پرش به محتوا

ایدئالیسم: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
→ تفاوت قدیمی‌ترتفاوت جدیدتر ←
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
دیداریویکی‌متن
JYBot (بحث | مشارکت‌ها)
ربات‌ها
۴۶۶٬۰۴۱ ویرایش‌ها
حوزهٔ مصوب هنرهای تجسمی است چون فرهنگستان کارگروه فلسفه ندارد (تا جایی که من دیده‌ام) خیلی وقت‌ها واژه‌ای میان چندین حوزه مشترک است.
خط ۱: خط ۱:
[[پرونده:Parmenides.jpg|بندانگشتی|{{نقل قول|... زیرا اندیشیدن و هستی هر دو همان است.|پارمنیدس، ۳<ref>{{پک|خراسانی|ک=نخستین فیلسوفان یونان|ص=۲۷۸}}</ref>}}]]
[[پرونده:Parmenides.jpg|بندانگشتی|{{نقل قول|... زیرا اندیشیدن و هستی هر دو همان است.|پارمنیدس، ۳<ref>{{پک|خراسانی|ک=نخستین فیلسوفان یونان|ص=۲۷۸}}</ref>}}]]
⚫
'''آرمان‌گرایی'''<ref>{{یادکرد-فرهنگستان <!-- اطلاعات واژه --> |واژهٔ مصوب=آرمان‌گرایی |حوزه= هنرهای تجسمی | واژهٔ غیرفارسی با حروف فارسی =ایدئالیسم | واژهٔ غیرفارسی با حروف زبان اصلی =idealism |زبان واژهٔ غیرفارسی =انگلیسی <!-- اطلاعات منبع --> |دفتر=نخست تا چهارم |بخش=لاتین |تاریخ بازچاپ= |سرواژه= idealism }}</ref> یا '''ایدئالیسم''' یا مینوگروی {{به آلمانی|Idealismus}} یک گرایش فلسفی است که مدّعی است موضوع واقعی [[معرفت]] [[ایده|ایده‌ها]] استند. ایدئالیسم مدّعی نیست [[ذهن]] خالق [[ماده]] یا جهان مادی است، این‌گونه برداشت معرفت را با موضوع معرفت اشتباه می‌کند.<ref>{{پک|Bunnin|2004|ک =The Blackwell Dictionary of Western Philosophy|م = Idealism|ص =322|زبان = en}}</ref> با اصطلاحات [[فلسفهٔ صدرایی]] ایدئالیسم یعنی، برای عاقل تنها [[معقول بالذات]] یا [[نفس‌الأمر]] دارای تأصل است، زیرا علم به عالم خارج، جز از مجرای معقول بالذات ممکن نیست و عالم خارج، از این حیث که [[معقول بالعرض]] است، متعَلَّق معرفت انسانی قرار نمی‌گیرد.<ref>{{پک|طباطبایی|۱۳۷۴|ک = ابن خلدون و علوم اجتماعی|ص = ۲۱۵}}</ref>

⚫
'''ایدئالیسم''' یا مینوگروی {{به آلمانی|Idealismus}} یک گرایش فلسفی است که مدّعی است موضوع واقعی [[معرفت]] [[ایده|ایده‌ها]] استند. ایدئالیسم مدّعی نیست [[ذهن]] خالق [[ماده]] یا جهان مادی است، این‌گونه برداشت معرفت را با موضوع معرفت اشتباه می‌کند.<ref>{{پک|Bunnin|2004|ک =The Blackwell Dictionary of Western Philosophy|م = Idealism|ص =322|زبان = en}}</ref> با اصطلاحات [[فلسفهٔ صدرایی]] ایدئالیسم یعنی، برای عاقل تنها [[معقول بالذات]] یا [[نفس‌الأمر]] دارای تأصل است، زیرا علم به عالم خارج، جز از مجرای معقول بالذات ممکن نیست و عالم خارج، از این حیث که [[معقول بالعرض]] است، متعَلَّق معرفت انسانی قرار نمی‌گیرد.<ref>{{پک|طباطبایی|۱۳۷۴|ک = ابن خلدون و علوم اجتماعی|ص = ۲۱۵}}</ref>


== گونه‌های ایدئالیسم ==
== گونه‌های ایدئالیسم ==

نسخهٔ ‏۱۴ اوت ۲۰۱۲، ساعت ۱۶:۱۹

... زیرا اندیشیدن و هستی هر دو همان است.

— پارمنیدس، ۳[۱]

آرمان‌گرایی[۲] یا ایدئالیسم یا مینوگروی (به آلمانی: Idealismus) یک گرایش فلسفی است که مدّعی است موضوع واقعی معرفت ایده‌ها استند. ایدئالیسم مدّعی نیست ذهن خالق ماده یا جهان مادی است، این‌گونه برداشت معرفت را با موضوع معرفت اشتباه می‌کند.[۳] با اصطلاحات فلسفهٔ صدرایی ایدئالیسم یعنی، برای عاقل تنها معقول بالذات یا نفس‌الأمر دارای تأصل است، زیرا علم به عالم خارج، جز از مجرای معقول بالذات ممکن نیست و عالم خارج، از این حیث که معقول بالعرض است، متعَلَّق معرفت انسانی قرار نمی‌گیرد.[۴]

گونه‌های ایدئالیسم

ایدئالیسم در دوران باستان

اگر این جهان زیباست، پس بی‌گمان در ایجاد جهان آن‌چه را سرمدی است سرمشق قرار داده.

— افلاطون، تیمائوس ۲۹[۵]

تئودور گمپرتس در اثر خود با عنوان متفکران یونان نظریهٔ پارمنیدس را قوی‌ترین سلاح در دست ماتریالیست‌های باستان می‌داند در حالی که خود ِ نظریه ماده‌گرا نیست و از سوی دیگر از ستایش افلاطون، که بزرگ‌ترین مخالف ماده‌گرایی بود، از وی به عنوان «محترم‌ترین فیلسوفان پیش از وی» یاد می‌کند.[۶]

نظریهٔ او (پارمنیدس) در دامن خود، دو برادر پرورده است که دشمن یک‌دیگرند، مذهب اصالت ماده و مذهب اصالت روح، این دو ضد آشتی‌ناپذیر در حوزهٔ مابعدالطبیعه، از ریشهٔ واحدی سر بر زده‌اند یعنی مفهوم دقیق جوهر، که گرچه ابداع فیلسوفان الئایی (پارمنیدس و پیروانش) نیست ولی به دست آنان از نظریهٔ مادهٔ نخستین بدرآورده شده و عرضه گردیده است.

— تئودور گمپرتس، متفکران یونان[۷]

به نظر فردریک کاپلستون پارمنیدس را، به سبب تأثیر ِ تردیدناپذیرش در افلاطون، می‌توان به عنوان «پدر ایدئالیسم»، و افلاطون را «نخستین ایدئالیست بزرگ» توصیف کرد.[۸] از نظر افلاطون اشیاء محسوس از آن‌جهت در ایده‌ها شریک‌اند و از آن‌ها تقلید می‌کنند که ایده‌ها صًوَر اصلی اشیاء محسوس‌اند.[۹]

ایدئالیسم آلمانی

رستاخیز ایدئالیسم با کانت و در آثار وی روی می‌دهد.[۱۰] در تاریخ فلسفه دورانی را که با کانت آغاز و با فیشته، شلینگ، و هگل ادامه می‌یابد، ایدئالیسم آلمانی می‌نامند.[۱۱] هگل دستگاه فلسفی خود را دربرگیرندهٔ دستاوردهای ایدئالیسم آلمانی و به اصطلاح خود او نتیجهٔ دیالکتیکی تمامی منازل ایدئالیسم آلمانی می‌داند. فیشته نمایندهٔ ایدئالیسم درون‌ذات، نمایندهٔ تضاد جاودانهٔ من و جز-من است. شلینگ نمایندهٔ ایدئالیسم برون‌ذات است، یعنی پذیرش همانی من و جز-من در مطلق، و هگل نمایندهٔ ایدئالیسم مطلق است.[۱۲]

ایدئالیسم ترافرازنده

ایدئالیسم مصطلح من نوع کاملاً بخصوصی است ... [که] آن را ... ایدئالیسم انتقادی می‌نامم.

— ایمانوئل کانت، تمهیدات[۱۳]

کانت بنیادنگذار گونه‌ای از ایدئالیسم است که آن را «ایدئالیسم ترافرازنده (فراباشنده، استعلایی)» می‌نامد.[۱۴]

من از ایدئالیسم ترافرازندهٔ همهٔ پدیدارها این را می‌فهمم که طبق آن ما همهٔ پدیدارها را چونان تصورات محض، و نه چونان چیزهای در خود، می‌انگاریم؛ و هماهنگ با آن زمان و مکان فقط صورت‌های دریافت‌های حسی ما هستند نه آنکه تعیّناتی برای خود، یا شرایط متعلق‌هایی که چونان در خود به شمار روند.

— کانت، سنجش خرد ناب، الف ۳۶۹

کانت در توضیح تفاوت ایدئالیسم خود با ایدئالیسم برکلی توضیح می‌دهد :

سخن همهٔ ایده‌آلیست‌های واقعی، از فیلسوفان الئائی تا اسقف برکلی در این عبارت خلاصه می‌شود که : «هر شناختی که از حس و تجربه حاصل شود جز توهم هیچ نیست و حقیقت، تنها در تصورات فاهمهٔ محض و عقل است.»

— کانت، تمهیدات[۱۵]

و می‌افزاید :

بر خلاف این سخن، اصلی که حاکم بر سراسر ایده‌آلیسم من و تعیین‌کنندهٔ آن است این است که : «هر شناختی که دربارهٔ اشیاء صرفاً از فاهمهٔ محض یا عقل محض حاصل شود جز توهم هیچ نیست و حقیقت فقط در تجربه است.»

— کانت، تمهیدات[۱۵]

ایدئالیسم درون‌ذات

ایدئالیسم برون‌ذات

ایدئالیسم مطلق

فلسفه یا ایدئالیسم است‏ یا اصلاً فلسفه نیست.

— گئورگ هگل[۱۶]

وظیفهٔ فلسفه این است که وحدت اندیشه و هستی، که مفهوم بنیادی فلسفه است، خود موضوع [پژوهش] قرار گیرد و ادراک گردد؛ یعنی ذاتی‌ترین خصلت ضرورت که معقول است دریافته شود.

— هگل، سخن‌رانی‌هایی در تاریخ فلسفه، ج ۳، آغاز بخش ۳[۱۷]

ایدئالیسم اشکالی

... این قضیهٔ «من هستم»، هربار که آن را بر زبان آورم یا در ذهن تصور کنم، بالضروره صادق است.

— رُنه دکارت، تأمّلات[۱۸]

نظریه‌ٔ دکارت که وجود اعیان خارج (برابرایستاها) در مکان بیرون از ما را صرفاً گمانیک (مشکوک) و اثبات‌ناپذیر اعلام می‌دارد.[۱۹]

[او] فقط یک حکم آروینی (تجربی) واحد را بی‌چون-و-چرا می‌شمارد : «من هستم.»

— کانت، سنجش خرد ناب، ص. ۳۳۱

ایدئالیسم جزمی

... هیچ جوهری غیر از روح یعنی آنچه ادراک می‌کند وجود ندارد.

— جرج برکلی، رساله در علم انسانی[۲۰]

نظریهٔ برکلی که وجود اعیان خارج (برابرایستاها) در مکان بیرون از ما را کاذب و ناممکن (ناتوانستنی) اعلام داشته.[۲۱]

[او] مکان را با همهٔ شیءهایی که چونان شرطی ناگسستنی بدان‌ها پیوسته است، به منزلهٔ چیزی که فی‌نفسه ناممکن است اعلام می‌دارد، و بدین سبب شیءها را در مکان نیز همچون انگارش‌های محض می‌شمارد.

— کانت، سنجش خرد ناب ص. ۳۳۱

ایدئالیسم در سدهٔ بیستم

لئون برونشویگ به نحوی جزمی اصل بنیادی ایدئالیسم را در نظریهٔ شناخت مطرح می‌کند[۲۲] :

شناخت جهانی را می‌سازد که برای ما تنها جهان است. آن‌سوی هیچ نیست. چیزی در آن‌سوی شناخت بنابرتعریف دست‌نیافتنی و تعیین‌ناپذیر است؛ یعنی برای ما برابر است با هیچ.

— برونشویگ[۲۲]

پانویس

  1. ↑ خراسانی، نخستین فیلسوفان یونان، ۲۷۸.
  2. ↑ «آرمان‌گرایی» [هنرهای تجسمی] هم‌ارزِ «ایدئالیسم» (به انگلیسی: idealism)؛ منبع: گروه واژه‌گزینی. جواد میرشکاری، ویراستار. (۱۳۷۶-۱۳۸۵). فرهنگ واژه‌های مصوب فرهنگستان. تهران: انتشارات فرهنگستان زبان و ادب فارسی. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۷۵۳۱-۷۷-۱ (ذیل سرواژهٔ idealism)
  3. ↑ Bunnin, The Blackwell Dictionary of Western Philosophy, 322.
  4. ↑ طباطبایی، ابن خلدون و علوم اجتماعی، ۲۱۵.
  5. ↑ بورمان، افلاطون، ۶۵.
  6. ↑ گمپرتس، متفکران یونان، نخست:‎ ۱۹۹.
  7. ↑ گمپرتس، همان، ۲۲۶.
  8. ↑ کاپلستون، تاریخ فلسفه، ۶۵.
  9. ↑ بورمان، همان، ۷۲.
  10. ↑ ستیس، فلسفهٔ هگل، ۴۱.
  11. ↑ Paul Redding، Stanford Encyclopedia of Philosophy.
  12. ↑ هیپولیت، مقدمه‌ای بر فلسفهٔ تاریخ هگل، ۱۸.
  13. ↑ کانت، تمهیدات، ۲۳۳.
  14. ↑ خراسانی، از برونو تا کانت، ۲۷۲.
  15. ↑ ۱۵٫۰ ۱۵٫۱ کانت، همان، ۲۳۲.
  16. ↑ طباطبایی، گفت‌وگو دربارهٔ دین و هگل.
  17. ↑ خراسانی، همان، ۲۱۵.
  18. ↑ دکارت، تأملات، ۳۷.
  19. ↑ کانت، سنجش خرد ناب، ۳۳۱.
  20. ↑ برکلی، رساله در علم انسانی، ۲۵.
  21. ↑ کانت، همان، ۳۳۱.
  22. ↑ ۲۲٫۰ ۲۲٫۱ بوخنسکی، فلسفهٔ معاصر اروپایی، ۶۷.

منابع

  • Bunnin, Nicholas (2004). "Idealism". The Blackwell Dictionary of Western Philosophy (به انگلیسی). Blackwell publishing.
  • Redding, Paul (2010). "Georg Wilhelm Friedrich Hegel". Stanford Encyclopedia of Philosophy (به انگلیسی) (2nd ed.). Metaphysics Research Lab, Center for the Study of Language and Information, Stanford University.
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=ایدئالیسم&oldid=7686503»