Konpost: berrikuspenen arteko aldeak

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia

Lerroan

Hauxe da oraingo bertsioa, 10:59, 23 ekaina 2024 data duena

Konposta —zenbaitek luarra^[1] deitua— konpostajearen ondorioz sortutako ongarria da, materia organikoaren deskonposizio maila ertaina. Materia organikoa ere ongarri ona da, berez; humusa, berriz, deskonposizio mailarik gorena da. Izena iparraldeko frantses zaharreko compost hitzetik dator (esanahia: «hostoen, simaurraren eta abarren nahasketa, lurrak ongarritzeko erabilia»). Konposta egiteko prozesuari konpostatzea edo konpostajea deritzo.

Materia organikoa deskonposizio aerobioz eta deskonposizio anaerobioz bihur daiteke konpost, baina ziklo aerobioz deskonposatzen den materia organikoari bakarrik deitzen diogu konpostajea. Deskonposizio aerobioa gertatzeko, airean oxigeno asko egon behar du; deskonposizio anaerobioa gertatzeko (metanizazio ere esaten zaio), aldiz, oso oxigeno gutxi edo batere ez.

Konposta era naturalean lortzen da deskonposizio aerobioz: materia organikoa (adibidez, landare edo animalia hondakinak) deskonposatu egiten da bakterio aerobio termofiloen bidez; delako bakterio horiek edonon daude. Konposta egiteko, oro har, materia organikoa ez usteltzen saiatu behar da; horretarako, uraren urritasuna bermatu behar da; izan ere, urak ez du uzten materia oxigenatzen, eta bakteria anaerobioak ugaldu egiten dira; ondorioz, hondakin organikoa usteldu eta kirastu egiten da. Hala ere, zenbait prozesu industrialetan, usteltze prozesua erabiltzen da konposta lortzeko.

Konposta, abantaila ugariko ongarria izanik, gehienbat nekazaritzarako eta lorezaintzarako erabiltzen da. Beste zenbait zereginetarako ere erabiltzen da; besteak beste, paisaia-pinturetarako, erosioa kontrolatzeko edo erretako lurrak berreskuratzeko.

Probetxu handikoa izateaz gainera, konposta bide ona da hiri handiek eta nekazaritza eta abeltzaintza esplotazioek sortzen duten hondakin organikoen arazoa konpontzeko. Egokia da, beste tratamendu teknologia batzuekin alderatuta; izan ere, tratamendu horiek askotan ez dituzte zaintzen baliabide naturalak eta ingurunea eta, gainera, oso garestiak izaten dira.

Historia

Konpostajea aspaldiko teknika da; Antzinako Erroman, Gaius Pliniusek (K.a. 23-79) bere idazkietan aipatzen du material organikoa pilatzearena eta bertan uztearena, urtebetez edo hurrengo landatzeko urtaroa arte, konposta lurzoruan aplikatzeko prest izan arte. Metodo horrek alde on hauek zeuzkan: oso ahalegin txikia behar zen konposta sortzeko eta oso ona zen klima epeleko nekazaritzarako. Metodo modernoarekin alderatuta, zenbait alde txar ere bazituen: konpostarako erabilitako tokiak urte osoa egon behar zuen okupatuta, elikagai asko galtzen ziren euriarekin eta gaixotasunak ekartzen dituzten bakteriak eta animaliak ugaltzen ziren.

Konpostaje modernoa 1920ko hamarkadan hasi zen, Europan, nekazaritza organikorako baliabide modura. Hiriko hondakinak tratatzeko munduko lehenengo planta industriala Wels-en, Australian, ireki zuten, 1921 urtean. Konpostajearen lehen urte horietan, pertsonaia hauek izan zuten eraginik handiena: Rudolf Steiner, biodinamika nekazaritza metodoa sortu zuena, eta Annie Francé-Harrar. Francé-Harrarrek humusaren aldeko elkarte handi bat sortu zuen, 1950-1958 urteen artean, Mexikon, lurzoruaren degradazioaren kontra borroka egiteko. Era berean, aipatu beharrekoak dira Sir Albert Howard-ek Indian egindako lanak, praktika iraunkorren alde, eta Lady Eve Balfour-en ahaleginak konpostajearen teknika zabaltzeko.

Gaur egun, konpostaje arinaren aldeko pertsona asko dago. Konpostaje tradizionalaren zenbait arazori irtenbidea aurkitu diotela esaten dute. Diotenez, konpost egokia egin daiteke bizpahiru astean. Horrelako prozesua hain denbora gutxian gerta dadin, aldaketa batzuk egin behar dira, hala nola konpostatzeko materialen artean tamaina txikiagoko zatiak eta zati homogeneoagoak erabiltzea, karbonoaren eta nitrogenoaren arteko proportzioa kontrolatzea (30:1 edo handiagoa izan dadin), eta hezetasuna zehazki kontrolatzea. Hala ere, parametro horien guztien neurketa jada ageri zen Howarden eta Balfourren idazkietan; beraz, badirudi ez dela aurrerapauso handirik egin azken urteetan. Zientzialari askok uste dute ez dagoela modu eraginkor bat konposta denbora gutxian egiteko, bere denbora behar duela.

Deskonposizioaren eragileak

Konpostajerako siloak egitearen helburua bakterioentzako ekosistema egokia prestatzea da. Siloak deskonposizioa sortzen duten bakterioak mantentzen ditu, eta bakterio horietaz elikatzen diren beste izaki batzuk gordetzen ditu; horrela, bakterio horien hondakinak konpostaren parte izango dira. Deskonposizioa bideratzen duten izaki eraginkorrenak bakterioak eta mikroorganismoak dira. Horietaz gainera, garrantzitsuak dira onddoak, protozooak eta aktinobakterioak. Maila makroskopikoan, lur-zizareak, inurriak, barraskiloak, bareak eta ehun zangoak: horiek materia organikoa kontsumitu eta degradatzen dute.

Konpostaren osagaiak

Edozein material biodegradagarri konpost bihur daiteke, denborarekin. Hala ere, material guztiak ez dira egokiak, eskala txikiko konpostajea egiteko. Arazorik nabarmenena tenperatura da. Materialek ez badute hartzen patogenoak hiltzeko tenperatura egokia, izurriteak etor daitezke. Horregatik, simaurra, zaborra eta animalien gorpuzkiak eraginkortasun handiko instalazio berezi batzuetan tratatu behar dira. Instalazio berezi horiek sistema aurreratuak dituzte material organiko konplexuak tratatzeko. Metodo bera erabiltzen da petrolioaren hidrokarburoak eta beste material toxiko batzuk degradatzeko eta birziklatzeko. Erabilera horiei ematen zaien izena bioerremediazioa da.

Konpostaje azkarra baldintza berezi batzuetan gertatzen da: Materia lehor den bitartean, karbonoaren eta nitrogenoaren arteko erlazioak 25/1ekoa edo 30/1ekoa izan behar du; hau da, gutxi gorabehera 25 edo 30 aldiz karbono gehiago egon behar du nitrogeno baino. Era berean, beharrezkoa da zelulosa egotea, bakterioek energia lortzeko, eta, gainera, proteinak egotea bakterioak garatzeko. Gantz asko duten jakiak, berriz, hau da, haragia, arrautzak, esnekiak eta abar, ez dira onak etxeko konposta egiteko, intsektuak eta beste animalia batzuk erakartzen baitituzte. Hala ere, arrautz oskola kaltzio iturri ona da lurrerako, baina egosita ez badago, urtebete baino gehiago egon daiteke deskonposatu arte.

Materia biodegradagarri arruntak:

Kartoia
Kafe hondarrak
Koko zuntza (Kokoaren barruko azala)
Krustazeo oskolak
Arrautz oskolak
Arraina
Fruituak
Hostoak

Simaurra
Onddoak
Papera
Algak
Substratuak
Enbor azalak
Barazkiak

Material ez biodegradagarriak

Nekazaritzako lima
Arroka arrautsa
Itsas oskolak
Lohia
Hondarra

Konposta egiteko teknikak

Batez ere bi teknika erabiltzen dira konposta era aerobioan egiteko:

Aktiboa edo beroa: Tenperatura kontrolatuz bakterio aktiboen ugalketa bideratzen da, patogeno eta mikrobio gehienak hiltzen dira, eta honela konpost erabilgarria oso denbora gutxian egitea lortzen da.
Pasiboa edo hotza: Tenperatura ez da kontrolatzen, eta deskonposaketa era naturalean gertatzen da.

Planta industrial gehienek konpostaje aktiboa egiten dute, kalitate handiko konposta denbora gutxian lortzen baitute. Konpost hoberena silo itxi eta kontrolatu batean lortzen da, tenperatura, hezetasuna eta aire fluxua kontrolatuta.

Gaur egun, herritarrek berek etxean konposta egiteko joera hedatu da. Esate baterako, Iruñerriko Mankomunitateak urtero kanpaina egiten du herritarrak horretara bultzatzeko, eta konpostontziak uzten ditu doan norberak baratzean jarri eta etxeko hondakinak zein inaustetik edo sortutako landareak konpostatzeko.

Konpost siloak

Konpost silo batean, %40 eta %60 bitarteko hezetasuna izan behar du, bakterioak izateko eta horiek beren lana betetzeko. Deskonposizioan lan egiten duten bakterioak sailkatzeko, bizitzeko behar duten tenperaturari eta sortzen duten beroari begiratzen zaio. Esaterako, bakterio mesofilikoek 20 eta 40 °C-ko arteko tenperaturak behar dituzte. Materia deskonposatzean beroa sortzen dute; horrek esan nahi du siloaren barruko aldea asko berotzen dela. Beroari era naturalean eusteko, gutxienez metro bat zabal eta metro bat gora izan behar dute konpostatzeko siloek, eta ahalik eta luzera handienekoak.

Hala ere, konpostatzeko tenperatura hoberena 60 °C da, tenperatura horretan patogeno eta hazi gehienak hil egiten baitira, eta, gainera, bakterio termofilikoentzako ingurune ezin hobea sortzen da; hain zuzen, bakterio horiek dira deskonposizioaren eragile nagusiak. Siloaren zentroak oso bero egon behar du (eskua erretzeko bezain beroa). Gerta daiteke aski beroa ez egotea, arrazoi hauetakoren bat dela medio:

Hezetasun handiegia dago, eta ez dago bakterioentzako oxigeno nahikorik.
Oso lehor dago, eta bakterioek ez daukate bizitzeko eta ugaltzeko ur nahikorik.
Ez dago proteina nahikorik (nitrogeno iturria).

Arazo horiek konpontzeko, gehienetan nahikoa da material gehiago botatzea edo konposta iraultzea, aireztatzeko. Konpostatzeko erritmoaren arabera, materia behin baino gehiagotan iraul daiteke eta garai horretan, ura ere bota daiteke, hezetasuna kontrolatzeko. Hozten bada, materiari buelta eman behar zaion seinale da: bakterioek elikagai guztiak agortu dituztela esan nahi du. Materiari buelta eman eta konposta berotzen ez bada, konpostaje prozesua bete dela esan nahi du. Orduan, material guztiak homogeneoa izan beharko du, kolorez iluna, hasierako materialekin inongo antzik gabekoa. Edonola ere, nahiz frogatuta ez egon, batzuek urtebete luzatzen dute konpostaren produkzioa, horrela lortutako konpostaren onurak gehiago irauten duelakoan.

Zizareekin egindako konpostajea

Lur zizareak siloan sartuz kalitate handiko konposta lor daiteke, vermikonposta alegia. Zizare gorria edo Lumbricidae familiako beste zizareak materia organikoa jaten dute, eta digeritutako materiala elikagai eta mikrobio onuragarrien iturria da. Lombrikultura zizareen hazkuntzaz eta ugalketaz arduratzen da. Zizare horiek komertzializatzeko merkatu global bat dago, vermikonposta praktikatzen dutenentzat "materiala" sortzeko.

Erreferentziak

↑
Orozkoko (Bizkaia) euskarako hitz horrek, berez, «zizare» esan nahi du. Iturriak:
- «luhar», Orotariko Euskal Hiztegia.
- Joxe Aranzabal: «Jakobitak eta konposta», Faroa, 2015-08-24.

Ikus, gainera

Kanpo estekak

Datuak: Q212254
Multimedia: Compost / Q212254

[1] Orozkoko (Bizkaia) euskarako hitz horrek, berez, «zizare» esan nahi du. Iturriak:
«luhar», Orotariko Euskal Hiztegia.

Joxe Aranzabal: «Jakobitak eta konposta», Faroa, 2015-08-24.

[2] «luhar», Orotariko Euskal Hiztegia.

[3] Joxe Aranzabal: «Jakobitak eta konposta», Faroa, 2015-08-24.

[1]

@@ 1. lerroa: / 1. lerroa: @@
+{{HezkuntzaPrograma|Biologia eta geologia}}
-'''Konposta''' konpostajearen ondorioz sortutako produktua da. [[Materia organiko]]aren deskonposizio prozesuaren maila ertaina da, [[humus]]a deskonposizioaren maila gorena izanik. Materia organikoa berez ongarri ona den arren, konpostarekin alderatuz azken honek ongarri askoz hobea da.
+[[Fitxategi:Compost-heap.jpg|thumb|300px|Konpost piloa.]]
+'''Konposta''' —zenbaitek ''luarra''<ref>[[Orozko]]ko (Bizkaia) euskarako hitz horrek, berez, «[[zizare]]» esan nahi du. Iturriak:
+* «luhar», ''Orotariko Euskal Hiztegia''.
+* Joxe Aranzabal: «Jakobitak eta konposta», ''Faroa'', 2015-08-24.</ref> deitua— konpostajearen ondorioz sortutako ongarria da, [[materia organiko]]aren deskonposizio maila ertaina. Materia organikoa ere ongarri ona da, berez; [[humus]]a, berriz, deskonposizio mailarik gorena da. Izena [[iparraldeko frantses zaharra|iparraldeko frantses zaharreko]] ''compost'' hitzetik dator (esanahia: «hostoen, simaurraren eta abarren nahasketa, lurrak ongarritzeko erabilia»). Konposta egiteko prozesuari ''konpostatzea'' edo ''konpostajea'' deritzo.
-Materia organikoa bide aerobikoz eta bide anaerobikoz deskonposatzen da, baina konpostajea bakarrik deitzen diogu ziklo anaerobikoz deskonposatzen den materia organikoari. Ziklo aerobikoa gertatzeko airean oxigeno asko egon behar da, eta aitzitik ziklo anaerobikoa gertatzeko (baita ere metanizazio deitua) oso oxigeno gutxi edo ezer egon behar da.
+Materia organikoa deskonposizio [[aerobio]]z eta deskonposizio [[anaerobio]]z bihur daiteke konpost, baina ziklo aerobioz deskonposatzen den materia organikoari bakarrik deitzen diogu konpostajea. Deskonposizio aerobioa gertatzeko, airean [[oxigeno]] asko egon behar du; deskonposizio anaerobioa gertatzeko (metanizazio ere esaten zaio), aldiz, oso oxigeno gutxi edo batere ez.
-Konposta era naturalean lortzen da ziklo aerobikoaren bidez, non materia organikoa(adibidez landare edo animali hondakinak) deskonposatua da bakteria aerobio termofiloengatik, zeintzuk edozein lekutan aurki daitezke. Konposta lortzeko normalean materia organikoaren usteltzea saihestu behar da, uraren urritasuna bermatuz, izan ere urak materiaren oxigenatze prozesua galarazten du eta orduan bakteria anaerobioak ugaltzen dira eta hondakin organikoa usteltzen dute deskonposatze prozesua kirasdun bihurtuz. Hala ere zenbait prozesu industrialetan usteltze prozesua erabiltzen da konposta lortzeko.
+Konposta era naturalean lortzen da deskonposizio aerobioz: materia organikoa (adibidez, landare edo animalia hondakinak) deskonposatu egiten da [[bakterio]] aerobio [[termofilo]]en bidez; delako bakterio horiek edonon daude. Konposta egiteko, oro har, materia organikoa ez usteltzen saiatu behar da; horretarako, uraren urritasuna bermatu behar da; izan ere, urak ez du uzten materia oxigenatzen, eta bakteria anaerobioak ugaldu egiten dira; ondorioz, hondakin organikoa usteldu eta kirastu egiten da. Hala ere, zenbait prozesu industrialetan, [[Ustelketa|usteltze prozesua]] erabiltzen da konposta lortzeko.
-Konposta nekazaritzan eta lorezaintzan erabiltzen da ongarri bezala, baina hala ere batzuetan erabili izan da paisaia-pinturetarako, erosioa kontrolatzeko edo erretako lurrak berreskuratzeko.
+Konposta, abantaila ugariko ongarria izanik, gehienbat nekazaritzarako eta lorezaintzarako erabiltzen da. Beste zenbait zereginetarako ere erabiltzen da; besteak beste, paisaia-pinturetarako, erosioa kontrolatzeko edo erretako lurrak berreskuratzeko.
-Bere erabilgarritasun nabariaz aparte, konposta soluzio on bat da hiri handiek eta nekazaritza eta abeltzaintza explotazioek sortzen duten erresiduoen organikoen arazoa konpontzeko. Konpostajea aukera egokia da beste tratamendu teknologiekin alderatuz, zeintzuk askotan ez dute baliabide naturalak eta ingurunea zaintzen eta gainera oso kostu handia dute.
+Probetxu handikoa izateaz gainera, konposta bide ona da hiri handiek eta nekazaritza eta abeltzaintza esplotazioek sortzen duten hondakin organikoen arazoa konpontzeko. Egokia da, beste tratamendu teknologia batzuekin alderatuta; izan ere, tratamendu horiek askotan ez dituzte zaintzen baliabide naturalak eta ingurunea eta, gainera, oso garestiak izaten dira.
-[[Fitxategi:Real Compost.jpg|thumb|right|230px|Etxe batean lortutako konposta.]]
 == Historia ==
-Konpostajea praktika ezaguna izan da [[Antzinako Erroma]]tik, non Gaius Plinius (K.a. 23-79) berre idazkietan konpostajea aipatzen duen. Lehengo ohitura zen material organikoak pilatzea eta bertan uztea urtebetez, edo hurrengo landatzeko urtaroa arte, non konposta prest egongo litzake lurzoruan aplikatzeko. Metodo honen abantailak honakoak dira; oso esfortzu gutxi behar da konposta sortzeko eta oso ondo ematen du nekazaritza ohiturekin klima epeletako guneetan. Bestalde, metodo modernoarekin alderatuz hainbat desabantaila agertzen dira, hala nola, erabilitako espazioa urtebetez egongo dela okupatuta, elikagai asko galtzen direla euriagatik eta gaixotasunak produzitzen dituzten bakteriak eta animaliak bertan ugalduko direla.
+Konpostajea aspaldiko teknika da; [[Antzinako Erroma]]n, Gaius Pliniusek (K.a. 23-79) bere idazkietan aipatzen du material organikoa pilatzearena eta bertan uztearena, urtebetez edo hurrengo landatzeko urtaroa arte, konposta lurzoruan aplikatzeko prest izan arte. Metodo horrek alde on hauek zeuzkan: oso ahalegin txikia behar zen konposta sortzeko eta oso ona zen klima epeleko nekazaritzarako. Metodo modernoarekin alderatuta, zenbait alde txar ere bazituen: konpostarako erabilitako tokiak urte osoa egon behar zuen okupatuta, elikagai asko galtzen ziren euriarekin eta gaixotasunak ekartzen dituzten bakteriak eta animaliak ugaltzen ziren.
-Konpostaia modernoa 1920ko hamarkadan hasi zen Europan nekazaritza organikoaren erremienta bezala. Hiriko hondakinak tratatzeko munduko lehenengo konpostai planta industriala Wels-en, Australian ireki zuten 1921 urtean. Konpostaiaren lehenengo urte hauetan eragin handiena izan zuten pertsonaiak hauexek dira: Rudolf Steiner, [[biodinamika]] nekazaritza metodoa sortu zuena, eta Annie Francé-Harrar zeinek 1950-1958 urteen artean Mexikon humus organizazio handi bat sortu zuen lurzoruaren degradazioaren kontra borroka egiteko. Baita ere aipagarriak dira Sir Albert Howard-ek Indian egindako lanak praktika iraunkorren alde, edo Lady Eve Balfour-en esfortzuak konpostaiaren praktika zabaltzeko.
+Konpostaje modernoa 1920ko hamarkadan hasi zen, Europan, nekazaritza organikorako baliabide modura. Hiriko hondakinak tratatzeko munduko lehenengo planta industriala Wels-en, Australian, ireki zuten, 1921 urtean. Konpostajearen lehen urte horietan, pertsonaia hauek izan zuten eraginik handiena: Rudolf Steiner, biodinamika nekazaritza metodoa sortu zuena, eta Annie Francé-Harrar. Francé-Harrarrek [[humus]]aren aldeko elkarte handi bat sortu zuen, 1950-1958 urteen artean, [[Mexiko]]n, lurzoruaren degradazioaren kontra borroka egiteko. Era berean, aipatu beharrekoak dira Sir Albert Howard-ek Indian egindako lanak, praktika iraunkorren alde, eta Lady Eve Balfour-en ahaleginak konpostajearen teknika zabaltzeko.
-Gaur egun badaude konpostaia arinaren aldeko pertsona asko, zeitzuk konpostai tradizionalaren zenbait arazoei irtenbidea aurkitu diotela esaten duten. Baieztatzen dute konpost egokia egin daitekeela 2 edo 3 asteetako tartean. Horrelako prosezua hain denbora gutxin gertatu ahal izateko aldaketa batzuk egin behar dira, ala nola, konpostatzeko materialen artean tamaina txikiagoko eta homogeneoagoko zatiak ipintzea, karbono eta nitrogenoaren proportzioa kontrolatu 30:1ekoa edo handiagokoa izan dezan, hezetasuna zeharzki kontrolatzea. Hala ere, parametro guzti hauen neurketa jada agertzen zen Howard et Balfour-en idazkietan, bereaz badirudi ez dela aurrerapauso handirik egin azken urtetan. Arrazoi hauengatik zientzialari askok uste dute ez dagoela modu eraginkor bat naturari behartzeko denbora gutxin konpost egitea.
+Gaur egun, konpostaje arinaren aldeko pertsona asko dago. Konpostaje tradizionalaren zenbait arazori irtenbidea aurkitu diotela esaten dute. Diotenez, konpost egokia egin daiteke bizpahiru astean. Horrelako prozesua hain denbora gutxian gerta dadin, aldaketa batzuk egin behar dira, hala nola konpostatzeko materialen artean tamaina txikiagoko zatiak eta zati homogeneoagoak erabiltzea, karbonoaren eta nitrogenoaren arteko proportzioa kontrolatzea (30:1 edo handiagoa izan dadin), eta hezetasuna zehazki kontrolatzea. Hala ere, parametro horien guztien neurketa jada ageri zen Howarden eta Balfourren idazkietan; beraz, badirudi ez dela aurrerapauso handirik egin azken urteetan. Zientzialari askok uste dute ez dagoela modu eraginkor bat konposta denbora gutxian egiteko, bere denbora behar duela.
 == Deskonposizioaren eragileak ==
-Konpostaia egiteko siloak egitearen helburua bakterientzako ekosistema egoki bat prestatzea da. Siloak deskonposizioa sortzen duten bakteriak mantentzeaz gain, bakteria hauetaz elikatzen diren beste izakiak gordetzen ditu, eta bakterio guzti hauen hondakinak konpostaren parte izatera pasako dira.
+Konpostajerako siloak egitearen helburua bakterioentzako [[ekosistema]] egokia prestatzea da. Siloak deskonposizioa sortzen duten [[bakterio]]ak mantentzen ditu, eta bakterio horietaz elikatzen diren beste izaki batzuk gordetzen ditu; horrela, bakterio horien hondakinak konpostaren parte izango dira. Deskonposizioa bideratzen duten izaki eraginkorrenak bakterioak eta mikroorganismoak dira. Horietaz gainera, garrantzitsuak dira [[onddo]]ak, [[protozoo]]ak eta aktinobakterioak. Maila makroskopikoan, lur-zizareak, inurriak, barraskiloak, bareak eta ehun zangoak: horiek materia organikoa kontsumitu eta degradatzen dute.
-Deskonposizio bideratzen duten izaki eraginkorrenak bakteriak eta mikroorganismoak dira. Baita ere rol garrantzitsu bat dute onddoek, protozooek eta aktinobakteriek. Maila makroskopikoan lur-zizareak,inurriak, barraskiloak, bareak eta ehun zangoak amteria organikoa kontsumitzen eta degradatzen dute.
 == Konpostaren osagaiak ==
-Edozein material biodegradagarria konpostean bihur daiteke beharrezko denborarekin. Ala ere material guztiak ez dira egokiak ohi den eskala txikiko konpostaia egiteko. Arazorik nabarmenena tenperaturarekin arremana du, izan ere materialek ez badute patogenoak hiltzeko nahikoa tenperatura lortzen izurriteak gerta daitezke. Arrazoi honengatik, simaurra, zaborra eta animalien gorpuzkiak eraginkortasun handiko instalazio berezi batzuetan tratatuak izan behar dira. Instalazio berezi hauek sistema aurreratuak dituzte material organiko konplexu hauek tratatzeko. Gainera metodo berdina erabiltzen da petrolioaren hidrokarburoak eta beste material toxikoak degradatzeko haien birziklapena lortzeko. Erabilpen hauetarako ematen zaion izena bio erremediazioa da.
+Edozein material biodegradagarri konpost bihur daiteke, denborarekin. Hala ere, material guztiak ez dira egokiak, eskala txikiko konpostajea egiteko. Arazorik nabarmenena tenperatura da. Materialek ez badute hartzen [[patogeno]]ak hiltzeko tenperatura egokia, izurriteak etor daitezke. Horregatik, [[simaur]]ra, zaborra eta animalien gorpuzkiak eraginkortasun handiko instalazio berezi batzuetan tratatu behar dira. Instalazio berezi horiek sistema aurreratuak dituzte material organiko konplexuak tratatzeko. Metodo bera erabiltzen da petrolioaren hidrokarburoak eta beste material toxiko batzuk degradatzeko eta birziklatzeko. Erabilera horiei ematen zaien izena bioerremediazioa da.
-Konpostaitza azkarra baldintza berezi batzuenpean ematen da: Materia lehor den bitartean karbonoaren eta nitrogenoaren arteko erlazioa 25/1ekoa edo 30/1ekoa izan behar da, hau da, gutxi gorabehera 25 edo 30 aldiz karbono gehiago egon behar da nitrogenoa baino. Baita ere beharrezkoa da zelulosa egotea bakterioek energia lortzeko, eta gainera bere proteinak bakterioen garapena sustazen dute. Bestalde, gantz asko duten jakiak, hala nola, haragiak, arrautzak edo esnekiak, ez dira onak etxeko konpostaiarako, intsektuak eta beste animali batzuk erakartzen baitdituzte. Ala ere arrautz oskola kaltzio iturri ona da lurrerako, baina egosita ez badago urtebete baino gehiago behar izan al du deskonposatzeko.
+Konpostaje azkarra baldintza berezi batzuetan gertatzen da: Materia lehor den bitartean, karbonoaren eta nitrogenoaren arteko erlazioak 25/1ekoa edo 30/1ekoa izan behar du; hau da, gutxi gorabehera 25 edo 30 aldiz karbono gehiago egon behar du nitrogeno baino. Era berean, beharrezkoa da [[zelulosa]] egotea, bakterioek energia lortzeko, eta, gainera, proteinak egotea bakterioak garatzeko. Gantz asko duten jakiak, berriz, hau da, haragia, arrautzak, esnekiak eta abar, ez dira onak etxeko konposta egiteko, intsektuak eta beste animalia batzuk erakartzen baitituzte. Hala ere, arrautz oskola kaltzio iturri ona da lurrerako, baina egosita ez badago, urtebete baino gehiago egon daiteke deskonposatu arte.
+'''Materia biodegradagarri arruntak''':
-'''Erabilitako materiak biodegradagarri arruntak''':
 {{col-begin}}
 {{col-2}}
@@ 39. lerroa: / 40. lerroa: @@
 * [[Hosto]]ak
 {{col-2}}
-[[Fitxategi:Compost Heap.jpg|thumb|right|250px|Konpost pilo bat beroa askatzen goizean]]
+[[Fitxategi:Compost Heap.jpg|thumb|250px|Konpost pilo bat beroa askatzen goizean]]
 * [[Simaur]]ra
 * [[Onddo]]ak
@@ 49. lerroa: / 50. lerroa: @@
 {{col-end}}
-'''Erabilitako material ez biodegradagarriak'''
+'''Material ez biodegradagarriak'''
-* Nekazal lima
+* Nekazaritzako lima
 * Arroka arrautsa
 * Itsas oskolak
 * Lohia
-* [[Hondar]]ra
+* [[Harea|Hondarra]]
-== Konpostaitza teknikak ==
+== Konposta egiteko teknikak ==
-Naguriki bi teknika erabiltzen dira konposta era aerobikoan egiteko:
+Batez ere bi teknika erabiltzen dira konposta era aerobioan egiteko:
-* Aktiboa edo beroa: Tenperaura kontrolatuz bakterio aktiboen ugalketa bideratzen da, patogenoen eta germenen gehiengoa hiltzen da, eta honela konposta erabilgarria oso denbora gutxin egitea lortzen da.
+* Aktiboa edo beroa: Tenperatura kontrolatuz bakterio aktiboen ugalketa bideratzen da, patogeno eta mikrobio gehienak hiltzen dira, eta honela konpost erabilgarria oso denbora gutxian egitea lortzen da.
 * Pasiboa edo hotza: Tenperatura ez da kontrolatzen, eta deskonposaketa era naturalean gertatzen da.
-Planta industrial gehienak konpostaitza aktiboa egiten dute, kalitate handiko konposta denbora gutxin lortzen baitute. Konpost hoberena silo itxi eta kontrolatu batean lortzen da , tenperatura hezetasuna eta aire fluxua kontrolatuz.
+Planta industrial gehienek konpostaje aktiboa egiten dute, kalitate handiko konposta denbora gutxian lortzen baitute. Konpost hoberena silo itxi eta kontrolatu batean lortzen da, tenperatura, hezetasuna eta aire fluxua kontrolatuta.
+Gaur egun, herritarrek berek etxean konposta egiteko joera hedatu da. Esate baterako, [[Iruñerriko Mankomunitatea]]k urtero kanpaina egiten du herritarrak horretara bultzatzeko, eta [[konpostontzi]]ak uzten ditu doan norberak baratzean jarri eta etxeko hondakinak zein inaustetik edo sortutako landareak konpostatzeko.
 == Konpost siloak ==
-Konpost silo bateko hezetasuna %40 eta %60 bitartekoa izan behar da bertako bakterioak bizi eta beraien lana bete ahal izateko. Deskonposizioan lan egiten duten bakteriak bizitzeko behar duten tenperaturaren eta sortzen duten beroaren arabera sailkatzen dira. Bakterio mesofilikoak 20 eta 40&nbsp;°C-ko arteko tenperaturak behar dituzte. Materia deskonposatzerakoan beroa sortzen dute, ondorioz siloaren barrukaldea da gehien berotzen dena. Beroa era naturalean mantentzeko konpostatzeko siloak gutxienez 1m zabalean 1m altueran eta ahal duten luzera handiena izan behar dute.
+Konpost silo batean, %40 eta %60 bitarteko hezetasuna izan behar du, bakterioak izateko eta horiek beren lana betetzeko. Deskonposizioan lan egiten duten bakterioak sailkatzeko, bizitzeko behar duten tenperaturari eta sortzen duten beroari begiratzen zaio. Esaterako, bakterio mesofilikoek 20 eta 40&nbsp;°C-ko arteko tenperaturak behar dituzte. Materia deskonposatzean beroa sortzen dute; horrek esan nahi du siloaren barruko aldea asko berotzen dela. Beroari era naturalean eusteko, gutxienez metro bat zabal eta metro bat gora izan behar dute konpostatzeko siloek, eta ahalik eta luzera handienekoak.
-Ala ere, konpostatzeko tenperatura hoberena 60&nbsp;°C-takoa da, tenperatura honetan patogeno eta hazi txar gehienak hiltzen baitira eta gainera tenperatura honetan bakteria termofilikoentzako ingurune ezinhobea sortzen da, zeintzuk deskonposizioaren eragile nagusiak diren. Siloaren zentruko tenperatura oso beroa egon beharko da (eskua erretzeko bezainbeste) eta ez badago hurrengo gauzaren bat gertzen ari daiteke:
+Hala ere, konpostatzeko tenperatura hoberena 60&nbsp;°C da, tenperatura horretan patogeno eta hazi gehienak hil egiten baitira, eta, gainera, bakterio termofilikoentzako ingurune ezin hobea sortzen da; hain zuzen, bakterio horiek dira deskonposizioaren eragile nagusiak. Siloaren zentroak oso bero egon behar du (eskua erretzeko bezain beroa). Gerta daiteke aski beroa ez egotea, arrazoi hauetakoren bat dela medio:
-* Hezetasun gehiegi dago eta ez dago bakterientzako oxigeno nahikorik.
+* Hezetasun handiegia dago, eta ez dago bakterioentzako oxigeno nahikorik.
-* Oso lehor dago, eta bakteriak ez daukate bizitzeko eta ugaltzeko ur nahikorik.
+* Oso lehor dago, eta bakterioek ez daukate bizitzeko eta ugaltzeko ur nahikorik.
 * Ez dago proteina nahikorik ([[nitrogeno]] iturria).
+Arazo horiek konpontzeko, gehienetan nahikoa da material gehiago botatzea edo konposta iraultzea, aireztatzeko. Konpostatzeko erritmoaren arabera, materia behin baino gehiagotan iraul daiteke eta garai horretan, ura ere bota daiteke, hezetasuna kontrolatzeko. Hozten bada, materiari buelta eman behar zaion seinale da: bakterioek elikagai guztiak agortu dituztela esan nahi du. Materiari buelta eman eta konposta berotzen ez bada, konpostaje prozesua bete dela esan nahi du. Orduan, material guztiak homogeneoa izan beharko du, kolorez iluna, hasierako materialekin inongo antzik gabekoa. Edonola ere, nahiz frogatuta ez egon, batzuek urtebete luzatzen dute konpostaren produkzioa, horrela lortutako konpostaren onurak gehiago irauten duelakoan.
-Arazo hauek konpontzeko gehienetan nahikoa da material gehiago gehitzearekin, edo konpostari buelta ematea aireztatzeko.
-Konpostatzeko erritmoaren arabera, materiari behin baino gehiagotan buelta eman ahal zaio, eta momentu honetan ura baita gehitu daiteke hezetasuna kontrolatzeko. Materiari buelta eman behar zaiolaren seinalea tenperaturaren beherapena da, bakterioak elikagai guztiak agortu dituztela esan nahi duelako. Materiari bauelta emanez gero konposta berotzen ez bada, konpostaitza prosezua bete dela esan nahiko du. Ordurako material guztia homogeneoa eta kolore ilunekoa izan beharko da, hasierako materialekin inongo antzik gabe. Ala ere badaude konpostaren produkzioa urtebetez luzatzen dutenak, demostratuta ez badago ere esaten delako honela lortutako konpostaren onurak gehiago irauten dutela.
-== Zizareekin egindako konpostaitza ==
+== Zizareekin egindako konpostajea ==
-[[Fitxategi:Lumbricus.rubellus.jpg|thumb|right|230px|''Lumbricus rubellus''.]]
+[[Fitxategi:Lumbricus.rubellus.jpg|thumb|230px|''Lumbricus rubellus''.]]
-Lur zizareak siloan sartuz kalitate handiko konposta lor daiteke, [[vermikonpost]]a alegia. Zizare gorria edo Lumbricidae familiako beste zizareak materia organikoa jaten dute, eta digeritutako materiala elikagai eta mikrobio onuragarrien iturria da. Lombrikultura jarduerak zizareen hazkuntzaz eta ugalketaz arduratzen da. Zizare hauek komertzializatzeko merkatu global bat badago, vermikonposta praktikatzen dutenentzat "materiala" sortzeko.
+Lur zizareak siloan sartuz kalitate handiko konposta lor daiteke, [[vermikonpost]]a alegia. Zizare gorria edo Lumbricidae familiako beste zizareak materia organikoa jaten dute, eta digeritutako materiala elikagai eta mikrobio onuragarrien iturria da. Lombrikultura zizareen hazkuntzaz eta ugalketaz arduratzen da. Zizare horiek komertzializatzeko merkatu global bat dago, vermikonposta praktikatzen dutenentzat "materiala" sortzeko.
+== Erreferentziak ==
+{{erreferentzia_zerrenda}}
 == Ikus, gainera ==
@@ 82. lerroa: / 86. lerroa: @@
 * [[Biomasa]]
 * [[Atez ateko zabor bilketa]]
+* [[Zero Zabor]]
+== Kanpo estekak ==
-{{commonskat|Compost}}
+{{autoritate kontrola}}
 [[Kategoria:Hondakinen kudeaketa]]
 [[Kategoria:Baratzezaintza eta lorezaintza]]
+[[Kategoria:Material birziklagarriak]]
+[[Kategoria:Produktu bioteknologikoak]]
-[[ar:سماد عضوي]]
+[[Kategoria:Hondakin biodegradagarrien kudeaketa]]
-[[bg:Компостиране]]
+[[Kategoria:Elikadura iraunkorra]]
-[[ca:Compost]]
-[[cs:Kompost]]
-[[en:Compost]]
-[[eo:Kompoŝtado]]
-[[es:Compost]]
-[[fa:کمپوست]]
-[[fi:Komposti]]
-[[gl:Compostaxe]]
-[[he:רקבובית]]
-[[id:Kompos]]
-[[is:Molta]]
-[[it:Compost]]
-[[ja:堆肥]]
-[[lt:Kompostas]]
-[[nl:Compost]]
-[[oc:Compòst]]
-[[pl:Kompost]]
-[[pt:Compostagem]]
-[[ru:Компосты]]
-[[simple:Compost]]
-[[sl:Kompost]]
-[[sr:Kompost]]
-[[sv:Kompost]]
-[[ta:கூட்டுரம்]]
-[[th:ปุ๋ยอินทรีย์]]
-[[uk:Компост]]
-[[zh:堆肥]]