پرش به محتوا

احمد متین‌دفتری: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
→ تفاوت قدیمی‌ترتفاوت جدیدتر ←
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
دیداریویکی‌متن
جز تمیزکاری با استفاده از AWB
جز جایگزینی با اشتباه‌یاب: براحتی⟸به‌راحتی، خوانین⟸خان‌ها، تبار⟸نژاد (انسان)|تبار
(۴۳ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲۷ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{Infobox Officeholder
{{Infobox Officeholder
| name = احمد متین دفتری
| name = احمد متین دفتری
| birth_name =
| birth_name =
| nickname = '''اعتضادلشکر'''{{سخ}}'''متین‌الدوله'''
| nickname = '''اعتضادلشکر'''{{سخ}}'''متین‌الدوله'''
| image =Ahmad Matin-Daftari.jpg
| image = Ahmad Matin-Daftari 1940.jpg
| caption =
| caption =
| office1 = [[فهرست نخست‌وزیران ایران پس از مشروطه|نخست‌وزیر ایران]]
| office1 = [[فهرست نخست‌وزیران ایران پس از مشروطه|نخست‌وزیر ایران]]
| monarch1 = [[رضا شاه پهلوی]]
| monarch1 = [[رضا شاه]]
| term_start1 = ۳ آبان ۱۳۱۸
| term_start1 = ۳ آبان ۱۳۱۸
| term_end1 = ۵ تیر ۱۳۱۹
| term_end1 = ۵ تیر ۱۳۱۹
| predecessor1 = [[محمود جم]]
| predecessor1 = [[محمود جم]]
| successor1 = [[علی منصور]]
| successor1 = [[علی منصور]]
| office2 = [[وزیر دادگستری|وزیر عدلیه (دادگستری)]]
| office2 = [[وزیر دادگستری|وزیر عدلیه (دادگستری)]]
| primeminister2= [[محمود جم]]
| primeminister2 = [[محمود جم]]
| term_start2 = مهر ۱۳۱۵
| term_start2 = مهر ۱۳۱۵
| term_end2 = آبان ۱۳۱۸
| term_end2 = آبان ۱۳۱۸
| predecessor2 = [[محسن صدر]]
| predecessor2 = [[محسن صدر|محسن صدرالاشراف]]
| successor2 = [[محمد سروری]] (کفیل)
| successor2 = [[محمد سروری]] (کفیل)
| office3 = [[وزیر مشاور]]
| office3 = [[مجلس سنای ایران|سناتور]]
| constituency3 = [[تهران]] <small>(دوره‌های اول تا پنجم)
| monarch3 = [[محمدرضا شاه پهلوی]]
⚫
| term_start3 = ۱۳۲۸
| primeminister3= [[احمد قوام]]
⚫
| term_end3 = ۱۳۴۸
⚫
| term_start3 = ۱۳۲۱
| predecessor3 =
⚫
| term_end3 = ۱۳۲۱
| predecessor3 =
| successor3 =
⚫
| office4 = [[مجلس شورای ملی|نماینده مجلس شورای ملی]]
| successor3 =
⚫
| constituency4 = [[مشکین شهر]] <small>(دورهٔ پانزدهم)
⚫
| office4 = [[مجلس شورای ملی|نماینده مجلس شورای ملی]]
⚫
| term_start4 = ۱۳۲۶
⚫
| constituency4 = [[مشکین شهر]]
⚫
| term_end4 = ۱۳۲۸
⚫
| term_start4 =
| predecessor4 = [[مهدی عدل]]
⚫
| term_end4 =
| predecessor4 =
| successor4 =
| birth_date = ۴ بهمن ۱۲۷۵
| successor4 =
| birth_date = ۴ بهمن [[۱۲۷۵]]
| birth_place = [[تهران]]، [[ایران]]
⚫
| death_date = ۵ تیر ۱۳۵۰ ({{سن|۱۲۷۵|۱۱|۴|۱۳۵۰|۴|۵|از تاریخ=خورشیدی}})
| birth_place = [[تهران]]،
| death_place = [[تهران]]، [[ایران]]
⚫
| death_date = ۵ تیر ۱۳۵۰ ({{سن|۱۲۷۵|۱۱|۴|۱۳۵۰|۴|۵|از تاریخ=خورشیدی}})
| death_place = [[تهران]]،
| nationality = [[ایرانی]]
⚫
| residence =
| nationality = {{پرچم|ایران|۱۹۶۴}}
⚫
| residence =
| restingplace = باغچه علیجان [[شاه عبدالعظیم]]
| restingplace = باغچه علیجان [[شاه عبدالعظیم]]
| alma_mater =
| alma_mater =
| party =
| party =
| otherparty =
| otherparty =
| spouse = منصوره مصدق
| spouse = منصوره مصدق
| children = [[هدایت‌الله متین‌دفتری]]{{سخ}}[[لیلی متین‌دفتری]]{{سخ}}علی متین دفتری
| children = [[هدایت‌الله متین‌دفتری]]{{سخ}}[[لیلی متین‌دفتری]]{{سخ}}علی متین دفتری
| occupation =
| occupation =
| profession =
| profession =
|cabinet =
| cabinet =
| religion = [[اسلام]]
| religion = [[اسلام]]
|signature =
| signature =
|awards =
| awards =
|website =
| website =
|footnotes =
| footnotes =
|blank1 =
| blank1 =
|data1 =
| data1 =
}}
}}
'''احمد متین دفتری''' ملقب به ''اعتضادلشکر'' و ''متین‌الدوله'' (۴ بهمن ۱۲۷۵ [[تهران]] – ۵ تیر ۱۳۵۰ [[تهران]]) جوان‌ترین [[فهرست نخست‌وزیران ایران پس از مشروطه|نخست‌وزیر ایران]] در زمان [[رضا شاه پهلوی]] <ref name="autogenerated1">''بازیگران سیاسی عصر رضاشاهی و محمدرضاشاهی''. ناصر نجمی. انتشارات انیشتین. ۱۳۷۳ تهران</ref> حقوقدان و دولتمرد دوران پهلوی بود.<ref>''شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران''، باقر عاقلی.</ref>
'''احمد متین دفتری''' (۴ بهمن ۱۲۷۵ – ۵ تیر ۱۳۵۰) ملقب به '''اعتضادلشکر و متین‌الدوله''' جوان‌ترین [[فهرست نخست‌وزیران ایران پس از مشروطه|نخست‌وزیر ایران]] در زمان [[رضا شاه]]، وزیر، نماینده مجلس، حقوقدان و دولت‌مرد دوران پهلوی بود.


== تحصیلات ==
== تحصیلات ==
پدرش میرزا محمودخان اعتضاد لشکر ([[عین‌الممالک]]) بود. تحصیلات ابتدائی و متوسطه را در مدرسه آلمانی تهران به پایان رساند. سپس دوره [[دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران|مدرسه حقوق]] را گذراند و برای ادامه تحصیل به سوئیس رفت. در دانشکده حقوق شهر لوزان، با پایان‌نامه‌ای با عنوان «کلید استقلال اقتصادی، الغای کاپیتولاسیون در ایران» موفق به دریافت درجه دکترای حقوق شد و دو سال در دادگاه‌های [[فرانسه]]، [[سوئیس]] و [[آلمان]] به کار آموزی و وکالت پرداخت.
پدرش میرزا محمود خان اعتضاد لشکر ([[عین‌الممالک]]) و مادرش شوکت خانم از [[خاندان بهزادی]]‌های مازندران بود.<ref>دفتر انساب خانوادگی بهزادی، چاپ خانه اسلامیه، ۱۳۱۹، صفحه ۳۸</ref> تحصیلات ابتدائی و متوسطه را در [[مدرسه آلمانی|مدرسه آلمانی]] تهران به پایان رساند.<ref name="autogenerated1">''بازیگران سیاسی عصر رضاشاهی و محمدرضاشاهی''. ناصر نجمی. انتشارات انیشتین. ۱۳۷۳ تهران</ref> سپس دوره [[دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران|مدرسه حقوق]] را گذراند و در سال ۱۲۹۳ به خدمت وزارت امور خارجه درآمد.<ref name=":1">{{یادکرد وب |عنوان=مذاکرات جلسه ۴۵ دوره پانزدهم مجلس شورای ملی بیستم بهمن ۱۳۲۶ |نشانی=https://www.ical.ir/ical/fa/Content/4_artmajles1/%D8%AC%D9%84%D8%B3%D9%87--45-%D8%B5%D9%88%D8%B1%D8%AA-%D9%85%D8%B4%D8%B1%D9%88%D8%AD-%D9%85%D8%B0%D8%A7%DA%A9%D8%B1%D8%A7%D8%AA-%D9%85%D8%AC%D9%84%D8%B3-%D8%B1%D9%88%D8%B2-3-%D8%B4%D9%86%D8%A8%D9%87-%D8%A8%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D9%85-%D8%A8%D9%87%D9%85%D9%86-%D9%85%D8%A7%D9%87-1326 |بازبینی=۵ ژوئیه ۲۰۲۰ |archive-date=۱۴ مه ۲۰۲۱ |archive-url=https://web.archive.org/web/20210514233501/https://www.ical.ir/ical/fa/Content/4_artmajles1/%D8%AC%D9%84%D8%B3%D9%87--45-%D8%B5%D9%88%D8%B1%D8%AA-%D9%85%D8%B4%D8%B1%D9%88%D8%AD-%D9%85%D8%B0%D8%A7%DA%A9%D8%B1%D8%A7%D8%AA-%D9%85%D8%AC%D9%84%D8%B3-%D8%B1%D9%88%D8%B2-3-%D8%B4%D9%86%D8%A8%D9%87-%D8%A8%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D9%85-%D8%A8%D9%87%D9%85%D9%86-%D9%85%D8%A7%D9%87-1326 |url-status=dead }}</ref> برای ادامه تحصیل به سوئیس رفت. در دانشکده حقوق شهر لوزان، با پایان‌نامه‌ای با عنوان «کلید استقلال اقتصادی، الغای کاپیتولاسیون در ایران» موفق به دریافت درجه دکترای حقوق شد و دو سال در دادگاه‌های [[فرانسه]]، [[سوئیس]] و [[آلمان]] به کار آموزی و وکالت پرداخت.<ref name="autogenerated1"/>


== از عدلیه تا دادگستری ==
== از عدلیه تا دادگستری ==
پس از بازگشت به ایران وارد خدمت در [[وزارت امور خارجه]] شد.<ref name="autogenerated1"/> در سال ۱۳۰۶ که [[علی‌اکبر داور]] وزیر عدلیه بنای تجدید تشکیلات محاکم را گذاشت، متین دفتری به استخدام عدلیه درآمد و در خلال فعالیت قضائی، در تدوین قوانین مهمی نقش داشت که مهمترین آن‌ها عبارتند از: قانون تشکیلات دادگستری، قانون استخدام قضات، جلد دوم وسوم قانون مدنی، قانون آیین دادرسی مدنی، قانون امور حسبی، لایحه قانون کیفر و آیین دادرسی کیفری، قانون اجرای احکام و قانون تعدیل مال الاجاره.
پس از بازگشت به ایران در [[وزارت امور خارجه]] رئیس اداره عهود و قراردادها شد. در سال ۱۳۰۶ که [[علی‌اکبر داور]] وزیر عدلیه بنای تجدید تشکیلات محاکم را گذاشت، متین دفتری به استخدام عدلیه درآمد و به قضاوت پرداخت. در سال ۱۳۰۸ وزارت عدلیه او را برای تحقیق و مطالعه به اروپا فرستاد، پس از بازگشت در بهمن ۱۳۱۰ در این وزارت‌خانه به مدیرکلی منصوب شد.<ref name=":1"/>


متین دفتری در کنار فعالیت قضائی، در تدوین قوانین مهمی نقش داشت که مهمترین آن‌ها عبارتند از: قانون تشکیلات دادگستری، قانون استخدام قضات، جلد دوم وسوم قانون مدنی، قانون آیین دادرسی مدنی، قانون امور حسبی، لایحه قانون کیفر و آیین دادرسی کیفری، قانون اجرای احکام و قانون تعدیل مال الاجاره.<ref name="autogenerated1"/>
⚫
[[مهدی‌قلی هدایت]] نخست‌وزیر در ۱۳ دی ۱۳۱۱ متین دفتری را به عنوان معاون وزارت عدلیه به مجلس شورای ملی معرفی کرد. در دولت بعدی نیز متین دفتری همین سمت را به عهده داشت و در ۸ خرداد ۱۳۱۳ [[محسن صدر]] وزیر عدلیه او را با همین سمت به مجلس معرفی کرد تا اینکه پس از استعفای صدر در مهر ۱۳۱۵، جای او را گرفت و تا آبان ۱۳۱۸ که خود مأمور تشکیل دولت شد، این سمت را به عهده داشت.


⚫
[[مهدی‌قلی هدایت]] نخست‌وزیر در ۱۳ دی ۱۳۱۱ متین دفتری را به عنوان معاون وزارت عدلیه به مجلس شورای ملی معرفی کرد. در دولت بعدی نیز متین دفتری همین سمت را به عهده داشت و در ۸ خرداد ۱۳۱۳ [[محسن صدر|محسن صدرالاشراف]] وزیر عدلیه او را با همین سمت به مجلس معرفی کرد تا اینکه پس از استعفای صدر در مهر ۱۳۱۵، جای او را گرفت و تا آبان ۱۳۱۸ که خود مأمور تشکیل دولت شد، این سمت را به عهده داشت.
⚫
از نخستین اقدامات متین دفتری به عنوان وزیر عدلیه، اصلاح قانون وکالت بود که در بیستم شهریور ۱۳۱۴ در زمان وزارت محسن صدر به تصویب رسیده بود. با اصلاحاتی که متین دفتری کرد، وکالت دادگستری که در قانون قبلی دارای پنج درجه بود، دارای سه درجه شد: ۱. وکالت در محاکم صلح و بدایت و استیناف و تمییز ۲. وکالت در محاکم صلح و بدایت و استیناف ۳. وکالت در محاکم صلح و بدایت‏. در قانون پیشین، کسانی که سابقه سه سال قضاوت داشتند می‌توانستند وکیل شوند اما در قانون جدید این شرط به پنج سال افزایش یافت. همچنین در قانون جدید که در ۲۵ بهمن ۱۳۱۵ به تصویب رسید، استادان حقوق می‌توانستند در صورت اجازه وزارت معارف، همزمان با تدریس، به حرفه وکالت نیز اشتغال داشته باشند. سرپرستى وکلای مبتدى و تنظیم دوره آزمایش آنها را نیز به وظایف کانون وکلا افزود.

از نخستین اقدامات متین دفتری به عنوان وزیر عدلیه، اصلاح قانون وکالت بود که در بیستم شهریور ۱۳۱۴ در زمان وزارت صدرالاشراف به تصویب رسیده بود. متین دفتری با تغییر این قانون در واقع در راستای سلب استقلال از کانون وکلا گام برداشت. انتخاب هیئت رئیسه این کانون از آن پس با [[وزارت عدلیه]] شد.

⚫
او در عین حال اصلاحاتی در قانون وکالت کرد. وکالت دادگستری که در قانون قبلی دارای پنج درجه بود، دارای سه درجه شد: ۱. وکالت در محاکم صلح و بدایت و استیناف و تمییز ۲. وکالت در محاکم صلح و بدایت و استیناف ۳. وکالت در محاکم صلح و بدایت‏. در قانون پیشین، کسانی که سابقه سه سال قضاوت داشتند می‌توانستند وکیل شوند اما در قانون جدید این شرط به پنج سال افزایش یافت. همچنین در قانون جدید که در ۲۵ بهمن ۱۳۱۵ به تصویب رسید، استادان حقوق می‌توانستند در صورت اجازه وزارت معارف، همزمان با تدریس، به حرفه وکالت نیز اشتغال داشته باشند. سرپرستی وکلای مبتدی و تنظیم دوره آزمایش آنها را نیز به وظایف کانون وکلا افزود.


تعریف شغلی به نام مترجم رسمی نیز در زمان وزارت متین‌دفتری انجام گرفت و قانونی برای مترجمان رسمی در بیستم خرداد ۱۳۱۶ از تصویب مجلس گذراند. او همچنین با به تصویب رساندن قانون دفاتر ثبت اسناد رسمی در پانزدهم خرداد ۱۳۱۶، فعالیت این دفاتر و اشتغال به سردفتری و دفتریاری را نظام‌مند و پیرو قواعدی کرد.
تعریف شغلی به نام مترجم رسمی نیز در زمان وزارت متین‌دفتری انجام گرفت و قانونی برای مترجمان رسمی در بیستم خرداد ۱۳۱۶ از تصویب مجلس گذراند. او همچنین با به تصویب رساندن قانون دفاتر ثبت اسناد رسمی در پانزدهم خرداد ۱۳۱۶، فعالیت این دفاتر و اشتغال به سردفتری و دفتریاری را نظام‌مند و پیرو قواعدی کرد.


در دوران وزارت متین دفتری در مهر ۱۳۱۷ نام وزارت عدلیه به دادگستری تغییر یافت و او نخستین کسی بود که در ایران وزیر دادگستری نامیده شد. متین دفتری گام‌هایی هم برای اصلاح نظام ارباب و رعیتی برداشت و کوشید سهم مالک و زارع را که در هر گوشه کشور متفاوت بود، نظم ببخشد و قانونمند کند. لایحه‌ای که در ۲۵ شهریور ۱۳۱۸ از تصویب مجلس گذراند، به وزارت دادگستری اختیار می‌داد براى تعیین سهم مالک و زارع نسبت به محصول زمین‌هاى زراعتى، آیین‌نامه بر اساس عوامل پنچ‌گانه آب، زمین، کار، گاو و بذر با رعایت کیفیت آب و هوا تنظیم کند، آئین دادرسى مخصوصی نیز براى حل اختلاف بین مالک و زارع تدوین کند.<ref>{{یادکرد وب |عنوان=مذاکرات جلسه ۱۰۹ دوره یازدهم مجلس شورای ملی ۲۵ شهریور ۱۳۱۸ |نشانی=https://www.ical.ir/ical/fa/Content/4_artmajles1/%D8%AC%D9%84%D8%B3%D9%87-109-%D8%B5%D9%88%D8%B1%D8%AA-%D9%85%D8%B4%D8%B1%D9%88%D8%AD-%D9%85%D8%AC%D9%84%D8%B3-%D8%B1%D9%88%D8%B2-%DB%8C%DA%A9%D8%B4%D9%86%D8%A8%D9%87-25-%D8%B4%D9%87%D8%B1%DB%8C%D9%88%D8%B1-%D9%85%D8%A7%D9%87-1318}}</ref>
در دوران وزارت متین دفتری در مهر ۱۳۱۷ نام وزارت عدلیه به دادگستری تغییر یافت و او نخستین کسی بود که در ایران وزیر دادگستری نامیده شد. متین دفتری گام‌هایی هم برای اصلاح نظام ارباب و رعیتی برداشت و کوشید سهم مالک و زارع را که در هر گوشه کشور متفاوت بود، نظم ببخشد و قانونمند کند. لایحه‌ای که در ۲۵ شهریور ۱۳۱۸ از تصویب مجلس گذراند، به وزارت دادگستری اختیار می‌داد برای تعیین سهم مالک و زارع نسبت به محصول زمین‌های زراعتی، آیین‌نامه بر اساس عوامل پنج‌گانه آب، زمین، کار، گاو و بذر با رعایت کیفیت [[آب‌وهوا|آب و هوا]] تنظیم کند، آئین دادرسی مخصوصی نیز برای حل اختلاف بین مالک و زارع تدوین کند.<ref>{{یادکرد وب |عنوان=مذاکرات جلسه ۱۰۹ دوره یازدهم مجلس شورای ملی ۲۵ شهریور ۱۳۱۸ |نشانی=https://www.ical.ir/ical/fa/Content/4_artmajles1/%D8%AC%D9%84%D8%B3%D9%87-109-%D8%B5%D9%88%D8%B1%D8%AA-%D9%85%D8%B4%D8%B1%D9%88%D8%AD-%D9%85%D8%AC%D9%84%D8%B3-%D8%B1%D9%88%D8%B2-%DB%8C%DA%A9%D8%B4%D9%86%D8%A8%D9%87-25-%D8%B4%D9%87%D8%B1%DB%8C%D9%88%D8%B1-%D9%85%D8%A7%D9%87-1318 |بازبینی=۵ ژوئیه ۲۰۲۰ |archive-date=۱۴ مه ۲۰۲۱ |archive-url=https://web.archive.org/web/20210514232311/https://www.ical.ir/ical/fa/Content/4_artmajles1/%D8%AC%D9%84%D8%B3%D9%87-109-%D8%B5%D9%88%D8%B1%D8%AA-%D9%85%D8%B4%D8%B1%D9%88%D8%AD-%D9%85%D8%AC%D9%84%D8%B3-%D8%B1%D9%88%D8%B2-%DB%8C%DA%A9%D8%B4%D9%86%D8%A8%D9%87-25-%D8%B4%D9%87%D8%B1%DB%8C%D9%88%D8%B1-%D9%85%D8%A7%D9%87-1318 |url-status=dead }}</ref>
[[پرونده:Ahmad Matin-Daftari.jpg|بندانگشتی|308x308پیکسل|متین دفتری]]
در دوران وزارت متین دفتری، دادگستری عملاً زیر نفوذ شهربانی رفت. شهربانی دوره رضا شاه با دست بازتری به پرونده سازی می‌پرداخت و احکام مورد نظر خودش را علیه کسانی که قصد حذفشان را داشت، به‌راحتی از دادگاه‌ها می‌گرفت.<ref name=":1"/>


== دفاع از ایرانی‌الاصل بودن فوزیه ==
== دفاع از ایرانی‌الاصل بودن فوزیه ==
در سال ۱۳۱۷ که فوزیه خواهر پادشاه مصر را برای ولیعهد خواستگاری کردند، اصل ۳۷ متمم قانون اساسی برای این ازدواج مانع ایجاد می‌کرد چون شرط کرده بود که مادر ولیعهد باید ایرانى‌الاصل باشد. در این صورت، فرزند آینده محمدرضا شاه و فوزیه نمی‌توانست وارث تاج و تخت شود. برای حل این مشکل، دولت لایحه‌ای در چهاردهم آبان ۱۳۱۷ به مجلس شورای ملی داد تا قانون اساسی را به گونه‌ای تفسیر کند که «مادر ایرانی‌الاصل» اعم از مادرى باشد که از پدر ایرانی متولد شده باشد یا اینکه قبل از عقد ازدواج با پادشاه یا ولیعهد ایران، «به اقتضای مصالح عالیه کشور به پیشنهاد دولت و تصویب مجلس شوراى ملى به موجب فرمان پادشاه عصر صفت ایرانى به او اعطا شده باشد».
در سال ۱۳۱۷ که فوزیه خواهر پادشاه مصر را برای ولیعهد خواستگاری کردند، اصل ۳۷ متمم قانون اساسی برای این ازدواج مانع ایجاد می‌کرد چون شرط کرده بود که مادر ولیعهد باید ایرانی‌الاصل باشد. در این صورت، فرزند آینده محمدرضا شاه و فوزیه نمی‌توانست وارث تاج و تخت شود. برای حل این مشکل، دولت لایحه‌ای در چهاردهم آبان ۱۳۱۷ به مجلس شورای ملی داد تا قانون اساسی را به گونه‌ای تفسیر کند که «مادر ایرانی‌الاصل» اعم از مادری باشد که از پدر ایرانی متولد شده باشد یا اینکه قبل از عقد ازدواج با پادشاه یا ولیعهد ایران، «به اقتضای مصالح عالیه کشور به پیشنهاد دولت و تصویب مجلس شورای ملی به موجب فرمان پادشاه عصر صفت ایرانی به او اعطا شده باشد».


محمود جم و احمد متین دفتری با هم لایحه را به مجلس بردند و متین دفتری در دفاع از این لایحه چنینن استدلال کرد:
[[محمود جم]] و احمد متین دفتری با هم لایحه را به مجلس بردند و متین دفتری در دفاع از این لایحه چنین استدلال کرد:
{{نقل قول بزرگ}}
{{نقل قول بزرگ}}
«قانون اساسى ما نخواسته است تصدیق بکند که مادر ولیعهد یعنى ملکه ایران صرفاً به سبب ازدواج با پادشاه ایران داراى عنوان ایرانیت که در این صورت یک عنوان عرضى است بشود و حقاً شرط کرده است که ملکه ایران نباید داراى صفت ایرانیت به طور عرضى باشد بلکه قبل از ازدواج با پادشاه یا ولیعهد ایران صفت ایرانیت را به طور ثابت یعنى اصلى تحصیل کرده باشد و به این ترتیب ایرانى‌الاصل باشد. این نظر قانون اساسى بسیار منطقى و صحیح است و هیچ کس در لزوم آن تردید ندارد. وقتى که نظر این شد، براى تفسیر این کلمه کافى بود در این ماده واحده پیشنهادى بنویسیم که منظور از مادر ایرانى‌الاصل مذکور در اصل ۳۷ متمم قانون اساسى کسى است که قبل از ازدواج با پادشاه یا ولیعهد ایران داراى صفت ایرانیت شده باشد و ترتیب تحصیل ایرانیت قبل از ازدواج را تابع قواعد عمومى قانون مدنى بکنیم. اما ما به این اندازه اکتفا نکردیم زیرا موضوع قانون مهم است و مقام ملکه آینده ایران است. ملکه ایران نباید قبل از ازدواج با پادشاه یا ولیعهد مثل یک فرد عادى تحصیل تابعیت ایران را کرده باشد. از شقوق ملیت ایرانى فقط یک فرد را که عبارت است از شق دوم ماده ۹۷۶ قانون مدنى، یعنى کسانى که از پدر ایرانى به وجود می‌آیند و ایرانیت آنها البته قهرى است خارج کرده‌ایم و براى سایر افراد، قانون تابعیت اعم از کسانی که به واسطه تولد در خاک ایران حق اختیار تابعیت ایران را دارند یا به شرط توقف در ایران و حتى در مورد کسانی که به واسطه مقام علمى مهم بدون شرط توقف ممکن است به تابعیت ایران پذیرفته شوند مقررات عمومى قانون مدنى را کافى ندانسته‌ایم. کسى که باید مادر ولیعهد ایران باشد، بایستى بیش از این مقررات عادى اعتبار داشته باشد و باید تمام مقاماتی که به موجب قانون اساسى ما مقرر شده و اساس مشروطیت ما را تشکیل می‌دهند، ایرانیت او را تصدیق کرده باشند: پیشنهاد هیئت دولت، تصویب مجلس شوراى ملى، فرمان پادشاه عصر. در قانون اساسى ما، مافوق این سه، دیگر چیزى نیست. بنابراین آقایان تصدیق می‌فرمایند که در تفسیر قانون‏ اساسى هم مبانى حقوقى ملحوظ شده و هم مصالح عالیه کشور. کلمه ایرانى‌الاصل با این تفسیر اساسى و محکم کاملاً واضح و روشن می‌شود و دیگر هیچ گونه تردیدى در مفاد و معنى آن باقى نمی‌ماند».<ref>{{یادکرد وب |عنوان=مذاکرات جلسه ۶۲ دوره یازدهم مجلس شورای ملی چهاردهم آبان ۱۳۱۷ |نشانی=https://www.ical.ir/ical/fa/Content/4_artmajles1/%D8%AC%D9%84%D8%B3%D9%87-62-%D8%B5%D9%88%D8%B1%D8%AA-%D9%85%D8%B4%D8%B1%D9%88%D8%AD-%D9%85%D8%AC%D9%84%D8%B3-%D8%B1%D9%88%D8%B2-%D8%B4%D9%86%D8%A8%D9%87-14-%D8%A2%D8%A8%D8%A7%D9%86-%D9%85%D8%A7%D9%87-1317}}</ref>
«قانون اساسی ما نخواسته‌است تصدیق بکند که مادر ولیعهد یعنی ملکه ایران صرفاً به سبب ازدواج با پادشاه ایران دارای عنوان ایرانیت که در این صورت یک عنوان عرضی است بشود و حقاً شرط کرده‌است که ملکه ایران نباید دارای صفت ایرانیت به‌طور عرضی باشد بلکه قبل از ازدواج با پادشاه یا ولیعهد ایران صفت ایرانیت را به‌طور ثابت یعنی اصلی تحصیل کرده باشد و به این ترتیب ایرانی‌الاصل باشد. این نظر قانون اساسی بسیار منطقی و صحیح است و هیچ‌کس در لزوم آن تردید ندارد. وقتی که نظر این شد، برای تفسیر این کلمه کافی بود در این ماده واحده پیشنهادی بنویسیم که منظور از مادر ایرانی‌الاصل مذکور در اصل ۳۷ متمم قانون اساسی کسی است که قبل از ازدواج با پادشاه یا ولیعهد ایران دارای صفت ایرانیت شده باشد و ترتیب تحصیل ایرانیت قبل از ازدواج را تابع قواعد عمومی قانون مدنی بکنیم. اما ما به این اندازه اکتفا نکردیم زیرا موضوع قانون مهم است و مقام ملکه آینده ایران است. ملکه ایران نباید قبل از ازدواج با پادشاه یا ولیعهد مثل یک فرد عادی تحصیل تابعیت ایران را کرده باشد. از شقوق ملیت ایرانی فقط یک فرد را که عبارت است از شق دوم ماده ۹۷۶ قانون مدنی، یعنی کسانی که از پدر ایرانی به وجود می‌آیند و ایرانیت آنها البته قهری است خارج کرده‌ایم و برای سایر افراد، قانون تابعیت اعم از کسانی که به واسطه تولد در خاک ایران حق اختیار تابعیت ایران را دارند یا به شرط توقف در ایران و حتی در مورد کسانی که به واسطه مقام علمی مهم بدون شرط توقف ممکن است به تابعیت ایران پذیرفته شوند مقررات عمومی قانون مدنی را کافی ندانسته‌ایم. کسی که باید مادر ولیعهد ایران باشد، بایستی بیش از این مقررات عادی اعتبار داشته باشد و باید تمام مقاماتی که به موجب قانون اساسی ما مقرر شده و اساس مشروطیت ما را تشکیل می‌دهند، ایرانیت او را تصدیق کرده باشند: پیشنهاد هیئت دولت، تصویب مجلس شورای ملی، فرمان پادشاه عصر. در قانون اساسی ما، مافوق این سه، دیگر چیزی نیست؛ بنابراین آقایان تصدیق می‌فرمایند که در تفسیر قانون اساسی هم مبانی حقوقی ملحوظ شده و هم مصالح عالیه کشور. کلمه ایرانی‌الاصل با این تفسیر اساسی و محکم کاملاً واضح و روشن می‌شود و دیگر هیچ گونه تردیدی در مفاد و معنی آن باقی نمی‌ماند».<ref>{{یادکرد وب |عنوان=مذاکرات جلسه ۶۲ دوره یازدهم مجلس شورای ملی چهاردهم آبان ۱۳۱۷ |نشانی=https://www.ical.ir/ical/fa/Content/4_artmajles1/%D8%AC%D9%84%D8%B3%D9%87-62-%D8%B5%D9%88%D8%B1%D8%AA-%D9%85%D8%B4%D8%B1%D9%88%D8%AD-%D9%85%D8%AC%D9%84%D8%B3-%D8%B1%D9%88%D8%B2-%D8%B4%D9%86%D8%A8%D9%87-14-%D8%A2%D8%A8%D8%A7%D9%86-%D9%85%D8%A7%D9%87-1317 |بازبینی=۵ ژوئیه ۲۰۲۰ |archive-date=۱۴ مه ۲۰۲۱ |archive-url=https://web.archive.org/web/20210514224717/https://www.ical.ir/ical/fa/Content/4_artmajles1/%D8%AC%D9%84%D8%B3%D9%87-62-%D8%B5%D9%88%D8%B1%D8%AA-%D9%85%D8%B4%D8%B1%D9%88%D8%AD-%D9%85%D8%AC%D9%84%D8%B3-%D8%B1%D9%88%D8%B2-%D8%B4%D9%86%D8%A8%D9%87-14-%D8%A2%D8%A8%D8%A7%D9%86-%D9%85%D8%A7%D9%87-1317 |url-status=dead }}</ref>
{{پایان نقل قول بزرگ}}
{{پایان نقل قول بزرگ}}
بنابر این تفسیر، متین دفتری در هشتم آذر لایحه دولت را به مجلس برد که پیشنهاد می‌کرد «به والاحضرت فوزیه دختر اعلیحضرت مرحوم ملک فؤاد و خواهر اعلیحضرت ملک فاروق پادشاه مصر به موجب فرمان همایونى صفت ایرانى اعطا شود». مجلس همان روز این لایحه را تصویب کرد.
بنابر این تفسیر، متین دفتری در هشتم آذر لایحه دولت را به مجلس برد که پیشنهاد می‌کرد «به والاحضرت فوزیه دختر اعلیحضرت مرحوم ملک فؤاد و خواهر اعلیحضرت ملک فاروق پادشاه مصر به موجب فرمان همایونی صفت ایرانی اعطا شود». مجلس همان روز این لایحه را تصویب کرد.


== نخست‌وزیری ==
==نخست وزیری==
در سال ۱۳۱۸ در اوج قدرت [[حزب نازی]] در آلمان به دستور [[رضاشاه پهلوی]] کابینه‌ای جوان به نخست‌وزیری احمد متین دفتری روی کار آمد. سیاست خارجی این کابینه نزدیک شدن به [[آلمان]] بود. عملاً نیز روابط تجاری و صنعتی بین ایران و آلمان توسعه یافت.<ref name=":0">{{یادکرد وب |عنوان=دكتر متین دفتری هوادار آلمان نخست وزیر ایران شد |نشانی=https://www.aftabir.com/lifestyle/view/71736/%db%b3-%d8%a2%d8%a8%d8%a7%d9%86-%d9%80-%db%b2%db%b5-%d8%a7%d9%83%d8%aa%d8%a8%d8%b1-%d9%80-%d8%af%d9%83%d8%aa%d8%b1-%d9%85%d8%aa%db%8c%d9%86-%d8%af%d9%81%d8%aa%d8%b1%db%8c-%d9%87%d9%88%d8%a7%d8%af%d8%a7%d8%b1-%d8%a2%d9%84%d9%85%d8%a7%d9%86 |وبگاه=آفتاب}}</ref> ولی این دوران نه ماه بیشتر طول نکشید و متین دفتری مدتی را در زندان [[رضاشاه]] به سر برد.<ref name="autogenerated1"/>
در سال ۱۳۱۸ در اوج قدرت [[حزب نازی]] در آلمان به دستور [[رضاشاه پهلوی]] کابینه‌ای جوان به نخست‌وزیری احمد متین دفتری روی کار آمد. سیاست خارجی این کابینه نزدیک شدن به [[آلمان]] بود. عملاً نیز روابط تجاری و صنعتی بین ایران و آلمان توسعه یافت.<ref name=":0">{{یادکرد وب |عنوان=دکتر متین دفتری هوادار آلمان نخست‌وزیر ایران شد |نشانی=https://www.aftabir.com/lifestyle/view/71736/۳-آبان-ـ-۲۵-اكتبر-ـ-دكتر-متین-دفتری-هوادار-آلمان |وبگاه=آفتاب}}</ref> ولی این دوران نه ماه بیشتر طول نکشید و متین دفتری مدتی را در زندان [[رضاشاه]] به سر برد.<ref name="autogenerated1"/>


پس از سقوط [[رضا شاه]]، متین دفتری از صحنه سیاست حذف شد. در سال ۱۳۲۲ که متفقین شخصیت‌های سیاسی و نظامی هوادار آلمان را دستگیر کردند، او نیز بازداشت شد و تا پایان جنگ در اسارتگاهی در اراک زندانی بود. او منکر هر نوع ارتباط با آلمان و هواداری از آلمان‌ها و معتقد بود بازداشت او، انتقام‌گیری شرکت نفت [[انگلستان|انگلیس]] بوده‌است، چراکه در زمان نخست‌وزیری‌اش در دو سه مورد تصمیم‌هایی، از جمله پایین آوردن نرخ [[لیره]] استرلینگ گرفته بوده که شرکت نفت را به خشم آورده بوده‌است.<ref>{{یادکرد وب |عنوان=مذاکرات جلسه ۹۲ دوره یکم مجلس سنای ایران نهم اردیبهشت ۱۳۳۰ |نشانی=https://www.ical.ir/ical/fa/Content/4_artmajles1/%D8%AC%D9%84%D8%B3%D9%87-92-%D8%AF%D9%88%D8%B4%D9%86%D8%A8%D9%87-%D9%86%D9%87%D9%85-%D8%A7%D8%B1%D8%AF%DB%8C%D8%A8%D9%87%D8%B4%D8%AA-%D9%85%D8%A7%D9%87-1330 |بازبینی=۵ ژوئیه ۲۰۲۰ |archive-date=۱۴ مه ۲۰۲۱ |archive-url=https://web.archive.org/web/20210514225401/https://www.ical.ir/ical/fa/Content/4_artmajles1/%D8%AC%D9%84%D8%B3%D9%87-92-%D8%AF%D9%88%D8%B4%D9%86%D8%A8%D9%87-%D9%86%D9%87%D9%85-%D8%A7%D8%B1%D8%AF%DB%8C%D8%A8%D9%87%D8%B4%D8%AA-%D9%85%D8%A7%D9%87-1330 |url-status=dead }}</ref>
پس از سقوط رضا شاه، متین دفتری در کابینه [[احمد قوام]] وزیر مشاور شد. در سال ۱۳۲۶ نماینده [[مشکین شهر]] در [[مجلس شورای ملی]] و دو سال بعد سناتور انتخابی تهران شد و سال‌ها در کسوت سناتوری باقی ماند و در همین سمت درگذشت.

متین‌دفتری پس از آزادی به صحنه سیاست بازگشت و در انتخابات دوره پانزدهم مجلس شورای ملی، نامزد نمایندگی [[مشکین شهر]] و [[دشت مغان]] شد. برای این انتخابات که در تیر ۱۳۲۶ برگزار شد، هیچ‌گاه به مشکین شهر نرفت. انتخابات با اعمال نفوذ سرهنگ اخوی جانشین فرمانده تیپ اردبیل که برادرش از دوستان متین دفتری بود و همکاری فرماندار این شهر و خان‌ها [[ایل شاهسون|شاهسون]] پیش از آنکه مطابق قانون، بازرسی از مرکز برای نظارت بر انتخابات برود، به نفع او انجام گرفت و حتی [[علی منصور|منصورالملک]] استاندار آذربایجان نیز نتوانست مانع از اعمال غیرقانونی برای انتخاب او بشود.<ref name=":1"/>

در بهمن ۱۳۲۶ که اعتبارنامه متین دفتری در مجلس مطرح شد، [[عباس نراقی]] نماینده کاشان به اعتبارنامه او اعتراض کرد و شرحی از تخلفات انتخاباتی در مشکین شهر و دشت مغان داد و با اشاره به سوابق متین دفتری در دوره [[رضا شاه]]، صلاحیت او را نیز برای نمایندگی زیر سؤال برد<ref name=":1"/> اما اعتبارنامه او سرانجام در چهارم اسفند ۱۳۲۶ به تصویب رسید.
[[پرونده:Ahmad Matin-Daftari in his office-1938.jpg|بندانگشتی|301x301پیکسل|در دفتر کارش در سال ۱۹۳۸]]
پس از گشایش مجلس سنا در سال ۱۳۲۸، متین دفتری با پایان دوره نمایندگی‌اش، سناتور انتخابی تهران شد و تا هنگام مرگ در کسوت سناتوری باقی ماند.


== فعالیت‌های دانشگاهی و حقوقی ==
== فعالیت‌های دانشگاهی و حقوقی ==
[[پرونده:Ahmad Matin-Daftari 1960s.jpg|بندانگشتی|343x343پیکسل|متین دفتری در دهه ۱۹۶۰]]
متین دفتری از سال ۱۳۱۲ پس از یک دوره کوتاه که تدریس نمی‌کرد، در مدرسه نظام، مدرسه صنعتی، مدرسه عالی حقوق و علوم سیاسی و سرانجام دانشکده حقوق دانشگاه تهران به عنوان استاد ثابت به تدریس مشغول شد و تا زمان بازنشستگی در سال ۱۳۴۸ به این کار ادامه داد. درس اصلی او در آغاز تدریس، رویه قضائی بود، اما بعدها درس مشهور آیین دادرسی مدنی (اصول محاکمات حقوقی) را که خود بانی و تدوین‌کننده آن بود، تدریس می‌کرد. احمد متین دفتری در مقام استاد حقوق بین‌الملل و آیین دادرسی کیفری و مدنی چند کتاب ارزنده هم در رشته حقوق عرضه کرده‌است.<ref name=":0"/>
متین دفتری از سال ۱۳۱۲ پس از یک دوره کوتاه که تدریس نمی‌کرد، در مدرسه نظام، مدرسه صنعتی، مدرسه عالی حقوق و علوم سیاسی و سرانجام دانشکده حقوق دانشگاه تهران به عنوان استاد ثابت به تدریس مشغول شد و تا زمان بازنشستگی در سال ۱۳۴۸ به این کار ادامه داد. درس اصلی او در آغاز تدریس، رویه قضائی بود، اما بعدها درس مشهور آیین دادرسی مدنی (اصول محاکمات حقوقی) را که خود بانی و تدوین‌کننده آن بود، تدریس می‌کرد. احمد متین دفتری در مقام استاد حقوق بین‌الملل و آیین دادرسی کیفری و مدنی چند کتاب ارزنده هم در رشته حقوق عرضه کرده‌است.<ref name=":0"/>


متین دفتری در کنار فعالیت‌های سیاسی در داخل در خارج از کشور و در محاکم بین‌المللی نیز مطرح بود. بخشی از سمت‌ها و عناوین علمی و قضایی دکتر متین دفتری عبارتند از: قاضی دیوان داوری بین‌المللی لاهه (۱۳۱۶)، داور حقوقی و نماینده دولت در جامعه ملل (۱۹۳۰ م)، رئیس هیئت نمایندگی ایران در یازدهمین کنگره بین‌المللی جزایی و ششمین کنفرانس بین‌المللی حقوق جزایی و دومین کنفرانس بین‌المللی حقوق تطبیقی، استاد آکادمی حقوق بین‌المللی لاهه به مدت یک سال (۱۹۳۷ م)، دادرس دیوان داوری لاهه به مدت شش سال از ۱۹۳۹ (م) که پس از پایان این دوره، مجدداً به این سمت انتخاب شد.<ref name="زندگی‌نامه متین دفتری">[http://www.iraniansaed.org/دکتراحمدمتیندفتری/tabid/479/Default.aspx/ زندگی‌نامه متین دفتری] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180126023531/http://www.iraniansaed.org/%D8%AF%DA%A9%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D8%AD%D9%85%D8%AF%D9%85%D8%AA%DB%8C%D9%86%D8%AF%D9%81%D8%AA%D8%B1%DB%8C/tabid/479/Default.aspx |date=۲۶ ژانویه ۲۰۱۸}} ''(ایرانیان صاعد)''</ref>
متین دفتری در کنار فعالیت‌های سیاسی در داخل در خارج از کشور و در محاکم بین‌المللی نیز مطرح بود. بخشی از سمت‌ها و عناوین علمی و قضایی دکتر متین دفتری عبارتند از: قاضی دیوان داوری بین‌المللی لاهه (۱۳۱۶)، داور حقوقی و نماینده دولت در جامعه ملل (۱۹۳۰ م.)، رئیس هیئت نمایندگی ایران در یازدهمین کنگره بین‌المللی جزایی و ششمین کنفرانس بین‌المللی حقوق جزایی و دومین کنفرانس بین‌المللی حقوق تطبیقی، استاد آکادمی حقوق بین‌المللی لاهه به مدت یک سال (۱۹۳۷ م.)، دادرس دیوان داوری لاهه به مدت شش سال از ۱۹۳۹ (م.) که پس از پایان این دوره، مجدداً به این سمت انتخاب شد.<ref name="زندگی‌نامه متین دفتری">[http://www.iraniansaed.org/دکتراحمدمتیندفتری/tabid/479/Default.aspx/ زندگی‌نامه متین دفتری] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180126023531/http://www.iraniansaed.org/%D8%AF%DA%A9%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D8%AD%D9%85%D8%AF%D9%85%D8%AA%DB%8C%D9%86%D8%AF%D9%81%D8%AA%D8%B1%DB%8C/tabid/479/Default.aspx |date=۲۶ ژانویه ۲۰۱۸}} ''(ایرانیان صاعد)''</ref>


== مرگ ==
== مرگ ==
[[پرونده:Shah Abdul Azim 7574.jpg|بندانگشتی|235x235پیکسل|مدفن وی در [[حرم شاه عبدالعظیم]]]]
دکتر احمد متین دفتری در تیرماه ۱۳۵۰ در سن ۷۴ سالگی در تهران دارفانی را وداع گفت و پیکرش در باغچه علیجان شاه عبدالعظیم به خاک سپرده شد.<ref name="زندگی‌نامه متین دفتری"/>
احمد متین دفتری در تیرماه ۱۳۵۰ در ۷۴ سالگی در تهران درگذشت و جسدش در باغچه علیجان شاه عبدالعظیم دفن شد.<ref name="زندگی‌نامه متین دفتری"/>


== آثار تألیفی و تحقیقی ==
== آثار تألیفی و تحقیقی ==
خط ۹۷: خط ۱۱۰:
# رساله‌های متعدد در بارهً جامعه بین‌المللی و سیاست جزایی وسازمان ملل متفق
# رساله‌های متعدد در بارهً جامعه بین‌المللی و سیاست جزایی وسازمان ملل متفق
# کلید استقلال اقتصادی ایران
# کلید استقلال اقتصادی ایران
# الغای کاپیتولاسیون در ایران (به زبان فرانسه).<ref name="زندگی‌نامه متین دفتری"/>
# الغای کاپیتولاسیون در ایران (به زبان [[فرانسه]]).<ref name="زندگی‌نامه متین دفتری"/>


== تبارنامه ==
== تبارنامه ==
{{تبارنامه خاندان آشتیانی، میرزا کاظم آشتیانی}}
{{تبارنامه خاندان آشتیانی، میرزا کاظم آشتیانی}}


== منابع ==
== پانویس ==
{{پانویس|۲}}
{{پانویس|۲}}
== پیوند به بیرون ==
{{ویکی نبشته|پدیدآورنده:احمد متین‌دفتری}}
* [https://www.rouydad24.com/fa/news/212898 احمد متین دفتری؛ نخست وزیر تبعیدی دوره پهلوی] رویداد24


{{نخست‌وزیران رضاشاه}}
{{نخست‌وزیران رضاشاه}}
{{رژیم رضاشاه پهلوی}}
{{رژیم رضاشاه پهلوی}}
{{وزیران دادگستری ایران}}
{{وزیران دادگستری ایران}}

{{ترتیب‌پیش‌فرض:متین دفتری، احمد}}
{{ترتیب‌پیش‌فرض:متین دفتری، احمد}}
[[رده:استادان دانشگاه اهل ایران]]
[[رده:استادان دانشگاه اهل ایران]]
[[رده:اعضای فرهنگستان زبان و ادب فارسی]]
[[رده:اهالی تهران]]
[[رده:اهالی تهران]]
[[رده:پادشاهی‌خواهان اهل ایران]]
[[رده:پادشاهی‌خواهان اهل ایران]]
خط ۱۱۹: خط ۱۳۵:
[[رده:زادگان ۱۸۹۶ (میلادی)]]
[[رده:زادگان ۱۸۹۶ (میلادی)]]
[[رده:زادگان ۱۸۹۷ (میلادی)]]
[[رده:زادگان ۱۸۹۷ (میلادی)]]
[[رده:مدفونان در باغ طوطی]]
[[رده:خاک‌سپاری‌ها در باغ توتی]]
[[رده:مقاله‌های خرد سیاستمدار ایرانی]]
[[رده:مقاله‌های خرد سیاستمدار ایرانی]]
[[رده:نخست‌وزیران ایران]]
[[رده:نخست‌وزیران ایران]]
خط ۱۳۳: خط ۱۴۹:
[[رده:سناتورهای انتصابی مجلس سنا از تهران]]
[[رده:سناتورهای انتصابی مجلس سنا از تهران]]
[[رده:برگزیدگان جایزه سلطنتی کتاب سال]]
[[رده:برگزیدگان جایزه سلطنتی کتاب سال]]
[[رده:اهالی ایران در سده ۲۰ (میلادی)]]
[[رده:سیاستمداران سده ۲۰ (میلادی) اهل ایران]]

نسخهٔ ‏۱۷ آوریل ۲۰۲۴، ساعت ۱۳:۰۳

احمد متین دفتری
نخست‌وزیر ایران
دوره مسئولیت
۳ آبان ۱۳۱۸ – ۵ تیر ۱۳۱۹
پادشاهرضا شاه
پس ازمحمود جم
پیش ازعلی منصور
وزیر عدلیه (دادگستری)
دوره مسئولیت
مهر ۱۳۱۵ – آبان ۱۳۱۸
نخست‌وزیرمحمود جم
پس ازمحسن صدرالاشراف
پیش ازمحمد سروری (کفیل)
سناتور
دوره مسئولیت
۱۳۲۸ – ۱۳۴۸
حوزه انتخاباتیتهران (دوره‌های اول تا پنجم)
نماینده مجلس شورای ملی
دوره مسئولیت
۱۳۲۶ – ۱۳۲۸
پس ازمهدی عدل
حوزه انتخاباتیمشکین شهر (دورهٔ پانزدهم)
اطلاعات شخصی
زاده۴ بهمن ۱۲۷۵
تهران، ایران
درگذشته۵ تیر ۱۳۵۰ (۷۴ سال)
تهران، ایران
آرامگاهباغچه علیجان شاه عبدالعظیم
ملیتایرانی
همسر(ان)منصوره مصدق
فرزندانهدایت‌الله متین‌دفتری
لیلی متین‌دفتری
علی متین دفتری
لقب(ها)اعتضادلشکر
متین‌الدوله

احمد متین دفتری (۴ بهمن ۱۲۷۵ – ۵ تیر ۱۳۵۰) ملقب به اعتضادلشکر و متین‌الدوله جوان‌ترین نخست‌وزیر ایران در زمان رضا شاه، وزیر، نماینده مجلس، حقوقدان و دولت‌مرد دوران پهلوی بود.

تحصیلات

پدرش میرزا محمود خان اعتضاد لشکر (عین‌الممالک) و مادرش شوکت خانم از خاندان بهزادی‌های مازندران بود.[۱] تحصیلات ابتدائی و متوسطه را در مدرسه آلمانی تهران به پایان رساند.[۲] سپس دوره مدرسه حقوق را گذراند و در سال ۱۲۹۳ به خدمت وزارت امور خارجه درآمد.[۳] برای ادامه تحصیل به سوئیس رفت. در دانشکده حقوق شهر لوزان، با پایان‌نامه‌ای با عنوان «کلید استقلال اقتصادی، الغای کاپیتولاسیون در ایران» موفق به دریافت درجه دکترای حقوق شد و دو سال در دادگاه‌های فرانسه، سوئیس و آلمان به کار آموزی و وکالت پرداخت.[۲]

از عدلیه تا دادگستری

پس از بازگشت به ایران در وزارت امور خارجه رئیس اداره عهود و قراردادها شد. در سال ۱۳۰۶ که علی‌اکبر داور وزیر عدلیه بنای تجدید تشکیلات محاکم را گذاشت، متین دفتری به استخدام عدلیه درآمد و به قضاوت پرداخت. در سال ۱۳۰۸ وزارت عدلیه او را برای تحقیق و مطالعه به اروپا فرستاد، پس از بازگشت در بهمن ۱۳۱۰ در این وزارت‌خانه به مدیرکلی منصوب شد.[۳]

متین دفتری در کنار فعالیت قضائی، در تدوین قوانین مهمی نقش داشت که مهمترین آن‌ها عبارتند از: قانون تشکیلات دادگستری، قانون استخدام قضات، جلد دوم وسوم قانون مدنی، قانون آیین دادرسی مدنی، قانون امور حسبی، لایحه قانون کیفر و آیین دادرسی کیفری، قانون اجرای احکام و قانون تعدیل مال الاجاره.[۲]

مهدی‌قلی هدایت نخست‌وزیر در ۱۳ دی ۱۳۱۱ متین دفتری را به عنوان معاون وزارت عدلیه به مجلس شورای ملی معرفی کرد. در دولت بعدی نیز متین دفتری همین سمت را به عهده داشت و در ۸ خرداد ۱۳۱۳ محسن صدرالاشراف وزیر عدلیه او را با همین سمت به مجلس معرفی کرد تا اینکه پس از استعفای صدر در مهر ۱۳۱۵، جای او را گرفت و تا آبان ۱۳۱۸ که خود مأمور تشکیل دولت شد، این سمت را به عهده داشت.

از نخستین اقدامات متین دفتری به عنوان وزیر عدلیه، اصلاح قانون وکالت بود که در بیستم شهریور ۱۳۱۴ در زمان وزارت صدرالاشراف به تصویب رسیده بود. متین دفتری با تغییر این قانون در واقع در راستای سلب استقلال از کانون وکلا گام برداشت. انتخاب هیئت رئیسه این کانون از آن پس با وزارت عدلیه شد.

او در عین حال اصلاحاتی در قانون وکالت کرد. وکالت دادگستری که در قانون قبلی دارای پنج درجه بود، دارای سه درجه شد: ۱. وکالت در محاکم صلح و بدایت و استیناف و تمییز ۲. وکالت در محاکم صلح و بدایت و استیناف ۳. وکالت در محاکم صلح و بدایت‏. در قانون پیشین، کسانی که سابقه سه سال قضاوت داشتند می‌توانستند وکیل شوند اما در قانون جدید این شرط به پنج سال افزایش یافت. همچنین در قانون جدید که در ۲۵ بهمن ۱۳۱۵ به تصویب رسید، استادان حقوق می‌توانستند در صورت اجازه وزارت معارف، همزمان با تدریس، به حرفه وکالت نیز اشتغال داشته باشند. سرپرستی وکلای مبتدی و تنظیم دوره آزمایش آنها را نیز به وظایف کانون وکلا افزود.

تعریف شغلی به نام مترجم رسمی نیز در زمان وزارت متین‌دفتری انجام گرفت و قانونی برای مترجمان رسمی در بیستم خرداد ۱۳۱۶ از تصویب مجلس گذراند. او همچنین با به تصویب رساندن قانون دفاتر ثبت اسناد رسمی در پانزدهم خرداد ۱۳۱۶، فعالیت این دفاتر و اشتغال به سردفتری و دفتریاری را نظام‌مند و پیرو قواعدی کرد.

در دوران وزارت متین دفتری در مهر ۱۳۱۷ نام وزارت عدلیه به دادگستری تغییر یافت و او نخستین کسی بود که در ایران وزیر دادگستری نامیده شد. متین دفتری گام‌هایی هم برای اصلاح نظام ارباب و رعیتی برداشت و کوشید سهم مالک و زارع را که در هر گوشه کشور متفاوت بود، نظم ببخشد و قانونمند کند. لایحه‌ای که در ۲۵ شهریور ۱۳۱۸ از تصویب مجلس گذراند، به وزارت دادگستری اختیار می‌داد برای تعیین سهم مالک و زارع نسبت به محصول زمین‌های زراعتی، آیین‌نامه بر اساس عوامل پنج‌گانه آب، زمین، کار، گاو و بذر با رعایت کیفیت آب و هوا تنظیم کند، آئین دادرسی مخصوصی نیز برای حل اختلاف بین مالک و زارع تدوین کند.[۴]

متین دفتری

در دوران وزارت متین دفتری، دادگستری عملاً زیر نفوذ شهربانی رفت. شهربانی دوره رضا شاه با دست بازتری به پرونده سازی می‌پرداخت و احکام مورد نظر خودش را علیه کسانی که قصد حذفشان را داشت، به‌راحتی از دادگاه‌ها می‌گرفت.[۳]

دفاع از ایرانی‌الاصل بودن فوزیه

در سال ۱۳۱۷ که فوزیه خواهر پادشاه مصر را برای ولیعهد خواستگاری کردند، اصل ۳۷ متمم قانون اساسی برای این ازدواج مانع ایجاد می‌کرد چون شرط کرده بود که مادر ولیعهد باید ایرانی‌الاصل باشد. در این صورت، فرزند آینده محمدرضا شاه و فوزیه نمی‌توانست وارث تاج و تخت شود. برای حل این مشکل، دولت لایحه‌ای در چهاردهم آبان ۱۳۱۷ به مجلس شورای ملی داد تا قانون اساسی را به گونه‌ای تفسیر کند که «مادر ایرانی‌الاصل» اعم از مادری باشد که از پدر ایرانی متولد شده باشد یا اینکه قبل از عقد ازدواج با پادشاه یا ولیعهد ایران، «به اقتضای مصالح عالیه کشور به پیشنهاد دولت و تصویب مجلس شورای ملی به موجب فرمان پادشاه عصر صفت ایرانی به او اعطا شده باشد».

محمود جم و احمد متین دفتری با هم لایحه را به مجلس بردند و متین دفتری در دفاع از این لایحه چنین استدلال کرد:

«قانون اساسی ما نخواسته‌است تصدیق بکند که مادر ولیعهد یعنی ملکه ایران صرفاً به سبب ازدواج با پادشاه ایران دارای عنوان ایرانیت که در این صورت یک عنوان عرضی است بشود و حقاً شرط کرده‌است که ملکه ایران نباید دارای صفت ایرانیت به‌طور عرضی باشد بلکه قبل از ازدواج با پادشاه یا ولیعهد ایران صفت ایرانیت را به‌طور ثابت یعنی اصلی تحصیل کرده باشد و به این ترتیب ایرانی‌الاصل باشد. این نظر قانون اساسی بسیار منطقی و صحیح است و هیچ‌کس در لزوم آن تردید ندارد. وقتی که نظر این شد، برای تفسیر این کلمه کافی بود در این ماده واحده پیشنهادی بنویسیم که منظور از مادر ایرانی‌الاصل مذکور در اصل ۳۷ متمم قانون اساسی کسی است که قبل از ازدواج با پادشاه یا ولیعهد ایران دارای صفت ایرانیت شده باشد و ترتیب تحصیل ایرانیت قبل از ازدواج را تابع قواعد عمومی قانون مدنی بکنیم. اما ما به این اندازه اکتفا نکردیم زیرا موضوع قانون مهم است و مقام ملکه آینده ایران است. ملکه ایران نباید قبل از ازدواج با پادشاه یا ولیعهد مثل یک فرد عادی تحصیل تابعیت ایران را کرده باشد. از شقوق ملیت ایرانی فقط یک فرد را که عبارت است از شق دوم ماده ۹۷۶ قانون مدنی، یعنی کسانی که از پدر ایرانی به وجود می‌آیند و ایرانیت آنها البته قهری است خارج کرده‌ایم و برای سایر افراد، قانون تابعیت اعم از کسانی که به واسطه تولد در خاک ایران حق اختیار تابعیت ایران را دارند یا به شرط توقف در ایران و حتی در مورد کسانی که به واسطه مقام علمی مهم بدون شرط توقف ممکن است به تابعیت ایران پذیرفته شوند مقررات عمومی قانون مدنی را کافی ندانسته‌ایم. کسی که باید مادر ولیعهد ایران باشد، بایستی بیش از این مقررات عادی اعتبار داشته باشد و باید تمام مقاماتی که به موجب قانون اساسی ما مقرر شده و اساس مشروطیت ما را تشکیل می‌دهند، ایرانیت او را تصدیق کرده باشند: پیشنهاد هیئت دولت، تصویب مجلس شورای ملی، فرمان پادشاه عصر. در قانون اساسی ما، مافوق این سه، دیگر چیزی نیست؛ بنابراین آقایان تصدیق می‌فرمایند که در تفسیر قانون اساسی هم مبانی حقوقی ملحوظ شده و هم مصالح عالیه کشور. کلمه ایرانی‌الاصل با این تفسیر اساسی و محکم کاملاً واضح و روشن می‌شود و دیگر هیچ گونه تردیدی در مفاد و معنی آن باقی نمی‌ماند».[۵]

بنابر این تفسیر، متین دفتری در هشتم آذر لایحه دولت را به مجلس برد که پیشنهاد می‌کرد «به والاحضرت فوزیه دختر اعلیحضرت مرحوم ملک فؤاد و خواهر اعلیحضرت ملک فاروق پادشاه مصر به موجب فرمان همایونی صفت ایرانی اعطا شود». مجلس همان روز این لایحه را تصویب کرد.

نخست‌وزیری

در سال ۱۳۱۸ در اوج قدرت حزب نازی در آلمان به دستور رضاشاه پهلوی کابینه‌ای جوان به نخست‌وزیری احمد متین دفتری روی کار آمد. سیاست خارجی این کابینه نزدیک شدن به آلمان بود. عملاً نیز روابط تجاری و صنعتی بین ایران و آلمان توسعه یافت.[۶] ولی این دوران نه ماه بیشتر طول نکشید و متین دفتری مدتی را در زندان رضاشاه به سر برد.[۲]

پس از سقوط رضا شاه، متین دفتری از صحنه سیاست حذف شد. در سال ۱۳۲۲ که متفقین شخصیت‌های سیاسی و نظامی هوادار آلمان را دستگیر کردند، او نیز بازداشت شد و تا پایان جنگ در اسارتگاهی در اراک زندانی بود. او منکر هر نوع ارتباط با آلمان و هواداری از آلمان‌ها و معتقد بود بازداشت او، انتقام‌گیری شرکت نفت انگلیس بوده‌است، چراکه در زمان نخست‌وزیری‌اش در دو سه مورد تصمیم‌هایی، از جمله پایین آوردن نرخ لیره استرلینگ گرفته بوده که شرکت نفت را به خشم آورده بوده‌است.[۷]

متین‌دفتری پس از آزادی به صحنه سیاست بازگشت و در انتخابات دوره پانزدهم مجلس شورای ملی، نامزد نمایندگی مشکین شهر و دشت مغان شد. برای این انتخابات که در تیر ۱۳۲۶ برگزار شد، هیچ‌گاه به مشکین شهر نرفت. انتخابات با اعمال نفوذ سرهنگ اخوی جانشین فرمانده تیپ اردبیل که برادرش از دوستان متین دفتری بود و همکاری فرماندار این شهر و خان‌ها شاهسون پیش از آنکه مطابق قانون، بازرسی از مرکز برای نظارت بر انتخابات برود، به نفع او انجام گرفت و حتی منصورالملک استاندار آذربایجان نیز نتوانست مانع از اعمال غیرقانونی برای انتخاب او بشود.[۳]

در بهمن ۱۳۲۶ که اعتبارنامه متین دفتری در مجلس مطرح شد، عباس نراقی نماینده کاشان به اعتبارنامه او اعتراض کرد و شرحی از تخلفات انتخاباتی در مشکین شهر و دشت مغان داد و با اشاره به سوابق متین دفتری در دوره رضا شاه، صلاحیت او را نیز برای نمایندگی زیر سؤال برد[۳] اما اعتبارنامه او سرانجام در چهارم اسفند ۱۳۲۶ به تصویب رسید.

در دفتر کارش در سال ۱۹۳۸

پس از گشایش مجلس سنا در سال ۱۳۲۸، متین دفتری با پایان دوره نمایندگی‌اش، سناتور انتخابی تهران شد و تا هنگام مرگ در کسوت سناتوری باقی ماند.

فعالیت‌های دانشگاهی و حقوقی

متین دفتری در دهه ۱۹۶۰

متین دفتری از سال ۱۳۱۲ پس از یک دوره کوتاه که تدریس نمی‌کرد، در مدرسه نظام، مدرسه صنعتی، مدرسه عالی حقوق و علوم سیاسی و سرانجام دانشکده حقوق دانشگاه تهران به عنوان استاد ثابت به تدریس مشغول شد و تا زمان بازنشستگی در سال ۱۳۴۸ به این کار ادامه داد. درس اصلی او در آغاز تدریس، رویه قضائی بود، اما بعدها درس مشهور آیین دادرسی مدنی (اصول محاکمات حقوقی) را که خود بانی و تدوین‌کننده آن بود، تدریس می‌کرد. احمد متین دفتری در مقام استاد حقوق بین‌الملل و آیین دادرسی کیفری و مدنی چند کتاب ارزنده هم در رشته حقوق عرضه کرده‌است.[۶]

متین دفتری در کنار فعالیت‌های سیاسی در داخل در خارج از کشور و در محاکم بین‌المللی نیز مطرح بود. بخشی از سمت‌ها و عناوین علمی و قضایی دکتر متین دفتری عبارتند از: قاضی دیوان داوری بین‌المللی لاهه (۱۳۱۶)، داور حقوقی و نماینده دولت در جامعه ملل (۱۹۳۰ م.)، رئیس هیئت نمایندگی ایران در یازدهمین کنگره بین‌المللی جزایی و ششمین کنفرانس بین‌المللی حقوق جزایی و دومین کنفرانس بین‌المللی حقوق تطبیقی، استاد آکادمی حقوق بین‌المللی لاهه به مدت یک سال (۱۹۳۷ م.)، دادرس دیوان داوری لاهه به مدت شش سال از ۱۹۳۹ (م.) که پس از پایان این دوره، مجدداً به این سمت انتخاب شد.[۸]

مرگ

مدفن وی در حرم شاه عبدالعظیم

احمد متین دفتری در تیرماه ۱۳۵۰ در ۷۴ سالگی در تهران درگذشت و جسدش در باغچه علیجان شاه عبدالعظیم دفن شد.[۸]

آثار تألیفی و تحقیقی

  1. محاکمات فوری
  2. آیین دادرسی مدنی
  3. آیین دادرسی کیفری
  4. رساله‌های متعدد در بارهً جامعه بین‌المللی و سیاست جزایی وسازمان ملل متفق
  5. کلید استقلال اقتصادی ایران
  6. الغای کاپیتولاسیون در ایران (به زبان فرانسه).[۸]

تبارنامه

تبارنامهٔ خاندان آشتیانی، شاخهٔ میرزا کاظم آشتیانی
میرزا محسن آشتیانی
میرزا کاظم آشتیانیمیرزا هاشممیرزا آقاسی‏‌بیگ
میرزا حسنمیرزا محمدعلی مایلمیرزا حسینفیروز میرزا
پسر عباس میرزا
میرزا یوسف
آشتیانی		دخترمیرزا هدایت‌الله
وزیر دفتر		نجم‏‌السلطنهعبدالحسین
میرزا فرمانفرما
حسن مستوفی‌الممالکمیرزا محمدحسین
وزیر دفتر		میرزا علی
موفق‏‌السلطنه		محمد مصدقآمنه
دفترالملوک		فیروز نصرت‌الدوله
میرزا محمود
عین‏‌الممالک		مظفر فیروزمریم فیروز
احمد متین‌دفتریعبدالعزیز
فرمانفرمائیان
منوچهر
فرمانفرمائیان
ستاره
فرمانفرمائیان
محمدحسین
فیروز
اسکندر فیروز

پانویس

  1. ↑ دفتر انساب خانوادگی بهزادی، چاپ خانه اسلامیه، ۱۳۱۹، صفحه ۳۸
  2. ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ ۲٫۳ بازیگران سیاسی عصر رضاشاهی و محمدرضاشاهی. ناصر نجمی. انتشارات انیشتین. ۱۳۷۳ تهران
  3. ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ ۳٫۳ ۳٫۴ «مذاکرات جلسه ۴۵ دوره پانزدهم مجلس شورای ملی بیستم بهمن ۱۳۲۶». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ مه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۵ ژوئیه ۲۰۲۰.
  4. ↑ «مذاکرات جلسه ۱۰۹ دوره یازدهم مجلس شورای ملی ۲۵ شهریور ۱۳۱۸». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ مه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۵ ژوئیه ۲۰۲۰.
  5. ↑ «مذاکرات جلسه ۶۲ دوره یازدهم مجلس شورای ملی چهاردهم آبان ۱۳۱۷». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ مه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۵ ژوئیه ۲۰۲۰.
  6. ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ «دکتر متین دفتری هوادار آلمان نخست‌وزیر ایران شد». آفتاب.
  7. ↑ «مذاکرات جلسه ۹۲ دوره یکم مجلس سنای ایران نهم اردیبهشت ۱۳۳۰». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ مه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۵ ژوئیه ۲۰۲۰.
  8. ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ ۸٫۲ زندگی‌نامه متین دفتری بایگانی‌شده در ۲۶ ژانویه ۲۰۱۸ توسط Wayback Machine (ایرانیان صاعد)

پیوند به بیرون

متن مربوطه در ویکی‌نبشته: پدیدآورنده:احمد متین‌دفتری


برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=احمد_متین‌دفتری&oldid=39316714»