км2
Халăх йышĕ; - Пĕтĕмпе(2004); - Йышлăхĕ	1 вырăнта; 1 298 847 624; 135/км²
Валюта ячĕ	Юань
Вăхăт тăрăхĕ	ГВ +08 пуçласа +08 таран
Патшалăх гимнĕ	Китай патшалăхĕн гимнĕ
Тетел доменĕ	.cn
Тел. префиксĕ	86

Китай (китай. 中国 Джунго, «вăтам çĕр çинчи патшалăх» пек вуланать), — Азин Хĕвелтухăç енче вырнаçнă патшалăх. Çын шучĕпе чи нумайи шутланать. Пурĕ 1,3 млрд. яхăн çын пурăнать. Культури питĕ пуян та авалхискер. Официаллă Китай Халăх Республики ятлă. Кĕскен КХР.

Çĕр лаптăкĕпе Китайран пысăккисем Раççей, АПШ, Канада. КХРпа юнашар пурĕ 14 патшалăх вырнаçнă: Афганистан, Бутан, Мьянма, Инди, Казахстан, Киргизи, Лаос, Монголи, Непал, КХДР, Пакистан, Раççей, Таджикистан тата Вьетнам.

Халăхĕсем

Китайри халăх йышлăхĕ, 2005.

Китай историийĕн тапхăрĕсем

Китай историллĕ ăслăлăхĕнче йышăннă хронологиллĕ таблица

Çулсем	Патшалăх (ăру)
Пирĕн эрăччен
пирĕн эрăччен 2357 — пирĕн эрăччен 2255	Кăссайлă тăрăм Яо
пирĕн эрăччен 2255 — пирĕн эрăччен 2205	Кăссайлă тăрăм Шун
2205 до н. э. — 1766 до н. э.	Кăссайлă ăру Ся
пирĕн эрăччен 1766 — пирĕн эрăччен 1122	Шанг-Йин ăрăвĕн йăла-йĕрки хыпарĕсем
пирĕн эрăччен 1122 — пирĕн эрăччен 247	Джоу ăрăвĕн йăла-йĕрки хыпарĕсем
пирĕн эрăччен 246 — пирĕн эрăччен 207	Цин ăрăвĕн йăла-йĕрки хыпарĕсем
пирĕн эрăччен 206 — 220 н. э.	Шанг-Йин ăрăвĕн йăла-йĕрки хыпарĕсем (çав шутра Анăç Хань — пирĕн эрăччен 206 — 25, Тухăç Хань — 25 — 220)
Пирĕн эра
220 — 264	Вэй ăрăвĕ, Виçпатшалăх
265 — 420	Дзин ăрăвĕ (Анăç Дзин: 265 —316, Тухăç Цзинь: 317 —420)
420 — 479	Сунг ăрăвĕ
479 — 501	Ци ăрăвĕ
502 — 556	Лянг ăрăвĕ
557 — 588	Чен ăрăвĕ
589 — 618	Суй ăрăвĕ
618 — 907	Танг ăрăвĕ
907 — 959	Пиллĕк ăру тапхăрĕ
960 — 1279	Сунг ăрăвĕ
1280 — 1368	Юань ăрăвĕ (монгол)
1368 — 1644	Минг ăрăвĕ
1644 — 1911	Цинг ăрăвĕ (манджур)
1912 — 1949	Китай республики
юпа, 1 1949	Китай Халăх Республики

Халăх çыравĕсем

Китайра халăх çыравне 1953, 1964 тата 1982 çулсенче ирттернĕ. 1987 çулта ертӳлĕх тепĕр çыравне 1990 çулта ирттернĕ, хыççăн кашнине — 10 çулра пĕрр. 008 180 738 çын кăтартнă 1982 çулхи халăх çыравĕ унченхи кĕ çыравĕнчен (1953—582 млн) тĕрĕсрех шутланать. 1982 çултанхинче тĕнче йĕркеленӳлĕхĕсем те пулăшнă, çав шутра 15,6 млн доллар панă ОПН пурăнакан халăх фондĕ (UNFPA).

2000 халăх çырăвĕпе Китайра 1,2 млрд çын пурăннă.

Паянкунхи халăх: 1 329 349 388 (2007, оценка)
Халăх ӳсĕмĕ: 0,606 % (2007)
Çурални: 13,45 ача 1000 çын çине (2007)
- 1,73 ача пĕр хĕрарăм çине (2006)
Вилĕмлĕх: 7 вилĕм 1000 çын çине (2007)
Пулас пурнăç тăсăлăвĕ: 72,58 çул (2007)
- арçынсен: 70,89 çул (2007)
- хĕрарăмсен: 74,46 çул (2006)

Çуллăх:

0-14 çулсем: 20,8 % (ар. 145 461 833; хĕр. 128 445 739) (2006)
15-64 çулсем: 71,4 % (ар. 482 439 115; хĕр. 455 960 489) (2006)
65 çултан аслăрах: 7,7 % (ар. 48 562 635; хĕр. 53 103 902) (2006)

Арлăх:

Çуралнă чух: 1,12 ар./хĕр. (2006)
15 çулччен: 1,13 ар./хĕр. (2006)
15-64 çулсем: 1,06 ар./хĕр. (2006)

КХР (историпе хальхи кун-çуллăхĕ)

Пурăнакан халăх тата Китайăн ака-суха çĕр лаптăкĕ:^[1]

Çул	Ака çĕр лаптăкĕ, млн. цин	Халăх, млн. çын	Пĕр çын çинеллĕх ака çĕр лаптăкĕ, му
1661	5.5	105.3	5.2
1675	6.1	101.7	6
1724	7.2	130.6	5.5
1753	7.8	183.7	4.3
1766	7.8	208.1	3.8
1812	7.9	361.6	2.2
1833	7.4	398.9	1.9
1850	7.7	432.2	1.8

Тавралăхĕпе транспорчĕ

Китайăн чукун çулĕсен эрешĕ (China Railways)

Автомобиль çулĕсен тăсăлăвĕ (ялсенчисене шута илсе) 3,5 млн çм. Хальхи нумай ярăмлă автострадăсен пĕтĕмлĕ тăсăлăвĕ 2006 çул вĕçне 45,3 пи çм (2006 çулта 4,3 пин çм автострада туса хунă) çитнĕ.

Чукун çулĕсен пĕтĕмлĕ тăсăлăвĕ China Railways 2006 çул вĕçнелле 76,6 пин çм (2006 году 1,2 пин çм хутшăннă) çитнĕ.^[2] 2006 çулта чи çӳллĕ сăртлă (тинĕс шайĕнчен 5072 м çуллĕ) чукун çула Тибетре тума $4,2 млрд ĕçе янă .