Espezieen iraungipen

Dodoa sarritan aipatzen da aro modernoan iraungitako espezie gisa.

Iraungipena, biologian eta ekologian, espezie baten kide guztien desagerpena ematen denean gertatzen da. Desagerpena ematen da espezieko azken kidea hil egiten denean. Aldiz, sexu bidez ugaltzen diren animalietan, ale bakarra edo sexu bereko aleak geratzean ezinbestekoa da desagerpena.

Eboluzioaren bidez espezie berriak sortzen dira, eta espeziazioaren bidez ere. Hala ere, beste espezie batzuk iraungitzen dira baldintzeie edo beste lehiakideen aurrean ezin direlako biziraun. Normalki, espezie baten irungipena bere lehenengo agerpena eta 10 milioi urte geroago gertatu ohi da, baina fosil bizidunak deritzonak aldiz, aldaketarik gabe bizi ohi dira milioka urtez. Iraungipena gertakari naturaltzat hartuta dago. Estimatzen da, behin ixistitu izan diren espezien %99,9 a gaur egun iraungituak daudela esan daiteke.

Iraungipen masiboak gertakari arraroak ziren gizakien hedapeneko garaian. Baina duela 100.000 urte gizakien hazkundearekin batera iraungipena ere asko areagotu da.

Definizioa

Lehen esan bezala, espezie bat iraungitu egingo da espezie horretako azken kidea hiltzean. Beraz kide gutxi gelditzean eta erreproduzitzea ezinezkotzan ematean ere esan daite espezie hori, irungitua dagoela. Ekologian, iraungipena ere esan ohi zaio eremu batean gertatutako espezia desagerpenari. Beste leku batean espezie hori bizirik jarraitzen bada ere. Iraungitzeko arriskuan dauden espeziei espeziea arriskuan eta bizirik irauteke daudenak izatedun espezieak. Gizakiek arriskuan dauden espezieak bizirik ateratzeko ahaleginak egiten dituzte hainbat zoologiko eta edo beste edozein giro artifizialean ezarriz.

Espezie baten iraungipenak bere bizilekuan parte hartzen duten beste espezien irungipena ekar desake, irungipen kateatua deritzon gertakariari bide emanez.

Kausak

Uso migratzailea, ehunetako hegaztietatik iraungituta dagoen bat, ehizaren poderioz.

Simpleena erreprodutzearen ezintasuna edo beste habita batetara aldatu ezina litzateke. Gianera espezien iraungipenaren beste kausa nabarmenena da, gizakiaren eskuhartzea. Hoien adibide dira: ehiza, kutsadura, habiten deuseztapena etb. Gizakiaren iraungipenari buruz hitz egitean klima aldaketa eta edo teknologia hondamendi Nuestra Hora Final (2003) [[Martin Rees]eko liburuan agertzen den moduan. Honi aurre egiteko hainbat gobernuk eta ingurugiroarenkin erlazionatutako hainbat taldek kontserbazio programa ugari egin dituzte kausa hauei aurre egiteko.

Fenomeno demografiko eta genetikoak

Populazioarren genetika eta fenomeno demografikoak eboluzioari eragiten diote, ondoioz espezie baten desagerpenari ere. Populazio txikietan ergin handiagoa du efektu hauei. Espezien hautespen naturalaz adimen-urriko alderdi genetikoak alde batera uzten ditu eta onuragarri direnak mantendu. Aldiz, mutazio batek populazio oso batera hedatu daiteke.

Kutsadura genetikoa

Espeziek naturalki eremu batean hazi dira eta kutsadura gentikoaz mehatxatuta egon daitezke. Atzerriko espezieak eragin desakete iraungipen bat, beren sartzea habiten deuseztapena ekar dazake. Espezie arraroetan eman ohi da espezie talde baten barnean sartzean, mandoak sortuz eta bertako espeziei iraungipen osora eramanez. Kutsadurak ere eragin desake mandoen ahulezia iraungipenera heldu arte.

Habiten degradazioa

Bizitzeko baldintzak aldatzera eraman dezake habitaren degradazioa, honela espezieak bizirauteko arazoak dituzte iraungitzeraino. Eremua toxiko bihurtzea edo lehengaien murrizketa izan daiteke honen adibide.

Berotegi efektua

1850.etik 2006.era bitarteko tenperatura globalaren grafikoa

Berotze globala lurrazaleko, aireko eta ozeanoetako batez besteko tenperaturaren igoera da, azken hamarkadetan eta bere aurreikusitako jarraipena.

Lurrazaletik hurbil batez besteko aireko tenperatura orokorra 0,74 ± 0,18 º C igo da azken mendean. Intergovernmental Panel on Climate Changeren (IPCC) arabera “antzemandako tenperaturaren gehienezko igoera XX. mende erdialdetik, gizakiak isuritako berotegi-gasetan oinarrituta bide dago”. Honek lurrazala eta behe atmosferaren beroketa eragiten du, berotegi-efektua handitzen. Ikerketa batzuk animali eta landareen laurdenen desagerpena ekarri dezakeela diote urtero.

Iraungipen masiboak

Bost irungipen masibo antzematen dira historian zehar gure munduan. Hoietan iraungitako espeziak epe motz batean iraungitzen dira. Duela gutxiko iraungipen masibo esagunena, duela 65 milioi urte gertatutako Cretacico-Terciarioaren fenomenoa da. Honen amaieran dinosaurioen desagerpena eman zen.

Gizakia iraungipenean

Gizakiarentzako ez hain kaltegarriak diren teknologia aurrerapena animaliei desagerpena kausatu diezaiokete.

Artikulu hau zirriborroa da. Wikipedia lagun dezakezu edukia osatuz.