אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "צפון אמעריקע"
מ r2.7.2) (באט צוגעלייגט: iu:ᐊᒥᐊᕆᑲ ᑐᓄᕕᐊᖅ |
אין תקציר עריכה |
||
| (28 מיטלסטע ווערסיעס פֿון 8 באַניצער נישט געוויזן.) | |||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
{{קאנטינענט |
|||
| מאפע = North America (orthographic projection).svg |
|||
| שטח = 24,709,000 |
|||
| באפעלקערונג = 528,720,588 |
|||
| צאל לענדער = 23 |
|||
| שפראכן = [[ענגליש]], [[שפאניש]], [[פראנצויזיש]] און נאך |
|||
| צייט זאנע = [[UTC-10]] ביז [[UTC]] |
|||
}} |
|||
[[טעקע:LocationNorthAmerica.png|לינקס|250px|צפון אמעריקע]] |
[[טעקע:LocationNorthAmerica.png|לינקס|250px|צפון אמעריקע]] |
||
'''צפון אמעריקע''' איז דער צפונדיקער [[קאנטינענט]] פון די אמעריקעס,<ref>{{cite web|url = http://unstats.un.org/unsd/methods/m49/m49regin.htm#ftnb|title = פאראייניגטע פעלקער סטאטיסטיק אפטייל Division- Standard Country and Area Codes Classifications (M49)|publisher = [[United Nations Statistics Division]]}}</ref> פלאצירט אין דער [[ערד פלאנעט|ערד]]'ס [[צפון האלבקוגל]] און כמעט אינגאנצן אינעם [[מערב האלבקוגל]]. איר צפון גרענעץ איז ביים [[ארקטישן אקעאן]], צו מזרח איז דער צפון [[אטלאנטישער אקעאן]], צו דרום־מזרח דער [[ |
'''צפון אמעריקע''' איז דער צפונדיקער [[קאנטינענט]] פון די אמעריקעס,<ref>{{cite web|url = http://unstats.un.org/unsd/methods/m49/m49regin.htm#ftnb|title = פאראייניגטע פעלקער סטאטיסטיק אפטייל Division- Standard Country and Area Codes Classifications (M49)|publisher = [[United Nations Statistics Division]]}}</ref> פלאצירט אין דער [[ערד פלאנעט|ערד]]'ס [[צפון האלבקוגל]] און כמעט אינגאנצן אינעם [[מערב האלבקוגל]]. איר צפון גרענעץ איז ביים [[ארקטישן אקעאן]], צו מזרח איז דער צפון [[אטלאנטישער אקעאן]], צו דרום־מזרח דער [[קאראיבישער ים|קאראאיבישער ים]], און צו מערב דער צפון [[פאציפישער אקעאן]]. [[דרום אמעריקע]] געפינט זיך צו דרום־מזרח. צפון אמעריקע באדעקט א [[שטח]] פון אומגעפֿער 24,709,000 קוואדראט ק"מ, בערך 16.5% פונעם ערד־פלאנעט׳ס שטח און בערך 4.8% פון זיין גאנצן אייבערפלאך. צפון אמעריקע איז דער דריטער גרעסטער קאנטינענט לויט שטח, נאך [[אזיע]] און [[אפריקע]],{{הערה|{{cite web|url=http://www.worldatlas.com/webimage/countrys/nalandst.htm|title=North America Land Forms and Statistics|publisher=World Atlas.com |
||
|accessdate={{ר}}16טן יוני 2013}}}} און דער פערטער לויט באפעלקערונג, נאך אזיע, אפריקע און [[אייראפע]].{{הערה| |
|||
{{cite web|url=http://www.worldatlas.com/webimage/countrys/nafacts.htm|title=North America Fast Facts|publisher=World Atlas.com |
|||
|accessdate={{ר}}16טן יוני 2013}}}} אין 2013, האט מען אפגעשאצט איר [[באפעלקערונג]] קרוב צו 579 מיליאן מענטשן אין 23 אומאפהענגיקע לענדער, ד״ה אומגעפער 7.5% פון דער וועלט׳ס באפעלקערונג, אויב מען שליסט איין די נאנטע אינזלען (ספעציעל די [[קאראאיבן]]) . |
|||
צפון אמעריקע איז רייך אין נאטירלעכע אוצרות, צווישן זיי [[נאפט]], [[קויל]], [[אייזן]], [[קופער]], [[צינק]], [[בליי]], [[גאלד]], [[זילבער]] און [[אוראניום]]. |
צפון אמעריקע איז רייך אין נאטירלעכע אוצרות, צווישן זיי [[נאפט]], [[קויל]], [[אייזן]], [[קופער]], [[צינק]], [[בליי]], [[גאלד]], [[זילבער]] און [[אוראניום]]. |
||
רוב איינוואוינער פון צפון אמעריקע רעדן ענגליש, שפאניש אדער פראנצויזיש. |
|||
== עטימאלאגיע == |
== עטימאלאגיע == |
||
== היסטאריע == |
== היסטאריע == |
||
עס ווערט גערעכנט אז די ערשטע איינוואוינער פון דעם קאנטינענט, די [[עסקימאס]]ן און די [[אינדיאנער]], זענען געקומען פון [[אזיע]] אריבער דעם [[בערינג דורכגאס]]. די אינדיאנער האבן געוואנדערט ביז [[מעקסיקא]] און [[ |
עס ווערט גערעכנט אז די ערשטע איינוואוינער פון דעם קאנטינענט, די [[עסקימאס]]ן און די [[אינדיאנער]], זענען געקומען פון [[אזיע]] אריבער דעם [[בערינג דורכגאס]]. די אינדיאנער האבן געוואנדערט ביז [[מעקסיקא]] און [[צענטראל-אמעריקע]] וואו זיי האבן געשאפן א הערליכן קולטור לאנג פאר די אייראפעישע זענען דארט אהינגעקומען. |
||
== געאגראפיע == |
== געאגראפיע == |
||
צפון אמעריקע פארנעמט דעם צפון טייל פון דער יבשה אפט גערופן די נייע וועלט, דער [[מערב האלבקיילעך]], די [[אמעריקעס]], אדער סתם אמעריקע, or simply America (וואס אנדערע האלטן פאר איין [[קאנטינענט]], <ref name="IOC">{{cite web|url=http://multimedia.olympic.org/pdf/en_report_672.pdf|format=PDF|title=The Olympic symbols|publisher=[[International Olympic Committee]]|year=2002|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080307073846/http://multimedia.olympic.org/pdf/en_report_672.pdf |
|||
|archivedate={{ר}}7טן מערץ 2008|location=Lausanne: Olympic Museum and Studies Centre}} The five rings of the [[Olympic symbols#Olympic emblems|Olympic flag]] represent the five inhabited, participating continents ([http://www.moscow2001.olympic.org/en/pdf/members_by_continent.pdf Africa, America, Asia, Europe, and Oceania] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20020223205800/http://www.moscow2001.olympic.org/en/pdf/members_by_continent.pdf |
|||
|date={{ר}}23סטן פעברואר 2002}}).</ref><ref name="Oceano">{{cite book|title=Océano Uno, Diccionario Enciclopédico y Atlas Mundial|chapter=Continente|pages=392, 1730|isbn=84-494-0188-7}}{{author missing|date=February 2014}}</ref><ref name="cincocontinentes">{{cite book|title=Los Cinco Continentes (The Five Continents)|publisher=Planeta-De Agostini Editions|year=1997|isbn=84-395-6054-0}}{{page needed|date=February 2014}}</ref> מיט צפון אמעריקע אן [[אונטער-קאנטינענט]]).<ref>{{cite web|title=Encarta, "Norteamérica"|url=http://mx.encarta.msn.com/encyclopedia_761562468/Norteam%C3%A9rica.html|archiveurl=https://www.webcitation.org/5kwQijGaa?url=http://mx.encarta.msn.com/encyclopedia_761562468/Norteam%C3%A9rica.html |
|||
|archivedate={{ר}}31סטן אקטאבער 2009|deadurl=yes|language=Spanish|df=}}</ref> צפון אמעריקע׳ס איינציגע לאנד פארבינדונג צו [[דרום אמעריקע]] איז ביים איסטמוס פון פאנאמא . רוב געאגראפן צעגרענעצן דעם קאנטינענט ביים דאריען וואסערשייד לענגאויס דעם [[קאלאמביע]]-פאנאמא גרענעץ, אזוי קומט גאנץ פאנאמא אינערהאלב צפון אמעריקע.{{הערה|{{cite web|url=http://unstats.un.org/unsd/methods/m49/m49regin.htm#americas|title=Americas|work=Standard Country and Area Codes Classifications (M49)|publisher=United Nations Statistics Division |
|||
|accessdate={{ר}}3טן פעברואר 2014}}}}{{הערה|{{cite web|url=http://atlas.nrcan.gc.ca/site/english/maps/reference/international/north_america/referencemap_image_view|archiveurl=https://web.archive.org/web/20061021010223/http://atlas.nrcan.gc.ca/site/english/maps/reference/international/north_america/referencemap_image_view |
|||
|archivedate={{ר}}21סטן אקטאבער 2006|title=North America|work=Atlas of Canada}}}}<ref name="North America Atlas">{{cite web|url=http://www.nationalgeographic.com/xpeditions/atlas/index.html?Parent=nameri&Rootmap=&Mode=d&SubMode=w|title=North America Atlas|publisher=National Geographic}}</ref> טייל געאלאגן אבער האלטן אז דער צפון גרענעץ פונעם קאנטינענט דארף זיין ביים איסטמוס פון טעהואנטעפעק, מעקסיקע, און פון דארט ציט צענטראל אמעריקע דרום־מזרחדיק קיין דרום אמעריקע .{{הערה|{{cite web|title=Central America|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/102196/Central-America|publisher=Encyclopædia Britannica |
|||
|accessdate={{ר}}28סטן יוני 2011}}}} די קאראאיבישע אינזלען, אדער וועסט-אינדישע אינזלען, ווערן גערעכענט א טייל פון צפון אמעריקע.<ref name="britannica-northamerica" /> די קאנטינענט-בארטנליניע איז לאנג און אומרעגולער. דער [[איינגאס פון מעקסיקע]] איז דער גרעסטער קערפער פון וואסער וואס ציט איין דעם קאנטינענט, און דער צווייער איז [[האדסאן בוכטע]]. אנדערע זענען דער [[איינגאס פון סאנט לארענץ ]] און דער [[איינגאס פון קאליפארניע]]. |
|||
נאנט צו דעם קאנטינענט׳ס בארטנס זענען פיל אינזלען; פרינציפיעל, דער ארקטישער ארכיפעלאג, די [[באהאמאס]], [[טורקס און קייקאס]], די [[גרעסערע אנטילן|גרעסערע]] און [[קלענערע אנטילן]], די אלעאושן אינזלען (טייל וואס זענען אין דעם [[מזרחדיקער האלבקיילעך|מזרחדיקן האלבקיילעך]], דער [[אלעקסאנדער ארכיפעלאג]], די עטלעכע טויזנט אינזלען פון דעם בריטישן קאלומביע בארטן, און נייפונדלאנד, גרינלאנד (אן אויטאנאמישער דענישער אינזל, און דער גרעסטער אינזל אין דער וועלט, וואס איז געאגראפיש א טייל פון צפון אמעריקע). געאלאגיש איז בערמודע נישט קיין טייל פון די אמעריקעס, נאר אן אקעאנישער אינזל. אבער, היסטאריש, פאליטיש און קולטורעל איז בערמודע פארבונדן מיט ווירדזשיניע און אנדערע טיילן פונעם קאנטינענט. |
|||
[[טעקע:Moraine_Lake.jpg|לינקס|קליין|[[מאריין אזערע]] אין [[באנף נאציאנאלער פארק|באנף נאציאנאלן פארק]]]] |
|||
כמעט גאנץ צפון אמעריקע ליגט אויף דער צפון אמעריקע פלאטע. טיילן פון מערב מעקסיקע, איינשליסנדיק באיא קאליפארניע, און פון [[קאליפארניע]], כולל די שטעט [[סאן דיעגא]], [[לאס אנדזשעלעס]] און [[סאנטא קרוז]] ליגן אויפן מערב עק פון דער פאציפישער פלאטע; די צוויי פלאטעס קומען צוזאמען לענגאויס דעם סאן אנדרעאס שפאלט. דער דרומדיקסטער טייל פונעם קאנטינענט און א גרויסער טייל פון די מערב אינדישע אינזלען ליגן אויף דער קאראאיבישער פלאטע. |
|||
מען קען צעטיילן דעם קאנטינענט אין פיר גרויסע ראיאנען (וואס יעדער איינער אנטהאלט פיל אונטער־ראיאנען): די [[גרויסע פלוינען]] וואס שטרעקן פונעם איינגאס פון מעקסיקע ביז דעם [[צפון קאנאדע|קאנאדישן ארקטיק]]; דער געאלאגיש יונגע בערגיקע מערב, וואס נעמט איין די [[ראקי בערג]], דעם גרויסן באסיין, [[קאליפארניע]] און [[אלאסקע]]; דער געהעכערטער, אבער פלאכער פלאטא פון קאנאדע אין צפון־מזרח; און דער מזרחדיקער ראיאן וואס שליסט איין די אפאלאכישע בערג, דעם בארטן פלוין לענגאויס דעם אטלאנטישן בארטן, און דעם פלארידע האלבאינזל. מעקסיקע, מיט לאנגע פלאטאס און קארדילערעס, פאלט מערסטנס אין דעם מערבדיקן ראיאן, אויבוואויל דער מזרחדיקער בארטן פלוין ציט זיך דרום לענגאויס דעם איינגאס. |
|||
== לענדער און טעריטאריעס == |
== לענדער און טעריטאריעס == |
||
[[קאנאדע]], [[פאראייניקטע שטאטן פון אמעריקע]], [[מעקסיקא]], די זיבן לענדער פון [[צענטראל-אמעריקע]] און די [[מערב אינדישע אינזלען]]. |
|||
* [[קאנאדע]] |
|||
* [[פאראייניקטע שטאטן פון אמעריקע]] |
|||
* [[מעקסיקא]] |
|||
* די זיבן לענדער פון [[צענטראלער אמעריקע]] |
|||
סואווערענע לענדער אין צפון אמעריקע: |
|||
{| border="0" cellpadding="2" width="75%" align="center" |
|||
| valign="top" width="33.33%" | |
|||
*{{דגל|אנטיגואה וברבודה||+}} |
|||
*{{דגל|איי בהאמה||+}} |
|||
*{{דגל|ברבדוס||+}} |
|||
*{{דגל|בליז||+}} |
|||
*{{דגל|גואטמלה||+}} |
|||
*{{דגל|גרנדה||+}} |
|||
*{{דגל|דומיניקה||+}} |
|||
*{{דגל|הרפובליקה הדומיניקנית||+}} |
|||
*{{דגל|ג'מייקה||+}} |
|||
*{{דגל|האיטי||+}} |
|||
*{{דגל|הונדורס||+}} |
|||
*{{דגל|טרינידד וטובגו||+}} |
|||
*{{דגל|מקסיקו||+}} |
|||
| valign="top" width="33.33%" | |
|||
*{{דגל|ניקרגואה||+}} |
|||
*{{דגל|סנט וינסנט והגרנדינים||+}} |
|||
*{{דגל|סנט לוסיה||+}} |
|||
*{{דגל|סנט קיטס ונוויס||+}} |
|||
*{{דגל|אל סלוודור||+}} |
|||
*{{דגל|ארצות הברית||+}} |
|||
*{{דגל|פנמה||+}} |
|||
*{{דגל|קנדה||+}} |
|||
*{{דגל|קוסטה ריקה||+}} |
|||
*{{דגל|קובה||+}} |
|||
|} |
|||
== איינוואוינער פון צפון אמעריקע == |
|||
עס ווערט אפגעשאצט אז די ערשטע איינוואוינער פון דעם קאנטינעט, די [[אינדיאנער]] און די [[עסקימאס|עסקימאסן]], זענען געקומען פון [[אזיע]] אריבער דעם [[בערינג דורכגאס]] צום געגנט פון [[אלאסקע]], און פון דארטן האבן זיי אנגעהויבן צו באזעצן דעם קאנטינענט. די אינדיאנישע שבטים האבן געוואנדערט ביז זיי זענען אנגעקומען קיין [[מעקסיקע]] און [[צענטראל-אמעריקע]], וואו זיי האבן אויפגעשטעלט וואונדערליכע קולטורן ווי די [[אלמעקן|אלמעקישע]], [[מאיא ציוויליזאציע|מאיא]] און [[אזטעק]], א לאנגע צייט איידער די ערשטע אייראפעער זענען דארט אנגעקומען. די ערשטע אייראפעאישע באוואוינער אין צפון אמעריקע זענען געווען נארדישע קאלאניסטן פון [[איסלאנד]], וואס אין דעם [[11טער י"ה|11טן יארהונדערט]] האבן זיי אויפגעשטעלט די [[ווינלאנד]] זידלונג (וואס האט זיך נישט לאנג געהאלטן) אין דרום-מזרח פון היינטיקער [[קאנאדע]]. פינף הונדערט יאר נאכהער, אין דעם [[16טער י"ה|16טן יארהונדערט]], האבן שפאניער זיך באזעצט אויף די בארטנס פון דעם [[איינגאס פון מעקסיקע]], וואס האט געברענגט צו א כוואליע פון קאלאניזאציע אין צפון אמעריקע. נאך זיי זענען געקומען די פראנצויזן, וואס האבן זיך באזעצט אויף די ברעגן פון דעם [[מיסיסיפי טייך|טייך מיסיסיפי]] און דעם טייך [[סאנט לארענס (טייך)|סאנט לארענס]], און די בריטישע, וואס האבן קאלאניזירט דעם מזרח בארטן. שפעטער האט מען געברענגט שווארצע שקלאפן פון [[אפריקע]] צו ארבעטן אין די באוול־פלאנטאציעס אין דעם דרום טייל פון די פאראייניגטע שטאטן. פון דעם [[18טער י"ה|18טן יארהונדערט]] זענען געקומען צו די פאראייניגטע שטאטן און קאנאדע א כסדרדיקן שטראם פון אימיגראנטן פון אלע טיילן פון [[אייראפע]]. אינעם [[19טער י"ה|19טן יארהונדערט]] זענען געקומען א סך אימיגראנטן אויך פון דעם מזרח, פון [[כינע]] און [[יאפאן]]. |
|||
די מערסט־פארשפרייטע שפראך אין צפון אמעריקע איז [[ענגליש]], אויסער געוויסע טיילן פון קאנאדע, און [[האיטי]], וואו מען רעדט [[פראנצויזיש]], און מעקסיקע, וואו מען רעדט [[שפאניש]]. |
|||
== דעמאגראפיק == |
|||
[[טעקע:Non-Native_American_Nations_Control_over_N_America_1750-2008.gif|לינקס|קליין|Non-native nations' control and claims over North America c. 1750–2008]] |
|||
[[טעקע:Langs_N.Amer.png|קליין|[[First language|Native languages]] of the US, קאנאדע און גרינלאנד]] |
|||
עקאנאמיש זענען קאנאדע און די פאראייניגטע שטאטן די רייכסטע און מערסט אנטוויקלטע לענדער אין דעם קאנטינענט, דערנאך קומט מעקסיקע, א ניי־אינדוסטריאליזירט לאנד.<ref name="AIA" /> די לענדער פון צענטראל־אמעריקע און די קאראאיבן האלטן ביי פארשיידענע ניוואען פון עקאנאמישער און מענטשלעכער אנטוויקלונג. צום ביישפיל, קליינע קאראאיבישע אינזל־לענדער, ווי בארבאדאס, טרינידאד און טאבאגא, און אנטיגוע און בארבודע, האבן א העכערע [[ברוטא אינלענדישער פראדוקט|ברוטא אינלענדישן פראדוקט]] ווי מעקסיקע צוליב זייערע קלענערע באפעלקערונגען. פאנאמא און קאסטא ריקא האבן א גאנץ העכער מענטשלעכן אנטוויקלונג־אינדעקס ווי די אנדערע לענדער פון צענטראל־אמעריקע.<ref name="UNDP">{{cite web|url=http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2010_EN_Complete.pdf|format=PDF|archiveurl=https://web.archive.org/web/20101108160356/http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2010_EN_Complete.pdf|archivedate=8טן נאוועמבער 2010|title=2010 Human development Report|publisher=[[פאראייניגטע פעלקער אנטוויקלונג פראגראם]]|pages=148–151|accessdate=6טן מיי 2011}}</ref> ווי אויך, כאטש האט גרינלאנד ריזיקע רעסורסן אין נאפט און מינעראלן, מערסטנס זענען נאך נישט אויסגעניצט, און דאס אינזל איז עקאנאמיש אפהענגיק אויף פישעריי, טוריזם, און סובווענצן פון דענמארק. דאך איז דער אינזל גוט אנטוויקלט.<ref>{{cite web|url=https://www.economist.com/news/europe/21640224-falling-crude-prices-are-forcing-greenland-put-plans-split-denmark-independence-ice|title=Independence on ice|date={{ר}}21סטן יאנואר 2015|work=The Economist}} {{לינקשפראך|ענגליש}}</ref> |
|||
== זעט אויך == |
== זעט אויך == |
||
| שורה 21: | שורה 83: | ||
== רעפערענצן == |
== רעפערענצן == |
||
{{רעפליסטע |
|||
<references/> |
|||
|refs= |
|||
<ref name=AIA>{{Cite book|title=Geography, An Integrated Approach|author=David Waugh|chapter=Manufacturing industries (chapter 19), World development (chapter 22)|pages=563, 576–579, 633, and 640|publisher=Nelson Thornes Ltd.|edition=3rd|year=2000|isbn=0-17-444706-X}}</ref> |
|||
<ref name=britannica-northamerica>{{cite web|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/418612/North-America|title = North America|publisher = [[Encyclopædia Britannica]]|accessdate = {{ר}}3טן פעברואר 2014}}</ref> |
|||
}} |
|||
{{קאנטינענטן}} |
{{קאנטינענטן}} |
||
[[קאַטעגאָריע:קאנטינענטן]] |
[[קאַטעגאָריע:קאנטינענטן]] |
||
[[en:North America]] |
|||
[[he:אמריקה הצפונית]] |
|||
[[de:Nordamerika]] |
|||
[[ace:Amirika Utara]] |
|||
[[af:Noord-Amerika]] |
|||
[[als:Nordamerika]] |
|||
[[am:ስሜን አሜሪካ]] |
|||
[[an:America d'o Norte]] |
|||
[[ang:Norðamerica]] |
|||
[[ar:أمريكا الشمالية]] |
|||
[[arc:ܐܡܪܝܩܐ ܓܪܒܝܝܬܐ]] |
|||
[[arz:امريكا الشماليه]] |
|||
[[as:উত্তৰ আমেৰিকা]] |
|||
[[ast:Norteamérica]] |
|||
[[az:Şimali Amerika]] |
|||
[[ba:Төньяҡ Америка]] |
|||
[[bar:Noadamerika]] |
|||
[[bat-smg:Šiaurės Amerėka]] |
|||
[[bcl:Amerika nin Norte]] |
|||
[[be:Паўночная Амерыка]] |
|||
[[be-x-old:Паўночная Амэрыка]] |
|||
[[bg:Северна Америка]] |
|||
[[bm:Saheli Amerika]] |
|||
[[bn:উত্তর আমেরিকা]] |
|||
[[br:Norzhamerika]] |
|||
[[bs:Sjeverna Amerika]] |
|||
[[ca:Amèrica del Nord]] |
|||
[[ceb:Amihanang Amerika]] |
|||
[[chr:ᏧᏴᏢ ᎠᎹᏰᏟ]] |
|||
[[ckb:ئەمریکای باکوور]] |
|||
[[co:America settentriunale]] |
|||
[[crh:Şimaliy Amerika]] |
|||
[[cs:Severní Amerika]] |
|||
[[csb:Nordowô Amerika]] |
|||
[[cu:Сѣвєрьна Амєрїка]] |
|||
[[cv:Çурçĕр Америка]] |
|||
[[cy:Gogledd America]] |
|||
[[da:Nordamerika]] |
|||
[[diq:Amerika Zımey]] |
|||
[[dsb:Pódpołnocna Amerika]] |
|||
[[el:Βόρεια Αμερική]] |
|||
[[eo:Nordameriko]] |
|||
[[es:América del Norte]] |
|||
[[et:Põhja-Ameerika manner]] |
|||
[[eu:Ipar Amerika]] |
|||
[[ext:América el Norti]] |
|||
[[fa:آمریکای شمالی]] |
|||
[[fi:Pohjois-Amerikka]] |
|||
[[fiu-vro:Põh'a-Ameeriga]] |
|||
[[fo:Norðuramerika]] |
|||
[[fr:Amérique du Nord]] |
|||
[[frp:Amèrica du Nord]] |
|||
[[frr:Nuurd-Ameerikoo]] |
|||
[[fur:Americhe dal Nord]] |
|||
[[fy:Noard-Amearika]] |
|||
[[ga:Meiriceá Thuaidh]] |
|||
[[gag:Poyraz Amerika]] |
|||
[[gan:北美洲]] |
|||
[[gd:Aimearaga a Tuath]] |
|||
[[gl:América do Norte]] |
|||
[[glk:کلسیا آمریکا]] |
|||
[[gn:Yvateamérika]] |
|||
[[got:𐌽𐌰𐌿𐍂𐌸𐌰 𐍅𐌴𐌹𐌽𐌰𐌻𐌰𐌽𐌳]] |
|||
[[gu:ઉત્તર અમેરિકા]] |
|||
[[gv:America Hwoaie]] |
|||
[[hak:Pet-mî-chû]] |
|||
[[haw:‘Amelika ‘Ākau]] |
|||
[[hi:उत्तर अमेरिका]] |
|||
[[hif:North America]] |
|||
[[hr:Sjeverna Amerika]] |
|||
[[hsb:Sewjerna Amerika]] |
|||
[[ht:Amerik dinò]] |
|||
[[hu:Észak-Amerika]] |
|||
[[hy:Հյուսիսային Ամերիկա]] |
|||
[[ia:America del Nord]] |
|||
[[id:Amerika Utara]] |
|||
[[ie:America del Nord]] |
|||
[[ig:Olile anyanwu Amerika]] |
|||
[[ilo:Amianan nga Amerika]] |
|||
[[is:Norður-Ameríka]] |
|||
[[it:America del Nord]] |
|||
[[iu:ᐊᒥᐊᕆᑲ ᑐᓄᕕᐊᖅ]] |
|||
[[ja:北アメリカ]] |
|||
[[jbo:bemtu'a]] |
|||
[[jv:Amérika Lèr]] |
|||
[[ka:ჩრდილოეთი ამერიკა]] |
|||
[[kaa:Arqa Amerika]] |
|||
[[kbd:Ишъхъэрэ Америкэ]] |
|||
[[kk:Солтүстік Америка]] |
|||
[[kl:Amerika Avannarleq]] |
|||
[[kn:ಉತ್ತರ ಅಮೇರಿಕ]] |
|||
[[ko:북아메리카]] |
|||
[[koi:Ойвыв Америка]] |
|||
[[krc:Шимал Америка]] |
|||
[[ku:Amerîkaya Bakur]] |
|||
[[kv:Войвыв Америка]] |
|||
[[kw:Amerika Gledh]] |
|||
[[la:America Septentrionalis]] |
|||
[[lad:Amerika del Nord]] |
|||
[[lb:Nord- a Mëttelamerika]] |
|||
[[lez:Кеферпатан Америка]] |
|||
[[li:Noord-Amerika]] |
|||
[[lij:America do Nòrd]] |
|||
[[lmo:America del Nord]] |
|||
[[lt:Šiaurės Amerika]] |
|||
[[lv:Ziemeļamerika]] |
|||
[[map-bms:Amerika Utara]] |
|||
[[mdf:Кельмеширень Америк]] |
|||
[[mg:Amerika Avaratra]] |
|||
[[mhr:Йӱдвел Америка]] |
|||
[[mi:Nōta Amerika]] |
|||
[[mk:Северна Америка]] |
|||
[[ml:വടക്കേ അമേരിക്ക]] |
|||
[[mn:Хойд Америк]] |
|||
[[mr:उत्तर अमेरिका]] |
|||
[[ms:Amerika Utara]] |
|||
[[mwl:América de l Norte]] |
|||
[[my:မြောက်အမေရိက]] |
|||
[[mzn:شمالی امریکا]] |
|||
[[nah:Ixachitlān Mictlāmpa]] |
|||
[[nds:Noordamerika]] |
|||
[[nds-nl:Noord-Amerika]] |
|||
[[ne:उत्तर अमेरिका]] |
|||
[[new:उत्तर अमेरिका]] |
|||
[[nl:Noord-Amerika]] |
|||
[[nn:Nord-Amerika]] |
|||
[[no:Nord-Amerika]] |
|||
[[nov:Nordi Amerika]] |
|||
[[nrm:Améthique du Nord]] |
|||
[[nso:Amerika Leboa]] |
|||
[[oc:America del Nòrd]] |
|||
[[om:North America]] |
|||
[[os:Цæгат Америкæ]] |
|||
[[pap:Nort Amerika]] |
|||
[[pdc:Natt Amerikaa]] |
|||
[[pih:North Merika]] |
|||
[[pl:Ameryka Północna]] |
|||
[[pnb:شمالی امریکہ]] |
|||
[[ps:شمالي امريکا]] |
|||
[[pt:América do Norte]] |
|||
[[qu:Chinchay Awya Yala]] |
|||
[[rm:America dal Nord]] |
|||
[[ro:America de Nord]] |
|||
[[roa-rup:America di Aratsile]] |
|||
[[roa-tara:Americhe settendrionale]] |
|||
[[ru:Северная Америка]] |
|||
[[rue:Северна Америка]] |
|||
[[rw:Amerika ya Ruguru]] |
|||
[[sa:उत्तर-अमेरिकाखण्डः]] |
|||
[[sah:Хоту Америка]] |
|||
[[scn:Amèrica dû Nord]] |
|||
[[sco:North Americae]] |
|||
[[se:Davvi-Amerihkká]] |
|||
[[sh:Severna Amerika]] |
|||
[[si:උතුරු ඇමෙරිකාව]] |
|||
[[simple:North America]] |
|||
[[sk:Severná Amerika]] |
|||
[[sl:Severna Amerika]] |
|||
[[sn:North America]] |
|||
[[so:Woqooyiga Ameerika]] |
|||
[[sq:Amerika Veriore]] |
|||
[[sr:Северна Америка]] |
|||
[[srn:Opo Amrika]] |
|||
[[stq:Noudamerikoa]] |
|||
[[su:Amérika Kalér]] |
|||
[[sv:Nordamerika]] |
|||
[[sw:Amerika ya Kaskazini]] |
|||
[[szl:Půłnocno Amerika]] |
|||
[[ta:வட அமெரிக்கா]] |
|||
[[te:ఉత్తర అమెరికా]] |
|||
[[tg:Америкаи Шимолӣ]] |
|||
[[th:ทวีปอเมริกาเหนือ]] |
|||
[[tk:Demirgazyk Amerika]] |
|||
[[tl:Hilagang Amerika]] |
|||
[[tpi:Not Amerika]] |
|||
[[tr:Kuzey Amerika]] |
|||
[[tt:Төньяк Америка]] |
|||
[[uk:Північна Америка]] |
|||
[[ur:شمالی امریکہ]] |
|||
[[vec:Merica setentrional]] |
|||
[[vep:Pohjoižamerik]] |
|||
[[vi:Bắc Mỹ]] |
|||
[[war:Amihanan nga Amerika]] |
|||
[[wo:Bëj-gànnaaru Aamerig]] |
|||
[[yo:Àríwá Amẹ́ríkà]] |
|||
[[zh:北美洲]] |
|||
[[zh-min-nan:Pak Bí-chiu]] |
|||
[[zh-yue:北美洲]] |
|||
[[zu:IMelika Enyakatho]] |
|||
לויפיקע רעוויזיע פון 23:42, 17 נאָוועמבער 2018
 | |
| שטח | 24,709,000 ק"מ2 |
| באפעלקערונג | 528,720,588 |
| לענדער | 23 |
| שפראכן | ענגליש, שפאניש, פראנצויזיש און נאך |
| צייט זאנעס | UTC-10 ביז UTC |
צפון אמעריקע איז דער צפונדיקער קאנטינענט פון די אמעריקעס,[1] פלאצירט אין דער ערד'ס צפון האלבקוגל און כמעט אינגאנצן אינעם מערב האלבקוגל. איר צפון גרענעץ איז ביים ארקטישן אקעאן, צו מזרח איז דער צפון אטלאנטישער אקעאן, צו דרום־מזרח דער קאראאיבישער ים, און צו מערב דער צפון פאציפישער אקעאן. דרום אמעריקע געפינט זיך צו דרום־מזרח. צפון אמעריקע באדעקט א שטח פון אומגעפֿער 24,709,000 קוואדראט ק"מ, בערך 16.5% פונעם ערד־פלאנעט׳ס שטח און בערך 4.8% פון זיין גאנצן אייבערפלאך. צפון אמעריקע איז דער דריטער גרעסטער קאנטינענט לויט שטח, נאך אזיע און אפריקע,[2] און דער פערטער לויט באפעלקערונג, נאך אזיע, אפריקע און אייראפע.[3] אין 2013, האט מען אפגעשאצט איר באפעלקערונג קרוב צו 579 מיליאן מענטשן אין 23 אומאפהענגיקע לענדער, ד״ה אומגעפער 7.5% פון דער וועלט׳ס באפעלקערונג, אויב מען שליסט איין די נאנטע אינזלען (ספעציעל די קאראאיבן) .
צפון אמעריקע איז רייך אין נאטירלעכע אוצרות, צווישן זיי נאפט, קויל, אייזן, קופער, צינק, בליי, גאלד, זילבער און אוראניום.
רוב איינוואוינער פון צפון אמעריקע רעדן ענגליש, שפאניש אדער פראנצויזיש.
עטימאלאגיע
[רעדאַקטירן | רעדאַקטירן קוואַלטעקסט]היסטאריע
[רעדאַקטירן | רעדאַקטירן קוואַלטעקסט]עס ווערט גערעכנט אז די ערשטע איינוואוינער פון דעם קאנטינענט, די עסקימאסן און די אינדיאנער, זענען געקומען פון אזיע אריבער דעם בערינג דורכגאס. די אינדיאנער האבן געוואנדערט ביז מעקסיקא און צענטראל-אמעריקע וואו זיי האבן געשאפן א הערליכן קולטור לאנג פאר די אייראפעישע זענען דארט אהינגעקומען.
געאגראפיע
[רעדאַקטירן | רעדאַקטירן קוואַלטעקסט]צפון אמעריקע פארנעמט דעם צפון טייל פון דער יבשה אפט גערופן די נייע וועלט, דער מערב האלבקיילעך, די אמעריקעס, אדער סתם אמעריקע, or simply America (וואס אנדערע האלטן פאר איין קאנטינענט, [4][5][6] מיט צפון אמעריקע אן אונטער-קאנטינענט).[7] צפון אמעריקע׳ס איינציגע לאנד פארבינדונג צו דרום אמעריקע איז ביים איסטמוס פון פאנאמא . רוב געאגראפן צעגרענעצן דעם קאנטינענט ביים דאריען וואסערשייד לענגאויס דעם קאלאמביע-פאנאמא גרענעץ, אזוי קומט גאנץ פאנאמא אינערהאלב צפון אמעריקע.[8][9][10] טייל געאלאגן אבער האלטן אז דער צפון גרענעץ פונעם קאנטינענט דארף זיין ביים איסטמוס פון טעהואנטעפעק, מעקסיקע, און פון דארט ציט צענטראל אמעריקע דרום־מזרחדיק קיין דרום אמעריקע .[11] די קאראאיבישע אינזלען, אדער וועסט-אינדישע אינזלען, ווערן גערעכענט א טייל פון צפון אמעריקע.[12] די קאנטינענט-בארטנליניע איז לאנג און אומרעגולער. דער איינגאס פון מעקסיקע איז דער גרעסטער קערפער פון וואסער וואס ציט איין דעם קאנטינענט, און דער צווייער איז האדסאן בוכטע. אנדערע זענען דער איינגאס פון סאנט לארענץ און דער איינגאס פון קאליפארניע.
נאנט צו דעם קאנטינענט׳ס בארטנס זענען פיל אינזלען; פרינציפיעל, דער ארקטישער ארכיפעלאג, די באהאמאס, טורקס און קייקאס, די גרעסערע און קלענערע אנטילן, די אלעאושן אינזלען (טייל וואס זענען אין דעם מזרחדיקן האלבקיילעך, דער אלעקסאנדער ארכיפעלאג, די עטלעכע טויזנט אינזלען פון דעם בריטישן קאלומביע בארטן, און נייפונדלאנד, גרינלאנד (אן אויטאנאמישער דענישער אינזל, און דער גרעסטער אינזל אין דער וועלט, וואס איז געאגראפיש א טייל פון צפון אמעריקע). געאלאגיש איז בערמודע נישט קיין טייל פון די אמעריקעס, נאר אן אקעאנישער אינזל. אבער, היסטאריש, פאליטיש און קולטורעל איז בערמודע פארבונדן מיט ווירדזשיניע און אנדערע טיילן פונעם קאנטינענט.
כמעט גאנץ צפון אמעריקע ליגט אויף דער צפון אמעריקע פלאטע. טיילן פון מערב מעקסיקע, איינשליסנדיק באיא קאליפארניע, און פון קאליפארניע, כולל די שטעט סאן דיעגא, לאס אנדזשעלעס און סאנטא קרוז ליגן אויפן מערב עק פון דער פאציפישער פלאטע; די צוויי פלאטעס קומען צוזאמען לענגאויס דעם סאן אנדרעאס שפאלט. דער דרומדיקסטער טייל פונעם קאנטינענט און א גרויסער טייל פון די מערב אינדישע אינזלען ליגן אויף דער קאראאיבישער פלאטע.
מען קען צעטיילן דעם קאנטינענט אין פיר גרויסע ראיאנען (וואס יעדער איינער אנטהאלט פיל אונטער־ראיאנען): די גרויסע פלוינען וואס שטרעקן פונעם איינגאס פון מעקסיקע ביז דעם קאנאדישן ארקטיק; דער געאלאגיש יונגע בערגיקע מערב, וואס נעמט איין די ראקי בערג, דעם גרויסן באסיין, קאליפארניע און אלאסקע; דער געהעכערטער, אבער פלאכער פלאטא פון קאנאדע אין צפון־מזרח; און דער מזרחדיקער ראיאן וואס שליסט איין די אפאלאכישע בערג, דעם בארטן פלוין לענגאויס דעם אטלאנטישן בארטן, און דעם פלארידע האלבאינזל. מעקסיקע, מיט לאנגע פלאטאס און קארדילערעס, פאלט מערסטנס אין דעם מערבדיקן ראיאן, אויבוואויל דער מזרחדיקער בארטן פלוין ציט זיך דרום לענגאויס דעם איינגאס.
לענדער און טעריטאריעס
[רעדאַקטירן | רעדאַקטירן קוואַלטעקסט]קאנאדע, פאראייניקטע שטאטן פון אמעריקע, מעקסיקא, די זיבן לענדער פון צענטראל-אמעריקע און די מערב אינדישע אינזלען.
סואווערענע לענדער אין צפון אמעריקע:
איינוואוינער פון צפון אמעריקע
[רעדאַקטירן | רעדאַקטירן קוואַלטעקסט]עס ווערט אפגעשאצט אז די ערשטע איינוואוינער פון דעם קאנטינעט, די אינדיאנער און די עסקימאסן, זענען געקומען פון אזיע אריבער דעם בערינג דורכגאס צום געגנט פון אלאסקע, און פון דארטן האבן זיי אנגעהויבן צו באזעצן דעם קאנטינענט. די אינדיאנישע שבטים האבן געוואנדערט ביז זיי זענען אנגעקומען קיין מעקסיקע און צענטראל-אמעריקע, וואו זיי האבן אויפגעשטעלט וואונדערליכע קולטורן ווי די אלמעקישע, מאיא און אזטעק, א לאנגע צייט איידער די ערשטע אייראפעער זענען דארט אנגעקומען. די ערשטע אייראפעאישע באוואוינער אין צפון אמעריקע זענען געווען נארדישע קאלאניסטן פון איסלאנד, וואס אין דעם 11טן יארהונדערט האבן זיי אויפגעשטעלט די ווינלאנד זידלונג (וואס האט זיך נישט לאנג געהאלטן) אין דרום-מזרח פון היינטיקער קאנאדע. פינף הונדערט יאר נאכהער, אין דעם 16טן יארהונדערט, האבן שפאניער זיך באזעצט אויף די בארטנס פון דעם איינגאס פון מעקסיקע, וואס האט געברענגט צו א כוואליע פון קאלאניזאציע אין צפון אמעריקע. נאך זיי זענען געקומען די פראנצויזן, וואס האבן זיך באזעצט אויף די ברעגן פון דעם טייך מיסיסיפי און דעם טייך סאנט לארענס, און די בריטישע, וואס האבן קאלאניזירט דעם מזרח בארטן. שפעטער האט מען געברענגט שווארצע שקלאפן פון אפריקע צו ארבעטן אין די באוול־פלאנטאציעס אין דעם דרום טייל פון די פאראייניגטע שטאטן. פון דעם 18טן יארהונדערט זענען געקומען צו די פאראייניגטע שטאטן און קאנאדע א כסדרדיקן שטראם פון אימיגראנטן פון אלע טיילן פון אייראפע. אינעם 19טן יארהונדערט זענען געקומען א סך אימיגראנטן אויך פון דעם מזרח, פון כינע און יאפאן.
די מערסט־פארשפרייטע שפראך אין צפון אמעריקע איז ענגליש, אויסער געוויסע טיילן פון קאנאדע, און האיטי, וואו מען רעדט פראנצויזיש, און מעקסיקע, וואו מען רעדט שפאניש.
דעמאגראפיק
[רעדאַקטירן | רעדאַקטירן קוואַלטעקסט]
עקאנאמיש זענען קאנאדע און די פאראייניגטע שטאטן די רייכסטע און מערסט אנטוויקלטע לענדער אין דעם קאנטינענט, דערנאך קומט מעקסיקע, א ניי־אינדוסטריאליזירט לאנד.[13] די לענדער פון צענטראל־אמעריקע און די קאראאיבן האלטן ביי פארשיידענע ניוואען פון עקאנאמישער און מענטשלעכער אנטוויקלונג. צום ביישפיל, קליינע קאראאיבישע אינזל־לענדער, ווי בארבאדאס, טרינידאד און טאבאגא, און אנטיגוע און בארבודע, האבן א העכערע ברוטא אינלענדישן פראדוקט ווי מעקסיקע צוליב זייערע קלענערע באפעלקערונגען. פאנאמא און קאסטא ריקא האבן א גאנץ העכער מענטשלעכן אנטוויקלונג־אינדעקס ווי די אנדערע לענדער פון צענטראל־אמעריקע.[14] ווי אויך, כאטש האט גרינלאנד ריזיקע רעסורסן אין נאפט און מינעראלן, מערסטנס זענען נאך נישט אויסגעניצט, און דאס אינזל איז עקאנאמיש אפהענגיק אויף פישעריי, טוריזם, און סובווענצן פון דענמארק. דאך איז דער אינזל גוט אנטוויקלט.[15]
זעט אויך
[רעדאַקטירן | רעדאַקטירן קוואַלטעקסט]רעפערענצן
[רעדאַקטירן | רעדאַקטירן קוואַלטעקסט]- ↑ פאראייניגטע פעלקער סטאטיסטיק אפטייל Division- Standard Country and Area Codes Classifications (M49). United Nations Statistics Division.
- ↑ North America Land Forms and Statistics. World Atlas.com. דערגרייכט דעם 16טן יוני 2013.
- ↑ North America Fast Facts. World Atlas.com. דערגרייכט דעם 16טן יוני 2013.
- ↑ The Olympic symbols (PDF). International Olympic Committee (2002). ארכיווט פון דעם אריגינאל דעם 7טן מערץ 2008. The five rings of the Olympic flag represent the five inhabited, participating continents (Africa, America, Asia, Europe, and Oceania (ארכיווירט 23.02.2002 ביי דער Wayback Machine)).
- ↑ "Continente", Océano Uno, Diccionario Enciclopédico y Atlas Mundial, 392, 1730. ISBN 84-494-0188-7. מוסטער:Author missing
- ↑ (1997) Los Cinco Continentes (The Five Continents). Planeta-De Agostini Editions. ISBN 84-395-6054-0. מוסטער:Page needed
- ↑ Encarta, "Norteamérica" (Spanish). ארכיווט פון דעם אריגינאל דעם 31סטן אקטאבער 2009.
- ↑ Americas. Standard Country and Area Codes Classifications (M49). United Nations Statistics Division. דערגרייכט דעם 3טן פעברואר 2014.
- ↑ North America. Atlas of Canada. ארכיווט פון דעם אריגינאל דעם 21סטן אקטאבער 2006.
- ↑ North America Atlas. National Geographic.
- ↑ Central America. Encyclopædia Britannica. דערגרייכט דעם 28סטן יוני 2011.
- ↑ North America. Encyclopædia Britannica. דערגרייכט דעם 3טן פעברואר 2014.
- ↑ David Waugh (2000). "Manufacturing industries (chapter 19), World development (chapter 22)", Geography, An Integrated Approach, 3rd, Nelson Thornes Ltd., 563, 576–579, 633, and 640. ISBN 0-17-444706-X.
- ↑ 2010 Human development Report (PDF) 148–151. פאראייניגטע פעלקער אנטוויקלונג פראגראם. ארכיווט פון דעם אריגינאל דעם 8טן נאוועמבער 2010. דערגרייכט דעם 6טן מיי 2011.
- ↑ Independence on ice. The Economist (21סטן יאנואר 2015). (אויף ענגליש)
| קאנטינענטן פון דער וועלט | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
 אזיע |
 אפריקע |
 אייראפע |
 צפון אמעריקע |
 דרום אמעריקע |
 אויסטראליע |
 אנטארקטיקע |