Tachtichjierrige Oarloch: ferskil tusken ferzjes

[[Ofbyld:BattleOfHeiligerlee.jpg|thumb|lrightright|200px|De slach by Heiligerlee, it begjin fan oarloch]]

De direkte oanlieding wienen de ''[[byldestoarm]]'' ([[1566]]) mei de dêrop folgjende ynstelling fan de ''Ried fan Beroerten of Bloedried'' ([[1567]]), de massale flecht [[kalvinisten]] nei û.o. [[Dútslân]] en de tanimmende sintralisaasje fan it [[HabsbrugersHûs Habsburch|Habsburgske]] bewâld, wêrby fral it besykjen fan hartoch [[Fernando Álvarez de Toledo|Alva]] om de ''[[Tsiende Penning]]'' ynfierd te krijen op fûleindich ferset stuitte. Mei de stipe fan in protte útwikkenen waard ûnder lieding fan prins [[Willem fan Oranje]] in leger ferwurven om it leger fan Alva te ferjeijen. Yn de [[slach by Heiligerlee]] op [[23 maaie]] [[1568]] behelle de broer fan Willem, [[Loadewyk fan Nassau]] in oerwinning op de Spanjerts, mar koart dêrnei waard hy troch it Spaanske leger ûnder Alva ferslein.

De dêrop foljende set fan de opstannelingen wie it betinken fan it plan om inkele stedenstêden te feroveren. Omdat plan te realisearjen stelde Willem fan Oranje him yn ferbining mei de [[Geuzen|wettergeuzen]] en krige ek koart stipe by [[Karel IX]] fan Frankryk. Yn [[1572]] slagge dat plan folslein. Troch de geuzen, Loadewyk fan Nassau en de prins sels waarden in grut tal stedenstêden oermastere yn Hollân, Seelân, Fryslân, Gelderlân, Oerisel, Henegouwen en Brabant. Lykwols koenen de opstannelingen harren allinnich hanthavenje yn Hollân en Seelân en kearden de oare gebieten nei koarten werom yn de Spaanske macht. Yn Hollân waard in bestjoer troch de opstannige stedenstêden foarme mei de prins as heechste oerheid.

Gebrûk meitsjend fan de ûntefredens by de katoliken stelde de opfolger fan Don Juan, de [[hartoch fan Parma]], him yn ferbining mei de katolike striders en eallju yn de súdlike Nederlannen. Hy slagge deryn in bûnsmaatskip te sluten mei de Steaten fan Henegouwen en Artois, de [[Uny fan Atrecht]]. Oan de oare kant ferienige Willem fan Oranje him mei in oantal gewesten yn de [[Uny fan Utert (1579)|Uny fan Utert]].

Yn [[1589]] oermastere Parma [[Geertruidenberch]] en it dêrop folgjende jier set it leger fan de Republyk - herfoarme en laat troch prins Maurits, stipe troch in krêftich bestjoer ûnder lieding fan [[Johan fan Oldenbarnevelt]] - útein mei de oanfal en yn in rige oerwinnings waarden tusken [[1590]] en [[1597]] stedenstêden en festigings ferovere op de Spanjerts yn Oerisel, Gelderlân, it noardwesten fan Brabant, Drinte, Grinslân en SieuskSiuwsk-Flaanderen. Allinnich yn it easten behelle [[Ambrogio Spinola]] wat súkses op de Republyk. Lang om let hawwe de fredesûnderhannelings yn [[1609]] laat ta it saneamde ''[[Tolvejierrich bestân]]'' wêrby't de ûnôfhinklikens fan de Republyk troch Spanje erkend waard.

Doe't de Republyk nei it bestân, û.o. troch de dea fan Van Oldenbarnevelt, ynwindich ferswakke wie, besocht Spanje op 'e nij Noardlike Nederlannen te betwingen. Yn gearwurking mei de katolike Dútske foarsten hannele Spinoza krêftich en súksesfol tsjin Maurits. Brabant waard troch him ferovere en it easten fan Gelderlân. Lykwols makke de opfolger fan Maurits, [[Freark Hindrik fan Oranje Nassau|Freark Hindrik]] in pear jier letter alle oermasteringen fan Spinola ûngedien. Nije fjildtochten fan him rûnen út op de besetting fan oare stedenstêden yn Limburch en Brabant. Yn dy tiid foel de Tachtichjierrige oarloch tagelyk mei de [[Tritichjierrige Oarloch]]. Keizerlike troepen kamen de Spanjerts yn de Nederlannen te help en Dútske protestanten krigen stipe fan de Nederlânske gewesten. Nei in skoft langen beide partijen nei frede, dy't nei trije jier fan ûnderhannelings yn [[1648]] ta stân brocht waard.

* {{aut|[[Fruin, R.]]}}, ''Het voorspel van de 80-jarige oorlog'', (earste útjefte 1859)

[[Kategory:Tachtichjierrige oarlochOarloch| ]]

[[Kategory:SkiednisOarloch fanyn SpanjeJeropa]]