Dialét miranduléś

(Reindirizzamento da Miranduléś)

Artéccol in dialètt mudnés

Al Dialét Miranduléś l'è na varietà dialetàla d'l Emigliàṅ ch'la fà part dal grup linguìstic gal-itàlic. L'è anc, insém a tut chi àtar dialét emigliàṅ, la lìngua dla versiòṅ dla Wikipedia ch'a sî drē a léśar.

Artìcul in Miranduléś
Dialét dla pruvìnsa ad Mòdna. Al Miranduléś 'l è in vérd
Pòst in du a s dascór al Miranduléś (in vérd)

Al s dascór in dal sircundàri ad La Miràndla, in dla basa mudnéśa a 'l cunfìṅ cun al Mantṿàṅ.

Sistéma Tupulògic

modifica

Tgnénd a mènt cal siggli chè, S=Sugèt, V=Vèrub, O=Ugèt (n=Nóm, p=Prunóm), al Miranduléś 'l è na lìngua ch'la dróa i custrùt chè 'd sóta:

Fórmi Atìvi (SSVO / SSOV)

modifica
  • sénsa prunóm, a part quél ad prim livèl (dal sugèt) ch'l è sèmpar ubligatòri: [Sn]Sp1VOn eśémpi: [Stévan] al magna al pui (itagliàṅ: [Stefano] mangia il pollo)
  • cun al prunóm ad sécónd livèl al pòst dal sugèt: [Sp2]Sp1VOn eśémpi: [Lò] al magna al pui (itagliàṅ: [Egli] mangia il pollo)
  • cun al prunóm al pòst d'l ugèt: [Sn]Sp1OpV eśémpi: [Stévan] al al magna (itagliàṅ: [Stefano] lo mangia)
  • cun i prunóm al pòst dal sugèt e d'l ugèt: [Sp2]Sp1OpV eśémpi: [Lò] al al magna (itagliàṅ: [Egli] lo mangia)

Fórmi Pasìvi (OOVS)

modifica
  • sénsa prunóm, a part quél ad prim livèl (d'l ugèt) ch'l è sèmpar ubligatòri: [On]Op1VSn eśémpi: [al pui] 'l è magnâ da Stévan (itagliàṅ: [il pollo] è mangiato da Stefano)
  • cun al prunóm al pòst dal sugèt: [On]Op1VSp2 eśémpi: [al pui] 'l è magnâ da lò (itagliàṅ: [il pollo] è mangiato da lui)

Fórmi Atìvi Interugatìvi (VSSO)

modifica
  • sénsa prunóm, a part quél ad prim livèl (dal sugèt) ch'l è sèmpar ubligatòri: VSp1[Sn]On eśémpi: magna'l [Stévan] al pui? (itagliàṅ: [Stefano] mangia il pollo?)
  • cun prunóm al pòst dal sugèt: VSp1[Sp2]On eśémpi: magna'l [lò] al pui? (itagliàṅ: [Egli] mangia il pollo?)

Fórmi Pasìvi Interugatìvi (OVOVS)

modifica
  • sénsa prunóm, a part quél ad prim livèl (d'l ugèt) ch'l è sèmpar ubligatòri: [On]V1Op1V2Sn eśémpi: [al pui] è'l magnâ da Stévan? (itagliàṅ: [il pollo] è mangiato da Stefano?)
  • cun al prunóm al pòst dal sugèt: [On]V1Op1V2Sp2 eśémpi: [al pui] è'l magnâ da lò? (itagliàṅ: [il pollo] è mangiato da lui?)

N.B. Al paròli fra parénteśi i èṅ facultatìvi.

Funètica

modifica

Vucàli

modifica
 
Al sèt vucàli dal Miranduléś

Al Miranduleś, cuma al dialét fraréś e a difarensa dal mudnéś e dal mantṿàṅ, al dróa al sèt vucàli cumpàgn a 'l Itagliaṅ, faghénd però difarénsa fra curti e lunghi.

  • [a]Śgranfgnàr ([zgraŋ'fɲar] Graffiare) • (['albar] albero) àlbar
  • [a:]Dvintâ ([dviŋ'ta:] Diventato) • ([ma'ɲa:] mangiato) magnâ
  • [e]Védar (['vedar] Vedere) • (['sem] scemo) sém
  • [e:]Vēdar (['ve:dar] Vetro)
  • [ɛ]Uśèl ([u'zɛl] Uccello) • (['bεŋ] bene) bè
  • [ɛ:]Fêṅ (['fɛ:ŋ] Fieno)
  • [i]Pist (['pist] Ripieno) • ([iŋ'sem] insieme) insém
  • [i:]Pîṅ (['pi:ŋ] Pieno) • ([siŋ'ti:] sentito) sintî
  • [o]Rója (['roja] Scrofa)
  • [o:]Tṿajōł ([tvfa'jo:ɫ] Tovagliolo) • (['fōg] fuoco) fōg
  • [ɔ]Śnòć (['znɔʧ] Ginocchio) • (['ɔra] ombra) òra
  • [ɔ:]Pôc (['pɔ:k] Poco) •
  • [u]Sangiùt ([saŋ'ʤut] Singhiozzo) • (['ua] uva) ùa
  • [u:]Tgnû (['tɲu:] Tenuto) • ([kɲu'su:] conosciuto) cgnusû

I funéma in blù i gh pōl'n èsar sèmpar anc s'i n gh'àṅ minga 'l asènt in sìma a difarénsa ad quéi in rós. Par quéi in vérd invéci a dipénd da i caś.

Eśèmpi:

  • cûl ['ku:l] (culo) → a t incûl [atiŋ'ku:l] (t'inculo) → inculàr [iŋku'lar] (inculare)
  • pîṅ ['pi:ŋ] (pieno) → a 'l impinìs [aliɱpi'nis] (lo riempio) → impinìr [iɱpi'nir] (riempire)

Cuma p'r al fraréś pò, al vucàli O e E ch'i pèrdan 'l asènt tònic, da spés i s arbàsan ad tôṅ, dvintànd acsè U e I o anc sparénd dal tut.

Davànti In dal mèś Dadrē
Élti (saràdi) i u
In s'l élt (saràdi minga dal tut) e o
In sal bas (vèrti minga dal tut) ε ɔ
Basi (vèrti) a
  • Mòdna (Modena) → Mudnéś (Modenese)
  • Són (Sonno) → Sunèṅ (Sonnellino)
  • Dènt (Dente) → Dintéra (Dentiera)
  • Bicér (Bicchiere) → Bicirèṅ (Bicchierino)
  • Ségn (Segno) → Sgnar (Segnare)
  • Bulógna (Bologna) → Bulgnéś (Bolognese)

Cunsunànti

modifica

Al cunsunànti dal Miranduléś i èṅ cumpàgni a quéli d'l itagliàṅ foravìa p'r al fat ch'i n gh'aṅ briśa gl'africàdi [ʦ] e [ʣ] (scriti Z in itagliàṅ) e la fricàda [ʃ] (scrita SCI o SCE in itagliàṅ). Par cónt'r al Miranduléś al gh'à da piò al funéma [ɫ] (dit "dark L" cuma in d'l ingléś Peel [pʰiːɫ]).

  • ALÒFUN • Al Miranduléś al tîṅ i funéma alòfun [c] [ɟ] ad [k] [g] cuma in itagliàṅ (i sarésan al C e G duri prima 'd I e E, cuma CHIOSCO e GHIOTTO). Al naśàli [ɱ] / [ŋ] invéci i n èṅ minga sōl di alòfun ad [m] / [n] cuma in itagliàṅ: in Miranduléś a gh'è ['an]=anno ma anc ['aŋ]=hanno, ['pan]=panno ma anc ['paŋ]=pane. Vlénd a gh sarés anc ['paɲ]=panni stesi ch'i sarésan i pan dastéś a 'l Sōl par scar-as.
  • S • La S dal Miranduléś la pōl èsar sórda [s] (cuma in sał ['sa:ɫ] → sale) o sunòra [z] (cuma in śal ['zal] → giallo), a 'l inìsi, in mèś o a la fiṅ, sénsa dal règhli cuma in itagliàṅ. Eśèmpi: śéndar=genero, séndra=cenere, Śnar=Gennaio, snar=cenare, insgnàr=insegnare, inśgnàr-as=arrangiarsi, pès=pezzo, pèś=peggio.
  • Z • Anc se in Miranduléś gl'africàdi [ʦ] e [ʣ] (ch'i sarésan scriti cun na Z in itagliàṅ) i n gh'èṅ briśa, quést al n vōl minga dir ch'a n sia mia pusìbil catàr pò òṅ tacâ a c'l àtar i funéma t+s (cuma in tsévad, insipido) o d+z (cuma in madśìna, medicina).
  • N • Se dòp a gh'è na vucàla, la N l'è sèmpar l'alveulàra latìna [n] → naśàr (fiutare). Se dòp a gh'è na F/V, la N la dvénta la labardentàla [ɱ] → anvlùp (confezione). Se dòp a gh'è n'atra cunsunànta, la N la dvénta velàra [ŋ] → insfilsàr (infilare). Se prima a gh'è na G, la N la dvénta na cunsunànta palatàla [ɲ] → pugn (pugno). La N a fiṅ ad paròla la pōl èsar l'alveulàra latìna [n] → an (anno) o la velàra [ŋ] → aṅ (hanno). In cal caś chè, p'r arcgnósar méj la paròla, a s pōl métar un puntèṅ in sima a la N (ṅ) acsè a s capìs méj. Par dir-'n una, “I an scavśâ” (=Gli anni spezzati in itagliàn) 'l è dimóndi difarènt da “I aṅ scavśâ” (=Essi hanno spezzato in itagliàn).
  • M • La M la ś lèś sèmpar [m] (lumlume) ma in fiṅ ad paròla la pōl anc dvintàr la labar-dintàla [ɱ] (mujàṁmollica).
  • L • Se prima a gh'è na G, la L la dvénta na cunsunànta palatàla [λ] → Sicìglia (Sicilia), in chi àtar caś la ś lèś [l] (lasénaascella, vìgilvigile). Soquànti vòlti in fiṅ ad paròla però la L la dvénta na cunsunànta velàra [ɫ] cuma in dla paròla ingléśa PEEL → finàł (finale). In cal caś chè, p'r arcgnósar méj la paròla, a s pōl métar na stanga ad travèrs dla L (ł).
  • V • La V la s prunùncia [v] (vèć=vecchio, prév=potrebbe) o [vf] (óṿ=uovo, nóṿ=nove/nuovo, viṿ=vivo, néṿ=neve, tṿaja=tovaglia, spurtìṿ=sportivo, Mantṿàṅ=Mantovano) a dipénd da i caś. P'r arcgnósar méj la paròla, a s pōl métar un puntèṅ ad sóta a la V (ṿ).
Làbar Làb'r e Dènt Alvèul Dòp 'l Alvèul Palâ Vēl Làb'r e Vēl
Naśàł m ɱ n ɲ ŋ
Stóp p b t d [c] [ɟ] k g
Africâ ʧ ʤ
Fricâ f v s z
Davśinànt j w
Vibrànt r
Vibrànt Alśér ɾ
Da na banda l λ ɫ
  • B [b] → Butér ([bu'ter] Burro) butér
  • -CH- [c] → Chiét (['cjet] Calmo) CH prima ad E o I
  • -C/-CH [k] → Cuc/Cuch (['kuk] Cuculo) cucRusc/Rusch (['rusk] Spazzatura)
  • C [k] → Cgnusû ([kɲu'su:] Conosciuto) cgnusû tut al vòlti che dòp la C a gh'è na létra difarénta da I o E
  • /-C’ [ʧ] → Cuć/Cuc’ (['kuʧ] Spinta) cućMusć/Musc’ (['musʧ] Muschio) musć
  • CE [ʧ] → Bicér ([bi'ʧer] Bicchiere) bicér
  • CI [ʧ] → Àcid (['aʧid] Acido) àcid
  • SĆE [ʧ] → Masćèṅ ([mas'ʧεŋ] Maschietto) masćèṅ
  • SĆI [ʧ] → Sćiùma (['sʧuma] Schiuma) sćiùma
  • D [d] → Dur (['dur] Duro) dur
  • F [f] → Fam (['fam] Fame) fam
  • -GH- [ɟ] → Ghignóś ([ɟi'ɲoz] Antipatico) GH prima ad I
  • -G/-GH [g] → Fōg/Fōgh (['fog] Fuoco) g
  • G [g] → Gróp (['grop] Nodo) gróp
  • /-G’ [ʤ] → Maǵ/Mag’ (['maʤ] Maggio) maǵ
  • GE [ʤ] → Gèra (['ʤεra] Ghiaia) gèra
  • GI [ʤ] → Gir (['ʤir] Giro) gir
  • I [j] → Biasàr ([bja'sar] Masticare) Dòp na cunsunànt, prima dna vucàla
  • J [j] → Jutàr ([ju'tar] Aiutare) jutàr
  • L [l] → Lat (['lat] Latte) lat
  • [ɫ] → Sał (['sa:ɫ] Sale) saɫ
  • GLI [λ] → Itàglia ([i'taλa] Italia) Itàglia
  • M [m] → Mój (['moj] Bagnato) mój
  • -M [m] → Fam (['fam] Fame) fam
  • -Ṁ [ɱ] → Mujàṁ ([mu'jaɱ] Mollica)
  • NF [ɱ] → Runfàr ([ruɱ'far] Russare)
  • NV [ɱ] → Anvàr ([aɱ'var] Nevicare) anvàr
  • NC [ŋ] → Incóra ([iŋ'kora] Ancora)
  • NG [ŋ] → Ślungàr ([zluŋ'gar] Passare)
  • NŚ [ŋ] → Manś (['maŋz] Manzo)
  • NS [ŋ] → Insùni ([iŋ'suni] Sogno)
  • NT [ŋ] → Mantṿàṅ ([maŋ'tvfaŋ] Mantovano)
  • -Ṅ [ŋ] → Paṅ (['paŋ] pane) pa
  • N [n] → Pan (['pan] panno) pan
  • GN [ɲ] → Légn (['leɲ] legno) gn
  • P [p] → Póm (['pom] mela) póm
  • Q [k] → Quàtar (['kwatar] quattro) quàtar
  • R [r] → Ram (['ram] rame/ramo) ram
  • R [ɾ] → Miranduléś ([miɾaŋdu'lez] mirandolese) tut al vòlti che la R la s cata in mèś a dū vucàli
  • S [s] → Sał (['sa:ɫ] Sale) s
  • Ś [z] → Śal (['zal] Giallo) śal
  • T [t] → Téǵ (['teʤ] Tetto) téǵ
  • U [w] → Guèra (['gwεra] Guerra) guèra U àtuna prima ad vucàla
  • V [v] → Vól (['vol] Volo) vól
  • [vf] → Viṿ (['vivf] Vivo)

Gramàtica

modifica

Artìcui

modifica

In dal Miranduléś, cuma in itagliàṅ, i s càtan tri gènar 'd artìcui: determinatìṿ, indeterminatìṿ e partitìṿ ch'i tènan cònt dal gènar (masć e fémna) e dal nùmar (singulàr e pluràl).

» Artìcui Determinatìṿ

modifica

'L artìcul determinatìṿ al s dróa, insém a 'l nóm ch'al gh stà davśèṅ, p'r indicàr un quèl ad definî.

♂ masć ♀ fémna
prima 'd un nóm ch'al taca par: cunsunànta vucàla cunsunànta vucàla
singulàr al [al] ’l [l] la [la] l’ [l]
pluràl i [i] gl’ [λ] / i [j] al [al] / li [li] gl’ [λ] / i [j]
  • AL gat (m.s.)
  • I gat (m.p.)
  • LA gata (f.s.)
  • AL gati (f.p.)
  • ’L àśan (m.s.)
  • GL’àśan (m.p.)
  • L’aśna (f.s.)
  • GL’aśni (f.p.)

» Artìcui Indeterminatìṿ

modifica

In Miranduléś, acsè cuma in itagliàṅ, 'l artìcul indeterminatìṿ a s dróa sōl a 'l singulàr. A 'l pòst dal pluràl al và druâ 'l artìcul partitìṿ (di lìbar...) o 'l 'agetìṿ minga definî (soquànt lìbar...).

♂ masć ♀ fémna
prima 'd un nóm ch'al taca par: cunsunànta vucàla cunsunànta vucàla
singulàr un [uŋ] ’n [n] na [na] n’ [n]
  • UN gat (m.s.)
  • NA gata (f.s.)
  • ’N àśan (m.s.)
  • N’aśna (f.s.)

» Artìcui Partitiṿ

modifica

In Miranduléś, acsè cuma in itagliàṅ e in francéś, 'l artìcul partitìṿ a s dróa p'r indicàr na part dal tut (singulàr) o 'n insém minga definî ad ròbi, da dū in sù (pluràl).

♂ masć ♀ fémna
prima 'd un nóm ch'al taca par: cunsunànta vucàla cunsunànta vucàla
singulàr dal [dal] d’l [dl] dla [dla] dl’ [dl]
pluràl di [di] di [di] dal [dal] / dli [dli] dagl’ [daλ]
  • A magn DAL paṅ (m.s.)
  • A magn DLA mnèstra (f.s.)
  • A véd DI gat (m.p.)
  • A véd DAL gati (f.p.)
  • A bév D’L òli (m.s.)
  • A bév DL’àqua (f.s.)
  • A véd DI àśan (m.p.)
  • A véd DAGL’aśni (f.p.)

Nóm e Agetìṿ

modifica

» Singulàr e Pluràl

modifica

In Miranduléś in gènar 'l agetìṿ al vèṅ sèmpar dòp a 'l nóm a part quél pusesìṿ (al sò gat) e numeràl (i tri gat). I nóm e gl'agetìṿ masć i finìsan da spés par cunsunànt a part soquànt in -I (prèmi, uràri, pòdi). I nóm e gl'agetìṿ fémni invéci i finìsan da spés p'r A (śuntàda in fónd) a part sòquànti paròli minga regulàri (la mòrt). I plurài, anc dal paròli furastéri, i rèstan cumpàgni rispèt a i singulàr, a part i finài L (m.s.) ch'i dvèntan I (un gòl/dū gòi, un vìgil/dū vìgii) e i finài A (f.s.) ch'i dvèntan I (na patàca/dū patàchi).

Gènar Singulàr Pluràl Eśèmpi Itagliàṅ
♂ Masć -l -i Al giurnàl 'l è nóṿ m.s. ['al ʤur'nal 'lε 'novf] • I giurnài i èṅ nóṿ m.p. ['i ʤur'nai 'jεŋ 'novf] Il giornale è nuovoI giornali sono nuovi
àtar caś al rèsta cumpàgn Al gat 'l è négar m.s. ['al 'gat 'lε 'negar] • I gat i èṅ négar m.p. ['i 'gat 'jεŋ 'negar] Il gatto è neroI gatti sono neri
♀ Fémna -a -i La gata l'è négra f.s. ['la 'gata 'lε 'negra] • Al gati i èṅ négri f.p. ['al 'gati 'jεŋ 'negri] La gatta è neraLe gatte sono nere
àtar caś la rèsta cumpàgna La ma l'è mója f.s. ['la 'maŋ 'lε 'moja] • Al ma i èṅ mój f.p. ['al 'maŋ 'jεŋ 'moj] La mano è bagnataLe mani sono bagnate

» Nùmar

modifica
NÙMAR CARDNÀI URDNÀI
In ciffri in létri IPA ♂ masć scurtâ IPA ♀ fémna scurtàda IPA
0 śèr /'zεr/ -- -- -- -- -- --
1 òṅ /'ɔŋ/ prim 1m /'prim/ prima 1ma /'prima/
2 /'du:/ secónd 2nd /se'cond/ secónda 2nda /'se'conda/
3 tri /'tri/ tèrs 3rs /'tεrs/ tèrsa 3rsa /'tεrsa/
4 quàtar /'kwatar/ quàrt 4rt /'kwart/ quàrta 4rta /'kwarta/
5 sinc /'siŋk/ quìnt 5nt /'kwint/ quìnta 5nta /'kwinta/
6 siē /'sje:/ sèst 6st /'sεst/ sèsta 6sta /'sεsta/
7 sèt /'sεt/ sètiṁ 7im /'sεtiɱ/ sètma 7ma /'sεtma/
8 òt /'ɔt/ utàṿ 8av /u'tavf/ utàva 8va /u'tava/
9 nóṿ /'novf/ nòn 9on /'nɔn/ nòna 9na /'nɔna/
10 dèś /'dεz/ dèciṁ 10im /'dεciɱ/ dècima 10ma /'dεcima/
11 ùndas
ùnd'ś prima ad vucàl
/'uŋdas/
/'uŋdz/
undicéśuṁ 11śum /uŋdi'ʧezuɱ/ undicéśma 11śma /uŋdi'ʧezma/
12 dódas
dód'ś prima ad vucàl
/'dodas/
/'dodz/
dudicéśuṁ 12śum /dudi'ʧezuɱ/ dudicéśma 12śma /dudi'ʧezma/
13 trédas
tréd'ś prima ad vucàl
/'tredas/
/'tredz/
tredicéśuṁ 13śum /tredi'ʧezuɱ/ tredicéśma 13śma /tredi'ʧezma/
14 quatórdas
quatórd'ś prima ad vucàl
/kwa'tordas/
/kwa'tordz/
quaturdicéśuṁ 14śum /kwaturdi'ʧezuɱ/ quaturdicéśma 14śma /kwaturdi'ʧezma/
15 quìndas
quìnd'ś prima ad vucàl
/'kwiŋdas/
/'kwiŋdz/
quindicéśuṁ 15śum /kwiŋdi'ʧezuɱ/ quindicéśma 15śma /kwiŋdi'ʧezma/
16 sédas
sed'ś prima ad vucàl
/'sedas/
/'sedz/
sedicéśuṁ 16śum /sedi'ʧezuɱ/ sedicéśma 16śma /sedi'ʧezma/
17 darsèt /dar'sεt/ darsetéśuṁ 17śum /darse'tezuɱ/ darsetéśma 17śma /darse'tezma/
18 daśdòt /daz'dɔt/ daśdotéśuṁ 18śum /dazdo'tezuɱ/ daśdotéśma 18śma /dazdo'tezma/
19 daśnóṿ /daz'novf/ daśnovéśuṁ 19śum /dazno'vezuɱ/ daśnovéśma 19śma /dazno'vezma/
20 vint /'viŋt/ vintéśuṁ 20śum /viŋ'tezuɱ/ vintéśma 20śma /viŋ'tezma/
21 vint-i-òṅ /viŋt'jɔŋ/ vintunéśuṁ 21śum /viŋtu'nezuɱ/ vintunéśma 21śma /viŋtu'nezma/
22 vint-a-dū /viŋta'du:/ vintaduéśuṁ 22śum /viŋtadu'ezuɱ/ vintaduéśma 22śma /viŋtadu'ezma/
23 vint-a-tri /viŋta'tri:/ vintatriéśuṁ 23śum /viŋtatri'ezuɱ/ vintatriéśma 23śma /viŋtatri'ezma/
24 vint-quàtar /viŋt'kwatar/ vintquatréśuṁ 24śum /viŋtkwa'trezuɱ/ vintquatréśma 24śma /viŋtkwa'trezma/
25 vint-sinc /viŋt'siŋk/ vintsinchéśuṁ 25śum /viŋtsiŋ'kezuɱ/ vintsinchéśma 25śma /viŋtsiŋ'kezma/
26 vint-siē /viŋt'sje:/ vintsiēéśuṁ 26śum /viŋtsje:'ezuɱ/ vintsiēéśma 26śma /viŋtsje:'ezma/
27 vint-sèt /viŋt'sεt/ vintsetéśuṁ 27śum /viŋtse'tezuɱ/ vintsetéśma 27śum /viŋtse'tezma/
28 vint-i-òt /viŋt'jɔt/ vintotéśuṁ 28śum /viŋto'tezuɱ/ vintotéśma 28śma /viŋto'tezma/
29 vint-nóṿ /viŋt'novf/ vintnovéśuṁ 29śum /viŋtno'vezuɱ/ vintnovéśma 29śma /viŋtno'vezma/
30 trénta /'treŋta/ trentéśuṁ 30śum /treŋ'tezuɱ/ trentéśma 30śma /treŋ'tezma/
40 quarànta /kwa'raŋta/ quarantéśuṁ 40śum /kwaraŋ'tezuɱ/ quarantéśma 40śma /kwaraŋ'tezma/
50 sinquànta /siŋ'kwaŋta/ sinquantéśuṁ 50śum /siŋkwaŋ'tezuɱ/ sinquantéśma 50śma /siŋkwaŋ'tezma/
60 ssanta /'ssaŋta/ ssantéśuṁ 60śum /ssaŋ'tezuɱ/ ssantéśma 60śma /ssaŋ'tezma/
70 stanta /'staŋta/ stantéśuṁ 70śum /staŋ'tezuɱ/ stantéśma 70śma /staŋ'tezma/
80 utànta /u'taŋta/ utantéśuṁ 80śum /utaŋ'tezuɱ/ utantéśma 80śma /utaŋ'tezma/
90 nuànta /nu'aŋta/ nuantéśuṁ 90śum /nuaŋ'tezuɱ/ nuantéśma 90śma /nuaŋ'tezma/
100 sènt /'sεnt/ centéśuṁ 100śum /ʧen'tezuɱ/ centéśma 100śma /ʧen'tezma/
200 duśènt /du'zεnt/ duśentéśuṁ 200śum /duzen'tezuɱ/ duśentéśma 200śma /duzen'tezma/
300 tarśènt /tar'zεnt/ tarśentéśuṁ 300śum /tarzen'tezuɱ/ tarśentéśma 300śma /tarzen'tezma/
1.000 mila /'mila/ miléśuṁ 1000śum /mi'lezuɱ/ miléśma 1000śma /mi'lezma/
1.000.000 un migliòṅ /unmi'ʎɔŋ/ migliunéśuṁ -- /miʎu'nezuɱ/ migliunéśma -- /miʎu'nezma/
1.000.000.000 un migliàrd /unmi'ʎard/ migliardéśuṁ -- /miʎar'dezuɱ/ migliardéśma -- /miʎar'dezma/

» Dè dla Stmana

modifica
Itagliàṅ Lunedì Martedì Mercoledì Giovedì Venerdì Sabato Domenica
Miranduléś Lunadè [luna'dε] Martedè [marte'dε] Mercurdè [merkur'dε] Giuidè [ʤui'dε] Venardè [venar'dε] Sàbat ['sabat] Dméndga ['dmeŋdga]

» Méś d'l An

modifica
Itagliàṅ Gennaio Febbraio Marzo Aprile Maggio Giugno Luglio Agosto Settembre Ottobre Novembre Dicembre
Miranduléś Śnar ['znar] Favràr [fa'vrar] Mars ['mars] Avrìl [a'vril] Maǵ ['maʤ] Śugn ['zuɲ] Luj ['luj] Agóst [a'gost] Setémbar [se'tembar] Utóbar [u'tobar] Nuvémbar [nu'vembar] Dicémbar [di'ʧembar]

» Ségn Śudiacài

modifica
Itagliàṅ
Ariete

Toro

Gemelli

Cancro

Leone

Vergine

Bilancia

Scorpione

Sagittario

Capricorno

Acquario

Pesci
Miranduléś Bric
['brik]
Tòr
['tɔr]
Śmèj
['zmεj]
Càncar
['kaŋkar]
Lèòṅ
[lε'ɔŋ]
Vérgin
['verʤin]
Balànsa
[ba'laŋsa]
Scurpiòṅ
[scur'pjɔŋ]
Sagitàri
[saʤi'tari]
Capricòran
[kapri'kɔran]
Aquàri
[a'kwari]
Pés
['pes]
Latèṅ Aries Taurus Gemini Cancer Leo Virgo Libra Scorpius Sagittarius Capricornus Aquarius Pisces

» Culōr

modifica
GÈNAR NÙMAR
♂ Masć singulàr Biànc Śal Aràns Rós Róśa Vióla Blu Celèst Vérd Griś Maròṅ Négar
pluràl Biànc Śai Aràns Rós Róśa Vióla Blu Celèst Vérd Griś Maròṅ Négar
♀ Fémna singulàr Biànca Śala Arànsa Rósa Róśa Vióla Blu Celèsta Vérda Griśa Maróna Négra
pluràl Biànchi Śali Arànsi Rósi Róśa Vióla Blu Celèsti Vérdi Griśi Maróni Négri

» Fruta

modifica
                         
pèrśac mugnàga néspla kiwi ua sréśa maréna mirtìl lampòṅ fràgula fîg langória mlòṅ
                           
póm pir brugna banàna ànanas pumpélum purtugàl mardarèṅ limòṅ nóś nuślìna castàgna • maròṅ nóś ad còc cafè

» Vardùra

modifica
                               
articiòc aspàrag biétula bròcul caròta càvul faśōl faśulèṅ fava fnòć insalàta • latùga sedròṅ sèlar śéś sigóla véna
                           
baśilìc funś furmènt • graṅ furmintòṅ lintécia marànśa méj mlòr pamdòr arvéa risòti spinàs sòja suchèṅ
                           
òrś parsémul patàca pavròṅ pavrunsèṅ pévar pòr radét rava ravanèl suca urtìga trìfula vérśa

» Agetìṿ Dimustratìṿ

modifica

In Miranduléś gl'agetìṿ dimustratìṿ (ch'i càmbian in relasiòṅ a 'l gènar e a 'l nùmar) i ś dróan sèmpar insém a gl'avèrub ad puśisiòṅ cuma in francéś.

Nùmar Gènar Puśisiòṅ Nóm tacànt par Miranduléś Itagliàṅ
Singulàr ♂ Masć Davśèṅ a chi dascór Cunsunànt cal + chè - Cal gat chè 'l à bèla magnâ questo - Questo gatto ha già mangiato
Vucàla c’l + chè - C'l àlbar chè al fà na bèla òra quest’ - Quest'albero fa una bella ombra
Luntàṅ da chi dascór Cunsunànt cal + - Ślung-um cal lìbar lè quello / quel - Passami quel libro
Vucàla c’l + - C'l óm lè al s ciàma Antóni quell’ - Quell'uomo si chiama Antonio
♀ Fémna Davśèṅ a chi dascór Cunsunànt cla + chè - Cla gata chè 'l à bèla magnâ questa - Questa gatta ha già mangiato
Vucàla cl’ + chè - Cl'uàta chè l'è mója quest’ - Quest'ovatta è bagnata
Luntàṅ da chi dascór Cunsunànt cla + - Ślung-um cla nóś lè quella - Passami quella noce
Vucàla cl’ + - Cl'ua lè l'è śèrba quell’ - Quell'uva è acerba
Pluràl ♂ Masć Davśèṅ a chi dascór Cunsunànt chi + chè - Chi gat chè i aṅ bèla magnâ questi - Questi gatti hanno già mangiato
Vucàla chi + chè - Chi àlbar chè i faṅ na bèla òra questi - Questi alberi fanno una bella ombra
Luntàṅ da chi dascór Cunsunànt chi + - Ślung-um chi lìbar lè quei - Passami quei libri
Vucàla chi + - Chi óm lè i s ciàman Antóni quegli - Quegli uomini si chiamano Antonio
♀ Fémna Davśèṅ a chi dascór Cunsunànt cal + chè - Cal gati chè i aṅ bèla bvû queste - Queste gatte hanno già bevuto
Vucàla chi + chè - Pòrt-at tèg chi aśni lè in dal ciùś dal péguri queste - Portati con te queste asine nell'ovile
Luntàṅ da chi dascór Cunsunànt cal + - Cal fòrbśi lè i èṅ ruśnènti quelle - Quelle forbici sono arrugginite
Vucàla chi + - Taja chi urtìghi lè cun la mśóra quelle - Taglia quelle ortiche con la falce

» Agetìṿ Pusesìṿ

modifica

A difarénsa d'l itagliàṅ, in dua 'l agetìṿ pusesìṿ al dipénd sèmpar dla parsòna, dal gènar e dal nùmar, in Miranduléś a cònta sōl la parsòna, a part al pusesìṿ dal prima e secónda persòna pluràla in dua 'l agetìṿ p'r al fémni al cambia.

1a singulàra 2a singulàra 3a singulàra 1a pluràla 2a pluràla 3a pluràla
Miranduléś ['mε] ['tɔ] ['sɔ] nòstar ['nɔstar] m.
nòstra ['nɔstra] f.s.nòstri ['nɔstri] f.p.
vòstar ['vɔstar] m.
vòstra ['vɔstra] f.s.vòstri ['vɔstri] f.p.
lōr ['lo:r]
Itagliàṅ miomiei
miamie
tuotuoi
tuatue
suosuoi
suasue
nostronostri
nostranostre
vostrovostri
vostravostre
loro

'L agetìṿ 'l è da spés cumpagnâ da 'l artìcul (Al mè gat 'l è rós) ma prima di nóm singulàr ad parènt al n gh vōl briśa (Mè pàdar, Tò śéndar, Sò fardèl, I nòstar genitōr, Al vòstri surèli, I lōr anvō).

» Agetìṿ Minga Definî

modifica

'L agetìṿ minga definî a s dróa quànd a s dascór ad quèi, ad bèsti o ad parsòni sénsa indicàr-'n al nùmar precìś e al qualità. In Miranduléś al s dróa sèmpar a 'l pluràl a part gnanc un ch'al và sèmpar a 'l sigulàr.

singulàr pluràl
masć gnanc ungnanc un gal patî al magnarév cla śóta lè
gnanc 'ngnanc 'n àśan al farés pèś ad tè
tut iad nòt tut i gat i èṅ griś pôcpôc fradèi i s quistiònan cuma vuàtar dū sértsért quèi i faṅ scarésa di àtardi àtar caṅ i èṅ rivâ fiṅ chè
di àt'ri èṅ pasâ di àt'r an
soquànta-j-ò magnâ soquànt panèṅ dimóndia sòṅ drē a cumpràr dimóndi disc tanti m vìnan in mènt tant quèi tròptròp gai in dal pulàr i faṅ sōl dal caśèṅ
fémna gnanc nagnanc na galìna patìda la magnarév cla śóta lè
gnanc n’gnanc n'aśna la farés pèś ad tè
tut alad nòt tut al gati i èṅ griśi
tut gl’ad nòt tut gl'aśióli i vàṅ a lèt
pôchipôchi surèli i s quistiònan cuma vuàtri dū sértisérti ròbi i faṅ scarésa dagl'atridagl'atri cagni i èṅ rivàdi fiṅ chè
dagl'atr’i èṅ pasàdi dagl'atr'óri
soquàntia-j-ò magnâ soquànti sréśi dimóndia sòṅ drē a cumpràr dimóndi cravàti tantii m vìnan in mènt tanti ròbi tròpitròpi raśdóri da la paruchéra i faṅ sōl di petegulés
itagliàṅ nessuno • neanche uno ciascuno • ogni • qualunque • qualsiasi • qualsivoglia • tutti • cadauno pochi certi • taluni altri alcuni • qualche • vari • diversi molti • alquanti • parecchi tanti troppi

» Agetìṿ Interugatìṿ e Eslamatìṿ

modifica

Gl'agetìṿ interugatìṿ i sarvìsan par tacàr na dmanda e in Miranduléś in èṅ dū, che e quànt, druâ sèmpar sénsa artìcul e prima di nóm. I pōlan èsar mis in dmandi dirèti (Che bèstia tîṅ-la l'Èlide in cà? • Che animale tiene Elide in casa?) o minga dirèti (Dì-'m che bèstia tîṅ-la l'Èlide in cà. • Dimmi che animale tiene Elide in casa.). Quànd i agetìṿ ad prima i sarvìsan par furmàr di eslamasiòṅ, i tōśan al nóm 'd agetìṿ eslamatìṿ ma a gh'è da tgnir a mènt che al che interugatìṿ in Miranduléś al dvénta ac.

gèn./nùm. Itagliàṅ Miranduléś
Agetìṿ Interugatìṿ

?
-- CheChe lavoro fa tua sorella? CheChe lavōr fà-la tò surèla?
-- QualeQuale gonna scegli da metterti stasera? CheChe stanèla sarnìs-at da mét'r-at stasìra?
m.s. QuantoQuanto vuoi prendere per quel lavoretto? QuàntQuànt vō't ciapàr par cal lavursèṅ lè?
m.p. QuantiQuanti anni hai compiuto oggi? QuàntQuànt an à't cumpiû incō?
f.s. QuantaQuanta voglia hai di andare a pescare? QuàntaQuànta vója gh'à't 'd andàr a pés?
f.p. QuanteQuante lingue conoscono? QuàntiQuànti léngui saṅ-i lì lōr?
Agetìṿ Esclamatìṿ

!
-- CheChe macello è successo! AcAc masèl ch'a gh'è gnû!
-- QualeQuale sorpresa ci aspetta! AcAc supréśa ch'la sa spèta!
m.s. QuantoQuanto zucchero metti nella tazzina! QuàntQuànt sùcar ch'at mét in dla tasìna!
m.p. QuantiQuanti soldi ci vogliono per prendere una casa! QuàntQuànt bèsi ch'a gh vōl par tōr na cà!
f.s. QuantaQuanta polvere si accumula sulla tavola quando si apre la finestra! QuàntaQuànta pólvra ch'la s mùcia in sla tavla quànd a s vèra la fnèstra!
f.p. QuanteQuante botte hai preso da tuo padre! QuàntiQuànti bòti ch't à ciapâ da tò pàdar!

Prunóm

modifica

» Prunóm persunàl

modifica

I prunóm persunài i èṅ chi prunóm ch'i s métan a 'l pòst dla parsòna ch'la dascór, dla parsòna ch'la scólta o dla parsòna, dla bèstia o dal quèl ugèt dla discusiòṅ, sénsa dir-'n al nóm.

I càmbian a secónda dla parsòna, dal gènar e dla funsiòṅ, sugèt o cumplemènt. Qvist chè i gh'àṅ dū fórmi:

  • fòrta o tònica;
  • débula o àtuna.
PARSÓNA SUGÈT CUMPLEMÈNT
fórma facultatìṿ ubligatòri itagliàṅ tònic itagliàṅ àtun itagliàṅ
1ª singulàra [mè] a io me m mi
2ª singulàra [tè] at prima dna cunsunànta
’t prima dna vucàla
ta in dal fórmi negatìvi (prima ad N) o prima 'd un cumplemènt àtun
tu te t ti
3ª singulàra ♂ [lò] al prima dna cunsunànta
’l prima dna vucàla
egli/esso lui/sé (stesso) al cumplemènt ugèt
gh cumplemènt ad tèrmin
s/sa riflesìṿ
lo
gli
si
3ª singulàra ♀ [lē] la prima dna cunsunànta
l’ prima dna vucàla
ella/essa lei/sé (stessa) la cumplemènt ugèt
gh cumplemènt ad tèrmin
s/sa riflesìṿ
la
le
si
3ª singulàra p'r i vérub minga persunài -- a -- -- -- -- --
1ª pluràla ♂ [nuàtar] a noi nuàtar noi s ci
1ª pluràla ♀ [nuàtri] a noi nuàtri noi s ci
2ª pluràla ♂ [vuàtar] a voi vuàtar voi v vi
2ª pluràla ♀ [vuàtri] a voi vuàtri voi v vi
3ª pluràla ♂ [lōr] i essi lōr loro/sé (stessi) i/in cumplemènt ugèt
s/sa riflesìṿ
li/ne
si
3ª pluràla ♀ [lōr] i esse lōr loro/sé (stessi) i/in cumplemènt ugèt
s/sa riflesìṿ
le/ne
si

Eśèmpi:

  • [mè] a pić tè (io picchio te) = [mè] a t pić (io ti picchio)
  • [lò] al vistìs lē (lui veste lei) = [lò] al la vistìs (lui la veste)
  • [tè] at pètan mè (tu pettini me) = [tè] ta m pètan (tu mi pettini)
  • [lē] la s cava śò (lei si sveste) [lit. lei ella si toglie giù]
  • [nuàtar] a in magném luntéra (noi ne mangiamo volentieri)
  • [lōr] i i cgnósan (essi li conoscono)

In Miranduléś al prunóm ubligatòri a gh vōl sèmpar anc s'al sugèt al gh'è listés (Marco al magna → Marco mangia • al gat ’l è bèl → il gatto è bello) o prima di vérub minga persunài (a piōṿ → piove • a gh'è al Sōl → c'è il Sole • a gh'è da lauràr → bisogna lavorare).

Al prunóm sugèt facultatìṿ (ch'al s pōl mètar prima ad quél ubligatòri) 'l è fat a la stésa manéra dal cumplèment tònic.

La tèrsa parsóna pluràra, a difarénsa d'l itagliàṅ, la n càmbia mia a secónd dal gènar. S'a s vōl réndar ciàr s'al grup ad parsóni i èṅ di masć o dal fémni, a gh'è da métar prima ad lōr:

  • chi - s'a s trata ad masć davśèṅ a chi dascór • chi lōr i …
  • - s'a s trata ad masć luntàṅ da chi dascór • lì lōr i …
  • che - s'a s trata ad fémni davśèṅ a chi dascór • che lōr i …
  • - s'a s trata ad fémni luntàṅ da chi dascór • lé lōr i …

Dascórs cuntràri par chi atri parsóni pluràli: in itagliàṅ NOI e VOI i n càmbian mai a secónd dal gènar. In Miranduléś invéci a s dróa NUÀTRI e VUÀTRI s'al grup l'è fat sōl ad fémni.

S'a s vōl réndar ciàr al nùmar ad parsóni ch'i fànan part dal grup, a s pōl métar in mèś a i dū prunóm al nùmar ad gint:

  • nuàtar tri a dascurém da spés ad dóni;
  • vuàtri a pasàv dimóndi tèmp da la paruchéra;
  • lōr quàtar i èṅ pîṅ ad sćiòcli a i pē.

» Prunóm dimustratìṿ

modifica

In Miranduléś i prunóm dimustratìṿ (ch'i càmbian in relasiòṅ a 'l gènar e a 'l nùmar), a difarénsa d'l itagliàṅ, i èṅ fat in na manéra difarènta da gl'agetìṿ dimustratìṿ ma i dróan listés gl'avèrub ad puśisiòṅ. I ènan dū al manéri ad prununciàr chi punóm lè a 'l inìsi, [kw] o [kv], quésta chè l'è quéla più vècia e l'è drē a dascumparìr dal tut.

Gènar Nùmar Puśisiòṅ rispèt a chi dascór Miranduléś Itagliàṅ
♂ Masć Singulàr davśèṅ quést chè / qvést chè - Quést chè 'l è mè anvō questo - Questo è mio nipote
luntàṅ quàl lè / qvàl lè - Quàl lè 'l è un mè amìg quello - Quello è un mio amico
Pluràł davśèṅ quìst chè / qvìst chè - Quìst chè i èṅ di curtèi questi - Questi sono dei coltelli
luntàṅ qui lè / qvi lè - Qui lè i gh'àṅ al fardōr quelli - Quelli hanno il raffreddore
♀ Fémna Singulàr davśèṅ quésta chè / qvésta chè - Quésta chè l'è la mè mistra questa - Questa è la mia maestra
luntàṅ quàla lè / qvàla lè - Quàla lè la gh'à na stanèla vècia quella - Quella ha una gonna vecchia
Pluràł davśèṅ quìsti chè / qvìsti chè - Quìsti chè i śógan mèg queste - Queste giocano con me
luntàṅ quìli lè / qvìli lè - Quìli lè i èṅ ad Mòdna quelle - Quelle sono di Modena

Prepuśisiòṅ

modifica

Al Miranduléś al dróa nóṿ prepuśisiòṅ cuma 'l itagliàṅ ma, prima dal paròli ch'i tàcan par vucàla, i pōlan patìr l'eliśiòṅ, na ròba ch'la n sucéd briśa in dla léngua ad Dante.

Miranduléś ad
’d prima dna vucàla
a da in cun su par
p'r prima dna vucàla
tra fra
Itagliàṅ di a da in con su per tra fra

Eśèmpi:

  • La surèla ad Jàcum l'è puta (La sorella di Giacomo è nubile)
  • Al 15 ’d Agóst a sa stà a cà da lauràr (Il 15 di Agosto si sta a casa da lavorare)
  • A vag a Mantṿa a tōr dal sis (Vado a Mantova a prendere del letame liquido)
  • Da in du daśvèṅ-al chi lò? (Da dove viene costui?)
  • Al becamòrt 'l è in cēśa a mét'r a pòst la casa (Il becchino è in chiesa a sistemare il feretro)
  • A végn cun la Cinsia (Vengo con Cinzia)
  • At pó cuntàr su nuàtar (Puoi contare su di noi)
  • A sòṅ andâ in banca par tiràr via tut i mè bèsi (Sono andato in banca per prelevare tutti i miei soldi)
  • P'r avér cuntâ na bala a sòṅ finî in parśòṅ (Per avere raccontato una bugia sono finito in prigione)
  • Tra dū an a finìs ad pagàr al mutṿo dla cà (Tra due anni finirò di pagare il mutuo della casa)
  • Cuśa sarnìs-at fra 'l óṿ e la balòta? (Cosa scegli fra l'uovo e il tuorlo?)

Nòti:

  • Al prepuśisiòṅ tra e fra i èṅ cumpàgni, pròpria cuma in itagliàṅ;
  • In Miranduléś, a difarénsa d'l itagliàṅ, p'r indicàr un pòst ch'a gh'è da pasàr par rivàr da n'atra banda, a n s dróa minga la prepuśisiòṅ DA ma PAR, cuma in francéś (A sòṅ gnû dèntar par la fnèstraJe suis venu par la fenêtreSono entrato dalla finestra);
  • Stés quèl anc quànd a gh'è da dascrìvar la parsòna ch'la fà patìr n'asiòṅ a 'l sugèt dla fraś, anca chè a gh vōl PAR e minga DA (A m fag purtàr par StēvanMi faccio accompagnare da Stefano).

» Prepuśisiòṅ articulàdi

modifica
ad a da in cun su par tra/fra

al
dal Al fiōl dal mìstar al vèṅ a scóla mèg
d’l Al studi d’l itagliàṅ 'l è fàcil
a ’l A vag a ’l masèl dla Cuncòrdia da ’l A tir na sćiuptàda da ’l mè ufìsi in dal La Jessica l'è strabucàda in dal lìcit
in d’l In d’l an 1964 'l è nâ al vèć purtēr dal Mòdna Marco Ballotta
cun al A mét al vèṅ in dla butìglia cun al dvinèl
cun ’l A cundìs i radét cun ’l aśē
in sal Mét cal pac chè in sal carèl!
in s’l In s’l articiòc ch't à cumprâ a gh'è di begatèṅ
p'r al A-j-ò cumprâ dla śóta p'r al ninèṅ
par ’l A-j-ò cumprâ dla fruta par ’l uśèl
fra/tra ’l Fra ’l gal e la galìna a gh'è un pulśèṅ

i
di I fiōi di mìstar i vènan a scóla mèg a i A vag a i masèi dla Cuncòrdia da i A tir na sćiuptàda da i mè ufìsi in di La Jessica l'è strabucàda in di lìcit cun i A mét al vèṅ in dla butìglia cun i dvinèi
cun gl’ A cundìs i radét cun gl’aśē
in si Mét cal pac chè in si carèi! p'r i A-j-ò cumprâ dla śóta p'r i ninèṅ
par gl’ A-j-ò cumprâ dla fruta par gl’uśèi
fra/tra i Fra i gai e al galìni i gh'èṅ di pulśèṅ

la
dla • ad la La fiōla dla [ad la] mistra la vèṅ a scóla mèg
dl’ A m bruśa la pśiga dl’urìna
a la A la fiṅ 'l à ciapâ dū marùc
a l’ 'D Istâ a sa stà bèṅ a l’òra
da la A daśgném da la campàgna
da l’ Pas-um la bórsa da l’àqua
in dla A sém in dla piàsa dal Cavés
in dl’ Fém-j-a un bagn in dl’àqua?
cun la Ma và a pés cun la scùria!
cun l’ Cun l’arlìa adòs i s faṅ sōl di brut quèi
in sla A m divertìs in sla plinga
in sl’ In sl’ua a gh'è dal gósi
par la Par la pulisìa 'l è stâ lò
par l’ Par l’aśióla i fiōr i èṅ impurtànt
fra/tra la A guard tra la fruta s'a cat di póm andâ da mâl
fra/tra l’ Fra l’èrba a gh'è di scarafàś

al
dal Al fiōli dal mistri i vènan a scóla mèg a ’l A ’l dóni a gh piàś ciacaràr da la paruchéra
a gl’ 'D Istâ a sa stà bèṅ a gl’òri
da ’l A daśgném da ’l campàgni
da gl’ Pas-um al bórsi da gl’àqui
in dal A sém in dal piàsi dal Cavés
in dagl’ Fém-j-a di bagn in dagl’àqui?
cun al Ma và a pés cun al scùrii!
cun gl’ Cun gl’arlìi adòs i s faṅ sōl di brut quèi
in sal A m divertìs in sal plinghi
in sagl’ In sagl’ui a gh'è dal gósi
p’r al P’r al pulisìi 'l è stâ lò
par gl’ Par gl’aśióli i fiōr i èṅ impurtànt
fr’/tr’ al A guard tr’al scatli s'a cat di póm andâ da mâl
fra/tra gl’ Fra gl’èrbi a gh'è di scarafàś

I vérub in Miranduléś i s cògnugan par parsòna (1ª, 2ª o 3ª) e par nùmar (singulàr o pluràl) dal sugèt, par tèmp (preśènt, pasâ, futùr), par manéra (indicatìṿ, cungiuntìṿ, cundisiunàl, imperatìṿ, infinî, gerùndi e partisìpi) e dal vòlti par gènar (masć o femni) dal sugèt o d'l ugèt. A difarénsa d'l Itagliàṅ, un prunóm persùnal almànc a gh vōl sèmpar (a s pōl śuntàr prima anc al nóm o un secónd prunóm). In dal dmandi, al prunóm 'l è mis dòp dal vérub, cuma in Francéś.

Tri i èṅ al cugnugasiòṅ di vérub (-àr, -ar e -ìr).

I tèmp i pōl'n èsar baś o cumpòst, qvist chè i èṅ fat sù miténd insém al vérub auśiliàri (cugnugâ par parsòna, nùmar e manéra) e pò al partisìpi pasâ dal vérub.

  • Al vérub auśiliàri 'l è èsar p'r i vérub minga tranśitìṿ o in dal fórmi pasìvi o riflesìvi;
  • Al vérub auśiliàri 'l è avér in di àtar caś (sèmpar quànd al vérub 'l è tranśitìṿ).

» Manéra “Infinî”

modifica

Al cungnugasiòṅ di vérub in Miranduléś i èṅ tri:

  • -àr → naśàr (it. annusare);
  • -ar → nàsar (it. nascere);
  • -ìr → finìr (it. finire).

A gh'è pò di vérub ch'i finìsan in -ér: savér (it. sapere), psér (it. potere), vlér (it. volere) e àtar incóra (tōr → prendere) ch'i n èṅ briśa regulàr.

Al gh'à dū tèmp e al n vōl mai al prunóm:

  • preśènt;
  • pasâ, fat miténd insém 'l infinî preśènt d'l auśiliàri e pò al partisìpi pasâ dal vérub (ÈSAR STÂ a cà sua 'l è un bèl quèlAVÉR CGNUSÛ la fam al t à insgnâ a star a 'l mónd).

'L infinî al pōl èsar druâ in na manéra sustantivàda par dar un giudìsi in sal vérub (LÈŚAR 'l è bèl) o par dar di órdan ad n far minga quèl (Minga MAGNÀR!).

» Manéra “Indicatìṿ”

modifica

'L indicatìṿ al s dróa quànd a gh'è da dascórar ad fat e quèi ugetìṿ. Al gh'à tri tèmp baś:

  • preśènt, druâ quànt un quèl al sucéd mént'r a s dascór (A magn un pómMangio una mela) o anc p'r indicàr un fat da 'd là da vgnir ma prévìst (Fra déś an a vag in pensiòṅFra dieci anni vado in pensione);
  • imparfèt, druâ quànd un quèl 'l è bèla sucès in 'd là da 'l tèmp (A magnàva un pèrśagMangiavo una pesca);
  • futùr, druâ p'r indicàr un fat da 'd là da vgnir, anc sénsa savér quànd (A magnarò na brugnaMangerò una prugna).

Al Passato remoto d'l Itagliàṅ al n gh'è mia.

Chi tri tèmp baś lè i pōlan pò dar vita a di tèmp cumpòst druànd 'l auśiliàri cugnugâ insém a 'l partisìpi pasâ:

  • pasâ pròsim (preśènt+p.p.), druâ quànd un quèl 'l è péna sucès (A-j-ò magnâ na sréśaHo mangiato una ciliegia)
  • trapasâ pròsim (imparfèt+p.p.), druâ quànd un quèl 'l è sucès da dimóndi tèmp (A iva magnâ na mugnàgaAvevo mangiato un'albicocca)
  • futùr anteriōr (futùr+p.p.), druâ p'r indicàr un fat incóra da far ch'al darà vita a 'n àtar quèl (Quànd a 'rò magnâ, a dasparéćQuando avrò mangiato, sparecchierò, lit. Quando avrò mangiato, sparecchio).

PREŚÈNT (Presente)

1ª Cugnugasiòṅ -ÀR
eś. magn-àr (mangiare)
2ª Cugnugasiòṅ -AR
eś. nàs-ar (nascere)
3ª Cugnugasiòṅ (vérub incuatìṿ) -ÌR
eś. fin-ìr (finire)
sugèt dmanda dmanda dmanda
[mè] a → magn magn-j-a [mè]? → nas nas-j-a [mè]? -ìs → finìs finìs-j-a [mè]?
[tè] at → magn magn-at [tè]? → nas nas-at [tè]? -ìs → finìs finìs-at [tè]?
[lò/lē] al/la -a → magna magn-al [lò]?/magn-la [lē]? → nas nas-al [lò]?/nas-la [lē]? -ìs → finìs finìs-al [lò]?/finìs-la [lē]?
[nuàtar] a -ém → magném magném-j-a [nuàtar]? -ém → nasém nasém-j-a [nuàtar]? -ém → finém finém-j-a [nuàtar]?
[vuàtar] a → magnâ magnâ-v [vuàtar]? → nasî nasî-v [vuàtar]? → finî finî-v [vuàtar]?
[lōr] i -an → màgnan magn-i [lōr]? -an → nàsan nas-i [lōr]? -ìsan → finìsan finìs-i [lōr]?

A riguàrd dal dmandi a gh'è da far soquànti cunsiderasiòṅ:

  • In dal primi parsòni a gh'è da śuntàr na J eufónica fra 'l vérub e 'l prunóm (A), pròpria cum a sucéd in Francéś cun la T dla tèrsa parsòna (Que reste-t-il de nos amours?);
  • In dal tèrsi parsòni dal primi dū cugnugasiòṅ i s dróan sōl al raìś di vérub prima di prunóm (AL/LA/I) e minga al deśinénsi;
  • La secónda parsòna pluràla la vōl al prunóm ubligatòri V dòp al vérub;
  • In di vérub dla 3ª cugnugasiòṅ, la deśinénsa dla tèrsa parsòna pluràla la sa scurta, pasànd da -ìsan a -ìs.

Òcio a 'l difarénsi:

  • I vérub dal primi dū parsòni singulàri (eś. A t magn e At magn) i s dìśan sèmpar a la stésa manéra ([at maɲ]) ma i vōlan dir dū quèi difarènt (Ti mangioMangi);
  • I vérub dal tèrsi parsòni, quànd a s fà na dmanda (eś. Magn-al?, Magn-la? e Magn-i?[egli] Mangia?, [ella] Mangia? e [essi] Mangiano?), i èṅ cumpagn a i imperatìṿ cun al cumplemènt ugèt śuntâ in fónd (eś. Magn-al!, Magn-la! e Magn-i!Mangialo!, Mangiala! e Mangiali!). 'L ùnic quèl ch'a càmbia 'l è l'intunasiòṅ.

Dagnóra tut i vérub dla tèrsa cugnugasiòṅ i èṅ incuatìṿ, a part durmìr, sintìr e soquànt àtar ch'i s cògnugan in na manéra difarénta, cum a s pōl védar in dla tabèla chè 'd sóta.

Cugnugànd i vérub a gh'è sèmpar da tgnir a mènt che in Miranduléś al vucàli O e E ch'i pèrdan 'l asènt tònic, da spés i s arbàsan ad tôṅ, dvintànd acsè U e I o anc sparénd dal tut.

1ª Cugnugasiòṅ -ÀR
eś. tint-àr (tentare)
1ª Cugnugasiòṅ -ÀR
eś. śug-àr (giocare)
2ª Cugnugasiòṅ -AR
eś. bév-ar (bere)
2ª Cugnugasiòṅ -AR
eś. dascór-ar (parlare)
3ª Cugnugasiòṅ -ÌR (minga incuatìṿ)
eś. sint-ìr (sentire)
3ª Cugnugasiòṅ -ÌR (minga incuatìṿ)
eś. durm-ìr (dormire)
[mè] a → tènt → śóg → bév → dascór → sènt → dòrm
[tè] at → tènt → śóg → bév → dascór → sènt → dòrm
[lò/lē] al/la -a → tènta -a → śóga → bév → dascór → sènt → dòrm
[nuàtar] a -ém → tintém -ém → śughém -ém → bvém -ém → dascurém -ém → sintém -ém → durmém
[vuàtar] a → tintâ → śu → bvî → dascu → sintî → durmî
[lōr] i -an → tèntan -an → śógan -an → bévan -an → dascóran -an → sèntan -an → dòrman

Par via dal cambi ad vucàla, la fraś "a m piàś inculàr" la pōl vlér dir dū quèi difarènt: "mi piace incollare" (da còla cun la "o" ch'la s arbàsa ad tòṅ parchè 'l asènt in d'l infinî al finìs in dla A finàla) ma anc "mi piace inculare" da cûl cun la "u" lunga ch'la dvènta curta parchè 'l asènt in d'l infinî al finìs in dla A finàla).

I vérub dla tèrsa cugnugasiòṅ minga incuatìṿ i s cògnugan cuma quéi dla 2ª cugnugasiòṅ.

ÈSAR (essere) AVÉR (avere) PSÉR (potere) VLÉR (volere) TŌR (prendere) DIR (dire) FAR (fare) TGNIR (tenere) ANDÀR (andare) VGNIR (venire)
[mè] a sòṅ ò pòs vój tóg dig fag tégn vag végn
[tè] at à tèṅ vèṅ
[lò/lē] al/la è à pōl vōl tōś diś tîṅ / tèṅ vîṅ / vèṅ
[nuàtar] a sém ém psém vlém tulém dgém fém tgném 'ndém vgném
[vuàtar] a î psî vlî tulî dgî tgnî 'ndâ vgnî
[lōr] i èṅ / ènan aṅ / ànan pōl / pōlan vōl / vōlan tóśan dìśan faṅ / fànan tìnan vaṅ / vànan vènan

Chè 'd sōvar a gh'è na lista di vérub minga regulàr più impurtànt.

  • Al vérub AVÉR in tabèla 'l è in dla sò fórma 'd auśiliàri. In Miranduléś, p'r avér-al in dla sò fórma ad vérub nurmàl, a gh'è da śuntàr-ag prima 'l avérub GH’ (A gh'òIo ho, At gh'àTu hai, …) ch'al sarév al CI d'l Itagliàṅ;
  • Al vérub DOVERE d'l Itagliàṅ in Miranduléś a n gh'è minga. A 'l sò pòst a s dróa sèmp'r al vérub AVÉR e pò la prepuśiòṅ DA, cuma in Ingléś (A gh'ò da scapàr viaI have to escapeDevo fuggire);
  • Al vérub AMARE d'l Itagliàṅ in Miranduléś a n gh'è minga. A 'l sò pòst a s dróa sèmp'r al vérub VLÉR e pò BÈṄ (A t vój bèṅTi voglio beneTi amo);

IMPARFÈT (Imperfetto)

1ª Cugnugasiòṅ -ÀR
eś. magn-àr (mangiare)
2ª Cugnugasiòṅ -AR
eś. nàs-ar (nascere)
3ª Cugnugasiòṅ (vérub incuatìṿ) -ÌR
eś. fin-ìr (finire)
sugèt dmanda dmanda dmanda
[mè] a -àva → magnàva magnàv-j-a [mè]? -ìva → nasìva nasìv-j-a [mè]? -ìva → finìva finìv-j-a [mè]?
[tè] at -àv → magnàv magnàv-at [tè]? -ìv → nasìv nasìv-at [tè]? -ìv → finìv finìv-at [tè]?
[lò/lē] al/la -àva → magnàva magnàv-al [lò]?/magnàv-la [lē]? -ìva → nasìva nasìv-al [lò]?/nasìv-la [lē]? -ìva → finìva finìv-al [lò]?/finìv-la [lē]?
[nuàtar] a -àvan → magnàvan magnàvan [nuàtar]? -ìvan → nasìvan nasìvan [nuàtar]? -ìvan → finìvan finìvan [nuàtar]?
[vuàtar] a -àvi → magnàvi magnàvi-v [vuàtar]? -ìvi → nasìvi nasìvi-v [vuàtar]? -ìvi → finìvi finìvi-v [vuàtar]?
[lōr] i -àvan → magnàvan magnàv-i [lōr]? -ìvan → nasìvan nasìv-i [lōr]? -ìvan → finìvan finìv-i [lōr]?

In d'l Imparfèt dla prima parsòna pluràla, in dal dmandi, a n gh vōl mai al prunóm ubligatòri, acsè cum a sucéd ad sòlit par la secónda parsòna pluràla.

FUTÙR (Futuro Semplice)

Miranduléś Français
parsòna Preśènt dal vérub AVÉR Auśiliàri AVÉR Futùr dal vérub CANTÀR Présent du verbe AVOIR Futur simple du verbe CHANTER
1ª sing. [mè] a gh’ò [mè] a-j-ò [mè] a cantarò j’ai je chanterai
2ª sing. [tè] at gh’à [tè] 't à [tè] at cantarà tu as tu chanteras
3ª sing. [lò] al gh’à [lò] 'l à [lò] al cantarà il a il chantera
1ª plur. [nuàtar] a gh’ém [nuàtar] a-j-ém [nuàtar] a cantarém nous avons nous chanterons
2ª plur. [vuàtar] a gh’î [vuàtar] a î [vuàtar] a cantarî vous avez vous chanterez
3ª plur. [lōr] i gh’aṅ [lōr] i aṅ [lōr] i cantaràṅ ils ont ils chanteront

Al futùr di vérub in Miranduléś al s fà cumpagn a 'l Francéś: a s tōś al vérub AVÉR a 'l preśènt e pò a 'l s śònta a 'l vérub da cugnugàr a 'l infinî.

1ª Cugnugasiòṅ -ÀR
eś. magn-àr (mangiare)
2ª Cugnugasiòṅ -AR
eś. nàs-ar (nascere)
3ª Cugnugasiòṅ (vérub incuatìṿ) -ÌR
eś. fin-ìr (finire)
sugèt dmanda dmanda dmanda
[mè] a → magnarò magnarò-j-a [mè]? → nasarò nasarò-j-a [mè]? → finirò finirò-j-a [mè]?
[tè] at → magnarà magnarà't [tè]? → nasarà nasarà't [tè]? → finirà finirà't [tè]?
[lò/lē] al/la → magnarà magnarà'l [lò]?/magnarà-la [lē]? → nasarà nasarà'l [lò]?/nasarà-la [lē]? → finirà finirà 'l [lò]?/finirà-la [lē]?
[nuàtar] a -ém → magnarém magnarém-j-a [nuàtar]? -ém → nasarém nasarém-j-a [nuàtar]? -ém → finirém finirém-j-a [nuàtar]?
[vuàtar] a → magnarî magnarî-v [vuàtar]? → nasarî nasarî-v [vuàtar]? → finirî finirî-v [vuàtar]?
[lōr] i -aṅ → magraràṅ magraràṅ-i [lōr]? -aṅ → nasaràṅ nasaràṅ-i [lōr]? -aṅ → finiràṅ finiràṅ-i [lōr]?

PASÂ PRÒSIM (Passato Prossimo)

Cuma p'r 'l Itagliàṅ, al pasâ pròsim al descrìv n'asiòṅ ch'la gh'è bèla stada e ch'l'è anc finìda. Al s fà miténd insém al preśènt indicatìṿ dal vérub ÈSAR (in gènar p'r i vérub riflesìṿ o i vérub ad cundisiòṅ o ad muimènt ch'i èṅ minga tranśitìṿ) o AVÉR (ad sòlit p'r i vérub tranśitìṿ) cun al partisìpi pasâ dal vérub in quistiòṅ. Quànd a 'l inìsi a s dróa al vérub ÈSAR e al sugèt l'è na fémna, al partisìpi pasâ al gh'à da tgnir cònt dal gènar e dal nùmar.

Parsóna Gènar Sugèt 1ª Cugnugasiòṅ -ÀR
eś. magn-àr (mangiare)
2ª Cugnugasiòṅ -AR
eś. nàs-ar (nascere)
3ª Cugnugasiòṅ (vérub incuatìṿ) -ÌR
eś. fin-ìr (finire)
masć • fémna prunóm dmanda dmanda dmanda
1ª sing. [mè] a [mè] a-j-ò magnâ ò-j-a magnâ [mè]? [mè] a sòṅ nâ sòṅ-j-a nâ [mè]? [mè] a-j-ò finî ò-j-a finî [mè]?
[mè] a [mè] a-j-ò magnâ ò-j-a magnâ [mè]? [mè] a sòṅ nada sòṅ-j-a nada [mè]? [mè] a-j-ò finî ò-j-a finî [mè]?
2ª sing. [tè] at [tè] 't à magnâ à't magnâ [tè]? [tè] at sē nâ sē't nâ [tè]? [tè] 't à finî à't finî [tè]?
[tè] at [tè] 't à magnâ à't magnâ [tè]? [tè] at sē nada sē't nada [tè] [tè] 't à finî à't finî [tè]?
3ª sing. [lò] al [lò] 'l à magnâ à'l magnâ [lò]? [lò] 'l è nâ è'l nâ [lò]? [lò] 'l à finî à'l finî [lò]?
[lē] la [lē] l'à magnâ à-la magnâ [lē]? [lē] l'è nada è-la nada [lē]? [lē] l'à finî à-la finî [lē]?
1ª plur. [nuàtar] a [nuàtar] a-j-ém magnâ ém-j-a magnâ [nuàtar]? [nuàtar] a sém nâ sém-j-a nâ [nuàtar]? [nuàtar] a-j-ém finî ém-j-a finî [nuàtar]?
[nuàtri] a [nuàtri] a-j-ém magnâ ém-j-a magnâ [nuàtri]? [nuàtri] a sém nadi sém-j-a nadi [nuàtri]? [nuàtri] a-j-ém finî ém-j-a finî [nuàtri]?
2ª plur. [vuàtar] a [vuàtar] a î magnâ î-v magnâ [vuàtar]? [vuàtar] a sî nâ sî-v nâ [vuàtar]? [vuàtar] a î finî î-v finî [vuàtar]?
[vuàtri] a [vuàtri] a î magnâ î-v magnâ [vuàtri]? [vuàtri] a sî nadi sî-v nadi [vuàtri]? [vuàtri] a î finî î-v finî [vuàtri]?
3ª plur. [lōr] i [lōr] i aṅ magnâ àṅ-i magnâ [lōr]? [lōr] i eṅ nâ eṅ-i nâ [lōr]? [lōr] i aṅ finî aṅ-i finî [lōr]?
[lōr] i [lōr] i aṅ magnâ àṅ-i magnâ [lōr]? [lōr] i eṅ nadi eṅ-i nadi [lōr]? [lōr] i aṅ finî aṅ-i finî [lōr]?

» Vérub sintagmàtic

modifica

I vérub sintagmàtic i èṅ di vérub ch'i èṅ fat sù miténd insém più elemènt, prima un vérub è pò 'n avérub lucatìṿ, dand-ag un valōr difarènt. Chi vérub chè, ch'i sarésan pò i phrasal verb d'l Ingléś e ch'i èṅ druâ dimóndi anc in dal Tedésc, i n s càtan minga facilmènt invéci in dal Léngui rumànśi a part 'l Itagliàṅ e, incóra da piò, in di Dialét Gal-Itàlic cum 'l è pò anc al Miranduléś.

vérub
su
ŚÒ
giù
AVÀNTI/DAVÀNTI
avanti/davanti
INDRĒ/DADRĒ
dietro/indietro
DÈNTAR
dentro
FÓRA
fuori
VIA
via
SÓTA
sotto
SŌVAR
sopra
Mir. It. Mir. It. Mir. It. Mir. It. Mir. It. Mir. It. Mir. It. Mir. It. Mir. It.
A
N
D
À
R
A
N
D
A
R
E
a vag sù vado su • salgo a vag śò scendo a vag avànti vado avanti • proseguo a vag indrē in dal tèmp cerco di ricordare a vag dèntar vado dentro • entro a vag fóra esco a vag via vado via • me ne vado a sòṅ andâ ad sóta sono andato in rosso con i conti al Sécia 'l è andâ ad sōvar il Secchia è esondato
i prèsi dal cà i èṅ andâ sù dimóndi i prezzi delle case sono andati su molto • i prezzi delle case sono cresciuti molto a n vag minga śò a tò cuśèṅ non vado giù a tuo cugino • non risulto simpatico a tuo cugino at và sémp'r a drē, ta m à fiacâ! insisti troppo, mi hai stancato! a sòṅ andâ ad sóta ho annaspato nell'acqua òcio cun cal dvinèl ch'al vèṅ al và ad sōvar attenzione con quell'imbuto, il vino potrebbe traboccare
B
U
T
À
R
B
U
T
T
A
R
E
al taramòt 'l à butâ śò la mè cà il terremoto ha buttato giù la mia casa • il terremoto ha raso al suolo la mia casa buta dèntar chè i tò stras! getta i tuoi stracci qui! i mur vèć i bùtan fóra dal salmìstar i muri vecchi emettono del salmastro buta via cal tlar lè ch'l è scasâ! butta via quel telaio scassato • disfati di quel quel telaio scassato
C
A
T
À
R
T
R
O
V
A
R
E
cata sù al lìbar da par tèra raccogli il libro da terra a m sòn catâ fóra da tut mi sono trovato estromesso da tutto
cata fóra subìt i lìbar ch't à tòlt! rendi immediatamente i libri che hai preso!
C
A
V
À
R
T
O
G
L
I
E
R
E
prima ad far al bagn, a gh'è da cavàr-as śò prima di fare il bagno, bigogna spogliarsi cava fóra un cunèṅ da 'l cilìndar s'at sē bòṅ estrai un coniglio dal cilindro se ne sei capace cava via al turàć acsè a psém bévar stappa il turacciolo affiché si possa bere
cava śò ch'à gh'ò fam scola la pasta che ho fame
D
A
R
D
A
R
E
dà-gh sù! alza il volume! dà-gh śò! abbassa il volume! a t dag indrē cal tabàr chè ti restituisco questo mantello a gh dag dèntar ci do dentro • mi impegno molto 'l à dâ fóra ad mat ha avuto una reazione inconsulta a-j-ò dâ via la màchina da cuśìr ho venduto la macchina da cucire
a gh dag sù! ci rinuncio dà-gh śò a chi laśaròṅ! picchia quei lazzaroni! a gh'ò dâ dèntar la màchina vècia par tōr un gipòṅ ho scontato la macchina vecchia per prendere un suv mè fradèl al dà via di vulantèṅ mio fratello distribuisce volantini
ad sira mè a dag śò a la pólvra io spolvero di sera ma và a dar via al cûl! ma vaffanculo!
D
I
R
D
I
R
E
dir a drē i quèi a n và minga bèṅ sparlare di qualcuno non va bene
F
A
R
F
A
R
E
a fag sù la mè ròba raccolgo le mie cose a m fag avànti mi propongo a m fag indrē declino la proposta al Milan 'l à fat fóra 'l Ajax il Milan ha fatto fuori l'Ajax • il Milan ha eliminato l'Ajax par la paùra al s l'è fata sóta per la paura se l'è fatta sotto • si è spaventato tantissimo
i vérub sintagmàtic i èṅ fat sù miténd insém più elemènt i verbi sintagmatici sono composti mettendo assieme più elementi a t fag fóra ti faccio fuori • ti uccido Faghénd un gòl, al Milan al s è fat sóta avendo segnato un gol, il Milan si è avvicinato nel punteggio
G
N
I
R
V
E
N
I
R
E
a vegn sù vengo su • salgo a végn śò vengo giù • scendo a végn avànti avanzo a végn indrē indietreggio a végn dèntar vengo dentro • entro a végn fóra esco a végn via da lè vengo via da lì • mi allontano da lì Powell 'l è gnû sóta a Bolt Powell si è avvicinato a Bolt
'l è gnû fóra biastmànd è venuto fuori bestemmiando • d'improvviso ha bestemmiato
L
A
V
À
R
L
A
V
A
R
E
a lav śò 'sta basóra laverò i piatti oggi pomeriggio lava via cla màcia dal mè braghi elimina quella macchia dai miei pantaloni
M
A
N
D
À
R
M
A
N
D
A
R
E
cun i mè cuć a-j-ò manda sù la Sara Tommazi con le mie spinte ho fatto emergere Sara Tommazi in dla vita a-j-ò mandâ śò dimóndi ròsp nella vita ho mandato giù molti rospi • nella vita ho ingoiato molti rospi laurànd a mand avànti la famìja lavorando mando avanti la famiglia • lavorando mantengo la famiglia manda indrē cal pac lè restituisci quel pacco i carabinēr i aṅ mandâ dèntar Lupin i carabinieri hanno condotto in galera Lupin mandâ fóra cal laśaròṅ ch'a gh pinsém nuàtar fare uscire quel lazzarone che ci pensiamo noi s'al mè gat al vèṅ a cà vòstra, mandâ'l pur via se il mio gatto viene a casa vostra, allontanatelo pure
s'at gh'à la bóca pina 'l è méj ch'at mand śò se hai la bocca piena è meglio se deglutisci s'at mandìs avànti tò fiōl i sarésan da la tò banda se mandassi avanti tuo figlio sarebbero dalla tua parte • se proponessi tuo figlio sarebbero dalla tua parte
M
É
T
A
R
M
E
T
T
E
R
E
mét-al sù! riponilo in alto! mét-al śò! mettilo giù! • depositalo! mét avànti 'l arlój metti in punto l'orologio mét indrē 'l arlój metti in punto l'orologio mét dèntar la màchina parcheggia la macchina in garage mét fóra la màchina vai a predere la macchina dal garage A mét via i mè bèsi! Conservo i miei soldi A 'l ò mis sóta cun la màchina l'ho messo sotto con la macchina • l'ho investito con la macchina
mét sù i macaròṅ! prepara i maccheroni! mét-al śò! lascialo andare! a mét avànti la famìja do priorità alla famiglia mét dèntar al rusét in dla bórsa! riponi il rossetto nella borsetta! mét fóra la frécia! aziona la freccia! mét via la tégia! riponi la pentola! a 'l ò mis sóta fin da subìt a far di caplét l'ho sfruttato immediatamente per fagli fare dei cappelletti
mét sù i Kiss! suona un cd dei Kiss! mét fóra la tò part! paga la tua parte!
'l à mis sù un banc in piàsa ha messo su un banco in piazza • ha allestito un banco in piazza
P
A
R
À
R
P
A
R
A
R
E
a m s è parâ davànti un pulisiòt mi si è parato davanti un poliziotto • mi si è presentato improvvisamente un poliziotto a-j-ò parâ dènt'r i pui ho rinchiuso nel recinto i polli a-j-ò parâ fóra i pui ho fatto uscire i polli a-j-ò parâ via al gat négar ho allontanato il gatto nero
P
U
R
T
À
R
P
O
R
T
A
R
E
pòrta sù al cusèṅ quànd at và a lèt sali e porta il cuscino con te quando andrai a letto pòrta śò cal cutghèṅ lè in cantìna scendi e porta con te quel cotechino in cantina George W. Bush 'l à purtâ avànti al lavōr ad sò pàdar George W. Bush ha portato avanti il lavoro di suo padre • George W. Bush ha proseguito il lavoro di suo padre s'at pòrt a drē di bèsi 'l è méj se porti dei soldi con te è meglio pòrta dènt'r i pagn ch'a piōṿ recupera i panni visto che sta piovendo pòrta fóra al caṅ ch'al gh'à da pisàr fai uscire il cane che deve pisciare i aṅ purtâ via sò pàdar ajér a dū óri hanno portato via suo padre ieri alle due • hanno celebrato il funerale di suo padre ieri alle 2
i aṅ purtâ indrē i martèi ch'i ìvan tòlt in prèst hanno restituito i martelli che avevano preso in prestito pòrta fóra al rusc! vai a vuotare la spazzatura! i làdar i aṅ purtâ via incòsa i ladri hanno portato via tutto • i ladri hanno prelevato tutto
S
T
A
R
S
T
A
R
E
I panèi futuvultàic i èṅ acsè alśēr ch'i staṅ sù da par lōr I pannelli fotovoltaici sono così leggeri che stanno su da soli • I pannelli fotovoltaici sono così leggeri da essere stabili naturalmente star śò par Del Piero l'è dura non giocare per Del Piero è dura al stà a drē a sò anvō put sta dietro a suo nipote celibe • si occupa di suo nipote celibe star-ag dèntar 'l è sèmpar più difìcil starci dentro è sempre più difficile • far quadrare i conti è sempre più difficile star fóra la nòt p'r i śóvan 'l è bèl uscire la notte per i giovani è bello a stag via tuta nòt stò altrove tutta notte
T
G
N
I
R
T
E
N
E
R
E
gl'imabriagòs i pènsan ad tgnir-as sù bvénd dal Sasulèṅ gli ubriachi pensano di sostenersi bevendo del Sassolino i dutōr i dìśan ch'a gh'è da tgnir śò la presiòṅ i medici dicono che bisogna abbassare la pressione tgnir a drē a Alonso 'l è difìcil tenere dietro a Alonso è difficile • seguire Alonso è difficile s'at tîṅ dèntar i tò dispiaśér, al t gnarà al magòṅ se non dai sfogo ai tuoi dispiaceri, ti verrà il magone 'l è méj tgnir fóra i caṅ parchè i pùsan è meglio non lasciare i cani in casa perché puzzano
T
I
R
À
R
T
I
R
A
R
E
tira sù la fòrbśa tira su le forbici • raccogli le forbici tira't śò la sfésa! tirati giù la lampo • abbassa la lampo tirém avànti, a gh la cavarém! tiriamo avanti, ce la faremo! tir-at indrē ch'a n véd gnint! tirati indietro che non vedo niente! • spostati che non vedo niente! tira fóra al tò curàǵ! tira fuori il tuo coraggio! • dimostra il tuo coraggio! tira via cla maṅ lè, stà-'m sù 'd adòs! tira via quella mano, scansati! • leva quella mano, scansati!
a-j-ò tirâ sù la mè cà da par mè ho costruito la mia casa da solo ch'al Genués lè 'l à tirâ śo in dal prèsi quel Genovese ha contrattato il prezzo al ribasso tir-at a drē anc tò surèla tirati dietro anche tua sorella • porta con te anche tua sorella 'l è 'n lavōr tirâ via è un lavoro tirato via • è un lavoro da due soldi
star a 'l mar al m tira sù soggiornare al mare mi tira su • soggiornare al mare mi fa stare meglio
a-j-ò tirâ sù mè fiōl insgnànd-ag a cumpurtàr-as bèṅ ho tirato su mio figlio insegnandogli a comportarsi bene • ho cresciuto mio figlio insegnandogli a comportarsi bene
T
Ō
R
P
R
E
N
D
E
R
E
tó sù la fòrbśa raccogli le forbici tulém-j-a śò tò anvō? facciamo una foto a tuo nipote? tó indrē la tò limòśna! riprenditi la tua elemosina! tó fóra al libàr da 'l casét! preleva il libro dal cassetto tó pur via quél ch'a t piàś! prendi pure quello che ti piace!
tó-'t sù e và a lèt! alzati e vai a letto!

In dla tabèla chè 'd sōvar i s pōlan védar soquànt di vérub sintagmàtic dal Miranduléś, cun la tradusiòṅ in Itagliàṅ. Se anc quàla lè la gh'à dèntar un vérub sintagmàtic, 'l è scrit in blù.

Eliśiòṅ

modifica

In Miranduléś, a difarénsa d'l Itagliàn, a gh pōl èsar eliśiòṅ dna vucàla sénsa par fòrsa ch'i sìan tacàdi l'una cun cl'atra. A sucéd anc quànd l'ultma sìlaba dna paròla la gh'à dèntar na vucàla sénsa tòṅ e l'è misa in custlét cun na paròla ch'la taca par vucàla.

Eśèmpi:

  • La òra → L'òra • La ombra → L'ombra
  • Al armàri → 'L armàri • Lo armadio → L'armadio
  • Na anma → N'anma • Una anima → un'anima
  • Un amìg → 'N amìg • Un amico
  • Quìndas an → Quìnd'ś an • Quindici anni
  • I s dìsfan in maṅ → I s dìsf'n in maṅ • Si sciolgono in mano
  • I vànan a cà → I van'n a cà • Vanno a casa
  • I méśdan in bisàca → I méśd'n in bisàca • Rovistano in tasca
  • A sòṅ incóra a al uśdàl → A sòṅ incór' a 'l uśdàl • Sono ancora a l'ospedale
  • I śgrànfgnan i bèsi ad nascòst → I śgrànfgn'n i bèsi ad nascòst ['zgraŋfɳn i bɛsi] (!) • Si fregano i soldi di nascosto
  • I vēdar i èṅ śbragâ → I vēd'r i èṅ śbragâ • I vetri sono rotti
  • Se a is savû che la gata e i gatèṅ che i éran in dal ciûś i éran tuo, a n i arév briśa andgâ → S'a is savû ch'la gata e i gatèṅ ch'i ér'n in dal ciûś i éran tuo, a n i arév briśa andgâ • Se avessi saputo che la gatta e i gattini che erano nella stalla erano tuoi, non li avrei annegati
  • A al prim tùran la Mattek-Sands la pésca incóra la Vinci → A 'l prim tùran la Mattek-Sands la pésc' incóra la Vinci ['pesk iŋ'kora] • Al primo turno la Mattek-Sands trova ancora la Vinci

L'eliśiòṅ la s cat' anc in di àtar dialét emigliàṅ.

Formi interugativi

modifica

In dal fraśi interugatìvi al sugèt a s mét sèmpar dòp a 'l vèrub. Eśémpi: Diś-al dal cavulàdi? (Dice delle fesserie?, lett. Dice egli delle cavolate?) - Fà'l a mōd? (Si comporta bene?, lett. Fa egli a modo?) - Tîṅ-at al Milan? (Tifi il Milan?, lett. Tieni tu il Milan?) - Sî'v vò ch'a vindî di stras? (Siete voi che vendete degli stracci?/E' lei che vende degli stracci? - in miranduléś a n s dà minga dal "lei" ma dal vò in ségn ad rispèt) - Gh'ò-j-a da dar-'g-i? (Devo darglieli?, lett. C'ho io da dare gli li?) - Gh i ò-j-a da dar-ag? (Devo darglieli?, forma alternativa rispetto alla precedente, lett. Ci li ho io da dare gli?). "J" 'l è un sòṅ eufònic ch'a s dróa prima ad "A" (IO/NOI) in dal fórmi interugatìvi.

Formi imperativi

modifica

Sol in dal mod imperativ al suget a n s met minga. Eśempi: Tin t in a ment ch'at gh'ha da murir! (Ricordati che devi morire!, lett. Tieni ti in mente che tu c'hai da morire!).

Negasiòṅ

modifica

Al formi negativi i s fanan mitend N prima dal verb e la parola MINGA dopa al verb. Eśempi: A n voj minga ch'at dascor (non voglio che parli, lett. io non voglio mica che tu parli). Al post ad MINGA a s pol druar anc MIA o BRIŚA (ch'i en i sò sinonim) o di atar averb cun acesioṅ negativa/rafursativa (GNANC, MAI, GNINT, …). 'L imperativ negativ a s fa mitend MINGA/MIA/BRIŚA e pò al verb. Eśempi: Minga magnar! Briśa durmir! Mia far 'l aśan!

Difarensi a 'l intéran dal miranduleś

modifica

Al miranduleś 'l è uniform a basta in tuta la basa mudneśa ma a gh'è un pò ad varianti:

  • I diminutiv i gh'anan la forma IN/INA o EṄ/INA (es. putin/putina - puteṅ/putina)
  • 'L articul da druar in di plurai dal paroli feminili 'l è LI/AL (es. li galini/al galini)
  • In sert caś, śunta facultativa dal sufis -AṄ in di verb ad la tersa parsona plurala (es. I gh'aṅ ragioṅ/I gh'anaṅ ragioṅ - I pol cambiar/I polaṅ cambiar - I vól sempar tut/I vólaṅ sempar tut). Ma par Esar e Magnar a gh'è na forma sola (eṅ/magnaṅ).

Cumplemènt ad cumpagnìa

modifica

Al cumplemènt ad cumpagnìa 'l è druâ a la manéra latìna, a secónd ch'al faga riferimènt a di prunóm o diretamènt a di nóm ad parsòni (o dal bèsti).

Parsòna Latìn Miranduléś Itagliàṅ
1 Sing. mecum - Ego tecum stabo si tu mecum stabis mèg - Mè a starò tèg se tè ta starà mèg con me - Io starò con te se tu starai con me
2 Sing. tecum - Nec sine te nec tecum vivere possum tèg - A n pòs minga vìvar sénsa ad tè ma gnanc tèg con te - Non posso vivere né senza te né con te
3 Sing. secum - Centum boves militibus dono dedit, qui secum in expeditione fuerant sèg - Al regalò sènt bòv in dòṅ a i suldâ ch'i éran stâ sèg in dla spedisiòṅ con lui - Diede cento buoi in dono ai soldati che erano stati con lui nella spedizione
1 Plur. nobiscum - Dei semper nobiscum sunt nòsc - I Dio i èṅ sèmpar nòsc con noi - Gli dei sono sempre con noi
2 Plur. vobiscum - Mala semper vobiscum sunto vòsc - I mai i saràṅ sèmpar vòsc con voi - I mali saranno sempre con voi
3 Plur. secum - Marcus et Lydia secum illum canem tinuerunt sèg - Marc e la Liddia i aṅ tgnû sèg al caṅ con loro - Marco e Lidia hanno tenuto il cane con loro

Invéci prima di nóm a ś dróa sèmpar cun ch'l è rivâ a nuàtar dal latìn cum.

Eśèmpi: A vag a 'l mar cun la Cìnsia e a m fag purtàr par Stēvan (Vado al mare con Cinzia e mi faccio portare da Stefano).

Culegamènt estéran

modifica

Eśémpi ad dialét

modifica

La paràbula dal fiōl pròdig

modifica
Miranduléś dna vòlta (1800) Miranduléś 'd adès (2000) Itagliàṅ (2000)
Un zèrt óm l'aviva du fiō. Al più pìcul dis a sò padr: Un sèrt óm al gh'iva dū fiōi. Al più pìcul al diś a sò pàdar: Un certo uomo aveva due figli. Il più piccolo disse a suo padre:
«Papà, da-'m dla vòstra ròba la part ch'a m vèṅ!» «Papà, dà-'m dla vòstra ròba la part ch'a m vèṅ!» «Papà, dammi dei vostri averi la parte che mi spetta!»
e lù al divìś la sò sustànsa tra i dū fiō. e lò al divìd la sò sustànsa tra i dū fiōi. e lui divise le sue sostanze fra i due figli.
Da lì a pôc dì, al fiōl più pìcul, fat fagòt, l'andò via luntàṅ luntàṅ, Da lè a pôc dè, al fiōl più pìcul, fat fagòt, al và via luntàṅ luntàṅ, Da lì a pochi giorni, fatto fagotto, andò via lontano lontano,
e al cunsumò tut in stravìsi. e al taca a cunsumàr tut in stravìsi. e consumò tutto in stravizi.
E quand a n n'avì più 'n sòld, a s fè sintìr la fam in cal paéś, E quand al n gh'iva più 'n sòld, la fam la s fà sintìr in cal paéś, E quando non ebbe più un soldo, si fece sentire la fame in quel paese,
in cunseguénsa d'una carestìa, e acsì al puvrét prinsipiò a védar ch'a gh mancàva 'l nesesàri. in cunseguénsa dna carestìa, e acsè al puvrét al taca a védar ch'a gh mancàva 'l necesàri. a causa di una carestia, e così il poveretto inizio a vedere che gli mancava il necessario.
Al s tóls 'd lì e al s arcmandò a un zitadìṅ 'd cal sit, Al s tōś da 'd lè e al s arcmànda a un sitadèṅ 'd cal sit, Si tolse di lì e si raccomandò a un cittadino di quel posto,
e quest al mis in campàggna per guardiàṅ di pòrc. e qvist chè 'l al mét in campàggna cuma guardiàṅ di pòrc. e questi lo mise in campagna come guardiano dei maiali.
A gh vigniva vója infìna d'impìr-s la pansa 'd chili giàndi 'ch magnàvan i pòrc; A gh gniva vója infìna 'd impinìr-as la pansa 'd cal giàndi ch'i magnàvan i pòrc; Gli venne infine voglia di riempirsi la pancia di quelle ghiande che mangiavano i maiali;
ma a n gh'éra aniùṅ gh'in das. ma a n gh 'n éra gnanc òṅ ch'a gh'in dis. ma non ce n'era neanche uno che gliene desse.
Vist donca la matèria ch'i aveva fat, al dis: Vist dònca la matèria ch'i ìvan fat, al diś: Visto quindi l'andazzo in corso, disse:
«Quant sarvitōr in cà 'd mè padr i aṅ dal paṅ in abundànsa, e mì a mōr chì 'd fam!» «Quant sarvidōr in cà 'd mè pàdar i àṅ dal paṅ in abundànsa, e mè a mōr chè 'd fam!» «Quanti servitori in casa di mio padre hanno pane in abbondanza, e io qui muoio di fame!»
A 'm turò sù, e a turnarò da mè padr e a gh dirò: A m turò sù, e a turnarò da mè pàdar e a gh dirò: Mi leverò, e tornerò da mio padre e gli dirò:
«Papà, a-j-ò mancâ e vèrs al zēl e vèrs 'd vù! «Papà, a-j-ò mancâ e vèrs al cēl e vèrs ad vò! «Papà, ho mancato sia verso il cielo sia verso di voi
A n am mèriti più d'èsar ciamâ par vòstar fiōl: A n m mèrit piò 'd èsar ciamâ par vòstar fiōl: Non merito più di essere considerato vostro figlio:
tgnî-m invéz cum uṅ di vòstar sarvitōr». tgnî-'m invéci cum òṅ di vòstar sarvidōr». tenetemi invece come uno dei vostri servitori».
E, alvànd-as sù, 'l andò drit fiṅ da sò padr. E, alvànd-as sù, al và drit fiṅ da sò pàdar. E, alzandosi, andò dritto fin da suo padre.
E quand al gh'éra anc luntàṅ un pôc, al padr el vist, E quànd al gh'éra anc luntàṅ un pôc, al pàdar 'l al véd, E, quando gli era ancora un poco lontano, il padre lo vide
al s mós a cumpasiòṅ, al gh córs incòntra e mòs a cumpasiòṅ, al gh cór incòntra ne ebbe compassione, gli corse incontro
e al gh butò i brss a 'l còl, e al la basò. e al gh buta i bras a 'l còl, e 'l al baśa. e gli mise le braccia al collo, e lo baciò.
E sò fiōl al gh diss: E sò fiōl al gh diś: E suo figlio gli disse:
«Papà, aj-ò mancâ e vèrs al zēl e vèrs 'd vù! «Papà, a-j-ò mancâ e vèrs al cēl e vèrs ad vò! «Papà, ho mancato sia verso il cielo sia verso di voi
A n am mèriti più d'èsar ciamâ par vòstar fiōl». A n m mèrit piò 'd èsar ciamâ par vòstar fiōl». Non merito più di essere considerato vostro figlio».
E sò padr cmandò ai sarvitōr: E sò pàdar al cmanda a i sarvidōr: E suo padre ordinò ai servitori:
«Prèst, tirâ fóra la più bèla vèsta, e giustâ-gh-la adòs, «Prèst, tirâ fóra la più bèla vèsta, e giustâ-gh-la adòs, «Presto, portate qui il più bel vestito, e fateglielo indossare,
mtî-gh 'l anèl in dî e il scarpi ai pē; mtî-gh 'l anèl in di dî e al scarpi a i pē; mettetegli l'anello alle dita e le scarpe ai piedi;
E andâ a tōr da la stala 'l vdèl più gras, e masâ-l, E andâ a tōr da la stala 'l vdèl più gras, e masâ-'l, E andate a prelevare dalla stalla il vitello più grasso, e ammazzatelo,
e ch'a s magna e ch'a s staga alégar! e ch'a s magna e ch'a sa staga alégar! e che si mangi e che si stia allegri!
Parchè 'st mè fiōl 'l éra mort e l'è turnâ al mónd; Parchè cal mè fiōl chè 'l éra mòrt e 'l è turnâ a 'l mónd; Perché questo mio figlio era morto ed è tornato in vita;
al s'éra pèrs, e al s'è truvâ». al s éra pèrs, e al s è truvâ». si era perso, e si è ritrovato».
E i prinsipiòṅ al diśnàr e gli alegrési. E i tacàran al diśnàr e gl'alegrési. E iniziarono a banchettare e a far festa.
El fiōl più grand 'l éra in campàggna, e int al dar vòlta, Al fiōl più grand 'l éra in campàggna, e in dal dar vòlta, Il figlio più grande era in campagna, e nel tornare,
quànd al fu avśìṅ a cà, al sintì a cantàr e a sunàr. quànd 'l éra davśèṅ a cà, al sènt a cantàr e a sunàr. quando si fu avvicinato a casa, sentì cantare e suonare.
Al ciamò uṅ di sarvitōr e al dmandò cuś 'l éra mò 'sta còsa. Al ciàma òṅ di sarvidōr e al dmanda cuś 'l éra mò cal lavōr lè. Chiamò uno dei servitori e chiese cosa stesse succedendo.
E quést al gh arspōś: E lì lò al gh rispónd: E questi gli rispose:
«'L è turnâ vòstar fradèl, e vòstar padr 'l à fat masàr uṅ vdèl gras «'L è turnâ vòstar fradèl, e vòstar pàdar 'l à fat masàr un vdèl gras «È tornato vostro fratello, e vostro padre ha fatto uccidere un vitello grasso
par la cunsulasiòṅ d'avér-al vist saṅ e salv». par la cunsulasiòṅ 'd avér-al vist saṅ e salv». par il sollievo di averlo visto sano e salvo».
Ma a 'l fradèl grand agh vens la stisa, e a n avliva briśa intràr in cà. Ma a 'l fradèl grand a gh vèṅ la stisa, e a n vōl briśa andàr dènt'r in cà. Ma il fratello grande fu preso dalla stizza, e non voleva entrare in casa.
Al padr dònca vens fóra lù, e al la prinsipiò a pregàr. Al pàdar dònca al vèṅ fóra lò, e al taca a pargàr. Il padre uscì quindi lui, e iniziò a pregare.
Ma quél tgniva dit: Ma chi lò al tgniva dit: Ma questi rimarcò:
«'L è tant an ch'a v serv, e a n v ò mai diśubidî; «'L è da tant an ch'a v sarvìs, e a n v ò mai diśubidî; «Sono tanti anni che vi servo, e non vi ho mai disubbidito;
ma vù a n m avî mai dâ gnanc un cavrét ma vò a n m iv mai dâ gnanc un cavrét ma voi non mi avete mai dato neanche un capretto
da psér-'m-al gudér in cumpagnìa di mè amìg. da psér-'m-al gudér in cumpagnìa di mè amìg. da potermi godere in compagnia dei miei amici.
Però dòp ch'è turnâ 'st àltar vòstar fiōl, Però dòp ch'l è turnâ 'st àtar vòstar fiōl, Però dopo che è tornato quest'altro vostro figlio,
ch'l à consumâ tut al sò cun dil dóni 'd catìva vita, ch'l à cunsumâ tut al suo cun dal dóni 'd catìva vita, che ha sperperato tutti i suoi averi con delle donne di malaffare,
a i avî massâ par lù al vdèl più gras». a iv masâ par lò al vdèl più gras». avete ammazzato per lui il vitello più grasso».
Sò padr gh diss: Sò pàdar al gh diś: Suo padre gli disse:
«Vù, al mè fiōl, a sî sèmpar con mì, e tut quél ch'a-j-ò 'l è vòstar. «Vò, al mè fiōl, a sî sèmpar mèg, e tut quél ch'a-j-ò 'l è vòstar. «Voi, figlio mio, siete sempre con me, e tutto quello che possiedo è vostro.
Ma 'l era giùst 'd gudér e far digli alegrési, Ma 'l éra giùst 'd gudér e far di alegrési, Ma era giusto festeggiare e rallegrarsi,
parchè vòstar fradèl 'l era mòrt e 'l è arsuscitâ; parchè vòstar fradèl 'l éra mòrt e 'l è turnâ a vìvar; perché vostro fratello era morto ed è resuscitato;
al s éra pèrs, e al s è turnâ a truvàr». al s éra pèrs, e al s è catâ ad nóṿ». si era perso, e si è ritrovato».

Bernardino Biondelli, Saggio sui dialetti gallo-italici, 1853, pag. 238

Na nuvéla

modifica

A digh donca che in di temp dal prim re 'd Cipri, dop al cunquist fat dla Tera Santa da Gofredo 'd Buglion, a sucedé che una sgnora 'd Guascogna l'andé in pelegrinagg al Sepolcr, da dova turnand indree, arivada in Cipri, da suquant birbon la fu vilanament ultragiada. 'D quest chì lee, sensa nissuna cunsulasion dasprandos, la pensé d'andar a ricorar dal re; ma 'gh fu dit da sertun che la pardrev la fadiga par gnent, parchè l'era acsì da poch che non sol al na vendicava brisa i insult fat ai altr, ma che al tolerava vigliacament anch quei ch'i 'gh favan a lù; intant che chiunque gh'aveva un dispiaser al la sfugava col faragh un qualch insult o vergogna a lù. Avend sentii quest la dona, desprada dla vendeta, par cunsularas un poch dla sò noia, la propos da vler dar 'na stucada a la miseria del re; e andada pianzend davanti a lù, la diss: "Al mè sgnor, an vegn minga a la tò presensa par vendeta che m'aspeta dla ingiuria ch'am è staa fat ma, in sudisfasion 'd quela, at pregh ch'at m'insegn cuma 't sofr queli che mì a sent ch'i 't fan, afinché imparand da tì a possa con pasiensa supurtar la mia; la qual, Dio al sa lù, se al psess far, vluntera at la darev, zà che tì at see un sì bon purtador".
Al re, fin alora ch'l'era staa acsì tard e pigr, cumè s'al s'fuss dasdaa dal son, prinsipiand da l'ingiuria fata a 'sta dona, che asprament al vendiché, al dvinté un persecutor grandissim 'd tut quei che contra l'unor dla curona i cumitess qualcosa d'alora in avanti.
Giovanni Papanti, I parlari italiani in Certaldo, 1875, pagg. 290-291

Dialét ad Finàl

modifica

A dgiva donca ch'ai gioran dal prim re 'd Cipr, dop la cunquista dla Tera Santa da Gufred 'd Buglion, a sussdì ch'na gran sgnora 'd Guascogna, ch'l'era in pelagrinagg, l'andò al Sepolcar 'd Nostar Sgnor, e quand la turnò indree, 'gnuda ch'la fu un'altra volta in Cipr, la fu ufesa ind l'unor da di birichin e da di birbon d'om. E l'era fora 'd liee da la rabia e da la disparasion; dasprada e an savend più ach capel metras, la pinsò ben d'andar a udiensa dal re par diragh pian e fort al sò sentiment e tut quel ch'agh era sussess dree la strada; ma la zent i 'gh diss ch'l'arev butaa viè 'l fiaa e la fadiga, parchè 'l re an fieva giustisia par chil matieri lì, parchè an la fieva gnanch par lù, quand la zent da 'st mond, par sfugaras dil gnol ch'i aviva par la testa i 'gh fieva di afront. 'Sta povra dona, quand la sintì acsì, dasprada e fora 'd liee da la vargogna e da la voja 'd vendicaras, par cunsularas dla sò disgrasia la pinsò d'andar a far arabir un puctin anch al re; e, pianzend cmè un putlet e zigand a la crusiata, la s'agh piantò davanti e la 'gh dsì: "Sacra Curona, re, mì an vien brisa chì da lù parchè a spera rason dla birbunada ch'i m'ha fat, ma a vien solament parchè ch'am faga grasia d'insgnaram (s'l'è vera quel ch'i dis) com lù al fa a supurtar in santa pas i afront e gli ufes che chil canaji i 'gh fan, parchè acsì a prev supurtar mej anch il miè, ch'agh garantiss ch'agh rinunsiarev tant e pò tant vluntiera a lù".
Al re, ch'in tut al temp da 'sta gran ciacarada, e stuf da 'sta mandga 'd ciacarad, com s'al sdassdass in cal mument, al saltò su tut int un colp e al diè subit ordan ch'as vendicass 'sta povra sgnora 'd tut igli ufes ch'i gh'ivan fat, e da cl'ora e quela 'l dvintò al più gran persecutor ad tut quei ch'i 'gh fievan di insult, e al gmitì al servel a partì che an agh vins più voja 'd far i bei umor.
ibidem, pagg. 292-293

Dialét dla Miràndla

modifica

A digh donca che ai temp dal prim re 'd Zepri, da cla via che Gufred Buglion l'abé fat la conquista ed Tera Santa, as dia 'l cas ch'una sgnora ed Cuscogna l'andò in pelegrinazz al Sepulcher, e dand ed volta, quand la fo arivada a Zepri, agh fu di bardasson ch'i 'gh fen quel ch'a ne 'v digh. In causa 'd 'sta bruta asion, cla sgnora, avenden poca vuja, agh vins in ament d'andar dal re par denunsiargh al cas, ma agh fu ch'i 'gh diss: "Sgnurina, l'è temp e fiaa strussiaa, parchè cal re l'è un om acsì indolent e bon da niant che in cambi ed far giustisia ai magon di ater, una gran part ed quili ch'i fan a lù al s'li bev cmud un sumari; in 'sta moda, tut quii ch'han dla rogna da gratars i 's la gratan incontr'a lù fasandghen ed tot el fata". Abend santii la sgnora cmud andava la fassenda e 'n abend piò speransa 'd vendicars, per cunsolars in qualch manera 'd cla passion, la 's mess ed tor in zogh cal re di mè cucù e, smergland, essend andada al sò cuspet: "Sgnor" la diss "an son zà chè pr'asptar rason dla rifa ch'i m'han fat. Ojabò! Mi an voj sna che a m'insegnadi cmud a fa a sufrir tut chii brut mustass ch'i 'v fan. As prev dar che, cun la vostra scola, anca mì a psiss cumpurtar el mè desgrassi. Vò al savii, al bon Gesò Lazareno, s'agh li dunaree vluntera, s'a se psess, daspoch ch'al gh'ha csè boni spali".
Al re, ch'infin alora l'era staa un imbambii, un vis 'd ricota, a pars ch'al s'desdass da un'insonia, e prinsipiand da la figura patida da cla sgnora, la qual l'abè tut el sudisfasion pussebli e impussebli, al s'mitè propri a grinta dura con tut i bech e via che, da cal giorn andand inans, i 's fossan azzardaa 'd far del bricunadi incontr'a l'unor dla sò curona.
ibidem, pag. 296-297