Muran

Modeło:Frazione left|250 px|thumb|El rio dei Verièri. Muran ła xé n'ìxoła catada a nord-est de Venesia, daspò San Michièl, łongo el canal de Maran. Ła xé cnopletamente urbanixada, se no per ła Saca San Matia, indeso in faxe de bonìfega. Ła ga a ocio 6.000 abitanti. Ła xé conposta da sete ìxołe più pìcołe divixe da canałi e rii ma cołigae intrà łore da ponti.

Ła xé conosùa in tuto el mondo per ła produsion de véro supià. Grasie al'artexanà l'ìxoła ła gode de un granda fluso turìstego. El véro de Muran el xé speso ogeto de imitasion, per el più de quałità scarsa.

Storia

Muran ła xé stada un dei tanti séntri fondai da èxułi de Altin durante łe invaxion barbàreghe. Secondo ła tradision, el topònimo el vegniria fora da Ammuriana, na de łe porte de ła sità mare.

Ła sità, da sénpre inseria 'nte ła Venesia marìtima, ła ga avuo na serta autonomia fin al 1171, có ła xé stada unìa al sestièr de Santa Cróxe. Dal 1275 ła xé stada invese governada da un só podestà; ła ga anca avuo el vantagio de poterse gare qualche lege, varantìa da un Magior Consegio formà da un bon nùmero de nòbiłi muranéxi (a ocio sinquexénto e co un Podestà a cao), e de cugnar na sóa monea (l'Oxea).

Bastansa presto ła xé deventada inportantìsima per ła łavorasion artìstega del véro, grasie ad un decreto de ła Serenìsima Repùblica del 1295 che ghe dava el strasferimento de łe fornaxe da Venesia: più de na volta, infati, łore łe gaveva cauxà grandi incendi, gravai dal fato che eora i edifisi a Venesia i gera soratutto in legno.

L'autonomia del'ìxoła, indeso come comun, ła xé confermada soto Napoleon, el qual el ga però despupiłà e desfà paréci convénti e céxe (ancuo ghe ne xé soło tre), e soto i Austrìasi. L'istitusion, che ła contegniva anca Sant'Erasmo e łe Vignołe, ła xé stada smorsada 'ntel 1923 e'l teritorio meso drénto a queo de Venesia.

Ła "Vóxe de Muran" ła gera ła gaxeta ufisial del'ìxoła.

L'arte del véro

Lanpadaro fato a Muran, a pałaso Compagni

'Ntel 1295 i ga sièlto che i verièri de Venesia, al łavoro forse xà prima del miłe, i fuse spostai a Muran perché i fórni dei lavoratóri i gera speso responsàbiłi de tremendi incendi, che i deventava davèro grandi perché a quei ténpi i edifisi i gera prinsipalmente in legno. Però, documenti e reperti antighi i prova che l'industria ła se fuse mosa 'ntel'ìxoła xà da ténpo.

Spostar i verièri a Muran el xé servìo a ła Serenìsima per controłarghe megio el mestièr, xełosa den'arte che ła ea gaveva fata famoxa in tuto el mondo fin da łe orìxene. I mastri verièri i gera obligai a vìver sul'ìxoła e'i no podeva miga łasiar Venesia sensa un permeso spesial. Paréci, però, i xé stai boni a scapar, esportando ai foresti łe łore famoxe tècneghe. Ła più inportante crixi ła ga colpìo l'industria ła xé stada quea del XV sècoło, có i ga scomensà a fabricar i cristałi de Boemia, forse ispirai ai stési véri de Murano. Venesia ła xé vegnùa fora da sta situasion, spece da có el véro el xé stà doprà per ła reałixasion de lanpadari, ancuo infrà i prodóti più cognosùi de Muran.

Soło i mastri verièri, infrà quei chei no gera nòbiłi, i podeva maridarse co fie de patrisi. Ła Repùblica infati, ła ga bandixà un decreto, daspò łe cagnare capitae 'ntel Magior Consegio de Muran, chel deciarava sitadini muranéxi soło quei chei fuse nasùi 'ntel'ìxoła o'i gavese cronpà edifisi in sta qua. 'Ntel 1602, el podestà Barbarigo, 'ntel censir i ixołani, el ga sièlto de scrìver un Libro d'Oro. Per èser scriti drénto bixognava averghe el consénso de ła Repùblica, roba che no ła gera né sénplexe né breve. Chi nol rexultava iscrito no'l podeva svolxer un qualche tipo de łavoro da verièr, no'l partesipava ai conségi e no'l deponeva de tuti i altri vantagi acordai ai sitadini muranéxi.