Munurin millum rættingarnar hjá "Rúnir"
Content deleted Content added
s r2.7.1) (bottur broytur: id:Alfabet Rune |
|||
| (31 intermediate revisions by 15 users not shown) | |||
Linja 1:
[[Mynd:01 Runes of the Elder Futhark painted on little stones - Runen des älteren Futhark auf kleine Steine gemalt.jpg|thumb|right|200px|Rúnir]]
[[Mynd:Trikvetra.JPG|thumb|right|200px|Rúna steinur í [[Svøríki]].]]
'''Rúnir''' byggja lutvíst á gamla germanska tradisjón við at høgga tekin, myndir og stavir í klettin, men eisini á bókstavarøð tey gomlu hava møtt í sambandinum við fólkasløg í [[Evropa|Suðurevropa]].
Orðið '''rúnir''' merkir loynidómur. Rúnirnar eru bókstavir, sum vórðu høgdir oftast í stein. Seinni uppi í [[miðøldin]]i verða rúnirnar eisini høgdar í [[træ]]. Vit hoyra í [[Føroyingasøga|Føroyingasøgu]] um [[Tróndur í Gøtu|Trónd í Gøtu]], at hann var ein sera vitugur maður, sum eisini varð lagdur undir at duga [[gand]]. Tey, sum dugdu at lesa tá í tíðini, vórðu ofta roknaði sum køn í gandi. Í [[kvæði]]num um Leiv Øssurson, tá Tróndur fer til [[Suðuroy]]ar at finna Torgrím, verður sagt, at hann hevði rúnarkelvi við sær. Eitt kelvi er eitt runt træpetti.
=== Eldra rúnastavraðið ===
[[Mynd:Futhark24.svg|thumb|400px|Eldra rúnastavraðið]]
{|border=1 cellpadding="5" cellspacing="0"
!colspan=2 style="background-color:#FAFAFA;"|rún
! style="background-color:#FAFAFA;"|ljóð
! style="background-color:#FAFAFA;"|navn
!rowspan="9"|
!colspan=2 style="background-color:#FAFAFA;"|rún
! style="background-color:#FAFAFA;"|ljóð
! style="background-color:#FAFAFA;"|navn
!rowspan="9"|
!colspan=2 style="background-color:#FAFAFA;"|rún
! style="background-color:#FAFAFA;"|ljóð
! style="background-color:#FAFAFA;"|navn
|-
|[[File:Runic letter fehu.svg|14x20px]]
|'''ᚠ'''
|'''f'''
|'''*''fehu''''' „fæ“
|[[File:Runic letter haglaz.svg|14x20px]]
|'''ᚺ'''
|'''h'''
|'''*''hagla''''' „hagl“
|[[File:Runic letter tiwaz.svg|14x20px]]
|'''ᛏ'''
|'''t'''
|'''*''Tīwaz''''' „Týr“
|-
|[[File:Runic letter uruz.svg|14x20px]]
|'''ᚢ'''
|'''u'''
|'''*''ūruz''''' „ursur, uroksi“
|[[File:Runic letter naudiz.svg|14x20px]]
|'''ᚾ'''
|'''n'''
|'''*''naudiz''''' „neyð“
|[[File:Runic letter berkanan.svg|14x20px]]
|'''ᛒ'''
|'''b'''
|'''*''berkana''''' / '''*''berkō''''' „bjørk, børkur“
|-
|[[File:Runic letter thurisaz.svg|14x20px]]
|'''ᚦ '''
|'''þ'''
|'''*''þurisaz''''' „tussi, risi, jøtun“
|[[File:Runic letter isaz.svg|14x20px]]
|'''ᛁ'''
|'''i'''
|'''*''īsaz''''' „ísur“
|[[File:Runic letter ehwaz.svg|14x20px]]
|'''ᛖ'''
|'''e'''
|'''*''ehwaz''''' „hestur“
|-
|[[File:Runic letter ansuz.svg|14x20px]]
|'''ᚨ'''
|'''a'''
|'''*''ansuz''''' „æsir, gudar“
|[[File:Runic letter jeran.svg|14x20px]]
|'''ᛃ'''
|'''j'''
|'''*''jēra''''' „ár“
|[[File:Runic letter mannaz.svg|14x20px]]
|'''ᛗ'''
|'''m'''
|'''*''mannaz''''' „maður“
|-
|[[File:Runic letter raido.svg|14x20px]]
|'''ᚱ'''
|'''r'''
|'''*''raidō''''' „reið, ferð“
|[[File:Runic letter iwaz.svg|14x20px]]
|'''ᛇ'''
|'''ï'''
|'''*''īwaz''''' „Ýviður, taks“
|[[File:Runic letter laukaz.svg|14x20px]]
|'''ᛚ'''
|'''l'''
|'''*''laukaz''''' „leykur“ / '''*''laguz''''' „vatn (løgur)“
|-
|[[File:Runic letter kauna.svg|14x20px]]
|'''ᚲ'''
|'''k'''
|'''*''kaunan''''' „koyna = blæma, vágpirra“
|[[File:Runic letter pertho.svg|14x20px]]
|'''ᛈ'''
|'''p'''
|'''*''perþō''''' „gleði, látur“
|[[File:Runic letter ingwaz.svg|14x20px]]
|'''ᛜ'''
|'''ŋ'''
|'''*''Ingwaz''''' „(Yngvi-Freyr), Froyur“
|-
|[[File:Runic letter gebo.svg|14x20px]]
|'''ᚷ'''
|'''g'''
|'''*''gebō''''' „gáva“
|[[File:Runic letter algiz.svg|14x20px]]
|'''ᛉ'''
|'''z'''
|'''*''algiz''''' „elgur“
|[[File:Runic letter dagaz.svg|14x20px]]
|'''ᛞ'''
|'''d'''
|'''*''dagaz''''' „dagur“
|-
|[[File:Runic letter wunjo.svg|14x20px]]
|'''ᚹ'''
|'''w'''
|'''*''wunjō''''' „njóta“
|[[File:Runic letter sowilo.svg|14x20px]]
|'''ᛊ'''
|'''s'''
|'''*''sōwulō''''' „sól“
|[[File:Runic letter othalan.svg|14x20px]]
|'''ᛟ'''
|'''o'''
|'''*''ōþala''''' „óðal“
|}
Eldra rúnastavraðið varð nýtt til at skriva [[frumnorrønt]], ein tann kendasti teksturin er á [[gullhornini|gullhornunum]] úr Danmark:
* Rúnir:<br /><span style="font-size:large; font-family:'Segoe UI Symbol';">ᛖᚲᚺᛚᛖᚹᚨᚷᚨᛊᛏᛁᛉ : ᚺᛟᛚᛏᛁᛃᚨᛉ : ᚺᛟᚱᚾᚨ : ᛏᚨᚹᛁᛞᛟ</span>
* [[Transliteratión]], umstaving:<br /><span style="font-family:Arial">Ek Hlewagastiz : Holtijaz : horna : tawido</span>
* Umseting:<br /><span style="font-family:Arial">"Eg Lægestur, sonur Holt (frá Holti?), gjørdi hornið"</span>
=== Yngra rúnastavraðið ===
[[Mynd:Yngre futharken.svg|thumb|400px|Yngra rúnastavraðið. Ovara rað ''vanligar'' ella ''danskar rúni''r, niðara rað ''stuttrúnir'' ella ''norsk-svenskar rúnir''.]]
Yngra rúnastavraðið ella futharkið, varð nýtt til norrønt, ella fornnorrønt, ið varð talað í Norðurlondum frá uml. 7du til 13du øld (Skandinavia) og til 15du øld (Íslandi).
'''Rúnakelvið á Eiði'''<br />
Besta dømið um yngra futharkið í Føroyum, er eitt rúnakelvi ið varð funnið á Eiði í 1976, dagfest til uml. "víkingatíð". Trettan stavir eru varðveittir á kelvinum, meðan aftasti parturin er brotin av. Stavirnir eru stuttrúnirnir: <br />
* Rúnir:<br /><span style="font-size:large; font-family:'Segoe UI Symbol';">ᚠ ᚢ ᚦ ᚭ ᚱ ᚴ ᚽ ᚿ ᛁ ᛆ ᛌ ᛐ ᚮ</span>
* Svarandi til:<br /><span style="font-family:Arial">f - u/v - th - ą - r - k/g - h - n - i - a - s - t/d - b/p</span>
* Ætlandi hava hesir stavirnir eisini verið á kelvinum:<br /><span style="font-size:large; font-family:'Segoe UI Symbol';">ᛘ ᛚ</span>
* Svarandi til:<br /><span style="font-family:Arial">m - l</span>
Stavraðið á Eiði samsvarar við stavraðið ið, sambært Arild Hauge, varð nýtt í Noregi uml. ár 900-1050 <br/><ref>https://arild-hauge.com/nruner.htm</ref>
==Keldur==
{{stubbi}}
{{Commonscat|Runic writing}}
[[Bólkur:Stavrað]]
[[Bólkur:Skandinavia]]
[[Bólkur:Víkingatíðin]]
[[Bólkur:Skriftskipan]]
[[
| |||