سام میرزا: تفاوت میان نسخه‌ها
ابرابزار |
بدون خلاصۀ ویرایش برچسب‌ها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه |
||
| (۱۶ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{جعبه اطلاعات حاکم |
{{جعبه اطلاعات حاکم |
||
|نام=سام میرزا |
|نام=سام میرزا |
||
|تصویر= |
|تصویر=File:Portrait of Prince Sam Mirza Safavid.jpg |
||
|زیرنویس تصویر= |
|زیرنویس تصویر=نگاره سام میرزا اثر [[سلطان محمد نگارگر]]. |
||
|دوران= |
|دوران= |
||
|تاجگذاری= |
|تاجگذاری= |
||
|تفویض= |
|تفویض= |
||
|تعمید= |
|تعمید= |
||
|نام کامل=ابو |
|نام کامل=ابو النصر سام میرزا |
||
|لقب=شاهزادهٔ [[ایران صفوی|صفوی]] |
|لقب=شاهزادهٔ [[ایران صفوی|صفوی]] |
||
|زادروز=۲۱ شعبان ۹۲۳ |
|زادروز=۱۵۱۷{{سخ}}۲۱ شعبان ۹۲۳ |
||
|زادگاه=[[مراغه]] |
|زادگاه=[[مراغه]] |
||
|تاریخ درگذشت= |
|تاریخ درگذشت=۱۵۶۷{{سخ}}جمادی‌الثانی ۹۷۵ (۵۱ سال) |
||
|محل درگذشت=[[قلعه قهقهه]] |
|محل درگذشت=[[قلعه قهقهه]] |
||
|آرامگاه= |
|آرامگاه= |
||
| خط ۲۲: | خط ۲۲: | ||
|همسر ۳= |
|همسر ۳= |
||
|کاخ= |
|کاخ= |
||
|دودمان=[[دودمان صفوی|صفوی]] |
|دودمان=[[دودمان صفوی |صفوی]] |
||
|آواز سلطنتی= |
|آواز سلطنتی= |
||
|شعار سلطنتی= |
|شعار سلطنتی= |
||
|پدر=[[شاه اسماعیل یکم]] |
|پدر=[[شاه اسماعیل یکم]] |
||
|مادر= |
|مادر=[[خان بیگم]] |
||
|فرزندان= |
|فرزندان= |
||
|دین= |
|دین= |
||
|امضاء= |
|امضاء= |
||
| خط ۳۴: | خط ۳۴: | ||
== زندگی == |
== زندگی == |
||
سام میرزا در سه‌شنبه ۲۴ مهر ۸۹۶ (۲۱ شعبان ۹۲۳) |
سام میرزا در سه‌شنبه ۲۴ مهر ۸۹۶ (۲۱ شعبان ۹۲۳) به دنیا آمد، شاه اسماعیل در سال ۹۰۰ خورشیدی (۹۲۷ قمری)، سام میرزا را که کودکی بیش نبود به حکومت [[خراسان]] در [[هرات]] برگزید و [[للگی|لل‍هٔ]] یا سرپرستی او را به [[دورمیش‌خان شاملو]] سپرد. |
||
سام میرزا به تحریک اطرافیانش یک بار به سرپیچی از برادرش پرداخت، ولی بعداً پشیمان شد و از [[شاه تهماسب یکم]] درخواست بخشش کرد. شاه تهماسب، سام میرزا را بخشید و او را از [[خراسان]] به [[قزوین]] آورد و نزد خود برد و مدت ۱۲ سال او را ملازم خود قرار داد. |
سام میرزا به تحریک اطرافیانش یک بار به سرپیچی از برادرش پرداخت، ولی بعداً پشیمان شد و از [[شاه تهماسب یکم]] درخواست بخشش کرد. شاه تهماسب، سام میرزا را بخشید و او را از [[خراسان]] به [[قزوین]] آورد و نزد خود برد و مدت ۱۲ سال او را ملازم خود قرار داد. |
||
در سال ۹۲۸ (۹۵۶ قمری) سام میرزا از برادرش شاه تهماسب درخواست کرد که به او اجازه دهد که در محلی ساکن شود و به [[پرستش|عبادت]] بپردازد. شاه تهماسب هم، تولیت [[آرامگاه شیخ صفی‌الدین اردبیلی]] و فرمانداری [[اردبیل]] را به او داد. در این مدت که سام میرزا در اردبیل به سر می‌برد، محضر او محل رفت‌وآمد [[دانشمند|دانشمندان]] و فاضلان و [[شاعر|شاعران]] و [[هنرمند|هنرمندان]] بود |
در سال ۹۲۸ (۹۵۶ قمری) سام میرزا از برادرش شاه تهماسب درخواست کرد که به او اجازه دهد که در محلی ساکن شود و به [[پرستش|عبادت]] بپردازد. شاه تهماسب هم، تولیت [[آرامگاه شیخ صفی‌الدین اردبیلی]] و فرمانداری [[اردبیل]] را به او داد. در این مدت که سام میرزا در اردبیل به سر می‌برد، محضر او محل رفت‌وآمد [[دانشمند|دانشمندان]] و فاضلان و [[شاعر|شاعران]] و [[هنرمند|هنرمندان]] بود. |
||
رستم میرزا پسر سام میرزا در سال ۹۶۱ قمری در سن شانزده سالگی ازدواج نمود، مدت شش ماه آن عروسی امتداد یافت تا [[شب زفاف|زفاف]] واقع شد. بعد از وقوع زفاف، رستم میرزا بیمار شده و درگذشت.<ref>خلاصة التواریخ، احمد منشی قمی، ج ۱، ص ۵۵۱</ref> |
رستم میرزا پسر سام میرزا در سال ۹۶۱ قمری در سن شانزده سالگی ازدواج نمود، مدت شش ماه آن عروسی امتداد یافت تا [[شب زفاف|زفاف]] واقع شد. بعد از وقوع زفاف، رستم میرزا بیمار شده و درگذشت.<ref>خلاصة التواریخ، احمد منشی قمی، ج ۱، ص ۵۵۱</ref> |
||
در سال ۹۴۰ (۹۶۹ قمری) سام میرزا از شاه تهماسب خواست که او را به [[خراسان]] بفرستد؛ شاه نیز موافقت کرد، اما بعد به تحریک مغرضان پشیمان شد و سام میرزا را با دو پسر خردسالش که ده ساله و دوازده ساله بودند به [[قلعه قهقهه|قلعهٔ قهقهه]] |
در سال ۹۴۰ (۹۶۹ قمری) سام میرزا از شاه تهماسب خواست که او را به [[خراسان]] بفرستد؛ شاه نیز موافقت کرد، اما بعد به تحریک مغرضان پشیمان شد و سام میرزا را با دو پسر خردسالش که ده ساله و دوازده ساله بودند به [[قلعه قهقهه|قلعهٔ قهقهه]] که در آنجا [[شاه اسماعیل دوم|اسماعیل میرزا]] و دو پسر [[القاسب میرزا]] محبوس بودند فرستاد. چون شاهزاده‌ها در قلعه با یکدیگر ملاقات نمی‌کردند سام میرزا قصیده‌ای برای اسماعیل میرزا فرستاد که مضنون آن این بود که چون نوبت سلطنت به تو رسد می‌خواهم گوشه‌ای جهت من تعیین نمایی که در آنجا باشم و رعایت من به واجبی نمایی. نگهبان قلعه تمامی کاغذهای اسماعیل میرزا را برداشته و نزد شاه تهماسب فرستاد و شاه تهماسب بعد از خواندن آن قصیده در ماه جمادی‌الثانی ۹۷۵ قمری دستور داد سام میرزا و پسرانش پس از شش سال حبس به همراه پسران القاسب میرزا به قتل برسانند.<ref>تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوران صفویه (ص ۴–۱۳۲)</ref><ref>خلاصة التواریخ، احمد منشی قمی، ج ۱، ص ۵۵۴</ref> |
||
== ادبیات == |
|||
[[پرونده:Portrait of Sam Mirza as a patron; The feast of I’d begins, copy of Diwan Hafiz manuscript.jpg|بندانگشتی|388x388پیکسل|شروع جشن عید فطر با مشاهده هلال ماه در حضور سام میرزا اثر [[سلطان محمد نگارگر]].]] |
|||
سام میرزا خود کتابی به نام [[تذکره سامی]] یا تحفه سامی را به سال ۹۵۷ قمری که دربارهٔ خوشنویسان و شاعران و … است، به نگارش درآورد. نسخۀ [[دیوان حافظ]] که به نسخه سام میرزا معروف است و پیشتر در مجموعۀ [[کارتیه]] و سپس در مجموعۀ کری ولش نگهداری می‌شد و اکنون میان [[موزه هنر هاروارد|موزۀ هنری فاگ]]، دانشگاه هاروارد، [[موزه متروپولیتن هنر|موزۀ هنر متروپولیتن]]، و موزۀ جدید هنر اسلامی در قطر تقسیم شده است. این نسخه به احتمال زیاد در حدود سال ۹۴۰قمری/۱۵۳۳میلادی برای سام میرزا کتابت و مصور شده است. نسخه در اصل دارای ۵ نگاره بوده است، شامل بازی چوگان، بزم، عیدفطر، مجلس وعظ، و سرای پیر مغان. امروزه محل نگهداری ۴ نگاره معلوم، و یک نگاره(بازی چوگان) نامعلوم است. نگارهٔ «عید فطر» یا «رؤیت ماه نو» بر مبنای غزلː «عید است و موسم گل و یاران در انتظار / ساقی به روی شاه ببین ماه و می بیار» تصویر شده است. نقاش اثر [[سلطان محمد نگارگر]] است. حافظ در این غزل، [[عید فطر]] را در نظر داشته و سلطان محمد در این نسخه، سام میرزا را در جشنِ عید فطر به تصویر کشیده است. نام «الهادی ابوالمظفر سام میرزا» در کتیبهٔ بالای سردر کوشکی که سام میرزا بر ایوان آن نشسته و دو بیتِ اول و پنجمِ همان غزل: «خوش دولتی ست خرم و خوش خسروی کریم / یا رب ز چشم زخم زمانش نگاه‌دار» در کتیبهٔ [[رخبام|رخبام]] همان بنا نوشته شده‌است. نگاره نشان‌دهندهٔ این است که این نسخه برای سام میرزا نوشته شده‌است. بر بامِ [[کوشک]] وسط باغ نیز جوانی با انگشتِ اشاره‌اش ماه نو را نشان می‌دهد و عده‌ای به «رؤیت هلال ماه شوال» ایستاده‌اند و دعا می‌خوانند.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://www.cgie.org.ir/fa/news/177287/%D9%86%DA%AF%D8%A7%D8%B1%DA%AF%D8%B1%DB%8C-%D8%AF%DB%8C%D9%88%D8%A7%D9%86-%D8%AD%D8%A7%D9%81%D8%B8-%D8%A8%D8%B1-%D9%85%D8%A8%D9%86%D8%A7%DB%8C-%D9%85%DA%A9%D8%AA%D8%A8-%D8%AA%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%B2---%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%AD%D8%B3%D9%86-%D8%B3%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%B1|عنوان=نگارگری دیوان حافظ بر مبنای مکتب تبریز، محمدحسن سمسار}}</ref> |
|||
== شعر == |
|||
این [[رباعی]] از اوست:<ref>[http://www.mibosearch.com/word.aspx?wName=سام+ميرزا واژه‌نامه دهخدا]{{پیوند مرده|date=دسامبر ۲۰۱۹ |bot=InternetArchiveBot}}</ref> |
این [[رباعی]] از اوست:<ref>[http://www.mibosearch.com/word.aspx?wName=سام+ميرزا واژه‌نامه دهخدا]{{پیوند مرده|date=دسامبر ۲۰۱۹ |bot=InternetArchiveBot}}</ref> |
||
نسخهٔ کنونی تا ۲۰ ژوئن ۲۰۲۴، ساعت ۱۱:۴۳
| سام میرزا | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| شاهزادهٔ صفوی | |||||
 نگاره سام میرزا اثر سلطان محمد نگارگر. | |||||
| زاده | ۱۵۱۷ ۲۱ شعبان ۹۲۳ مراغه | ||||
| درگذشته | ۱۵۶۷ جمادی‌الثانی ۹۷۵ (۵۱ سال) قلعه قهقهه | ||||
| |||||
| دودمان | صفوی | ||||
| پدر | شاه اسماعیل یکم | ||||
| مادر | خان بیگم | ||||
ابوالنصر سام میرزا صفوی (۹۴۵–۸۹۶ خورشیدی/۹۷۵–۹۲۳ قمری) از فرزندان شاه اسماعیل یکم است که اهل هنر بوده‌است و کتاب تذکره سامی یا تحفه سامی را که دربارهٔ شعر و شاعران است، نگارش کرده‌است. در زمینهٔ خوشنویسی هم از او آثار قابل توجهی باقی است.[۱]
زندگی
[ویرایش]سام میرزا در سه‌شنبه ۲۴ مهر ۸۹۶ (۲۱ شعبان ۹۲۳) به دنیا آمد، شاه اسماعیل در سال ۹۰۰ خورشیدی (۹۲۷ قمری)، سام میرزا را که کودکی بیش نبود به حکومت خراسان در هرات برگزید و لل‍هٔ یا سرپرستی او را به دورمیش‌خان شاملو سپرد.
سام میرزا به تحریک اطرافیانش یک بار به سرپیچی از برادرش پرداخت، ولی بعداً پشیمان شد و از شاه تهماسب یکم درخواست بخشش کرد. شاه تهماسب، سام میرزا را بخشید و او را از خراسان به قزوین آورد و نزد خود برد و مدت ۱۲ سال او را ملازم خود قرار داد.
در سال ۹۲۸ (۹۵۶ قمری) سام میرزا از برادرش شاه تهماسب درخواست کرد که به او اجازه دهد که در محلی ساکن شود و به عبادت بپردازد. شاه تهماسب هم، تولیت آرامگاه شیخ صفی‌الدین اردبیلی و فرمانداری اردبیل را به او داد. در این مدت که سام میرزا در اردبیل به سر می‌برد، محضر او محل رفت‌وآمد دانشمندان و فاضلان و شاعران و هنرمندان بود.
رستم میرزا پسر سام میرزا در سال ۹۶۱ قمری در سن شانزده سالگی ازدواج نمود، مدت شش ماه آن عروسی امتداد یافت تا زفاف واقع شد. بعد از وقوع زفاف، رستم میرزا بیمار شده و درگذشت.[۲]
در سال ۹۴۰ (۹۶۹ قمری) سام میرزا از شاه تهماسب خواست که او را به خراسان بفرستد؛ شاه نیز موافقت کرد، اما بعد به تحریک مغرضان پشیمان شد و سام میرزا را با دو پسر خردسالش که ده ساله و دوازده ساله بودند به قلعهٔ قهقهه که در آنجا اسماعیل میرزا و دو پسر القاسب میرزا محبوس بودند فرستاد. چون شاهزاده‌ها در قلعه با یکدیگر ملاقات نمی‌کردند سام میرزا قصیده‌ای برای اسماعیل میرزا فرستاد که مضنون آن این بود که چون نوبت سلطنت به تو رسد می‌خواهم گوشه‌ای جهت من تعیین نمایی که در آنجا باشم و رعایت من به واجبی نمایی. نگهبان قلعه تمامی کاغذهای اسماعیل میرزا را برداشته و نزد شاه تهماسب فرستاد و شاه تهماسب بعد از خواندن آن قصیده در ماه جمادی‌الثانی ۹۷۵ قمری دستور داد سام میرزا و پسرانش پس از شش سال حبس به همراه پسران القاسب میرزا به قتل برسانند.[۳][۴]
ادبیات
[ویرایش]
سام میرزا خود کتابی به نام تذکره سامی یا تحفه سامی را به سال ۹۵۷ قمری که دربارهٔ خوشنویسان و شاعران و … است، به نگارش درآورد. نسخۀ دیوان حافظ که به نسخه سام میرزا معروف است و پیشتر در مجموعۀ کارتیه و سپس در مجموعۀ کری ولش نگهداری می‌شد و اکنون میان موزۀ هنری فاگ، دانشگاه هاروارد، موزۀ هنر متروپولیتن، و موزۀ جدید هنر اسلامی در قطر تقسیم شده است. این نسخه به احتمال زیاد در حدود سال ۹۴۰قمری/۱۵۳۳میلادی برای سام میرزا کتابت و مصور شده است. نسخه در اصل دارای ۵ نگاره بوده است، شامل بازی چوگان، بزم، عیدفطر، مجلس وعظ، و سرای پیر مغان. امروزه محل نگهداری ۴ نگاره معلوم، و یک نگاره(بازی چوگان) نامعلوم است. نگارهٔ «عید فطر» یا «رؤیت ماه نو» بر مبنای غزلː «عید است و موسم گل و یاران در انتظار / ساقی به روی شاه ببین ماه و می بیار» تصویر شده است. نقاش اثر سلطان محمد نگارگر است. حافظ در این غزل، عید فطر را در نظر داشته و سلطان محمد در این نسخه، سام میرزا را در جشنِ عید فطر به تصویر کشیده است. نام «الهادی ابوالمظفر سام میرزا» در کتیبهٔ بالای سردر کوشکی که سام میرزا بر ایوان آن نشسته و دو بیتِ اول و پنجمِ همان غزل: «خوش دولتی ست خرم و خوش خسروی کریم / یا رب ز چشم زخم زمانش نگاه‌دار» در کتیبهٔ رخبام همان بنا نوشته شده‌است. نگاره نشان‌دهندهٔ این است که این نسخه برای سام میرزا نوشته شده‌است. بر بامِ کوشک وسط باغ نیز جوانی با انگشتِ اشاره‌اش ماه نو را نشان می‌دهد و عده‌ای به «رؤیت هلال ماه شوال» ایستاده‌اند و دعا می‌خوانند.[۵]
| هرگاه که عشوه آن دلاویز کند | عاشق ز بلا چگونه پرهیز کند | |
| باد است نصیحت کسان در گوشم | اما بادی که آتشم تیز کند |
منابع
[ویرایش]- منبع اصلی: غفاری‌فرد، عباسقلی، تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوران صفویه، انتشارات سمت، ۱۳۸۱.
- احمد منشی قمی، خلاصة التواریخ (۲ جلد، تاریخ صفویه از شیخ صفی تا اوایل شاه عباس یکم)، به تصحیح احسان اشراقی.
- بیانی، مهدی. احوال و آثار خوشنویسان. انتشارات علمی. چاپ دوم. تهران ۱۳۶۳ش ص ۳۵۰–۳۵۲
پانویس
[ویرایش]- ↑ بیانی، مهدی ص ۲۲۸
- ↑ خلاصة التواریخ، احمد منشی قمی، ج ۱، ص ۵۵۱
- ↑ تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوران صفویه (ص ۴–۱۳۲)
- ↑ خلاصة التواریخ، احمد منشی قمی، ج ۱، ص ۵۵۴
- ↑ «نگارگری دیوان حافظ بر مبنای مکتب تبریز، محمدحسن سمسار».
- ↑ واژه‌نامه دهخدا[پیوند مرده]
| خطها |
|  | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| خوشنویسان | ||||||
| جستارهای وابسته | ||||||